Voorbereiding
Let op:
Dit onderdeel bevat een uitgebreide hoeveelheid informatie over Samenwerken. Samenwerken is niet iets wat je zomaar doet, daar komt best wel wat bij kijken. Vandaar deze waarschuwing vooraf: het in zijn geheel doornemen van dit onderdeel vraagt meer dan uurtje! Zie het dan ook vooral als inspiratie en naslag. En maak vooral een voor jou gepaste keuze uit het totale aanbod!
Achtergrond
21st Century Skills
Een van de 21e eeuwse vaardigheden is het kunnen samenwerken. Om te kunnen samenwerken heb je gedrag nodig waarin je de ander waardeert, wilt helpen en kritisch bent, vooral op jezelf. In deze les laten we zien op welke vaardigheden je moet sturen, wat het inhoudt voor je klassenmanagement.
Om te kunnen samenwerken is het handig als je gebruik kunt maken van tools die het samenwerken ondersteunen. Denk daarbij aan het tegelijk kunnen werken aan een document, aan afspraken maken over deadlines (agenda) en versiebeheer (kunnen zien wie welke wijzigingen heeft aangebracht en eventueel terug kunnen vallen op een eerdere versie). Ook hierop gaan we in deze les in.
Samenwerkingsvaardigheden
Wat is samenwerken?
Samenwerken is niet: als jullie dat nu eens in groepjes van twee gaan doen... Maar wat dan wel?
Samenwerken is iets wat je als persoon (dus ook leerling) moet leren. Als docent dien je te weten wat er bij het laten samenwerken in de klas komt kijken. Aspecten die daarbij aan bod komen zijn:
- hoe stel je groepjes samen (grootte, homogeen/heterogeen, aanwijzen of laten kiezen, ...)
- afspraken maken: analyse, aanpak, verdeling taken, uitvoering, oplevering
- hoe zorg je er voor dat iedereen zijn of haar bijdrage levert
- hoe wordt er beoordeeld
Op de website van Hogeschool De Kempel is een mooi overzicht beschikbaar van coöperatief leren:
https://webserver.kempel.nl/kennisobjecten/KO%20HdK%20CL/index.html
Wij geven hier een paar highlights:
Leren samenwerken is een vaardigheid van zowel de docent (hoe laat ik mijn leerlingen goed samenwerken) als van de leerlingen (hoe werk ik goed samen). Uit onderzoek is gebleken dat samenwerken niet alleen betere resultaten oplevert maar ook de sociale ontwikkeling van de leerling bevordert. De kernvraag is: hoe maak je er een team van?
Zaken waar het om draait zijn:
- Klassenmanagement: hoe organiseer je het als docent
- Onderlinge communicatie
- Een klimaat waarin leerlingen elkaar ondersteunen i.p.v. afschieten
Een professionele organisatie is er een waarin men de onderlinge verschillen onderkent en daar gebruik van maakt (Alex van Emst). Ook in de klas geldt dit argument. Op de website van De Kempel wordt dan ook gezegd: In een sterke klas is het de norm: "We accepteren en waarderen iedereen met waarden en eigenschappen die anders zijn dan de onze."
Vaardigheden
Overzicht van belangrijke samenwerkingsvaardigheden
|
Basisvaardigheden
|
Voortgezette vaardigheden
|
Gevorderde vaardigheden
|
|
|
|
|
|
Prettige omgang met elkaar
|
Communicatie
|
Interpersoonlijk
|
- elkaars naam gebruiken
- elkaar dan aankijken
- vriendelijk op elkaar reageren
- elkaar gelegenheid geven om mee te doen
|
- Vragen stellen aan elkaar
- Reageren op wat ander zegt
- Af en toe herhalen wat iemand zegt
- Elkaar vragen hardop te denken
|
- Je in het standpunt van een ander verplaatsen
- Verschil van mening accepteren
- Een goede relatie behouden ook op langer termijn
|
|
Eigen initiatief
|
Betrokkenheid bij de groep
|
Omgaan met lastige situaties
|
- een inbreng durven hebben
- duidelijk praten, zodat anderen het verstaan
- meewerken aan de groepsopdracht
|
- Elkaar aanmoedigen, meedoen
- Elkaar complimenten geven
- Ondersteunende opmerkingen maken
- Met elk groepslid samenwerken
|
- Overeenstemming met elkaar bereiken
- Met elkaar problemen oplossen
- Kritiek formuleren op ideeën, niet op personen
- Op een vriendelijke manier zeggen dat je het ergens niet mee eens bent
|
|
Gericht zijn op anderen
|
Helpen
|
Optimale opbrengst
|
- luisteren naar elkaar
- elkaar uit laten praten
- ieders inbreng accepteren
|
- Elkaar hulp aanbieden, iets uitleggen
- Hulp vragen aan een ander
- Elkaar helpen zonder voor te zeggen
|
- Verschillende ideeën integreren
- Ideeën verder uitbouwen
- De groep stimuleren en motiveren
|
|
Je houden aan afspraken
|
Doelgericht werken
|
|
- om de beurt praten
- rustig praten en werken
- materiaal met elkaar delen
- bij je eigen groepje blijven
- aan de taak doorwerken tot deze af is
|
- Het werk plannen
- Richting geven aan de uitvoering van de taak
- Af en toe de voortgang samenvatten
- Elkaar herinneren aan de opdracht
|
|
bron: https://webserver.kempel.nl/kennisobjecten/KO%20HdK%20CL/materiaal/swvaardigheden.html
Coöperatief leren
Samenwerken en coöperatief leren hebben meerdere raakvlakken. Er zijn verschillende vormen waarin je leerlingen samen kunt laten werken. Daar zijn hele boeken over geschreven. Wij geven je hieronder een overzicht van interessant achtergrondmateriaal.
| Op de website van het Griftland College kun je een document vinden dat laat zien hoe je het samenwerken vorm kunt geven. Het bevat ook een evaluatietabel, waarin de leerlingen hun ervaringen met het samenwerken kunnen weergeven, uiteraard ter bespreking en verbetering van het proces. |
Groepjes maken en samenwerken |
| Ben je op zoek naar verschillende werkvormen die je kunt inzetten, kijk dan eens op de website van Onderwijs maak je samen. Daar vind je een App voor zowel Apple als Android waarin meerdere werkvormen aangeboden worden (niet gratis, kleine bijdrage). |
Onderwijs maak je samen |
| Op de website van klaswerk.be kun je het volgende overzicht vinden: |
Samenwerkingsvormen |
| |
|
Juf Linda heeft er bijna een studie van gemaakt en een mooi overzicht geproduceerd, inclusief een systeem om snel een goede werkvorm te kiezen. Ook al is Juf Linda duidelijk gericht op het basisonderwijs, de beschreven werkvormen zijn zeker ook geschikt voor VO en MBO.
Voor coöperatief leren heeft zij deze werkvormen beschreven:
|
Denken, delen, uitwisselen
|
Flitsen
|
Om de beurt
|
|
Dobbelen
|
Duo’s
|
Interviews
|
|
Woordenweb
|
Brainstorm
|
Genummerde hoofden
|
|
Legpuzzel
|
Placemat
|
Puzzels
|
|
Rotonde
|
Binnencirkel – buitencirkel
|
Hoeken
|
|
Wandel – wissel uit
|
|
|
In het volgende document heeft zij bovenstaande werkvormen uitgewerkt: Coöperatief leren
Kijk voor meer informatie op http://klasvanjuflinda.nl/klasmanagement/384/cooperatief-leren/ of op de website http://wij-leren.nl/cooperatieve-werkvormen-artikel.php
Groepjes maken
Over de groepssamenstelling is ook veel te zeggen, maar in principe komt het op het volgende neer:
- Denk na over de groepsgrootte: Werk bij voorkeur met kleine groepen, in duo's of groepen van maximaal 4 leerlingen.
- Stel je zelf de groepjes samen of laat je de leerlingen dat zelf doen? Zorg ervoor dat er in ieder geval gewisseld wordt, bijvoorbeeld door een systeem te hanteren (bijvoorbeeld dmv Klokmaatjes).
- Denk goed na wie je met wie laat samenwerken (denk aan de verschillende capaciteiten, interesses en temperamenten binnen een groep). Vorm je homogene of juist heterogene groepjes?
In het volgende overzicht wordt een en ander overzichtelijk gepresenteerd: groepssamenstelling.
Wil je groepjes maken in je klas, dan zijn daar onder meer de volgende omgevingen voor beschikbaar:
Beoordelen
Het beoordelen van een gemeenschappelijk geproduceerd werkstuk kan soms aandachtspunten opleveren.
- Je kunt het werkstuk beoordelen en ieder groepslid dezelfde beoordeling geven.
- Je kunt het opgeleverde werk een cijfer geven en dat vermenigvuldigen met het aantal groepsleden. Het totaal aantal punten mogen ze dan zelf onderling verdelen.
- Als een beoordeling niet een cijfer is maar bijvoorbeeld tot stand komt met een rubric, dan kun je overwegen een beoordeling te geven m.b.v. een 360 graden feedback. De leerling beoordeelt zichzelf, dat wordt ook door de groepsleden gedaan én door de docent/begeleider. Op basis daarvan wordt eventueel een eindoordeel samengesteld.
- Je kunt in de beoordeling ook factoren laten meewegen die het proces beslaan zoals het elkaar helpen, initiatieven nemen, e.d.. Een rubric is daar ook weer erg geschikt voor en er zijn tal van rubrics over samenwerking te vinden.
Het is belangrijk om de leerling te leren zichzelf te beoordelen en daar kritisch op te zijn. De 2e en 3e beoordelingswijze geven de leerling ook die verantwoordelijkheid.
ScrumAtSchool
In het bedrijfsleven zorgt Scrum ervoor dat softwareontwikkelaars productief en plezierig samenwerken. ScrumAtSchool is een bewerking van Scrum ten behoeve van het onderwijs.
- ScrumAtSchool laat leerlingen energiek, doelgericht, effectief en efficiënt samenwerken.
- ScrumAtSchool stimuleert leerlingen om zich te ontwikkelen tot een waardevol lid van een team.
- ScrumAtSchool zorgt voor een op verbetering gerichte mindset.
- ScrumAtSchool is een raamwerk voor een cocreatief proces en begeleiding.
ScrumAtSchool in het kort:
In ScrumAtSchool krijgen de leerlingen een opdracht. Zij gaan deze opdracht zelf analyseren, maken er een stappenplan voor en verdelen de werkzaamheden. Met een planbord wordt bijgehouden waar men staat. Elke les beginnen de groepjes met een stand-up sessie voor dat planbord, waarin ze kort maar krachtig bespreken wat er gedaan is, wat er nog gedaan moet worden en wat zij in die les gaan doen en af zullen hebben.
De docent begeleidt de groepjes. Zelfstandigheid, vertrouwen in elkaar, leren omgaan met verantwoordelijkheden, daar draait het om. Met een eigen terminologie, ceremonies en gereedschappen komt elk groepje tot een eigen resultaat. ScrumAtSchool is een uitgekiende manier om te komen tot samenwerkend leren. Kijk op http://ScrumAtSchool.nl voor meer informatie.
Omgevingen om op samen te werken
Er zijn een heleboel omgevingen beschikbaar waarop het samenwerken wordt ondersteund. Veel van die omgevingen zijn groot, 'zwaar' en ook vaak betaald. Wij laten er hier een paar zien die gratis zijn en veel mogelijkheden bieden.
Google docs en drive
Google heeft een omgeving beschikbaar waarin het samenwerken optimaal wordt ondersteund. Hieronder een aantal kenmerken:
- Deelnemers die met elkaar willen samenwerken hebben een Google account nodig. Daarmee heb je een email-adres, maar ook meteen toegang tot een behoorlijke hoeveelheid opslag van gegevens 'in the cloud' (dus het Internet). Bijkomend voordeel is, dat het gratis is. Jij als docent en je leerlingen hebben dus allemaal een Google account nodig. Het mooiste is natuurlijk als je dat via de ICT-beheerder kunt regelen.
Er zijn mensen die het maar een beangstigend verhaal vinden dat je al je gegevens op het Internet zet, ook nog eens beheerd door een groot bedrijf als Google. Wie is nu eigenlijk eigenaar van die gegevens? Wat als Google dat doorgeeft aan bevoorbeeld de NSA? Hoe veilig zijn je gegevens daar? Terechte vragen, die iedereen voor zichzelf moet beantwoorden. Voor schoolgebruik in de klas zou je kunnen zeggen dat de geboden veiligheid en privacy voldoende is geregeld, voor staatsgeheimen zal dat anders liggen.
- Omdat de gegevens in de cloud staan, hoef je je niet meer druk te maken over een backup. Ook zijn de gegevens overal waar je een internetverbinding hebt, beschikbaar: op school, maar ook thuis. Tenslotte zijn de bestanden op elk device (PC, laptop, tablet) te lezen en te bewerken.
- Nog een voordeel is dat je op een prima geregelde manier met meerdere mensen tegelijk in een en hetzelfde bestand kunt werken. Je kunt zelfs live zien wie waar wat aan het aanpassen is.
- Ben je bezig in een document maar de bel gaat, dan kun je gewoon je browser afsluiten en elders op een later weer openen en gewoon verder gaan waar je gebleven was.
- Bestanden en mappen kun je op een simpele manier met anderen delen. Daarbij kun je op een uitgebreide manier regelen wie wat mag doen: alleen lezen of ook bewerken?
Op de site van Kennisnet wordt in een video uitgelegd hoe je gemakkelijk kunt samenwerken in documenten.
Een voorbeeld hoe je met meerdere docenten die aan meerdere klassen in verschillende vakken lesgeven een Google omgeving zou kunnen inrichten vind je uitgelegd in de Powerpoint hieronder. Samengevat:
Elke leerling heeft onder zijn of haar Google account voor elk vak een map aangemaakt. Daarbinnen kan de leerling drie submappen aanmaken: een werkmap, een inlevermap en een bewaar/archief/portfoliomap. De inlevermap deelt de leerling met de docent van het betreffende vak. Alternatief: de leerling maakt één werkmap aan en één bewaarmap, maar wel voor elk vak een inlevermap, die gedeeld kan worden met de betreffende docent.
De docent ziet in zijn Google drive omgeving bestanden staan die hij/zij nog niet heeft bekeken (die zijn vetgedrukt). In die bestanden kan de docent aantekeningen maken, zodat de leerling daarmee verder kan. Pas als een leerling vindt dat een document klaar is om door de docent bekeken te worden verplaatst die leerling het document van de werkmap naar de inlevermap. In de bewaarmap bewaart de leerling documenten die de moeite van het bewaren waard zijn.
Op het niveau van een leerling, een klas en wellicht de school kunnen gemeenschappelijke mappen aangemaakt worden die door anderen kunnen worden gedeeld, zodat er eenvoudig bestanden kunnen worden uitgewisseld. Ook het aanmaken van projectgroepen (bij eduScrum bijvoorbeeld) is zo erg eenvoudig.
Google drive structuur voorbeeld
Microsoft OneDrive
Ook Microsoft heeft een Cloud-omgeving waar je je bestanden kunt opslaan. Dat heeft voordelen zoals
- het altijd beschikbaar zijn: met OneDrive kunnen bestanden ook lokaal worden opgeslagen, waarna ze gesynchroniseerd worden zodra er weer een internet-verbinding is;
- je hoeft je geen zorgen te maken over een backup;
- en je kunt anderen rechten geven om samen met jou aan documenten te werken;
- je kunt versiebeheer doen, waardoor je in de tijd terug kunt gaan om te zien waar een bepaalde wijziging door wie is gedaan.
Dat maakt het samen werken aan documenten een stuk makkelijker dan het heen en weer sturen via emails. Op de website van Microsoft kun je meer informatie vinden over het samenwerken in OneDrive.
Wat betreft de structuur van mappen en rechten zou je kunnen kijken naar het voorbeeld dat bij Google Drive is gegeven.
Pleio
Pleio staat voor Plein Overheid en is een gratis, open source omgeving waarin iedereen een samenwerkingsomgeving kan aanmaken. Uit de beschrijving van de maker van Pleio overgenomen:
Persoonlijke werkomgeving en groepen
Pleio biedt elke ambtenaar of publieke professional en iedereen die verder actief wil zijn voor de publieke zaak de mogelijkheid om een account te openen en zich met zijn profiel te presenteren. Elke gebruiker krijgt een dashboard om overzicht te houden over de activiteiten en onderwerpen waar hij mee bezig is en hij heeft diverse functionaliteiten tot zijn beschikking om samen te werken of kennis uit te wisselen (blogs, statusberichten, documenten uploaden, etc.).
Daarnaast kunnen gebruikers een groep openen om mensen bij elkaar te brengen rond een thema, dossier, project of casus. Een dergelijke “online vergaderzaal” kan open zijn of besloten. Ook hier zijn verschillende functionaliteiten beschikbaar om kennis uit te wisselen of samen te werken, bijvoorbeeld discussiefora en samen schrijven aan documenten. Op deze manier kan Pleio worden ingezet als persoonlijke werkomgeving en als platform voor co-creatie.
Zie : https://www.pleio.nl/
Op Pleio kun je groepen aanmaken, die daarin bestanden kunnen uitwisselen, bijeenkomsten kunnen plannen met een agenda, taken met deadlines kunnen plaatsen, kunnen bloggen, ... Zoals ze zelf zeggen: Noem het een intranet voor de overheid. Een platform voor de publieke zaak. Een online vergadercentrum of dossierkast. Pleio verbindt de overheid met zichzelf en met de buitenwereld.
We geven Pleio hier als mogelijkheid, niet zozeer om toe te passen op een basischool maar als samenwerkingsomgeving met collega's, werkgroepen (ook bovenschools) en klassen in de bovenbouw van het VO en het MBO is het zeker geschikt. Pleio beschikt over tal van mogelijkheden, die je vast niet allemaal zult gebruiken. De basisinstellingen zijn vaak meer dan voldoende.
Interactieve tools
Met de volgende tooltjes kun je het samenwerken ook een interactief karakter geven.
Padlet
Link: https://nl.padlet.com/
Padlet is een digitaal prikbord waarop je samen allerlei notities kwijt kunt. Dat gaat in de vorm van zogenaamde post-its. Die post-its kunnen naast tekst ook verwijzingen naar websites, documenten, foto's en filmpjes bevatten.
Elk prikbord krijgt een eigen webadres (link of URL). Iedereen die de link naar het prikbord heeft gekregen kan er post-its op plakken. De eigenaar is de beheerder van het bord. Er is een uitgebreide rechtenstructuur waarmee je kunt aangeven wat anderen op het bord wel en niet kunnen: alleen bekijken, of ook aanpassen? Geheel privé houden, beperkt beschikbaar stellen of geheel publiek maken: kan allemaal.
Je kunt ook een eigen achtergrond kiezen, waardoor je de post-its een bepaalde plek kunt geven en ze gecategoriseerd kunnen worden.
LinoIt
Link: http://en.linoit.com/
Met Linoit kun je net als bij Padlet een prikbord maken met op post-it lijkende stukjes informatie. In dit geval zijn het bijna echte post-its, die je zelf allerlei kleuren kunt geven. LinoIt heeft een hoop functionaliteit:
- de postits kunnen verschillende grootte, kleuren, ... hebben
- een post-it kan ook een foto, filmpje, link naar een website bevatten
- je kunt als achtergrond zelf een afbeelding kiezen, zodat je postits ook een bepaalde plek kunt geven met een betekenis (categorie)
- anderen kunnen post-its op jouw bord plakken, die van hun zelf wijzigen, maar niet die van anderen! Jij mag als eigenaar van het bord wel alles wijzigen: plaats, kleur, inhoud, ...
- anderen kunnen ook via de email post-its opsturen: het bord heeft een eigen email-adres!
Tricider
Link: http://www.tricider.com/
Tricider is een gereedschap dat je kunt gebruiken om in een groep de meningen te peilen. Het is heel laagdrempelig en werkt heel eenvoudig.
Iemand (de docent of een leerling) maakt een vraag aan, waarna je anderen via email of social media kunt uitnodigen om mee te denken en je mening te laten horen. Je kunt ook stemmen op suggesties van anderen.
Handige tool om in een groep de meningen te peilen, ideeën te verzamelen.
Opdracht
Bedenk voor een van je lessen hoe je de leerlingen zou willen laten samenwerken.
Denk daarbij aan:
- wat wordt de opdracht en hoe wordt het resultaat beoordeeld
- hoe groot zijn de groepen
- hoe worden die samengesteld
- hoeveel tijd krijgen ze er voor
- welke omgeving gebruik je
- hoe dient de opdracht ingeleverd te worden
- wat is jouw rol
