Zaden behandelen en testen
Voordat zaden worden verkocht, worden ze eerst getest. De zaadteler wil immers weten hoe het staat met de kwaliteit van het zaad. Ook ondergaan veel zaden een behandeling. Daardoor zijn ze gemakkelijker te verwerken en groeit het gewas beter.
Vereiste voorkennis
Er is geen specifieke voorkennis vereist.
Traditionele zaadsortering
De zaden moeten uit deze berg planten opgeschoond worden. Dit is een hele klus! Bron: S. Bregman Clusius.
Om te beschikken over een perfecte partij zaden, is het noodzakelijk om het zaad te schonen. Delen van de vrucht, steentjes en onkruidzaden die met de zaden vermengd kunnen zijn geraakt, worden verwijderd. Bij deze schoning of sortering wordt gebruik gemaakt van de verschillen tussen zaden en de verontreinigingen of van verschillen tussen de zaden onderling in een partij. Die verschillen kunnen zitten in grootte, soortelijk gewicht, kleur of vorm. Schoningsmachines worden ook gebruikt om de kiemkracht van een partij geschoond zaad te verbeteren.
Sorteren op grootte en soortelijk gewicht
Binnen een partij zaad komen zaden voor van verschillende grootte en soortelijk gewicht. Als de zaden in een partij allemaal precies even groot en zwaar zijn, kan de kieming uniformer zijn. Daarom worden de zaden gesorteerd.
De clipper is een machine die wordt ingezet voor de eerste sortering. De machine bestaat uit een aantal zeven van verschillende groottes. De gaten in de zeven van de machine hebben verschillende groottes. Zaden met dezelfde grootte worden zo verzameld.
Maar binnen deze groepen kunnen nog wel verschillen in gewicht voorkomen. Lege, loze zaden hebben een laag soortelijk gewicht. Kiemkrachtige zaden hebben een groter soortelijk gewicht. Daar kun je gebruik van maken bij de sortering. Op een soortelijk-gewicht-tafel wordt tegen het zaad geblazen. Lichte zaden worden weggeblazen, zware zaden blijven liggen.
Schematisch de werking van de Clipper. Bron: Clusius
Een soortelijk-gewicht-tafel combineert schudden, onder een heloingshoek, met wind. Daardoor worden de zware zaden gescheiden van de lichtere zaden. Bron: Bejo Zaden B.V.
Sorteren op kleur
Kleursorteerder. Bron: Bejo Zaden B.V.
De kleursorteerder wordt onder andere gebruikt voor het schonen van peulvruchten, tomaat, paprika, ui, enzovoort. De zaden passeren stuk voor stuk een elektrisch oog. Wanneer de kleur te veel afwijkt van de standaard, wordt het zaadje door een korte persluchtstoot weggeblazen.
Sorteren op vorm
Het principe van de trieur. Bron: Clusius
Voor het scheiden van gladde en ruwe zaden wordt een doekenmachine gebruikt. Een lopende band met een ruw oppervlak loopt omhoog. Bovenin wordt het zaad aangevoerd. Glad zaad rolt naar beneden. Het ruwe zaad blijft plakken en wordt mee omhoog genomen. Dit wordt onder andere gedaan om onkruidzaden te verwijderen uit een zaadpartij.
In een trieur worden zaden voornamelijk op lengteverschillen gescheiden. Bijvoorbeeld bij sla of andijvie, of bij het verwijderen van onkruidzaden. Een cilindervormige trommel met uitstulpingen draait rond. Het zaad wordt hierin gebracht en draait mee naar boven. De lange zaden gaan er als eerste uit. Zij vallen naar beneden en worden gescheiden van andere zaden.
Vragen en opdrachten
Bij meerkeuze vragen is steeds één antwoord juist, tenzij anders is aangegeven
1. Wat verstaan we onder het schonen van zaad? (meerdere antwoorden goed)
a. Het verwijderen van viruszieke zaden
b. Het wegen en tellen van de zaden
c. Het verwijderen van vruchtdeeltjes en steentjes
d. Het op dezelfde kleur brengen van het zaad
e. Het sorteren van het zaad op grootte en gewicht
f. Het weghalen van onkruidzaden uit de partij
2. Waarom wordt een partij zaad na de oogst geschoond? (meerdere antwoorden goed)
a. Om verdere bewerkingen van het zaad mogelijk te maken
b. Om de kiemkracht van een partij zaad te verhogen
c. Om visueel aantrekkelijk materiaal te verkopen aan de boer of tuinder
d. Om de kiemrust te doorbreken
e. Om een langdurige bewaring mogelijk te maken.
3. Waarom wordt zaad op grootte en soortelijk gewicht gesorteerd?
a. Zwaardere zaden geven later grotere planten- vruchten- bloemen bij de oogst.
b. De partij zaad zal dan uniformer kiemen
c. Groter zaad is minder gevoelig voor virusaantasting.
d. Alleen groter en zwaarder zaad kan gepilleerd worden.
4. In de linker kolom staat waar we zaden op kunnen sorteren. In de rechter kolom de techniek die gehanteerd kan worden bij het sorteren. Geef door middel van pijlen de juiste combinatie aan.
| Sorteren op |
|
Techniek |
| Ruwheid |
|
Blazen |
| Grootte |
|
Zeven |
| Zaadlengte |
|
Elektrisch oog en perslucht |
| Gewicht |
|
Doekenmachine |
| Kleur |
|
trieur |
5. Waarom is het winnen van zaad uit vruchtgroenten, zoals komkommer of tomaat lastig
6. Noem tenminste 5 bewerkingen die de vruchten of het vruchtpulp kunnen ondergaan.
7. Het dorsen van plantmateriaal om zo zaden te winnen, wordt veel toegepast. Noem 3 nadelen van deze methode.
8. Geef aan of onderstaande bewering juist of onjuist is.
a. Zaden afkomstig van één partij ouderplanten, maar met verschillende oogststadia, hebben dezelfde kwaliteit
b. Zaden afkomstig van één partij ouderplanten, worden gemengd om zo een uniforme partij te krijgen
c. Fermenteren van zaden is een vorm van voorkiemen
d. Gedroogd zaad is beter te bewaren
e. Desinfecteren doen we vooral om viruszieke zaden te doden
Sorteren met beeldverwerking
Bij het oogsten van zaad is er altijd een restant dat minder van kwaliteit is. Het is bijvoorbeeld minder kiemkrachtig of te klein. Je kunt het percentage kwalitatief goed zaad verhogen door het zaad te schonen. Maar met deze traditionele sorteermethodes kun je niet sorteren op de kiemkracht van het zaad. Een relatief nieuwe manier om goede van slechte zaden te scheiden, is gebruik maken van beeldverwerking.
Chlorofylsorteerder
Met de chlorofylsorteerder, of bladgroensorteerder, kun je rijp en onrijp zaad van elkaar scheiden. Onrijp zaad bevat nog relatief veel chlorofyl. De zaden worden bij een specifieke golflengte bekeken door een computer en vervolgens gesorteerd. De onrijpe zaden worden gescheiden van de rijpe zaden die geen chlorofyl meer bevatten. Op deze manier kun je het percentage kiemkrachtige zaden verhogen of opwaarderen. De capaciteit van deze sorteermachine is laag. Sorteren met de chlorofylsorteerder wordt dan ook alleen gedaan bij speciale partijtjes.
Embryo-analyse met röntgen
Zaden kunnen worden gesorteerd op de ontwikkeling van het embryo. Daarvoor worden ze op een gritje gelegd. Met X-ray kan vervolgens in het zaad worden gekeken. Bron: Incotec.
Sommige zaden hebben een doorschijnende zaadhuid, zaad van tomaat bijvoorbeeld, of paprika. Doordat de zaden een doorschijnende zaadhuid hebben kun je met behulp van röntgen, ook wel X-ray genoemd, een beeld van het inwendige van deze zaden maken. Dit beeld kun je vervolgens analyseren. Je ziet het ontwikkelde embryo en andere inwendige structuren, zoals het endosperm of de zaadlobben. Op die manier kun je zaden sorteren. Een zaadje dat aan de buitenkant goed lijkt, kan bijvoorbeeld nog geen levensvatbaar embryo hebben ontwikkeld. Ook loze zaden (dus zaden zonder embryo) of zaden met een misvormd embryo worden eruit gepikt. Deze sorteermethode op basis van de morfologie van het embryo is vooral bij slecht kiemende rassen interessant. En ook een partij die een slechte oogstkwaliteit had, kun je ermee onderzoeken.
De X-ray-methode kun je alleen toepassen op zaad dat geprimed is. Bij primen wordt het zaad in een eerste fase van kieming gebracht. Vervolgens wordt dit proces weer gestopt. Door priming komt het embryo vrij te liggen in het endosperm. Daardoor zijn alle onderdelen goed zichtbaar. Met name bij tomaat en paprika wordt dit proces vaak toegepast.
Met behulp van röntgen kun je het embryo in het zaad beoordelen. Bron: Incotec.
Bekijk vooral de video van stijn op www.jijgaatvoorzaad.nl
Kwaliteitscontrole
Voor deze kiemtesten van koolgewassen worden zaden tussen een vouwfilter gelegd. Na een aantal dagen wordt de ontwikkeling van de kiemplanten beoordeeld. Bron: Incotec.
Bij de eerste schoning van een partij geoogst zaad, wordt al ongeveer 25% van het zaad verwijderd. Uiteindelijk zal ongeveer de helft van het zaad overblijven. Zaadtelers willen alleen het allerbeste zaad overhouden. En dan moet je dus steng selecteren.
Direct bij binnenkomst wordt er een monster van het zaad genomen voor kwaliteitscontrole. Er wordt bijvoorbeeld gecontroleerd op het vochtgehalte en de zuiverheid. Bij de zuiverheidscontrole wordt de hoeveelheid kaf en vreemd zaad bepaald. Op de laboratoria zijn voorbeelden aanwezig van alle onkruidzaden die kunnen voorkomen in de partijen. Dat is een soort herbarium voor onkruidzaden. Aan de hand van de uitslag van dit onderzoek wordt eventueel een extra schoning uitgevoerd.
Kiemtest tussen vouwfilters. Bron: Bejo Zaden.
Deze kiemtest wordt uitgevoerd op rondfilters. De gekiemde zaden worden beoordeeld. Bron: Bejo zaden.
Kiemtest
Kopenhagen tafel. Bron: Bejo Zaden.
Als het zaad het bedrijf binnenkomt, wordt het direct getest op kiemkracht. En ook na elke zaadbehandeling ondergaat het zaad een kiemtest. Bij een kiemtest wordt een aantal zaden ingelegd op een medium, papier of grond. Na een bepaalde tijd wordt geteld hoeveel zaden uiteindelijk zijn gekiemd. Bij de kiemproeven worden de zaadlobben, of de eerste echte blaadjes, van de individuele planten beoordeeld.
Op een Kogenhagen worden kiemtesten uitgevoerd. Onderin zit water van een bepaalde temperatuur. Dat gaat via stroken papier naar viltjes met zaden.
Ook de invloed van de temperatuur op de kieming van de zaden wordt onderzocht. De zaden worden op een thermogradiënttafel gelegd. Hierbij kun je een temperatuurreeks instellen. Zo kun je onderzoeken bij welke temperatuur zaden het beste kiemen. Slazaad kiemt in Nederland bijvoorbeeld bij 14-18 °C. Maar aan slazaad dat naar Spanje gaat worden andere eisen gesteld. Dit zaad zal bij een hogere temperatuur moeten kunnen kiemen.
De kiemtesten moeten voldoen aan de ISTA-normering. ISTA staat voor International Seed Testing Association. De ISTA geeft protocollen uit voor het testen van zaden onder optimale omstandigheden. Veel bedrijven zijn NAK-gecertificeerd. Zij mogen daarom zelf de controletesten uitvoeren.
Thermogradiënttafel.Bron Bejo Zaden.
Kiemtest in grond. Bron: Incotec.
Groen licht
Sommige zaden kiemen alleen in het donker. Om ze toch te kunnen testen en beoordelen, wordt groen licht gebruikt. Bron: Incotec
Sommige zaden zijn lichtkiemers. Een voorbeeld van zo’n lichtkiemer is sla. Andere zaden zijn donkerkiemers. Kool is daarvan een voorbeeld. Voor donkerkiemers mag er in de kiemcel geen licht komen. Maar er moet wel gewerkt worden. Daarom wordt gebruik gemaakt van groen licht. Planten kunnen hier niets mee en ervaren het als donker. Medewerkers kunnen er daarentegen gewoon hun werk in doen.
Vragen en opdrachten
1. Welke extra mogelijkheden hebben zaadbedrijven om op basis van de inwendige structuur een partij zaden te kunnen opwaarderen?
a. Kleine beschadigingen van de zaadhuid zijn te bekijken onder de microscoop
b. Met behulp van röntgen kan in het zaad worden gekeken, ook kan de hoeveelheid chlorofyl in het zaad worden bepaald
c. DNA-analyse geeft aan in welk ontwikkelingsstadium het zaad zich bevindt
d. Kiemtesten uitvoeren, waarbij gekeken wordt hoe de eerste kiemblaadjes zich ontwikkelen
2. Aan welke voorwaarden moet een partij zaden voldoen om te kunnen worden opgewaardeerd met behulp van röntgen?
a. De zaden moeten voldoen aan bepaalde minimum maten, omdat het X-ray apparaat anders niet genoeg vergelijkingsmateriaal heeft
b. Omdat met straling wordt gewerkt, mag deze techniek alleen in de sierteelt worden toegepast
c. De ouderlijnen moeten bekend zijn
d. Het zaad moet zijn geprimed en de zaadhuid liefst doorschijnend
3. Wat is de relatie tussen de hoeveelheid chlorofyl in zaad en het rijpheidsstadium van het zaad?
a. Hoe rijper het zaad, hoe minder chlorofyl in het zaad
b. Hoe ouder het zaad, hoe minder kiemkrachitg het zaad
c. Hoe meer chloropfyl in het zaad, hoe langer de houdbaarheid is van het zaad
d. Hoe rijper het zaad, hoe meer chlorofyl in het zaad
4a. Welke techniek kun je gebruiken om rijp en onrijp zaad van elkaar te scheiden?
4b. Waarom zou een zaadbedrijf willen sorteren op bladgroen in het zaad?
4c. Waarom wordt deze techniek altijd toegepast?
5. Embryoanalyse is alleen mogelijk
a. bij rijp zaad
b. bij zaad dat geprimed is
c. bij zaad met een hoge kiemkracht
d. nadat het zaad volledig gekiemd is.
6. Bij het primen van zaad wordt het zaad
a. gefermenteerd
b. gedesinfecteerd
c. geschoond en gesorteerd
d. in de eerste fase van kieming gebracht
7. Hoeveel % van een partij op het veld geoogst zaad zal na verschillende behandelingen (schonen en sorteren) uiteindelijk overblijven?
a. 25%
b. 50%
c. 80%
d. 90%
8. Geef voorbeelden van schadelijke en onschadelijke onzuiverheid
9. Kiemtesten moeten voldoen aan de ISTA normering. Wat is de betekenis van deze afkorting?
10. Geef aan of onderstaande bewering juist of onjuist is.
a. Kiemtesten moeten worden uitgevoerd door de NAK
b. Op een thermogradienttafel kan de relatie tussen kieming en temperatuur bepaald worden
c. Bij kiemproeven wordt vooral gekeken naar de kwaliteit van de zaadlobben
d. Kiemtesten moeten worden uitgevoerd op vochtig gedesinfecteerd filterpapier
e. Slazaad kiemt het beste bij 20-24 oC
f. De Toets Bruikbare Planten is opgesteld door de NAK
11. Wat is het nut van groen licht in een klimaatcel?
a. onrijpe zaden (met chlorophyl) kiemen dan beter.
b. Deze lichtkleur is noodzakelijk voor kieming
c. Bij deze kleur kunnen medewerkers genoeg zien om te werken
d. De kiemkracht van rijpe zaden is dan hoger.
Toets Bruikbare Planten
Planten groeien op het veld natuurlijk niet op onder optimale omstandigheden. Daarom is de ‘Toets Bruikbare Planten’ ontwikkeld. Deze toets geeft inzicht in de praktische bruikbaarheid van de planten en het zaad. Oftewel: Hoeveel zaden groeien in de praktijk uit tot bruikbare planten? De toets wordt uitgevoerd onder omstandigheden die vergelijkbaar zijn met de omstandigheden in de praktijk. De ontwikkeling van de plant in zijn geheel wordt beoordeeld. Hiervoor zijn richtlijnen omschreven door de NAK-tuinbouw in Roelofsarendsveen.
Vragen en opdrachten
Toets bruikbare planten
Planning: Voor deze opdracht ga je slaplanten zaaien en deze na ongeveer 14 dagen beoordelen.
Nodig: Zak potgrond, zaaibak (kan evt. ook met twee balkon-bloembakken van ca. 1 meter lang), twee partijen slazaad (koop twee verschillende zakjes bij het tuincentrum, 100 zaden per "partij").
Op de website van de Naktuinbouw kun je vinden hoe je een toets bruikbare planten uit kunt voeren voor sla. Zie link onderaan.
Op school heb je misschien geen klimaatcel, maar waarschijnlijk is er wel een ruimte waar de temperatuur ongeveer 18 graden is. Koop van twee verschillende slarassen een zakje zaden bij het tuincentrum. Zorg dat je van beide rassen 100 zaden hebt. Voer hiermee zo goed mogelijk de toets bruikbare planten uit. Zet je resultaten in het excelbestand. Zie link onderaan.
Woordenlijst
Necrosevorming: Een deel van het blad sterft af (en wordt dus bruin).
Cotylen: de eerste twee blaadjes van het slaplantje die boven de grond komen.
Bronnen:
Vragen
1. Voor wie is de Toets Bruikbare Planten bedoeld?
2. Waarom worden de plantjes in drie verschillende klassen ingedeeld?
3. Heb je een duidelijk verschil gevonden tussen de kwaliteit van de twee partijen zaad?
Zaad, coaten en pilleren
Precisiezaaien met gecoat zaad. Bron: Bejo Zaden.
Er worden hoge eisen gesteld aan de kieming van het zaad. Elk zaadje moet een sterk plantje opleveren. En het zaad moet machinaal gezaaid kunnen worden. Dit is precisiezaai. Om dit voor elkaar te krijgen, wordt het zaad soms gepilleerd of gecoat.
Coaten
Voor het coaten wordt een stof in een draaiende ketel met zaden gespoten. Dit kan bijvoorbeeld een kleurstof zijn, of een gewasbeschermende stof. Deze stof hecht zich aan de zaden. Bron: Incotec.
Coaten is het aanbrengen van een dun laagje over het zaad. Je noemt dit een film-coating. De zaden worden hiervoor in een draaiende ketel gebracht. In het midden van de ketel zit een schijf. Daarop wordt een vloeibaar middel met de coating gespoten. Door het snelle draaien komt deze vloeistof als een laagje over het zaad heen.
De coating kan bestaan uit gewasbeschermingsmiddelen. Veel onbehandelde, naakte, zaden krijgen een zaadbehandeling in de vorm van een coating met een fungicide. Deze fungiciden beschermen het zaad tijdens de kieming tegen kiem- en bodemschimmels. Ook voedingsstoffen of plantenhormonen worden aan het zaad meegegeven. Zo wordt de groei van het gewas gestimuleerd. Ook worden soms micro-organismen aan de coating toegevoegd om de weerstand van de plant te verhogen. Bacillus verhoogt bijvoorbeeld de droogtetolerantie. N-bindende bacteriën uit de wortelknolletjes geven de plant extra stikstof. Soms krijgt het zaad een gekleurde coating. Dat kan verschillende redenen hebben. Zo is het verplicht om zaad dat is behandeld met een insecticide een rode kleur mee te geven. Dit waarschuwt de gebruiker voor gevaar. Biologisch zaad krijgt een witte kleur.
Gepilleerde zaden krijgen soms een coating als afwerking.
Pilleren
Het pilleren van zaden gebeurt in een ronddraaiende trommel. Bron: Incotec.
Sommige zaden zijn zo klein dat het moeilijk is om ze gelijkmatig uit te zaaien. Bovendien kan zaad een erg onregelmatige vorm hebben. Daardoor is het lastig machinaal te verwerken. Een oplossing daarvoor is het pilleren van het zaad. Dit betekent dat er een laagje omheen gaat. Je spreekt van naakt zaad en gepilleerd zaad.
Vóór het pilleren worden de zaden in een roterende trommel gebracht. Daarin worden ze bevochtigd. Vervolgens wordt een fijn poeder in de trommel gespoten dat zich aan het bevochtigde zaad hecht. Het poeder bestaat uit een vulmiddel en een bindmiddel. Deze bewerking wordt herhaald totdat de gewenste grootte is bereikt. Daarna worden de pillen uit de trommel gehaald en gedroogd. Het zaad wordt afhankelijk van de zaadgrootte tussen de 1 en 100 keer vergroot. Het is gebruikelijk om één zaadje in een pilletje te verwerken. Maar ook de multipil komt voor. Er zitten dan bijvoorbeeld drie verschillende bloemzaadjes in één pil.
Bij een aantal gewassen wordt pilleren niet veel toegepast. Bijvoorbeeld bij koolsoorten en radijs. Deze gewassen hebben ronde zaden. De precisiezaai van het naakte zaad geeft dan geen problemen. Het andere uiterste bestaat ook: Soms wil men zoveel middelen en behandelingen op één zaadje, dat er niet genoeg ruimte voor is.
Dit overzicht laat zien wat er allemaal mogelijk is bij het pilleren van zaden. Bron: Incotec.
De zaden kunnen veel verschillende behandelingen ondergaan, zoals pilleren, coaten en kleuren. Soms is er gewoon te weinig ruimte op het zaadje! Bron: Incotec.
Goed voor het milieu
Met gecoat zaad kan het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen 85 - 95% worden teruggebracht. Bron: Incotec.
Veel zaden worden behandeld met gewasbeschermingsmiddelen, zoals een insecticide. Daardoor kan het gebruik van deze stoffen met maar liefs 85 - 95% worden teruggebracht ten opzichte van traditionele spuitmethoden. De stoffen worden door de zaadbehandeling veel gerichter gegeven. De stoffen spoelen niet direct weg in de grond. De actieve stoffen worden vertraagd afgegeven, vaak gedurende het gehele groeiseizoen. De tuinder hoeft het gewas dus niet zo vaak te bespuiten. Bovendien komen mensen en dieren niet in aanraking met de middelen.
Vragen en opdrachten
1. Welke mogelijkheden zijn er om klein zaad zodanig te behandelen zodat dit regelmatig en machinaal gezaaid kan worden?
a. Primen
b. Coaten
c. Pilleren
d. Desinfecteren
2. Geef van onderstaande stoffen aan of deze kunnen worden toegevoegd op de zaden:
o Groeihormonen
o Gewasbestrijdingsmiddelen
o Kleurstoffen
o Geurstoffen
o Watermerk
o Bindmiddel
o Micro-organismen
o Stoffen die bepaalde genen activeren
o Stoffen die de weerstand van planten verhogen
o Vulmiddelen
o Desinfectiemiddelen
o Voedingsstoffen
3. Beschrijf het proces van pilleren en van coaten.
4. Welke voordelen zie je bij het toepassen van gecoat zaad?
a. Terugbrengen van hoeveelheid gewasbeschermingsmiddelen in de teelt
b. Ook toepasbaar in de voedingsmiddelen industrie
c. Kiemingspercentage is vele malen lager vergelijken met niet gecoat zaad
d. Op DNA niveau zie je een verbetering in de opbrengst van het gewas
5. Waarom wordt zaad gepilleerd? (meerdere antwoorden zijn goed)
a. Bij onregelmatige vorm van het zaad is machinaal zaaien moeilijk
b. Zo kunnen we de kiemkracht verhogen
c. Als er meerdere zaadjes in een pil zitten, heb je grote kans op kiem-succes
d. Sommige zaden zijn zo klein dat het moeilijk is om deze machinaal te zaaien
e. Het kan langer bewaard worden dan naakt zaad.
f. Zo kunnen we extra voedingsstoffen meegeven bij de kieming.
6. Geef aan of onderstaande bewering juist of onjuist is.
a. Coaten met een insecticide is verboden
b. Door coaten proberen we schade door kiemschimmels te voorkomen
c. Gepilleerd zaad wordt niet gecoat
d. Coaten doen we door zaad te dompelen in een bad met olie en middel
e. Door coaten verhogen we de kiemkracht
f. Gecoat zaad met gewasbeschrmingsmiddel beperkt tijdens teelt het gebruik van deze middelen
g. Precisiezaai is alleen mogelijk met gepilleerd zaad
h. Gecoat zaad met een herbicide beperkt de onkruidgroei
i. Het zaad van lichtkiemers kan nooit gecoat worden
7. Zet de onderstaande behandeling in volgorde van dikte (laag) op het zaaizaad:
pilleren - coaten – naakt zaad – encrusteren
8. Welk zaad wordt altijd rood gekleurd?
a. Als er plantenhormonen in de coating zitten
b. Als de coating micro-organismen (zoals Bacillus) bevat
c. Als de coating een insecticide bevat
d. Zaad van tweede kwaliteit
Zaadfysiologie
De veredelingsbedrijven werken voortdurend aan het verhogen van het kiempercentage en een gelijkmatige kieming. Kennis van zaadfysiologie, de processen die zich in het zaad afspelen, is belangrijk. Het afrijpen en de kieming in het zaad zie je namelijk niet aan de buitenkant van het zaad en dat is een probleem. Met laser of met röntgen kan in het zaadje worden gekeken en worden gevolgd hoe het embryo zich ontwikkeld.
Ook al zijn de omstandigheden prima, dan nog kan niet elk zaad kiemen, het is in kiemrust. In het algemeen komt dit door het plantenhormoon abscisinezuur. Dit hormoon moet eerst worden afgebroken. Andere hormonen, gibberellinen, worden aangemaakt. Deze bevorderen de kieming van het zaad.
Er zijn nogal wat soorten van kiemrust die allemaal op een andere manier doorbroken kunnen worden. Soms moet de zaadhuid gedeeltelijk verteerd worden zodat water kan worden opgenomen. Dit kan door beschadigen, of in de natuur door brand of bevriezen.
Het meest komt fysiologische kiemrust voor. Dat komt bij vrijwel alle pas geoogste zaden voor. Deze vorm van kiemrust verdwijnt langzaam bij bewaring. Het is te doorbreken door temperatuurbehandelingen. Een voorbeeld hiervan is stratificeren: het vochtig en koud bewaren van zaad. Als de omstandigheden dan gunstig zijn, warmte en licht, kan het zaad gaan kiemen.
Het zaad is ontstaan in het zaadbeginsel. Het zaadje bevat een embryo en reservevoedsel. Als je het zaadje openmaakt zie je vaak al een miniplantje zitten, compleet met blaadjes, stengel en wortel.
Kieming bestaat uit drie fasen: de eerste daarvan heet imbibitie, het zaad neemt water op. Het zaad zwelt op en aan de buitenkant is verder niets te zien. Tijdens de tweede fase starten binnenin het zaad een aantal processen op. Onder invloed van hormonen worden enzymen geactiveerd die het reservevoedsel, zetmeel, afbreken tot suikers die het embryo kan gebruiken. In de derde fase komt de wortel naar buiten. Zolang het gekiemde zaad nog niet boven de grond is, heeft het nog geen fotosynthese en is afhankelijk van het reservevoedsel in het zaad. Eenmaal boven de grond volgen de eerste blaadjes. Van het verloop in fasen maken de zaadbedrijven gebruik bij priming.
Een zaad dat lang bewaard wordt gaat langzaam in kiemkracht achteruit. Weliswaar staat de stofwisseling op een laag pitje, maar langzaam maar zeker verbruikt het zaadje energie. Meestal is na een aantal jaren de kiemkracht sterk teruggelopen. Kiemtesten onder stressvolle situaties, in de praktijk, buiten op het veld, geven andere resultaten dan laboratoriumkiemtesten. Het begrip vigour is ingevoerd. Een partij met een hogere vigour presteert beter. Om de vigour te bepalen wordt dus ook getest onder praktijkomstandigheden.
Primen
Vaten waarin de priming van zaden plaatsvindt. Bron: Seed processing Holland
De productiekosten van sommige rassen zijn zo hoog dat men het liefst 100% kieming wil. Ook wil men dat al het zaad gelijkmatig kiemt. Om dit te bereiken wordt een methode toegepast die “primen” wordt genoemd. Daarbij doorloopt het zaad al een aantal stadia van de kiemprocessen. De methode wordt vooral in de tuinbouwsector toegepast.
Primen heeft een tweeledig doel. Ten eerste heeft het een snellere en meer uniforme kieming tot gevolg. Ten tweede kan het een rol spelen bij het doorbreken van de kiemrust. Wanneer bij bijvoorbeeld tomaat de temperatuur voor het kiemen te hoog of te laag is, geeft geprimed zaad een betere kieming.
Het primen van zaden verloopt als volgt. De zaden worden in een vloeistof, een osmoticum, gebracht. Dat zorgt ervoor dat de zaden voldoende water kunnen opnemen om de interne kiemprocessen op gang te brengen. Nog voordat de wortel uit het zaad komen, wordt het kiemproces gestopt en worden de zaden teruggedroogd. Het zaad is nu voorgekiemd.
Een partij zaden die zo behandeld is, is gelijkgeschakeld en zal vlot en gelijkmatig kiemen. Nadeel van het primen van het zaad is dat het zaad een stuk minder lang houdbaar wordt. Primen gebeurt dus voordat het zaad daadwerkelijk verkocht wordt aan de boeren en tuinders.
Primen van slazaad
Gepilleerd zaad (split pill) met een priming behandeling kiemt ook bij een hogere temperatuur. Bron: Incotec.
Het primen van zaad doorbreekt de kiemrust. We nemen sla als voorbeeld.
Normaal kiemt sla tot bijna 100% bij een temperatuur van 14 - 18 °C. Sla kiemt echter slecht bij hoge temperaturen en in het donker. Steeds meer bedrijven pilleren het zaaizaad. Hierdoor wordt het zaad afgesloten van het licht. Het primen van het slazaad kan dit probleem ondervangen. De eerste kiemingsprocessen hebben dan immers al plaatsgevonden. Door het primen is de kiemtemperatuur bovendien verhoogd tot wel 32 °C. In warmere landen, zoals Spanje, kan dit zaad nu ook goed worden gebruikt.
Vragen en opdrachten
1. Welke hormonen spelen een rol bij de kieming van zaden? Hoe beïnvloeden deze hormonen de kieming?
2. Welke ontwikkelingsfasen kun je onderscheiden bij de kieming van zaden? Beschrijf wat er gebeurt tijdens elke fase.
3. Welke vormen van kiemrust kun je onderscheiden?
4. Hoe wordt in landen met een gematigd klimaat, zoals West-Europa, in de natuur de kiemrust van zaden vaak doorbroken?
5. Hoe komt het dat het geprimende zaad van sla bij een hogere temperatuur een hoog kiemingspercentage laat zien?
6. Leg uit de het primen van zaad een oplossing biedt voor zaad dat bij een hogere temperatuur moet kiemen dan de optimale temperatuur voor dit zaad.
7. Noem 2 redenen om zaden te primen.
8. Wanneer wordt zaad geprimd?
a. direct na de oogst
b. voor het coaten van het zaad
c. tijdens het pilleren van het zaad
d. vlak voordat het verkocht wordt
9. Door sla-zaad te primen (meerdere antwoorden goed)
a. heb je een hoger kiemingspercentage
b. doorbreek je de kiemrust
c. kan het ook bij hogere tempraturen goed kiemen
d. kan het ook in donker kiemen
Verwerking van zaden
Als de zaden geoogst en bewerkt zijn, worden ze verder verwerkt binnen het bedrijf. Ze worden verpakt, opgeslagen en naar klanten vervoerd. Daarbij is Tracking en tracing - het ‘volgen’ van de partijen - erg belangrijk. Gebruik van technologische middelen als barcodes. De nieuwste ontwikkeling is dat een partij een chip meekrijgt die simpel uitgelezen kan worden.
Zaad wordt binnen een zaadbedrijf van begin tot eind gevolgd. Met behulp van een chargenummer of lotnummer is precies na te gaan welke bewerkingen het zaad heeft ondergaan. Maar ook andere gegevens zijn daarmee bekend. Wat de labresultaten zijn geweest. Wat de resultaten zijn van de kiemproeven. En van welke ouderlijnen het zaad afkomstig is. Als er iets mis is met een partij, kun je dit gemakkelijk nagaan in de administratie. Zo kunnen de oorzaken van een probleem snel worden achterhaald en kan het probleem worden opgelost.
Zaden verpakken en vervoeren
De professionele zaadbedrijven slaan het zaad op in speciaal daarvoor geconstrueerde zaadopslagruimtes. In deze ruimtes wordt de temperatuur en de relatieve luchtvochtigheid gecontroleerd. Dit garandeert een zo lang mogelijke levensduur van het zaad.
De zaden moeten uiteindelijk uiteraard bij de klant terecht komen. Daarvoor wordt een afgepaste hoeveelheid afgewogen of uitgeteld, verpakt en vervolgens verstuurd. Het afwegen of uittellen en het verpakken gebeurt in de verpakkingslijn. Deze wordt aangestuurd door een procestechnicus. Daarna zorgt de logistiek voor de distributie van het product.
Geklimatiseerde zaadopslag. Bron: Bejo Zaden B.V.
Opslag van kleine partijen zaad. Bron: Bejo Zaden B.V.
Vragen en opdrachten
1. Bedenk wat de gevolgen kunnen zijn, wanneer partijen zaad niet goed zijn gecodeerd of zelfs door elkaar worden gehaald.
2. Vul de hieronder genoemde woorden op de juist plaats in de tekst in.
chargenummer, chip, barcode, tracking en tracing
Het volgen van een partij zaad binnen het zaadbedrijf wordt ......... genoemd. Daarbij kan gebruik gemaakt worden van een ......... . Dan is precies na te gaan welke behandelingen het zaad heeft ondergaan Voor het volgen van een partij zaad wordt gebruikt gemaakt van een ......... . De nieuwste ontwikkeling is dat de partij een ......... meekrijgt.
3. Welke 2 klimaatsfactoren zijn bij de opslag van zaad van het grootste belang?
a. licht en temperatuur
b. licht en CO2-gehalte
c. luchtbeweging en zuurstof
d. temperatuur en luchtvochtigheid
Eindtoets
Toets: Zaden testen en behandelen
Start
Excelbestand Toets Bruikbare Planten
