GenAI: vaardig met informatie

GenAI: vaardig met informatie

1. Introductie

Welkom bij deze Wikiwijs van de Bibliotheek over generatieve AI en informatievaardigheden. In deze training leer je wat generatieve AI is, hoe het werkt en hoe je het op een verantwoorde manier inzet tijdens je studie, met name bij het uitvoeren van literatuuronderzoek.

AI is niet nieuw. In je dagelijks leven maak je er waarschijnlijk al gebruik van, denk aan de spellingscontrole in je tekstverwerker of aanbevelingen op Netflix en Spotify. Maar met de komst van generatieve AI (genAI), zoals ChatGPT, zijn AI-tools toegankelijker én krachtiger geworden.

Tegelijkertijd roept deze technologie vragen op. Wat mag je wel en niet met AI doen binnen je studie? Kun je AI vertrouwen? Kun je AI gebruiken zonder je eigen leerproces te ondermijnen, en hoe doe je dat dan?

Het antwoord op die vragen begint bij goede informatievaardigheden. Dat zijn vaardigheden waarmee je doelgericht, kritisch en effectief omgaat met informatie; van het formuleren van een zoekvraag tot het beoordelen en verwerken van bronnen. Juist in een tijd waarin AI moeiteloos tekst en data genereert, is het belangrijker dan ooit dat je zélf leert om bronnen op waarde te schatten, informatie correct te verwerken, en bewust keuzes te maken in wat je wel of niet aan AI overlaat.

In deze Wikiwijs-training krijg je daarom niet alleen inzicht in generatieve AI, maar ook praktische handvatten om je informatievaardigheden te versterken in combinatie met deze technologie. We behandelen:

  • Wat genAI is.
  • Kansen én risico’s van het gebruik van genAI in je studie.
  • Wat de regels en richtlijnen zijn binnen de Hogeschool Rotterdam.
  • Hoe je genAI inzet binnen de vijf stappen van informatievaardigheid.
  • Het verantwoord en informatievaardig toepassen van genAI.

Het doel van deze training is niet om gebruik van genAI aan te moedigen of af te raden, maar om je in staat te stellen er kritisch en vaardig mee om te gaan. GenAI is geen vervanging van jouw denkwerk, maar kan een krachtig hulpmiddel zijn—mits je het bewust en zorgvuldig gebruikt.

Wat is Generatieve AI?

Generatieve AI is een vorm van kunstmatige intelligentie die in staat is om zelf nieuwe inhoud te maken—zoals teksten, afbeeldingen, audio of zelfs video—op basis van patronen die het heeft geleerd uit grote hoeveelheden data. Denk aan een tekst die lijkt te zijn geschreven door een mens, of een afbeelding die lijkt op een echte foto maar volledig door een AI is gegenereerd. Een bekend voorbeeld is ChatGPT, een AI-systeem dat teksten schrijft en vragen beantwoordt alsof je met een echte persoon praat.

AI is breder dan genAI. Er bestaan veel AI-toepassingen, maar in deze module richten we ons vooral op genAI. Waar traditionele AI vaak patronen analyseert of voorspellingen doet, is genAI juist sterk in het creëren van nieuwe gegevens, zoals teksten, beelden of code.

Voor onderzoek kan genAI waardevol zijn bij het verkennen, structureren en samenvatten van informatie. Maar het is geen vervanging van bestaande onderzoeksvaardigheden, het is een hulpmiddel dat je kritisch en verantwoord leert inzetten in deze cursus.

Om goed te begrijpen wat het precies is, kijken we eerst naar een aantal basisprincipes die aan generatieve AI ten grondslag liggen.

 

Hoe werkt Generatieve AI?

Artificiële intelligentie (AI) is een technologie die taken uitvoert waarvoor normaal gesproken menselijke intelligentie nodig is, zoals teksten analyseren, beelden herkennen of beslissingen nemen. Binnen het hoger onderwijs biedt AI steeds meer mogelijkheden om je studie slimmer en efficiënter aan te pakken.

Een specifieke vorm van AI is generatieve AI (genAI). Deze technologie kan op basis van bestaande data nieuwe inhoud genereren—zoals tekst, beeld, audio of code. Een bekend voorbeeld is ChatGPT, een taalmodel dat zinnen formuleert en vragen beantwoordt op een manier die lijkt op menselijke communicatie. Het model doet dit niet door echt te begrijpen wat je zegt, maar door te voorspellen welk woord waarschijnlijk volgt. De antwoorden zijn dus gebaseerd op waarschijnlijkheid, niet op feitelijke juistheid. Daarom is het belangrijk dat je hier kritisch mee omgaat.

 

Technologieën achter generatieve AI

GenAI maakt gebruik van verschillende onderliggende technologieën, zoals machine learning, deep learning en neurale netwerken. Deze technieken zorgen ervoor dat een model patronen herkent en op basis daarvan nieuwe inhoud kan genereren. Meer uitleg over deze begrippen vind je in de thesaurus.

Het leerproces van een groot taalmodel verloopt doorgaans in drie fasen: tijdens de pre-training leert het model de basis van taal, in de fine-tuning fase wordt de output door mensen gecorrigeerd, en via reinforcement learning past het model zich verder aan menselijke voorkeuren aan.

 

Grote taalmodellen (LLM’s)

Een Large Language Model (LLM) is een type AI dat getraind is op enorme hoeveelheden tekst. Het kan patronen in taal herkennen en zo nieuwe zinnen voorspellen die grammaticaal en inhoudelijk kloppend lijken. LLM’s liggen aan de basis van toepassingen zoals ChatGPT en spelen een centrale rol in deze cursus. Ze zijn krachtig in het genereren van tekst, maar werken altijd op basis van waarschijnlijkheid en niet op echt begrip.

 

Voor het trainen van AI zijn goede en diverse data essentieel. Hoe beter en gevarieerder de trainingsdata, hoe betrouwbaarder de output. Slechte of eenzijdige data kunnen leiden tot bias—bevooroordeelde en subjectieve informatie.

Valkuilen en waar je op moet letten

Auteursrecht en plagiaat

GenAI’s zoals ChatGPT kunnen onbedoeld passages genereren die sterk lijken op bestaande teksten. Omdat het taalmodel getraind is op grote hoeveelheden data, kan het formuleringen of zinsconstructies reproduceren die als plagiaat worden gezien of inbreuk maken op het auteursrecht.

Bevooroordeeld en verouderd

De trainingsdata van genAI bestaan vooral uit Engelstalige, vrij toegankelijke internetbronnen, vaak zonder kwaliteitscontrole. Hierdoor ontbreken niet-Engelstalige bronnen en recente onderzoeksbevindingen, waardoor bestaande vooroordelen versterkt kunnen worden. Bovendien zijn de modellen beperkt tot kennis tot een bepaald moment; nieuwe feiten en inzichten ontbreken.

Beperkingen op controversiële onderwerpen

Providers van grote taalmodellen leggen bewust restricties op om schadelijke of illegale content te weren. Onderwerpen als malware, wapens, haatzaaiende uitingen of extremistische propaganda worden geweigerd. Voor onderzoek kan dit soms frustrerend zijn wanneer je deze thema’s juist kritisch wilt verkennen.

Inconsistentie

GenAI’s worden continu bijgewerkt en aangepast op basis van gebruikersfeedback en beleid. Daardoor kan dezelfde vraag op verschillende momenten leiden tot andere of zelfs tegenstrijdige antwoorden. Dit maakt het belangrijk om de kwaliteit en juistheid van de output steeds opnieuw kritisch te beoordelen.

Wat zijn informatievaardigheden?

Informatievaardigheden zijn vaardigheden die je nodig hebt om effectief met informatie om te gaan. Deze vaardigheden zijn belangrijk op school, op het werk én in het dagelijks leven, bijvoorbeeld wanneer je betrouwbare informatie zoekt over gezondheid, nieuws of producten.

Hieronder een overzicht van de belangrijkste onderdelen van informatievaardigheid:

Informatiebehoefte herkennen
Je weet welke informatie je nodig hebt of welk probleem je wilt oplossen.

Informatie zoeken
Je weet waar en hoe je moet zoeken – bijvoorbeeld op internet, in een bibliotheek of in databases.

Informatie beoordelen
Je kunt inschatten of de informatie betrouwbaar, actueel en relevant is (bijvoorbeeld: wat is de bron? Is het feit of mening?).

Informatie verwerken
Je begrijpt de informatie en kunt die samenvatten, ordenen of bewaren op een manier die past bij je doel.

Informatie toepassen
Je gebruikt de informatie op een goede manier in bijvoorbeeld een verslag, presentatie of beslissing.

Verantwoording afleggen
Je geeft aan waar je je informatie vandaan hebt – bijvoorbeeld via correcte bronvermelding.

GenAI kan je hierbij ondersteunen, maar kan je ook in de problemen brengen wanneer je de vaardigheden mist om dit zelf goed te doen. In deze training leer je hoe je genAI verantwoord kunt inzetten bij het doen van literatuuronderzoek.

2. Veilig gebruik van Generatieve AI

Ontwikkelingen rondom GenAI volgen elkaar snel op. De informatie en richtlijnen in deze wikiwijs worden daarom regelmatig geactualiseerd.

Voor velen was de eerste kennismaking met GenAI het taalmodel ChatGPT van het bedrijf Open-AI. Inmiddels zijn er vele taalmodellen en toepassingen van GenAI beschikbaar die op grote schaal gebruikt worden. Maar het toepassen van GenAI, zeker in het onderwijs, roept ook vragen op. Wat is correct, veilig of verantwoord gebruik?

 

Generatieve AI en toetsing

De eerste vraag is natuurlijk: mag je generatieve AI gebruiken bij je studie?

Dit hangt af van hoe jouw docent het onderwijs heeft ingericht. Als het gebruik van genAI is toegestaan, staat dit in de cursushandleiding van het vak, inclusief voorwaarden (bijvoorbeeld hoe je moet citeren en bij welke opdrachten het gebruik is toegestaan). Houd daarnaast altijd rekening met de gebruiksrichtlijnen en wees je bewust van wat je invoert.

Ook als er in de cursushandleiding staat dat je genAI mag gebruiken, moet dit op de juiste manier gebeuren. In deze cursus gaan we in op hoe genAI verantwoord kan worden ingezet bij informatievaardigheden – de vaardigheden om doelgericht en efficiënt met informatie om te gaan.

Staat er níet in de cursushandleiding dat je genAI mag gebruiken? Dan kan het gebruik worden gezien als fraude. De examencommissie kan hiervoor een sanctie opleggen, zoals uitsluiting van tentamens.

 

Toepassingen in je studie

GenAI kan je op verschillende manieren ondersteunen tijdens je studie, bijvoorbeeld met:

  • Het verkennen van een onderwerp of brainstormen over een onderzoeksvraag.
  • Het opzetten van een logische structuur voor je verslag of presentatie.
  • Het formuleren van alternatieve zoektermen voor literatuuronderzoek.
  • Het genereren van voorbeeldantwoorden of feedbacksuggesties.

Deze toepassingen kunnen je werk versnellen en verhelderen. Maar genAI is geen magische alleskunner: de output is gebaseerd op patronen in bestaande teksten, niet op echt begrip of inzicht. Daarom blijft jouw eigen denkwerk en controle altijd nodig. Een taalmodel zoals ChatGPT voorspelt simpelweg welk woord waarschijnlijk volgt – de antwoorden zijn dus gebaseerd op waarschijnlijkheid, niet op waarheid!

 

Wees bewust van je AI-gebruik

GenAI kan een krachtig hulpmiddel zijn, vooral als je weet wanneer je het inzet en hoe je de output controleert. Later in deze Wikiwijs-module kijken we per stap van het literatuuronderzoek hoe je genAI slim en verantwoord gebruikt. Zo leer je bij elke stap – van oriënteren tot verwerken en verwijzen – wat genAI kan bijdragen en waar je alert op moet zijn.

  • Algemene richtlijnen voor verantwoord gebruik.
  • Transparantie: leg je AI-gebruik altijd vast.
  • Verwarring voorkomen: onderscheid tussen AI-output en primaire bronnen.
  • Verwijsregels volgen (SURF, APA7).
  • Extra voorzichtig bij scripties, papers en projecten.

Hogeschool beleid en regels

De eerste vraag is natuurlijk mag jij (generatieve) AI gebruiken? Dit is afhankelijk van het onderwijs en hoe jouw docent het onderwijs heeft ingericht. Als gebruik van ChatGPT is toegestaan, staat dit in de cursushandleiding van dat vak. Daarin is dan ook opgenomen onder welke voorwaarden je ChatGPT mag gebruiken (denk bijvoorbeeld aan de wijze van citeren) en voor welke opdrachten.

Als niet specifiek in de cursushandleiding is opgenomen dat je gebruik mag maken van AI/taalmodellen (zoals ChatGPT), kan het gebruik ervan mogelijk leiden tot fraude. Voor fraude kan de examencommissie je een sanctie opleggen, zoals uitsluiting van tentamens.

Ook als er in de cursus handleiding staat dat je AI mag gebruiken moet je dit doen op een juiste manier. Hou daarnaast altijd rekening met de richtlijnen privacy en ethiek, wees je dus bewust van wat je invoert. In deze training vind je meer informatie over hoe je op een verantwoorde wijze GenAI gebruikt bij het vinden, beoordelen en verwerken van informatie.

Let op: de studiehandleiding en de regels hierin opgesteld voor het gebruik van genAI zijn altijd leidend bij het gebruik.

PDF openen in nieuw tabblad

Auteursrecht

We beginnen met algemene richtlijnen voor veilig en verantwoord gebruik van GenAI. Later in deze wikiwijs zal per stap specifiek worden ingegaan hoe GenAI je bij informatievaardigheden kan helpen en waar je op moet letten.

Controleer op plagiaat en auteursrecht

Bij het gebruik van een GenAI zoals ChatGPT bestaat altijd het risico op plagiaat of inbreuk op auteursrechten.

Hoewel het model niet rechtstreeks put uit een database met boeken en artikelen, bestaat de kans dat de tekst die het schrijft gelijkenis vertoont met het materiaal waarmee het is getraind. Daardoor pleeg je plagiaat of maak je inbreuk op het auteursrecht. Om deze reden lopen er momenteel verschillende rechtszaken tegen de makers van GenAI zoals ChatGPT, omdat schrijvers en mediabedrijven hen ervan beschuldigen auteursrechtelijk beschermd materiaal te produceren.

Als een GenAI tekst voor jou produceert, moet je dus controleren of er sprake is van plagiaat van bestaand werk. Niemand zal dit voor jou controleren en als je geplagieerd materiaal indient dat door een GenAI is gemaakt, krijg je te maken met dezelfde strenge academische normen voor plagiaat als bij teksten die niet door een GenAI zijn gemaakt.

Wie heeft het auteursrecht op de output van GenAI?

De ongewijzigde uitvoer van generatieve AI-systemen, zoals een tekst van ChatGPT of een afbeelding van DALL-E, is niet auteursrechtelijk beschermd. Dit komt doordat deze uitvoer geen of onvoldoende creatief menselijk element bevat. Dit betekent dat noch de maker van het model, noch de schrijver van de prompt er auteursrecht op kan claimen. Dit betekent ook dat iedereen met wie je deze uitvoer deelt, deze vrijelijk mag gebruiken, kopiëren, wijzigen en delen met anderen, tenzij er contractuele beperkingen gelden.

Als je de output van het model substantieel wijzigt door creatieve menselijke input toe te voegen aan de output van het AI-systeem, kan dit uiteindelijke werk wél auteursrechtelijk beschermd zijn. Als je bijvoorbeeld tekstuele output gebruikt als inspiratie voor een publicatie, is die publicatie auteursrechtelijk beschermd.

Let op: Wees voorzichtig met welke informatie je invoert in GenAI-systemen, aangezien deze prompts meestal door de tool voor andere doeleinden kunnen worden hergebruikt. Gebruik daarom geen persoonlijke gegevens of bedrijfsgevoelige informatie.

Kan een tekstgenererend AI-systeem inbreuk maken op het auteursrecht?

Omdat de trainingsdata van de GenAI auteursrechtelijk beschermd werk bevatten kan een GenAI-systeem output produceren die inbreuk maakt op het auteursrecht omdat het te veel lijkt op een bestaand werk. Als je tekst uit een GenAI-systeem in jouw werk gebruikt, ben je als auteur verantwoordelijk om ervoor te zorgen dat er geen inbreuk wordt gemaakt op vertrouwelijkheid, licenties of auteursrechten.

Hoe moet ik het gebruik van tekstgenererende AI-systemen vermelden?

Uitgevers hanteren verschillende regels voor het gebruik van GenAI-systemen. Sommige staan het gebruik van GenAI in hun publicaties niet toe, terwijl andere een duidelijke vermelding van het gebruik vereisen. Controleer altijd wat is toegestaan voor een bepaalde publicatie. De volgende aanbevelingen vormen een goede basis voor het publiceren van een artikel waarvoor GenAI is gebruikt:

  • Wanneer AI wordt gebruikt om een tekst te bewerken of aan te passen, moet het gebruik van het GenAI-systeem worden vermeld.
  • Een GenAI-systeem kan niet de (co-)auteur van een publicatie zijn, omdat het niet alle verantwoordelijkheden op zich kan nemen die gepaard gaan met de rol van auteur van een werk.
  • Wanneer AI als data-analysetool wordt gebruikt, wordt het beschouwd als onderdeel van de methoden en dient het in dat deel van de publicatie te worden besproken. Tekst die door een GenAI-systeem wordt gegenereerd, kan doorgaans niet als informatiebron op zichzelf worden aangehaald vanwege een gebrek aan reproduceerbaarheid en traceerbaarheid. Zo kan bijvoorbeeld dezelfde prompt op een later tijdstip een ander resultaat opleveren.
  • De auteurs van een publicatie zijn altijd verantwoordelijk voor de nauwkeurigheid, volledigheid en samenhang van de publicatie.

Kan een afbeelding die is gemaakt met Generative AI (GenAI) inbreuk maken op het auteursrecht?

Een generatief AI-systeem (GenAI) kan output produceren die auteursrechtelijk beschermd is doordat het te veel lijkt op een bestaand werk, omdat de trainingsdata van GenAI auteursrechtelijk beschermd werk bevatten. Dit is met name relevant voor afbeeldingen, omdat de GenAI-modellen voor afbeeldingen gemakkelijk vergelijkbaar materiaal kunnen creëren. Omdat het vrijwel onmogelijk is om te garanderen dat de output van GenAI geen inbreuk maakt op ander werk, raden wij ten zeerste af om door GenAI gegenereerde afbeeldingen in welke officiële hoedanigheid dan ook te gebruiken.

Privacy en ethiek

Zoals met elke online omgeving is het raadzaam om geen persoonlijke gegevens of persoonlijke afbeeldingen te delen met een genAI, of het nu ChatGPT, Anthropic of Copilot is.

Input die aan een genAI wordt doorgegeven, wordt door het programma bewaard en hergebruikt als trainingsdata om zichzelf te trainen en kan later worden gebruikt om output te produceren. Dit betekent dat jouw informatie of afbeeldingen kunnen verschijnen als onderdeel van een antwoord op de prompt van iemand anders.

Hetzelfde geldt voor innovatieve onderzoeksideeën, -methoden, -vragen of -resultaten die jij hebt geformuleerd. Aangezien een andere onderzoeker jouw informatie kan via GenAI kan ontvangen, kan dit ernstige gevolgen hebben voor jouw onderzoek en proefschrift.

Voer geen privégegevens in bij GenAI!

 

AI & Ethiek

 

Correct verwijzen naar gebruik

Je moet je gebruik van AI documenteren; of het nu gaat om het academische werk van jou als student of om een publicatie van een onderzoeker in een wetenschappelijk tijdschrift; alle informatie over het gebruik van AI moet hierbij gevoegd worden.

Vermeld AI bovendien niet alsof het een bron of auteur betreft. Door AI gegenereerde tekst, afbeeldingen of documenten zijn geen (primaire) informatiebronnen. Lees en citeer altijd de primaire bron. Hoe dat moet, vind je in de Vuistregel van de Richtlijnen van de APA werkgroep en in de APA7 verwijswijser van Hogeschool Rotterdam.

3. Generatieve AI en informatievaardigheden

In de vorige onderdelen heb je gelezen wat informatievaardigheden zijn, welke onderdelen daarbij horen en welke regels gelden voor het gebruik van generatieve AI (genAI). 

In dit hoofdstuk wordt die kennis verder uitgewerkt. Je maakt kennis met het vijfstappenmodel voor informatievaardigheden, dat als basis dient voor het uitvoeren van literatuur- en bronnenonderzoek. Dit model biedt een gestructureerde aanpak om informatie te zoeken, te beoordelen en te gebruiken. 

Per stap wordt toegelicht hoe je genAI als hulpmiddel kunt inzetten, maar ook waar je alert op moet zijn en welke beperkingen er gelden. Op die manier krijg je inzicht in hoe je genAI op een verantwoorde manier kunt inzetten.
 

Stap 1. Oriënteren

Oriënteren op je onderwerp

Wat houdt deze stap in?

In deze eerste stap maak je kennis met het informatielandschap, verken je het onderwerp, bepaal je wat je nodig hebt aan informatie en formuleer je een voorlopige onderzoeksvraag. Dit is een fundamentele fase: zonder duidelijk inzicht in wat je zoekt, kun je niet effectief zoeken of beoordelen.

Onder deze stap vallen de volgende onderdelen:

  • Oriënteren op het informatielandschap (informatiebronnen, netwerken, structuren)
  • Identificeren van informatiebehoefte
  • Zoeken ter oriën­tatie
  • Formuleren van een voorlopige onderzoeksvraag

Meer informatie over deze stap vind je in de Wikiwijs-training literatuuronderzoek – Stap 1: Oriënteren

 

Wat is de correcte manier om dit te doen?

  1. Begin bij jezelf – wat weet je al van het onderwerp? Schrijf het op.
  2. Verken breed – gebruik algemene informatiebronnen zoals nieuwsartikelen, encyclopedieën of vakwebsites om basiskennis op te doen.
  3. Breng structuur aan – maak bijvoorbeeld een mindmap om thema’s, deelonderwerpen en begrippen in kaart te brengen.
  4. Bepaal je informatiebehoefte – waar zitten nog gaten in je kennis? Wat moet je nog uitzoeken?
  5. Formuleer een voorlopige onderzoeksvraag – richt je op een concreet, afgebakend vraagstuk dat je wilt onderzoeken.

Tip: gebruik de hoofdvraaghulp en formuleer een goede hoofdvraag in 7 stappen.

 

Hoe kan GenAI worden ingezet bij deze stap?

GenAI kan je in deze stap ondersteunen. Het is vooral goed in te zetten nadat je zelf de basis hebt gelegd. Het kan nieuwe suggesties geven, verduidelijkingen of aanvullingen. Kijk altijd of de output daadwerkelijk nuttig is voor jou en of deze klopt — neem deze nooit klakkeloos over.

  • Controleren van je onderzoeksvraag — formuleer zelf een voorlopige onderzoeksvraag en vraag GenAI of deze helder, specifiek en afgebakend genoeg is.
  • Aanvullen van zoektermen — na het opstellen van sleutelbegrippen kun je GenAI vragen of je relevante synoniemen of alternatieve zoektermen mist.
  • Aanvullen van achtergrondkennis — nadat je zelf verkennende bronnen hebt gelezen, kun je GenAI vragen of er nog aanvullende informatie is die mogelijk interessant is voor jouw onderzoek.
  • Structureren van informatie — GenAI kan helpen verbanden te leggen tussen begrippen of thema’s die je al hebt gevonden.

Voorbeeld: “Ik heb deze voorlopige onderzoeksvraag bedacht: […]. Ik denk dat ze duidelijk en afgebakend genoeg is. Kun je me feedback geven of ik nog iets moet aanscherpen?”

 

Samenvatting

Stap 1 draait om verkennen en oriënteren: het in kaart brengen van je onderwerp, informatiebehoefte en voorlopige onderzoeksvraag. GenAI kan helpen bij structuur, verduidelijking en aanvulling, maar blijft een hulpmiddel. Jij bepaalt de inhoudelijke richting en moet de betrouwbaarheid van informatie steeds zelf controleren.

Meer informatie over oriënteren

Stap 2. Bronnen kiezen

Het kiezen van bronnen

Wat houdt deze stap in?

In deze stap ga je doelgericht zoeken naar informatie. Je stelt een zoekstrategie op, kiest geschikte bronnen en systemen, en formuleert effectieve zoekvragen. Dit voorkomt ongericht zoeken en verhoogt de kwaliteit van je resultaten.

Onder deze stap vallen de volgende onderdelen:

  • Selecteren van geschikte informatiebronnen en zoeksystemen
  • Bepalen van zoektermen en zoekstrategieën
  • Plannen van je zoekproces
  • Toepassen van zoektechnieken (booleaanse operatoren, filters, enz.)
 

Wat is de correcte manier om dit te doen?

  1. Bepaal waar je gaat zoeken – kies bronnen die passen bij je onderwerp en vakgebied (bijv. PubMed, ERIC, HBO-Kennisbank, bibliotheekcatalogi, Google Scholar, vakspecifieke zoekmachines).
  2. Kies je zoektermen – noteer sleutelbegrippen, synoniemen, vakjargon en Engelse termen; gebruik een mindmap of tabel voor overzicht.
  3. Maak een zoekstring – combineer termen met AND/OR/NOT, truncatie (*), aanhalingstekens ("") en relevante filters (jaar, taal, type).
  4. Plan je aanpak – bepaal de volgorde van bronnen en houd een logboek bij van je zoekpogingen.
  5. Voer gericht uit – pas je strategie toe in meerdere bronnen, evalueer wat werkt en stel bij waar nodig.
 

Hoe kan genAI worden ingezet in deze stap?

GenAI kan je zoekproces ondersteunen — nadat je zelf een eerste opzet hebt gemaakt. GenAI is een hulpmiddel, geen vervanging van het zoeken zelf.

  • Aanvullen van zoektermen – geef je eigen lijst en vraag GenAI om synoniemen, vertalingen of verwante begrippen die je mogelijk mist.
  • Controleren van je zoekstrategie – vraag of je zoekopdracht logisch is opgebouwd en of deze niet te breed of te smal is.
  • Uitleg van zoektechnieken – laat GenAI uitleggen hoe operatoren, truncatie of filters werken in een bepaalde databank.
  • Suggesties voor relevante databanken – vraag welke databanken of platforms vaak gebruikt worden voor jouw onderwerp (altijd zelf verifiëren).

Voorbeeld: Mijn zoektermen zijn ‘social media’ en ‘stress’ bij studenten. Dit is mijn lijst met synoniemen: […]. Kun je aangeven of ik nog belangrijke varianten of vertalingen mis en of mijn zoekopdracht te breed of smal is?

 

Waar moet je op letten bij het gebruik van genAI?

  • GenAI verzint soms bronnen of geeft een beperkte selectie – zoek zelf in databanken naar bronnen.
  • GenAI is geen vervanging voor praktijkervaring – je leert door zelf te zoeken.
  • Operatoren verschillen per systeem – wat werkt in Google Scholar werkt niet per se elders.
  • GenAI kan sturen – blijf kritisch en bepaal je eigen richting.
 

Samenvatting

Stap 2 draait om strategie: bepalen waar je zoekt, met welke termen en op welke manier. Een plan voorkomt tijdverlies en verhoogt de kwaliteit. GenAI ondersteunt bij het aanvullen van zoektermen, het aandragen van synoniemen en het aanscherpen van je zoekstrategie — als assistent, niet als expert.

Meer over bronnen kiezen

Stap 3. Verzamelen en zoekmethode

Verzamelen van bronnen met zoekmethoden en technieken

Wat houdt deze stap in?

In deze stap ga je doelgericht zoeken in de databanken, catalogi en platforms die je hebt gekozen. Je past zoekmethoden en -technieken toe om relevante, betrouwbare en bruikbare informatie te vinden. Dit is het moment waarop je je zoekstrategie in praktijk brengt.

Onder deze stap vallen de volgende onderdelen:

  • Toepassen van je zoekstrategie in gekozen bronnen
  • Formuleren van zoekstrings met operatoren en filters
  • Opslaan en organiseren van gevonden informatie
  • Registreren van bronnen (voor bronvermelding)
 

Wat is de correcte manier om dit te doen?

  1. Voer je zoekopdrachten uit – combineer zoektermen met booleaanse operatoren (AND, OR, NOT), gebruik truncatie (*) voor woordvarianten, aanhalingstekens voor exacte zinnen en pas filters toe (jaartal, taal, type publicatie).
  2. Zoek in meerdere systemen – gebruik verschillende databanken, catalogi of zoekmachines voor een breed beeld.
  3. Bewaar en organiseer – sla publicaties op in een document of referentiemanagers (Mendeley, Zotero, EndNote) en noteer meteen brongegevens.
  4. Maak aantekeningen – schrijf kort op waarom je een bron bewaart en welke kerninzichten deze bevat.
  5. Log je zoekacties – houd bij welke zoekstrings je hebt gebruikt en wat de resultaten waren. Zo voorkom je dubbel werk en zie je patronen.
 

Hoe kan genAI worden ingezet in deze stap?

GenAI kan je helpen bij het bouwen en verfijnen van zoekstrings, maar jij bepaalt altijd zelf welke zoekopdrachten je uitvoert. Gebruik AI als hulpmiddel om je strategie te versterken, niet om het zoeken over te nemen.

  • Aanvullen van zoektermen – na het maken van een lijst met sleutelbegrippen en synoniemen kun je AI vragen of er nog termen ontbreken.
  • Feedback op zoekstrings – vraag AI of je query logisch en evenwichtig is: niet te breed en niet te smal.
  • Uitleg over operatoren – vraag AI hoe specifieke operatoren of filters werken in een bepaalde databank.
  • Vergelijken van strategieën – leg verschillende zoekstrings voor en vraag AI welke verschillen of verbeterpunten het ziet (zonder dat AI zelf de bronnen levert).

Voorbeeld: “Ik zoek naar artikelen over sociale media en stress. Mijn zoekstring is (‘social media’ AND stress AND students). Is dit volgens jou te breed of te smal, en welke alternatieve termen zou ik kunnen gebruiken?”

 

Waar moet je op letten bij het gebruik van genAI?

  • GenAI is geen databank – voer je zoekopdrachten altijd zelf uit.
  • AI kan zoekstrings versimpelen – pas ze aan op jouw onderwerp en databank.
  • Operatoren werken per systeem anders – controleer in de handleiding van de databank zelf.
  • GenAI kan richting geven – blijf kritisch en bepaal je eigen strategie.
 

Samenvatting

In de verzamelstap zet je je zoekstrategie om in actie: je formuleert zoekstrings, past operatoren en filters toe en documenteert zorgvuldig wat je vindt. GenAI kan je hierbij ondersteunen met suggesties en feedback op je zoekopdrachten, maar jij voert de zoekactie altijd zelf uit en beoordeelt de resultaten.

Meer informatie over zoekmethoden en -technieken

Stap 4. Beoordelen

Het beoordelen van bronnen

Wat houdt deze stap in?

Nadat je informatie hebt verzameld, is het belangrijk om kritisch te beoordelen welke bronnen bruikbaar zijn. Je onderzoekt of de informatie relevant, betrouwbaar, actueel en volledig is. Zo zorg je dat je eindproduct gebaseerd is op degelijke en passende literatuur.

Onder deze stap vallen de volgende onderdelen:

  • Beoordelen van relevantie
  • Controleren van betrouwbaarheid en kwaliteit
  • Nakijken van actualiteit
  • Toetsen van volledigheid

Meer informatie over deze stap vind je in de Wikiwijs-training literatuuronderzoek – Stap 4: Beoordelen

 

Wat is de correcte manier om dit te doen?

  1. Kijk naar relevantie – sluit de bron aan bij jouw onderzoeksvraag en deelonderwerpen?
  2. Check betrouwbaarheid – wie is de auteur of organisatie, en is deze deskundig en onafhankelijk?
  3. Controleer actualiteit – hoe recent is de bron, en is dit van belang voor jouw onderwerp?
  4. Beoordeel volledigheid – geeft de bron een breed en onderbouwd beeld of is er sprake van eenzijdigheid?
  5. Vergelijk meerdere bronnen – toets bevindingen aan elkaar om bias of fouten te signaleren.
 

Hoe kan GenAI worden ingezet in deze stap?

GenAI kan je ondersteunen door overzicht te bieden of een eerste vergelijking te maken. Het is echter belangrijk dat je altijd eerst je eigen oordeel of interpretatie geeft. Laat AI daarop reageren, zodat je kritisch blijft en je eigen denkproces versterkt.

  • Samenvatten van bronnen – formuleer eerst wat jij denkt dat de kern is, en vraag GenAI of dit klopt of aangevuld kan worden.
  • Vergelijken van bronnen – geef aan wat jij ziet als de belangrijkste overeenkomsten en verschillen, en vraag GenAI om dit te toetsen of aan te vullen.
  • Feedback op betrouwbaarheid – beschrijf jouw inschatting van betrouwbaarheid en vraag GenAI welke aanvullende criteria je kunt meenemen.
  • Checklist maken – noteer jouw beoordelingspunten en laat GenAI daar een overzichtelijke lijst van maken.

Voorbeeld: “Ik heb drie artikelen gevonden. Mijn indruk is dat ze het eens zijn over [X], maar verschillen over [Y]. Dit is mijn huidige alinea waar deze in worden geparafraseerd [...]. Klopt dit volgens jou, en mis ik nog belangrijke nuances?”

 

Waar moet je op letten bij het gebruik van GenAI?

  • GenAI kan bevooroordeeld zijn – antwoorden zijn gebaseerd op patronen, niet op wetenschappelijk oordeel.
  • GenAI vervangt geen kritisch denken – jouw beoordeling blijft leidend.
  • GenAI garandeert geen betrouwbaarheid – controleer altijd de originele bron.
  • Samenvattingen kunnen onnauwkeurig zijn – details kunnen ontbreken of verkeerd geïnterpreteerd worden.
 

Samenvatting

In de beoordelingsfase toets je kritisch welke informatie bruikbaar is. Je kijkt naar relevantie, betrouwbaarheid, actualiteit en volledigheid. GenAI kan je helpen om patronen of verschillen sneller te zien, maar alleen in combinatie met jouw eigen oordeel. Begin dus altijd met je eigen analyse, en gebruik GenAI als hulpmiddel om die verder te verfijnen.

Meer informatie over het beoordelen van bronnen

Stap 5. Verwerken en Presenteren

Het verwerken en verwijzen

Wat houdt deze stap in?

In deze laatste stap ga je de verzamelde en beoordeelde informatie verwerken tot een samenhangend geheel. Je analyseert, vergelijkt en synthetiseert de bronnen om tot nieuwe inzichten te komen. Uiteindelijk presenteer je je bevindingen in een verslag, presentatie, artikel of ander product, waarbij je correct en ethisch omgaat met informatie en zorgvuldig verwijst naar alle gebruikte bronnen.

Onder deze stap vallen de volgende onderdelen:

  • Ordenen en analyseren van informatie
  • Synthetiseren: verbanden leggen en conclusies trekken
  • Correct gebruik van bronnen (citeren, parafraseren, bronvermelding)
  • Opstellen en controleren van een bronnenlijst
  • Presenteren van resultaten (schriftelijk of mondeling)
  • Reflecteren op het proces en uitkomsten
 

Wat is de correcte manier om dit te doen?

  1. Orden je materiaal – breng structuur aan in je bevindingen; groepeer per thema, theorie of invalshoek.
  2. Analyseer de informatie – zoek overeenkomsten en verschillen tussen bronnen en kijk welke argumenten elkaar versterken of tegenspreken.
  3. Synthetiseer – verwerk losse inzichten tot een nieuwe, eigen conclusie of antwoord op je onderzoeksvraag.
  4. Schrijf of presenteer helder – bouw je verslag of presentatie logisch op (bijvoorbeeld: inleiding, methode, resultaten, discussie en conclusie).
  5. Verwijs correct naar bronnen – gebruik een vast format (APA, Vancouver, Harvard etc.) en vermeld alle bronnen nauwkeurig om plagiaat te voorkomen.
  6. Maak en controleer je bronnenlijst – gebruik eventueel tools of genAI ter ondersteuning, maar check de uitkomst altijd zelf met een officiële verwijswijzer (zoals de APA-verwijswijzer).
  7. Reflecteer – evalueer zowel je resultaten als je proces. Wat ging goed, wat kan beter, en welke vragen blijven nog open?
 

Hoe kan GenAI worden ingezet in deze stap?

GenAI kan je ondersteunen bij structureren, analyseren en het schrijven van teksten. Ook kan het helpen bij het opstellen of controleren van verwijzingen, maar jij blijft altijd verantwoordelijk voor de inhoud en juistheid.

  • Structureren van teksten – GenAI kan suggesties doen voor de opbouw van je verslag of presentatie.
  • Synthetiseren – GenAI kan helpen verbanden overzichtelijk weer te geven; jij trekt de conclusies.
  • Feedback op schrijfwerk – GenAI kan je tekst nakijken op helderheid, consistentie en taalgebruik.
  • Bronnenlijst controleren – GenAI kan signaleren of een verwijzing compleet lijkt, maar check dit altijd met een verwijswijzer of je onderwijsinstelling.
  • Visualiseren – GenAI kan ideeën geven voor schema’s, figuren of presentatiestructuren.
  • Titel opstellen - GenAI kan suggesties of inspiratie geven voor een pakkende titel voor jou verslag.

Voorbeeld: “Mijn verslag gaat over X en de belangrijkste uitkomt is Y, kan je vijf suggeties geven voor een pakkende titel?”

 

Waar moet je op letten bij het gebruik van GenAI?

  • GenAI mag nooit de inhoud of conclusies voor jou schrijven – jij bent verantwoordelijk.
  • Parafraseren via GenAI kan onnauwkeurig zijn – dit kan leiden tot plagiaat of verkeerde interpretaties; controleer altijd zelf.
  • GenAI genereert geen betrouwbare bronvermeldingen – gebruik altijd originele publicaties en check in een verwijswijzer.
  • GenAI kan sturend zijn – suggesties lijken logisch, maar jij maakt de keuzes.
  • Synthetiseren en concluderen zijn kernvaardigheden – die moet je zelf doen.
 

Samenvatting

In de laatste stap verwerk je alle verzamelde en beoordeelde informatie tot een helder eindproduct. Je analyseert, synthetiseert en presenteert met correcte bronvermelding. GenAI kan structuur en feedback bieden, en je helpen je bronnenlijst te controleren, maar jij checkt altijd zelf in een verwijswijzer. Het blijft jouw onderzoek en jouw verhaal.

Meer informatie over Verwerken en Verwijzen

4. Generatieve AI inzetten: praktische tips

In de vorige hoofdstukken heb je geleerd wat Generatieve AI is, welke kansen en risico’s eraan verbonden zijn en hoe je het verantwoord kunt inzetten binnen de stappen van informatievaardigheid. In dit hoofdstuk gaan geven we nog een aantal praktische tips voor het veilig gebruik van GenAI.

We kijken naar het maken van bewuste keuzes bij het selecteren van tools, het schrijven van goede prompts en het zoeken naar betrouwbare wetenschappelijke informatie. Ook ontdek je hoe GenAI kan worden ingezet in verschillende onderzoeksgebieden en hoe je de output kritisch beoordeelt. Zo leer je GenAI niet als vervanging van je eigen denkwerk te gebruiken, maar als hulpmiddel dat jouw kritisch denkvermogen versterkt.

Een tool selecteren

Bij het selecteren van een GenAI-tool moet je rekening houden met veel aspecten. Stel jezelf kritische vragen bij het selecteren of afwijzen van een tool:

Doel
Hoe wil je de tool gebruiken? Wat is jouw (informatie)behoefte?

Ontwikkelaars
Waar bevinden zich het hoofdkantoor of de servers fysiek? Wie zijn de financiers? Zijn er potentiële belangenconflicten?

Nauwkeurigheid en betrouwbaarheid
Is het door jou gekozen instrument gevoelig voor hallucinaties (onjuiste resultaten)?

Vooringenomenheid
Ben je je bewust van de mogelijke vooringenomenheid die de tool kan veroorzaken?

Transparantie
Hoe is het getraind? Wat is de onderliggende database? Welke gegevens worden gebruikt? Hoe neemt de tool beslissingen en produceert deze specifieke resultaten?

Gegevensbescherming en -beveiliging
Welke gegevens worden door de tool verzameld? Waarvoor worden ze gebruikt (bijvoorbeeld: training)? Met wie worden ze gedeeld? Voldoet de tool aan de regelgeving inzake gegevensbescherming (AVG)?

Toegang
Is het een betaalde tool?

Jouw eigen AI-kennisniveau
Beschik je over voldoende kennis om de tool effectief en veilig te gebruiken?

Jouw vakinhoudelijke expertise
Beschik je over voldoende kennis om de resultaten van de tool te evalueren?

Een goede prompt

Voordat je aan de slag gaat met de praktische toepassingen van genAI, is het belangrijk om de basis van prompt writing te begrijpen. Een prompt is de invoer of instructie die je gebruikt om de reactie van het model te sturen. Het schrijven van een goede prompt – ook wel prompt engineering genoemd – is een vaardigheid die je helpt om betere en relevantere resultaten te krijgen. Hieronder vind je een korte introductie.

Geef context, taak en rol
GenAI reageert beter wanneer je het een duidelijke rol en context geeft. Vraag het bijvoorbeeld om te schrijven als universitair docent, bibliothecaris of vakspecialist. Door een rol en taak te specificeren, wordt de output vaak gerichter en bruikbaarder.

Wees duidelijk en concreet
Formuleer precies wat je verwacht. Geef aan in welke vorm de output moet verschijnen, bijvoorbeeld een lijst, een korte samenvatting of een tekst van 100 woorden. Wat je niet expliciet zegt, vult GenAI zelf in – met kans dat het resultaat anders is dan je bedoeling.

Gebruik eenvoudige taal en splits complexe opdrachten
Schrijf prompts in begrijpelijke taal en vermijd onnodig jargon. Bestaat een opdracht uit meerdere onderdelen? Splits deze dan in kleinere stappen.

Niet zo: ”Geef mij termen voor slaapkwaliteit”

Maar zo: ”Ik ben een bachelorstudent Verpleegkunde en ik doe een literatuuronderzoek naar de invloed van sociale media op slaapkwaliteit bij jongeren. Stel je voor dat je een bibliothecaris bent en stel een lijst met minstens 10 relevante zoektermen en zoekcombinaties voor die ik kan gebruiken in databanken”

Blijf doorvragen en verfijnen
Een eerste antwoord is zelden perfect. Vraag om een kortere of langere versie, om een andere toon, of om een scherpere focus. Door feedback te geven en vervolgvraag na vervolgvraag te stellen, verbeter je de output. Houd er wel rekening mee dat in lange gesprekken de kwaliteit kan afnemen – soms is het beter om opnieuw te beginnen.

Tips voor prompting

Op zoek naar wetenschappelijke informatie

Je kan in de verleiding komen om snel wetenschappelijke informatie over een onderwerp te vinden door simpelweg een prompt in te typen in GenAI-tools, zoals ChatGPT, Copilot of Gemini. De onderliggende gegevens en parameters in deze chatbots zijn echter onbekend, en het antwoord dat je krijgt kan bevooroordeeld of onjuist zijn (hallucinatie). Deze tools zijn niet ontwikkeld om naar wetenschappelijke informatie te zoeken.

Sommige GenAI-tools kunnen je helpen bij het zoeken naar wetenschappelijke informatie. Deze vallen in twee categorieën: tools die een lijst met referenties bieden op basis van je prompt, zoals Elicit of Consensus, en tools die een overzicht bieden van onderling verbonden en gekoppelde artikelen, zoals Connected Papers of Litmaps. Ook kan je zelf bijvoorbeeld ChatGPT, Copilot of Gemini vragen welke tools je het beste kan gebruiken voor datgene wat je nodig hebt.

De Bibliotheek raadt sterk aan om deze tools alleen te gebruiken als aanvulling op Booleaans zoeken naar literatuur in databases via Informatiebronnen: Databanken - Hogeschool Rotterdam. De reikwijdte van de tools is beperkt, bijvoorbeeld tot maar een specifiek vakgebied of alleen tot open access publicaties. Je loopt mogelijk ook relevante literatuur mis omdat deze tools slechts een beperkt aantal artikelen suggereren.

Je kan tools zoals ChatGPT gebruiken om jou te helpen bij het opstellen van jouw zoekopdracht voor een database. Houd er rekening mee dat je moet weten hoe de door jou gekozen database werkt en hoe je zorgvuldig de zoekvragen kiest om goede resultaten te krijgen. Houd er rekening mee dat je mogelijk belangrijke zoektermen over het hoofd ziet, dat de syntaxis van de door GenAI gegenereerde zoekopdracht mogelijk niet correct is en dat je niet alle functionaliteiten van een database zult benutten.
 

Inzetten in verschillende onderzoeksgebieden

Hieronder vind je een aantal concrete toepassingen waarbij genAI is ingezet door wetenschappers. Aan de hand van concrete voorbeelden zie je hoe onderzoekers GenAI gebruiken om snel inzichten te verkrijgen, verbanden te leggen en data te analyseren. Deze dienen ter inspiratie hoe jij deze genAI mogelijk zou kunnen inzetten.

Literatuuronderzoek en thema-ontdekking

Toepassing: Onderzoekers in de sociale wetenschappen hebben GenAI gebruikt om snel literatuur over complexe onderwerpen te verkennen, zoals de impact van digitalisering op de arbeidsmarkt.

Resultaat: GenAI bood samenvattingen van relevante artikelen en introduceerde nieuwe zoektermen, wat leidde tot een meer gerichte en efficiënte zoekstrategie.

Hypothesevorming
Toepassing: In de medische wetenschappen hebben onderzoekers GenAI ingezet om nieuwe verbanden tussen genen en ziektes te identificeren.

Resultaat: Door enorme hoeveelheden data samen te vatten, konden onderzoekers hypothesen formuleren over mogelijke oorzaken van zeldzame ziektes, wat de basis vormde voor vervolgonderzoek.

Dataverwerking en analysekader
Toepassing: In klimaatonderzoek werd GenAI gebruikt om datasets van beleidsdocumenten, rapporten en wetenschappelijke publicaties te analyseren.

Resultaat: De modellen hielpen bij het identificeren van trends in beleidsvoering en wetenschappelijke samenwerking rond duurzame energie, wat leidde tot beter geïnformeerde beleidsaanbevelingen.

Onderwijsonderzoek
Toepassing: Onderwijskundigen gebruikten GenAI om trends in pedagogische benaderingen te verkennen door relevante publicaties samen te vatten.

Resultaat: Door de versnelde verwerking van literatuur konden onderzoekers sneller aanbevelingen doen voor innovatieve onderwijsprogramma’s.

Multidisciplinaire samenwerking
Toepassing: GenAI hielp wetenschappers in multidisciplinaire onderzoeksprojecten om terminologie en concepten uit verschillende vakgebieden te begrijpen.

Resultaat: Dit bevorderde een betere communicatie tussen teams en zorgde ervoor dat onderzoekers inzichten uit verschillende disciplines konden combineren.

Hoewel GenAI opvallend goede resultaten kan opleveren, blijft het een hulpmiddel dat zorgvuldig en kritisch gebruik vraagt.

5. Tools en documenten

Hier vind je praktische hulpmiddelen die je ondersteunen bij het verantwoord en effectief inzetten van GenAI in je studie. Denk aan checklists die je stap voor stap door het proces leiden en handige tools die je direct kunt toepassen bij literatuuronderzoek en schrijfopdrachten. Deze bestanden zijn bedoeld als aanvulling op de theorie en helpen je om de besproken richtlijnen concreet toe te passen in je eigen werk.

Toepassingen en tips

Vraagwijzer: tool opstellen onderzoeksvraag

PDF openen in nieuw tabblad

Gebruik van GenAI versus traditionele onderzoeksmethoden

GenAI gebruiken als hulptool bij het doen van (literatuur)onderzoek verschilt van de traditionele manieren. Hieronder worden verschillende aspecten belicht en uitgelegd hoe deze het doen van onderzoek beïnvloeden.

 

Hoewel GenAI een krachtige aanvulling zijn op traditionele onderzoeksmethoden, moeten ze niet als vervanging worden gezien. Ze zijn uitermate geschikt voor een snelle oriëntatie, het genereren van ideeën en het ondersteunen van zoekstrategieën, maar traditioneel onderzoek blijft cruciaal voor diepgaande analyse en betrouwbare, valide resultaten.

PDF openen in nieuw tabblad

Tips voor prompting

PDF openen in nieuw tabblad

Checklist voor effectief GenAI gebruik bij (literatuur)onderzoek

PDF openen in nieuw tabblad
Praktische Tips
  • Wees specifiek in je prompts.
  • Experimenteer met formuleringen.
  • Verifieer altijd: GenAI kan fouten maken.
Belangrijk: grenzen en verificatie
  • Hallucinaties: GenAI kan verkeerde informatie geven.
  • Geen primaire bronnen: GenAI levert geen originele artikelen, alleen suggesties.

Voor kritisch beoordelen

Checklist beoordelen van GenAI output

Gebruik deze checklist om de output van Gen-AI te beoordelen. Kritisch vergelijken is de sleutel: open tabbladen en check meerdere bronnen. Zet de AI-feitencheck en perspectiefcheck in. Beoordelen verloopt niet altijd rechtlijnig – soms moet je even terug om verder te komen. Voor andere bronnen zijn extra checklists zoals CRAAP beschikbaar.

Checklist beoordelen GenAI-content

 

PDF openen in nieuw tabblad

Kritische beoordeling van GenAI content

Maak ook gebruik van 'Using AI Accurate (poster)'

Deze gids van de University of Saskatchewan biedt praktische handvatten om GenAI kritisch en verantwoord te gebruiken in academisch werk. Op de poster staat hoe je AI-gegenereerde informatie kunt beoordelen, controleren op betrouwbaarheid en combineren met eigen inzichten. De focus ligt op het ontwikkelen van kritisch denkvermogen bij het werken met GenAI in onderzoeks- en schrijfprocessen.

PDF openen in nieuw tabblad

Voor gebruik en verwijzen met APA

Regels voor gebruik

De APA richtlijnen uitgelegd: GenAI
PDF openen in nieuw tabblad

Regels voor verwijzen

Verwijs correct met APA 7 (p.11)
PDF openen in nieuw tabblad

Informatie voor docenten

Hogeschool beleid en regels

Hogeschool Rotterdam beleid en regels Generative AI

Hogeschool e-learning

Hogeschool Rotterdam Generatieve AI e-learning

Een Raamwerk voor AI-Geletterdheid in het Onderwijs (AI-GO Raamwerk)

Deze publicatie richt zich op onderwijsprofessionals en beleidsmakers die AI-geletterdheid willen bevorderen. Ze biedt een beknopt raamwerk gebaseerd op bestaande studies met vier kerncomponenten: kennis, vaardigheden, houding en ethisch bewustzijn. Per component worden clusters en praktijkgerichte indicatoren besproken. Daarnaast worden pedagogische aanpakken en beïnvloedende factoren op individueel, organisatorisch en beleidsniveau belicht. De publicatie sluit af met een reflectie en conclusies.

AI-GO! Een Raamwerk voor AI-Geletterdheid in het Onderwijs

AI-verordening: eerste regels voor artificiële intelligentie

De AI-verordening, de allereerste uitgebreide AI-wet ter wereld, bevat regels voor het gebruik van artificiële intelligentie in de EU.

AI-verordening: eerste regels voor artificiële intelligentie

Wie mag een werk licenseren?

In de Wikiwijs Creative Commons voor docenten vind je waar je rekening mee moet houden bij het hergebruiken van materialen met een Creative Commons licentie. Het onderdeel ‘Je werk licenseren’ gaat in op het zelf toekennen van licenties en legt uit hoe dit werkt voor materiaal gecreëerd door generatieve AI. Daarnaast geeft de Wiki basis informatie over auteursrecht, waaronder de regel dat dat ongewijzigde output van generatieve AI niet auteursrechtelijk wordt beschermd.

Creative Commons voor docenten

Een algemeen bekend feit als 'Gras is groen' is niet origineel genoeg om auteursrecht te krijgen. Ook niet auteursrechtelijk beschermd zijn data, technieken, methoden, ongewijzigde output van generatieve AI en ideeën en gedachten die (nog) niet fysiek bestaan.

Let op: Andere rechten kunnen nog steeds van toepassing zijn, zoals het merkenrecht of het octrooirecht.

6. Begrippenlijst / thesaurus / termen

Algemene begrippen

Generatieve AI

Synoniemen: Kunstmatige intelligentie voor creatie, Creatieve AI

Verwante termen: Machine learning, Deep learning, AI-modellen

Toelichting: AI die nieuwe content genereert zoals tekst, beeld, audio of code.

Grote taalmodellen (LLM's)

Synoniemen: Taal-AI, Tekstgeneratoren

Verwante termen: GPT, Chatbot, Transformer

Toelichting: AI-modellen die menselijke taal begrijpen en genereren.

Prompt

Synoniemen: Invoertekst, Opdrachtregel

Verwante termen: Prompt engineering, Instructie

Toelichting: De tekst of opdracht die je aan een AI geeft om een reactie te genereren.

Prompt engineering

Synoniemen: Promptontwerp, Instructieoptimalisatie

Verwante termen: Zero-shot, Few-shot learning

Toelichting: Het verfijnen van prompts om betere AI-uitvoer te krijgen.

Hallucinatie (AI)

Synoniemen: Foutieve output, Verzonnen informatie

Verwante termen: Betrouwbaarheid, Verificatie

Toelichting: Wanneer een AI incorrecte of verzonnen informatie presenteert als feit.

Technische begrippen

Fine-tuning

Synoniemen: Modelaanpassing, Hertraining

Verwante termen: Transfer learning, Pretraining

Toelichting: Het aanpassen van een bestaand AI-model aan specifieke data of taken.

Diffusiemodellen

Synoniemen: Beeldgeneratoren, AI-kunstmodellen

Verwante termen: DALL·E, Stable Diffusion, Midjourney

Toelichting: AI-modellen die beelden genereren op basis van tekst.

Token

Synoniemen: Woordequivalent, Teksteenheid

Verwante termen: Tokenisatie, Contextlengte

Toelichting: Een eenheid van tekst (zoals een woord of deel ervan) die AI gebruikt om te verwerken.

Multimodale AI

Synoniemen: Meervoudige input-AI, Crossmedia-AI

Verwante termen: Tekst-naar-beeld, Audio-naar-tekst

Toelichting: AI die meerdere soorten input (zoals tekst, beeld, geluid) tegelijk verwerkt.

Juridische, ethische en maatschappelijke aspecten

Bias (AI)

Synoniemen: Vooringenomenheid, Scheefheid

Verwante termen: Ethische AI, Discriminatie, Transparantie

Toelichting: Onbedoelde voorkeuren of vooroordelen in AI-uitvoer.

Auteursrecht

Synoniemen: Copyright, Rechten van de maker

Verwante termen: Intellectueel eigendom, Licentie, Makersrecht

Toelichting: Wettelijk recht van een maker op zijn of haar creatieve werk. In Nederland geldt dat AI zelf geen auteursrecht kan hebben, maar de gebruiker of ontwikkelaar mogelijk wel.

Plagiaat

Synoniemen: Overname zonder bronvermelding, Diefstal van werk

Quiz