PFAS in Nederland en jouw omgeving

PFAS in Nederland en jouw omgeving

De rode stippen

Ontdek hier wat PFAS (PFA-Stoffen) zijn en bekijk welke gegevens openbaar beschikbaar zijn.

Gesplitst scherm
Gebruik het gesplitste scherm om de instructie te kunnen lezen én tegelijkertijd de gegevens op de kaart te bekijken.
Schuif eventueel de grijze balk naar links of naar recht voor meer overzicht:
Split Screen Icon SVG Vectors and Icons - SVG Repo

Legenda
Als je voor het eerst de kaart opent zie je rode stippen.
In de legenda zie je dat deze stippen locaties aangeven waar PFAS hoger dan normaal is gemeten.
Als je enkel nieuwsgierig bent naar één van de twee PFAS soorten, kun je de ongewenste laag uitvinken.

Hoe veel PFAS?
Ben je nieuwsgierig naar de precieze waarde van een meting? Gebruik dan de informatieknop en klik op het punt waarvan je de waarde wilt weten.

De informatieknop vind je links in het scherm in het knoppenmenu:

 

Je kunt in het informatievenster ook zien hoe diep deze meting is gedaan:

 

Metinglocaties
Er zijn meerdere kaartlagen te bekijken, zoals de metinglocaties.

Bekijk welke kaartlagen beschikbaar zijn in het knoppenmenu:

 

Wat is PFAS eigenlijk?
Klik op de pijl (rechtsonder) voor meer informatie over PFAS.

Introductie tot PFAS

1. Wat zijn PFAS?

PFAS
Per- en poly
Fluor-
Alkyl-
Stoffen

PFAS staan bekend om hun water-, vet- en vuilafstotende eigenschappen.
Het zijn door de mens gemaakte stoffen (synthetische chemicaliën) die al sinds de jaren 1940 worden gebruikt.
Ze zijn te vinden in allerlei producten zoals anti-aanbakpannen, waterafstotende kleding, verpakkingen voor voedsel en brandblusschuim.

2. Waarom zijn PFAS een probleem?

PFAS zijn na gebruik moeilijk afbreekbaar en blijven hierdoor lang in het milieu. Dit betekent dat ze zich ophopen in (grond-)water, bodem en zelfs in ons lichaam. Als je PFAS binnenkrijgt kan het leiden tot gezondheidsproblemen zoals leverbeschadiging, verminderde afweer tegen ziekte (immuunfunctie), en verhoogd risico op bepaalde soorten kanker.

Invloed op gezondheid
Invloed op gezondheid

3. Hoe krijgen worden we blootgesteld aan PFAS?

Mensen kunnen PFAS binnenkrijgen vooral via drinkwater en voedsel. Ik kleine mate kan het ook via producten die PFAS bevatten zoals regenkleding. Bijvoorbeeld, PFAS kunnen in het drinkwater terechtkomen door industriële vervuiling of het gebruik van brandblusschuim. Ze kunnen ook aanwezig zijn in voedsel dat is verpakt in materialen die PFAS bevatten.

Er zijn meer dan 6000 verschillende soorten PFAS.
Dit zijn 10 veel voorkomende soorten:
PFOA (Perfluoroctaanzuur): Veel gebruikt in de productie van anti-aanbaklagen en waterafstotende stoffen
PFOS (Perfluoroctaansulfonaat): Gebruikt in brandblusschuim en industriële processen
PFNA (Perfluornonaanzuur): Gebruikt in de productie van bepaalde polymeren
PFHxS (Perfluorhexaanzuur): Vaak aangetroffen in textiel en brandblusschuim
PFHpA (Perfluorheptaanzuur): Gebruikt in verschillende industriële toepassingen
PFBS (Perfluorbutaanzuur): Een vervanger voor PFOS in sommige toepassingen
PFBA (Perfluorbutaanzuur): Gebruikt in de productie van fluorpolymeren
PFDA (Perfluordecaanzuur): Gebruikt in de productie van coatings en textiel
PFUnDA (Perfluorundecaanzuur): Gebruikt in verschillende industriële toepassingen
PFDoDA (Perfluordodecaanzuur): Gebruikt in de productie van bepaalde polymeren

Metingen RIVM onderzoek

Als je deze atlas verder onderzoek zie je een map met metingen uit RIVM-onderzoeken.
Om de achtergrond waarde te bepalen zijn de volgende stappen ondernomen:

1. Vooronderzoek:
Er zijn bestaande metingen verzameld om een eerste indruk te krijgen van PFAS in de Nederlandse bodem.

2. Onderzoek in beïnvloed gebied

Er zijn 100 locaties uitgekozen met een bekende potentiële bron van vervuiling. Op die honderd locaties is op twee dieptes, onderzoek gedaan naar (o.a.) de twee PFAS-stoffen.

3. Onderzoek in onbeïnvloed gebied

Er zijn ook 100 onverdachte locaties uitgekozen zonder directe bron van vervuiling. Op die honderd locaties is ook op twee dieptes, onderzoek gedaan naar (o.a.) de twee PFAS-stoffen.

Deze kaart zal worden toegevoegd aan de kaartviewer:



Je kunt de meetlocaties en de resultaten van het onderzoek bekijken door de mapjes open te klikken (in de kaartviewer)

Verdieping in PFAS

Achtergrondwaarde

Een belangrijk resultaat van het onderzoek van de RIVM is de bepaling van de achtergrondwaarde.
Om de PFAS-kaart goed te kunnen begrijpen is het belangrijk om te begrijpen wat de gemeten waarden in de grond betekenen. Wat houdt de 'achtergrondwaarde' in?

  • Dit is de gemiddelde concentratie van een stof (zoals PFAS) die landelijk voorkomt in relatief schone gebieden, dus zonder directe vervuilingsbronnen.
  • Voor PFOS en PFOA zijn de achtergrondwaarden in Nederland vastgesteld op:
    • PFOS: 1,4 microgram (per kilogram droge stof)
    • PFOA: 1,9 microgram (per kilogram droge stof)
  • Deze waarden geven aan wat als "normaal" wordt beschouwd in de Nederlandse bodem, gezien de wijdverspreide aanwezigheid van PFAS.

Twee stoffen

Waarom worden er (maar) twee PFA-Stoffen getoond op de kaart? Bij het onderzoek naar de achtergrondwaarden heeft het RIVM gekeken naar de twee meest bekende PFA-Stoffen:

Tot de bekendste en meest onderzochte PFAS behoren

  • PFOS (perfluoroctaansulfonaat) en PFOA (perfluoroctaanzuur) zijn twee van de oudste en meest gebruikte PFAS.
  • Ze zijn jarenlang toegepast in onder andere brandblusschuim, textiel, voedselverpakkingen en industriële processen.
  • Daardoor zijn ze wereldwijd — en ook in Nederland — het meest verspreid en het best gedocumenteerd.

 

Chemische eigenschappen

  • PFOS is een sulfonzuur, PFOA een carbonzuur. Hierdoor gedragen ze zich anders in bodem en water.
  • Ze verspreiden zich op verschillende manieren en hechten zich anders aan bodemdeeltjes.
  • Dit betekent dat hun verspreidingspatronen op kaarten ook verschillen — en dus afzonderlijk inzicht geven.

 

Gezondheids- en milieueffecten

  • Beide stoffen zijn zeer moeilijk afbreekbaar in de natuur. Ze vergaan niet vanzelf en blijven heel lang in het milieu aanwezig. Ze hebben elk hun eigen toxicologische profiel.
  • Daarom zijn er ook aparte achtergrond- en grenswaarden voor PFOS en PFOA vastgesteld.

 

Regelgeving en saneringsbeleid

  • Beleidsmaatregelen, vergunningen en saneringsnormen worden vaak per stof vastgesteld.
  • Door aparte kaarten te maken, kunnen beleidsmakers en burgers beter zien waar welke stof een probleem vormt.

Twee dieptes

Het RIVM heeft gemeten op twee verschillende dieptes. Hieronder lees je waarom dat is gedaan:

 

Meten
In Nederland worden PFAS-concentraties gemeten op twee dieptes: ondiepe grond (25 cm) en diepe grond (75 cm).

Hier lee jes waarom deze metingen belangrijk zijn:

1. Ondiepe grond
Metingen in de ondiepe grond (tot ongeveer 1 meter diep) zijn belangrijk omdat deze laag direct in contact staat met de oppervlakte en vaak wordt beïnvloed door menselijke activiteiten zoals landbouw, industrie en stedelijke ontwikkeling.
PFAS kunnen via regenwater en oppervlaktewater in deze laag terechtkomen en zo de bodem en het grondwater vervuilen.

2. Diepe grond
Metingen in de diepe grond (meestal tussen 1 en 10 meter diep) zijn cruciaal om te begrijpen hoe PFAS zich door de bodem verplaatsen en in het grondwater terechtkomen. Deze metingen helpen bij het beoordelen van de langetermijnrisico's voor drinkwaterbronnen en de algehele milieugezondheid.

Waarom twee dieptes?
Het meten op verschillende diepten geeft een completer beeld van de verspreiding en concentratie van PFAS in de bodem. Dit is belangrijk voor het ontwikkelen van manieren om vervuiling te beheersen en de gezondheid van het milieu en de bevolking te beschermen.

Hotspots

Open de kaarten van PFOA en PFOS.

 

Zoek hotspots

Beantwoord de volgende vragen:

  • Waar zie je de hoogste concentraties van PFOA? En van PFOS?
  • In welke regio’s zie je opvallend veel metingen boven de achtergrondwaarde?
  • Wat valt je op als je de twee kaarten met elkaar vergelijkt?

Zoom in op je eigen omgeving

  • Zoek jouw woonplaats op de kaart.
  • Zijn er metingen gedaan in jouw buurt?
  • Hoe hoog zijn de concentraties daar?
  • Ligt de waarde boven of onder de achtergrondwaarde?
  • Kun je bedenken waar de PFAS vandaan zou kunnen komen?

  • Het arrangement PFAS in Nederland en jouw omgeving is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    Stichting EduGIS
    Laatst gewijzigd
    2025-05-21 16:25:47
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Toelichting
    PFAS in Nederland en jouw omgeving
    Leerniveau
    HAVO 4; HAVO 3; VWO 3; VWO 4;
    Leerinhoud en doelen
    Afval; Milieuvraagstukken [vervallen na 2014]; Natuur- en milieueducatie;
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld
    Studiebelasting
    1 uur 0 minuten

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van