Een vulkaan is een opening in het oppervlak van een planeet waar gesmolten gesteente (magma), gas en brokstukken van vast gesteente door naar buiten komen. Rond zulke openingen wordt vaak een berg gevormd en men sprak vroeger dan ook wel van een vuurspuwende berg. De momenten waarop materiaal door een vulkaan wordt uitgestoten worden uitbarstingen of erupties genoemd.
Wat ga je doen?
Van ver af ziet het er mooi uit een vulkaanuitbarsting maar hoe werkt dat nu eigenlijk? Dat ga jij in deze leeractiviteit ontdekken.
LET OP: Dit is een groot project van circa 7-8 uur. Mocht je kortere leeractiviteiten willen doen uit deze grote, kijk dan bij "meer in Acadin".
Met hoeveel personen?
Je doet deze opdracht alleen.
Wat ga je leren?
Na het maken van deze leeractiviteit heb je het volgende geleerd:
Je weet ...
waar de naam vulkaan vandaan komt.
wat er gebeurt tijdens een vulkaanuitbarsting.
welke 3 soorten vulkanen je hebt.
wat aardplaten zijn.
hoe een vulkanisch eiland ontstaat.
Je kunt ...
vragen beantwoorden over de geschiedenis van de naam vulkaan.
onderdelen van een vulkaan benoemen.
de bewegingen van een vulkaan begrijpen.
rennen voor je leven.....!!
Wat heb je nodig?
Benodigdheden
Bij de opdrachten heb je naast de computer de volgende algemene materialen nodig:
pen
schrijfpapier
tekenpapier A4 + A5
(kleur) potloden
internetverbinding
A3 tekenpapier
een stuk (water)slang van ongeveer een meter
een pluk watten of een kurk
een stuk karton van 30 x 30 cm
klei
zand en kleine kiezelsteentjes
rode en zwarte verf
2 kwasten
Benodigde tijd
Ongeveer 7-8 uur.
Aanpak
Bij deze leeractiviteit ga je als volgt te werk:
Lees de opdrachten bij deze leeractiviteit goed.
Bekijk de informatie bij de opdrachten in het onderdeel 'Theorie' of zoek verder op internet in de websites bij 'Meer informatie'.
Verwerk je antwoorden op de opdrachten zoveel mogelijk in een werkdocument.Dit kan in tekst en door het invoegen van afbeeldingen, tabellen en grafieken. Maak ook gebruik van foto's en scans om alles wat je doet digitaal in het werkdocument te kunnen opslaan.
Kijk als je klaar bent nog even terug hoe alles is gegaan.
Beantwoord de vragen bij 'Evaluatie' en voeg je antwoorden toe aan het werkdocument.
Upload jouw werkdocument in Acadin of lever dit in bij je leerkracht.
Veel leerplezier!
Opdrachten
In dit deel staan de opdrachten bij deze leeractiviteit.
Lees de opdrachten zorgvuldig.
Maak bij het uitvoeren van de opdracht gebruik van de informatie bij het onderdeel 'Theorie'.
Download het werkdocument om de antwoorden van de opdrachten in te verwerken.
1.1 De tektonische platen bewegen elk jaar gemiddeld 5 centimeter van elkaar vandaan. Maak het rekenschema af met deze informatie als we 2011 als basisjaar nemen. Hoeveel centimeter of meter staan de platen van elkaar af in de toekomst vanaf 2011?
1.2 In 1002 ontdekte als 1e Europeaan de Noor Leif Eriksson, ook wel genoemd Erik de Noorman of Erik de Rode, Amerika. Dit was bijna 500 jaar eerder voordat Columbus Amerika bereikte in 1492. Reken uit hoeveel smaller de Atlantische Oceaan was in de tijd van Columbus.
1.3 In 2005 was de gemiddelde breedte van de Atlantische Oceaan 5000 kilometer. Ongeveer hoelang geleden zijn de platen van elkaar af gegaan en is de Atlantische Oceaan ontstaan?
1.4 Teken de 3 bewegingen die tektonische platen kunnen maken. Je kunt dit op papier doen maar ook m.b.v. een tekenprogramma zoals Paint of met verf etc.
1.5 Geef 1 (of meer) voorbeelden van plaatsen op de wereld waar er transforme bewegingen voorkomen.
2. Vulcanus wordt vulkaan
1. Wat hebben Vulcanus en Jupiter met elkaar te maken?
2. Wie was de moeder van Vulcanus?
3. Mars is ook een bekende van Vulcanus. Waarom?
4. Stel dat jij in de tijd van de Romeinen geleefd had en een God had mogen bedenken. Waarvoor zou jij een God bedenken en hoe zou die heten?
3. Binnenin de vulkaan
1. Vind de 12 woorden die verstopt zijn in de woordzoeker die hiernaast staat. Alle woorden hebben met een vulkaanuitbarsting te maken.
2. Zet de 12 gevonden woorden in de tekst die hieronder staat zodat de uitleg van een vulkaanuitbarsting klopt.
Onder een vulkaan bevindt zich roodgloeiend, vloeibaar gesteente. Dit vloeibare gesteente heet magma en dit verzamelt zich in de ……………….. . Door hete gassen ontstaat druk, die het magma naar boven stuwt door de ……………….. heen. Het vloeibare gesteente beweegt naar boven en vloeit naar buiten. Dit naar buiten stromen kan ook gebeuren door een ……………….. waardoor je laag bij de grond een ……………….. kunt waarnemen. Als het magma naar buiten vloeit, ontstaat er een ………………... Lagen ……………….. lava en afgekoeld …………… ….. vormen een ……………….. berg rondom een centrale ……………….., waar de lava door naar buiten stroomt. Een vulkaan is dus een gat in de aardkorst waardoor lava, gas en stenen (ook wel vulkanische ……………….. genoemd) naar buiten komen en dat dus gepaard gaat met een zeer grote ………………... Ook de berg die op die manier ontstaat, wordt een vulkaan genoemd. Soms heb je een actieve vulkaan en een ……………….. vulkaan naast elkaar staan.
3. Geef nu elk woord zijn eigen nummer volgens het plaatje.
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
4. Ga terug naar de woordzoeker. Als je alle overgebleven letters achter elkaar zet, valt je dan wat op?
4: Ben je actief of slaap je?
4.1 Zoek op welke vulkaan nu het meest actief is. Zijn het er meer dan 1, vermeld dan allen die nu de hoogste 2 categorieën hebben: warning en/of watch.
4.2 Welk natuurgeweld ken jij nog meer waar de mens mee te maken kan hebben behalve vulkaanuitbarstingen?
4.3 Welke van de door jou net opgenoemde natuurgeweld gebeurtenissen vind jij zelf de meest erg? Welke zou jij nooit mee willen maken? Je mag er maar 1 kiezen. Leg ook uit waarom je juist die gebeurtenis nooit wil meemaken.
5: Vulkaan of vliegtuig
5.1 Weet jij wat de overeenkomst is tussen de motor van een Boeing 737 en een vulkaanuitbarsting?
6: En toen: een eiland!
6.1 Je kan in het filmpje bij "vulkaan wordt eiland" zien dat er een vliegtuig over de vulkaanuitbarsting heenvliegen. Dit vliegtuig liet water vallen. Dit doen ze om ervoor te zorgen dat de hete lavastroom afkoelt en niet verder gaat. Dit gebeurt vooral in gebieden waar mensen wonen. Als ze ervoor kunnen zorgen dat huizen en hele dorpen niet weggeduwd worden door de lavastroom dan is dat natuurlijk erg fijn want anders moeten ze alles opruimen en weer opnieuw bouwen.
Bedenk zelf 3 oplossingen met hetzelfde doel als het vliegtuig. Hoe zou jij dit doen?
6.2 Teken 1 van je 3 bedachte oplossingen. Doe dit alsof het een tekening is voor diegene die het moeten gaan uitwerken. Je moet dus een stappenplan tekenen in de juiste volgorde. LET OP: de mensen die jouw opdracht moeten gaan doen, kunnen helaas niet lezen!
6.3 Toen Surtsey ontstond was het ongeveer 2,6 km2 groot. In 2002 is het opgemeten en toen bleek het eiland nog maar 1,4 km2 in grootte te zijn. Kun jij verklaren hoe het kan gebeuren dat het eiland in de loop der tijd steeds kleiner is geworden?
6.4 Rond welk jaartal zou het eiland onder de zeebodem kunnen verdwijnen als het met dezelfde snelheid tot nu toe kleiner wordt? Hoe oud ben jij dan in het jaartal dat je net berekend hebt?
6.5 Welke 6 Europese landen met luchthavens waren als enige op zondag 18 april 2010 nog volledig open ondanks de uitbarsting in IJsland? Je kunt hiervoor het plaatje gebruiken en/of een informatiebron.
test
6.6 KEUZE OPDRACHT Maak nu zelf een vulkaan en laat hem daarna uitbarsten! TIP: doe dit buiten!
Je hebt nodig:
een stuk (water)slang van ongeveer een meter
een pluk watten of een kurk
een stuk karton van 30 x 30 cm
klei
zand en kleine kiezelsteentjes
rode en zwarte verf
2 kwasten
Maak een gat in het midden van het karton waar de slang precies doorheen past. Laat deze ongeveer 10 cm naar boven uitsteken. Bouw om de slang een bergje van klei en zorg ervoor dat de bovenkant ongeveer gelijk is met de bovenkant van de slang. Trek nu voorzichtig de slang een paar centimeter naar beneden. Doe de kurk of de watten op een propje in het uiteinde van de slang. Vul nu de holte in de kleiberg boven de slang met zand en kiezelsteentjes. Met de rode verf kleur je de ‘hete’ lava. Met de zwarte verf laat je het vulkanische as zien.
Als je nu het andere uiteinde van de slang in je mond steekt en héél hard blaast zul je zien dat de prop uit de ‘vulkaan’ wordt geblazen en dat het zand mee omhoog wordt geblazen. Pas er wel op dat je geen zand of stenen in je ogen krijgt en doe dit nadat de verf is opgedroogd!
7: IJsland, warm en koud
7.1 Maak een muurkrant over IJsland. Verzamel zo veel mogelijk informatie over het eiland en al zijn toeristische trekpleisters en voeg dit samen in een muurkrant met als doel vakantiegangers aan te trekken. Haal ze over om naar IJsland te komen om de schoonheid te zien van het land en om de natuur van dichtbij mee te maken. Zet ook een gedeelte van je tekst (minimaal 20 zinnen) in de Engelse taal want veel buitenlandse toeristen kunnen geen Nederlands lezen.
7.2 Nadat je klaar bent met je muurkrant ga je hem presenteren aan je klas. Doe alsof je een medewerker bent van een reisburo en prijs IJsland zo goed mogelijk aan als vakantieland.
7.3 Als laatste ga je onderzoeken wat je klasgenoten als eerste zouden bezoeken als zij een toerist in IJsland zouden zijn. Ze moeten kiezen uit de mogelijkheden die jij bij punt 1 hebt gemaakt. Verzamel je gegevens en zet ze in een grafiekje zodat je kan zien welk attractie van het eiland op nummer 1 staat. Plak dit grafiekje bij je muurkrant.
8: Nog maar 10 minuten!
Rosario woont aan de voet van de Vesuvius
8.1 De inwoners van Pompeii hadden vroeger geen tijd om weg te vluchten omdat er geen waarschuwing gegeven kon worden omdat die toen nog niet bestonden. Stel dat jij nu aan de voet van de Vesuvius zou wonen en je bent gewaarschuwd voor een nieuwe uitbarsting en je hebt 10 minuten de tijd om in een auto weg te vluchten. Wat zou jij doen in die laatste 10 minuten voordat je weg moet en je weet dat je huis verwoest zal worden door de lavastromen ? Beschrijf, minuut voor minuut, wat jij zou doen. Zou je nog spullen meenemen, zou je andere mensen waarschuwen, zou je je huisdier alvast in de auto zetten, wat zou je echt doen?
Houd er wel rekening mee dat je de dingen ook echt in 1 minuut kan doen want je hebt een tijdslimiet. De vulkaan wacht niet op je!
1e minuut ...
2e minuut ...
3e minuut ...
4e minuut ...
5e minuut ...
6e minuut ...
7e minuut ...
8e minuut ...
9e minuut ...
10e minuut ...
9: Seismologie nu en straks
9.1 In de toekomst zullen er natuurlijk nog vaak vulkaanuitbarstingen komen. De seismograaf moet dus nog lang zijn werk doen. Of denk jij dat er in de toekomst iets anders verzonnen gaat worden om ze te voorspellen? Iets met computers of misschien wel iets geheel nieuws? Verzin zelf een idee voor een nieuwe uitvinding. Teken hem en schrijf er bij hoe hij werkt volgens jou.
9.2 Je bent aan het einde van alle opdrachten en informatie over vulkanen. Dat moet natuurlijk dan afgesloten worden met een enorme uitbarsting aan informatie. Vandaar dat je nu een presentatie moet maken over dat wat je inmiddels geleerd hebt. Kies in ieder geval 3 onderwerpen uit de totale lijst, meer mag natuurlijk altijd. Hoe je de presentatie doet, mag je helemaal zelf weten. Je kunt een powerpoint presentatie maken. Je kunt een werkstuk maken en/of een spreekbeurt houden. Je kunt een tentoonstelling organiseren of een foto-presentatie maken. Jij mag zelf kiezen, áls je maar 1 manier kiest en minimaal dus 3 onderwerpen.
Evaluatie
Klaar met de door jou gekozen opdracht? Sta dan eens stil bij het onderwerp en bij wat je geleerd hebt.
Wat vind je van het onderwerp?
Ik heb dit onderwerp gekozen omdat ...
Wat heb je van deze opdracht geleerd?
Het belangrijkste wat ik nieuw geleerd heb in deze leeractiviteit is …
Theorie
In dit deel vind je informatie over het onderwerp van deze leeractiviteit.
Bekijk en lees de informatie goed. Het helpt je bij de uitvoering van de opdrachten.
Aardplaten
De aarde is een ronde bol met een harde buitenkant en zacht van binnen. De binnenkant is een stroperige massa die gloeiend heet is en vloeibaar gesteente bevat. Daarop drijven een aantal korsten of platen: de werelddelen waarop wij wonen. Ooit lagen die werelddelen tegen elkaar aan. Geleidelijk aan is dat oercontinent uit elkaar gedreven. De platen scheurden van elkaar af. Ook nu nog drijft de plaat waarop Noord- en Zuid-Amerika liggen weg van de plaat waarop Europa, Azië en Afrika liggen. Dat gaat maar heel langzaam en je merkt het nauwelijks. Maar elk jaar komt Amerika een paar centimeter verder weg te liggen want gemiddeld genomen komen de platen 5 cm per jaar verder van elkaar af te staan. Aangezien de scheur of breuk tussen Amerika en Europa dwars door de Atlantische Oceaan loopt, van noord naar zuid, wordt de oceaan dus elk jaar steeds breder.
Omdat de twee continenten van elkaar af bewegen, ontstaan er scheuren in de ondergrond waardoor het vloeibare binnenste van de aarde naar buiten komt. Je kunt het vergelijken met een wondje op je huid. Als je je per ongeluk met een mesje snijdt, komt er bloed naar buiten. Als het bloed in aanraking komt met de lucht stolt het. Er komt een korstje op dat ruw aanvoelt. Na verloop van tijd groeit er een nieuw velletje en is de wond geheeld. Op de breuklijn tussen Amerika en Europa en Afrika gebeurt ook zoiets. Af en toe scheurt de aardkorst van elkaar af (1) en barst het gloeiend hete binnenste van de aarde naar buiten. Meestal gaat dat met veel geweld gepaard: aardbevingen en vulkanen. Hetzelfde gebeurt op plekken waar de platen tegen elkaar aan botsen (2). Maar er is nog een manier van bewegen van aardplaten. Deze beweging veroorzaakt echter geen vulkanen maar wel aardverschuivingen. Bij deze beweging schuiven de platen langs elkaar heen. (3)
De aardplaten kunnen dus op verschillende manier bewegen:
Van elkaar af. Dit noemen we een divergerende beweging.
Naar elkaar toe. Dit noemen we een convergerende beweging.
Langs elkaar bewegen. Dit noemen we een transforme beweging.
Een vloeibare bol met een dun korstje
Oorsprong naam
De naam vulkaan komt van Vulcano, een eilandje in Italië ten noorden van Sicilië. Dit eiland is al heel lang vulkanisch actief en de oude Romeinen noemden hun god van het vuur dan ook “Vulcanus”.
Vulcanus was de smid van de goden. Hij had zijn smederij onder de vulkaan Etna. Hierdoor dachten de Romeinen dan ook dat de rook en het vuur dat uit de bovenkant van de vulkaan kwam van Vulcanus was die hard aan het werk was. Vulcanus wordt altijd afgebeeld met een hamer of met een bliksem in zijn hand. In zijn smederij op het eiland Vulcano smeedde hij het ijzer om tot zwaarden en bijlen. Maar hij maakte ook menigmaal een schep of hoefijzers voor de paarden.
In het filmpje hieronder kun je de etna van alle kanten bekijken.
Hoe een vulkaanuitbarsting precies gaat, moet je in de opdracht zelf ontdekken vandaar dat er in het onderstaande stuk tekst lege plekken staan en er cijfers bij het plaatje staan. Vul de lege plekken in met de juiste woorden.
Onder een vulkaan bevindt zich roodgloeiend, vloeibaar gesteente. Dit vloeibare gesteente heet magma en dit verzamelt zich in de ……………….. . Door hete gassen ontstaat druk, die het magma naar boven stuwt door de ……………….. heen. Het vloeibare gesteente beweegt naar boven en vloeit naar buiten. Dit naar buiten stromen kan ook gebeuren door een ……………….. waardoor je laag bij de grond een ……………….. kunt waarnemen. Als het magma naar buiten vloeit, ontstaat er een ………………... Lagen ……………….. lava en afgekoeld …………… ….. vormen een ……………….. berg rondom een centrale ……………….., waar de lava door naar buiten stroomt. Een vulkaan is dus een gat in de aardkorst waardoor lava, gas en stenen (ook wel vulkanische ……………….. genoemd) naar buiten komen en dat dus gepaard gaat met een zeer grote ………………... Ook de berg die op die manier ontstaat, wordt een vulkaan genoemd. Soms heb je een actieve vulkaan en een ……………….. vulkaan naast elkaar staan.
Je kunt de werking van een vulkaan een beetje vergelijken met wat er in een fles frisdrank gebeurt. In cola en 7-up is koolzuurgas opgelost. Als je de dop losmaakt, zie je dat er belletjes naar boven borrelen. Als je van tevoren flink schudt en je maakt dan de dop los, dan spuit de inhoud met kracht naar buiten. De gasbelletjes nemen de vloeistof mee.
Schooltv beeldbank
Soorten
Vulkanen ontstaan door scheuren in de aardkorst die ontstaan door het bewegen van de aardplaten. Wanneer de platen waarop de continenten liggen tegen elkaar aan botsen of uit elkaar getrokken worden, ontsnapt vloeibaar gesteente (magma) uit het binnenste van de aarde op de plaats van de breuk. Er zijn ongeveer 850 actieve vulkanen op de wereld. Ook in oceanen kunnen zich onder water vulkanen vormen en uitbarsten.
Je kunt drie verschillende soorten vulkanen onderscheiden:
Een actieve vulkaan stoot as, lava of gassen uit of heeft dat nog niet zo lang geleden nog gedaan.
Een slapende/rustende vulkaan is nu rustig, maar is nog niet zo lang geleden uitgebarsten en zal dat over een tijdje waarschijnlijk weer doen.
Een uitgedoofde/dode vulkaan heeft al sinds mensenheugenis niet meer gewerkt en zal dat waarschijnlijk ook in de toekomst niet meer doen.
De Vesuvius
Actieve vulkaan
Een actieve vulkaan kan ieder ogenblik en zonder waarschuwing uitbarsten. Gloeiende rook en aswolken spuiten boven uit de krater van de vulkaan en roodgloeiende lava stroomt langs de hellingen, waar alles verschroeit en in brand vliegt. Het is onmogelijk om precies te voorspellen wanneer een vulkaan zal gaan uitbarsten. Als het binnen in een vulkaan rommelt en er worden gassen en as uitgestoten, dan is de kans groot dat hij binnenkort gaat uitbarsten. Mensen die in de buurt wonen, kunnen er dan op voorbereid worden dat ze hun huizen moeten verlaten.
Bij veel vulkanen zit de kraterpijp verstopt met lava en stenen. De uitgang naar buiten is dus geblokkeerd. Daardoor wordt de druk van het magma steeds groter. Op een gegeven moment klinkt een onderaards gerommel, net als onweer. Klik maar eens op het geluidsfragment!
Soms verschijnt een rookwolk boven de krater van de vulkaan. De grond begint te trillen. Daarna klinken er enorme knallen. De lavaprop vliegt uit de kraterpijp, zoals de kurk van een champagnefles. Stenen en as worden meters hoog de lucht in geslingerd. De as is zo licht, dat hij soms kilometers verderop pas naar beneden komt. Dit noemen we een asregen. Doordat de stenen gloeiend heet zijn als ze de lucht in geslingerd worden, krijgen ze vreemde vormen. Meestal zijn deze vulkanische bommen bolvormig. Ze variëren van een paar centimeter tot één meter grootte. Als de prop uit de kraterpijp is, kan het magma naar buiten. Een borrelende lavazee vult de krater van de vulkaan en fonteinen met roodgloeiende lava spuiten soms hoog de lucht in. De lava stroomt uit de vulkaan als een rivier van vuur langs de hellingen naar beneden.
Zo gauw het magma het aardoppervlak heeft bereikt, wordt het lava genoemd. De temperatuur van die lava ligt tussen de 600°C en 1200°C. Alles wat de lava op zijn weg naar onder tegenkomt, wordt verschroeid. De bovenste laag van de lava koelt heel snel af. De onderste laag blijft nog een tijdje doorstromen. Als alle lava weer gestold is, raakt de kraterpijp weer verstopt. Zo kan de aarde zich weer vullen tot er genoeg magma is voor een nieuwe uitbarsting.
Youtube
Vulkaan wordt eiland
Op 14 november 1963 ontdekte de kok van een IJslands visserschip ’s morgens in alle vroegte een onderzeese vulkaanuitbarsting, ruim 30 kilometer uit de kust. Op die plek is de zee 130 meter diep. Met tussenpozen werden grote hoeveelheden stenen en as de lucht in geblazen tot wel 200 meter hoog. Na een paar uur werd een geweldige straal hete stoom de lucht in geblazen tot een hoogte van zes kilometer. Deze pluim was tot in de hoofdstad te zien, ruim 100 kilometer verderop. De foto hiernaast is een echte foto van deze gebeurtenis!
Daarna begon het geweldig te onweren. De volgende dag, 15 november, was er al zoveel as en steen naar boven geblazen dat het topje van de vulkaan boven water uitstak. In de weken daarna groeide het eiland nog flink doordat er lava uit de krater vloeide en stolde. In de maanden en jaren daarna ontstonden nog verschillende kleine eilandjes in de buurt van Surtsey, maar die verdwenen allemaal weer in zee. De vulkaan bleef nog drieënhalf jaar actief, tot 5 juni 1967. Sinds die tijd is de vulkaan in rust. In die tijd is er een gigantische hoeveelheid as en lava vrijgekomen. In totaal ongeveer een kubieke kilometer: dat is een hoeveelheid van een kilometer lang, een kilometer breed en een kilometer hoog.
Het nieuwe eiland werd Surtsey genoemd naar de vuurreus Surt. Volgens de IJslandse mythologie zal deze vuurreus bij het einde van de wereld de aarde met vuur vernietigen. De regering van IJsland heeft Surtsey tot natuurreservaat uitgeroepen. Er mogen alleen mensen komen om onderzoek te doen. Voor biologen en andere onderzoekers vormt het nieuwe eiland een geschenk uit de hemel. Zij kunnen nu onderzoeken hoe leven ontstaat op een kaal stuk land dat uit niets anders bestaat dan rotsen en as. Al in 1965 werd het eerste plantje op het eiland ontdekt. Nu komen er meer dan 20 verschillende plantensoorten voor. Door de wind, de zee en vogels zijn er zaden terechtgekomen. Er nestelen vijf verschillende soorten vogels. De eerste was de Noordse stormvogel. Later volgden verschillende soorten meeuwen en de zwarte zeekoet. Ook komen er zeehonden voor.
Surtsey is niet de enige vulkaan op IJsland. Het hele eiland is ontstaan als gevolg van vulkaanuitbarstingen. In de loop der eeuwen zijn er ongeveer 200 vulkanen uitgebarsten. Vlakbij Surtsey ligt het eiland Heimaey. Daar kwam in 1973 een vulkaan tot uitbarsting na ongeveer 5.000 jaar niet meer actief te zijn geweest. Door de hete as en de stromende lava was het noodzakelijk de enige stad op het eiland te evacueren. Toen de bewoners terugkeerden, ontdekten ze dat het eiland een flink stuk groter was geworden.
Het ontstaan van vulkanen en eilanden
Maar IJsland en al zijn vulkanen ken je vast het meest recent van de uitbarsting van de Eyjafjallajökull vulkaan in maart en april 2010. Toen konden er in grote delen van de wereld geen vliegtuigen meer vliegen vanwege de enorme aswolk die de uitbarsting veroorzaakt had. Eigenlijk klopt de benaming van de vulkaan niet! Zowel de vulkaan zelf als een gletsjer erbovenop draagt dezelfde naam Eyjafjallajökull. Omdat jökull het IJslandse woord voor gletsjer is, is in de pers verwarring ontstaan over de echte naam van de vulkaan, die overigens ook Eyafjalla of Eyjafjöll genoemd mag worden.
De gevolgen van de aswolken van de Eyjafjallajökull-vulkaan
Vakantieland IJsland
In IJsland wordt handig gebruikt gemaakt van de warmte die onder de aarde zit. Ze gebruiken het warme water dat in de aarde zit voor warm water en warmte in huizen en gebouwen. Verder is het warme water en al dat natuurgeweld een toeristische trekpleister voor veel mensen van over de hele wereld.
De meeste mensen in Nederland hebben centrale verwarming. Daarvoor wordt water in een ketel verwarmd en door buizen en radiatoren gepompt. Die geven de warmte weer af aan de lucht. Op IJsland komt het warme water uit de grond. Op verschillende plekken komt hete modder naar boven geborreld. En er zijn ook plekken waar regelmatig fonteinen heet water de lucht in spuiten. Zo’n heetwaterfontein noemen we een geiser. De naam geiser komt van Geysir, de naam van de bekendste geiser in IJsland.
De Strokkur geiser in IJsland
Hoe werkt een natuurlijke geiser?
Regenwater gaat langs de rotsen en verzamelt zich. Het water wordt vervolgens verwarmd door de hete rotsen diep onder de grond. Als het water zo heet wordt dat er stoom gevormd wordt, loopt de druk flink op. Uiteindelijk wordt de druk zo hoog dat het zich met geweld een weg naar buiten zoekt. Als de druk achter de straal is verminderd, vult de spleet zich weer met water en begint alles weer van voren af aan. Sommige geisers spuiten maar een paar minuten, andere wel een uur lang. Ook de tijd tussen twee erupties verschilt sterk, van een paar minuten tot een paar dagen.
De foto links is van "The Blue Lagoon". Dit is een geothermisch bad in de buurt van Grindavík, zuidwest IJsland.
Het bad, of eigenlijk een kunstmatig meer, ligt in een oud met mossen begroeid lavaveld. Het water heeft een temperatuur van 39 graden celsius en bevat ongeveer 2,5% zout. Het warme water is eigenlijk een bijproduct van de geothermische elektriciteitscentrale van Svartsengi. Het water is rijk aan mineralen, silicaten en blauwwieren die het een lichtblauwe, bijna opalescerende kleur geven. Het bad is een van de grootste toeristische trekpleisters van IJsland.
Gevolgen
De gevolgen van een vulkaanuitbarsting kunnen verschrikkelijk zijn. Misschien heb je wel eens van Pompeii gehoord. In het jaar 79 na Christus barstte de Vesuvius uit. Deze vulkaan ligt vlak bij Napels in Italië. Daarbij werd de stad Pompeii verwoest door lavastromen, modderstromen en vallend gesteente en as. Veel mensen konden niet meer vluchten en werden door het natuurgeweld overvallen.
Mensen, dieren, planten, huizen, tempels en gereedschappen hebben 1700 jaar lang begraven gelegen onder vulkanisch as en puin. Totdat in de 18de eeuw Pompeii opnieuw ontdekt werd.
Een Engelse animatie over Pompeii
Voorkomen is beter
Tegenwoordig kunnen vulkaanuitbarstingen en aardbevingen voorspeld worden door een seismograaf. Dit apparaat (uit het Grieks: seismos = aardbeving en graphein = schrijven) is een apparaat waarmee seismologen trillingen in de aarde (seismische golven) kunnen registreren.
Een "menselijke aardbeving"
Moderne seismografen bestaan uit een massa die zo is opgehangen dat hij ten opzichte van de omgeving in ten minste 1 richting vrij kan bewegen. Beweegt nu de aarde, dan blijft de massa hetzelfde staan en de beweging van de aarde ten opzicht van de massa kan worden gemeten, als snelheid of als verplaatsing. De beweging werd vroeger door hefbomen mechanisch versterkt en door een pen op een langzaam draaiende rol papier overgebracht; tegenwoordig wordt hiervoor meestal gebruikgemaakt van elektronische registratie met behulp van computers.
In het volgende filmpje wordt heel mooi uitgelegd hoe seismografen werken als waarschuwing systemen voor vulkaanuitbarstingen en aardbevingen.
Alle informatie in één
Meer informatie
Nog meer informatie vind je op de volgende websites:
Deze leeractiviteit is een groot project van circa 7-8 uur. Mocht je kortere leeractiviteiten willen doen uit deze hele grote, zoek dan binnen Acadin naar onderstaande leeractiviteiten:
Pas op: de vulkaan barst uit!
Als magma lava wordt.
Beland jij op een vulkanisch eiland?
Nooit een slapende vulkaan wakker maken.
Spring jij mee over de aardplaten?
Voor de leerkracht
De antwoorden van de opdrachten zijn in onderstaand document te vinden.
Het arrangement Duik je mee de vulkaan in? is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Deze leeractiviteit is speciaal ontwikkeld voor gebruik binnen Acadin, dé digitale leeromgeving voor talentvolle leerlingen in het basisonderwijs.
De inhoud is ontwikkeld op basis van de gelijknamige lesbrief uit de serie Per dag wijzer, een serie lesbrieven uitgegeven door het Centrum voor Mondiaal Onderwijs (CMO) in samenwerking met Kennisnet.
Acadin is een samenwerking van SLO en KENNISNET.
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
Oefeningen en toetsen
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
Opdrachten bij deze leeractiviteit
