Kennismaking met VU Universiteitsbibliotheek en wetenschappelijke literatuur (sociale wetenschappen)

Kennismaking met VU Universiteitsbibliotheek en wetenschappelijke literatuur (sociale wetenschappen)

Introductie

Deze elearning is voor eerstejaarsstudenten aan de Vrije Universiteit.

Na het doornemen van deze module weet je:

  • Wat de universiteitsbibliotheek studenten te bieden heeft;
  • Wat nou precies wetenschappelijke informatie is;
  • Hoe wetenschappelijke informatie zich onderscheidt van andere informatiebronnen zoals Wikipedia en generatieve AI.

Het doornemen van deze module kost 30 minuten.

Sophie Steengracht  ‘Cross-section of earth’ 2023-2024, muurschildering universiteitsbibliotheek Vrije Universiteit
Sophie Steengracht ‘Cross-section of earth’ 2023-2024, muurschildering universiteitsbibliotheek Vrije Universiteit

VU Universiteitsbibliotheek

De bibliotheek is te vinden in de B-vleugel (B=bibliotheek) van het VU-hoofdgebouw. Op de eerste verdieping is de algemene balie van de bibliotheek. Hier kun je de collegekaart laten activeren als bibliotheekpas*. Dit kan ook online. Wanneer je de Library Lounge inloopt, vind je aan de rechterkant boekenkasten waar de boeken die je hebt gereserveerd voor je klaar staan. Met de self service terminal kun je de boeken aan jezelf uitlenen.

*Alleen wanneer je collegekaart geactiveerd is als bibliotheekpas, is het mogelijk boeken te reserveren en te lenen

Op alle verdiepingen van de B-toren zijn studieruimtes. Check op pleq.vu.nl of er plaatsen vrij zijn!

In de studieruimtes op de eerste verdieping, de zevende verdieping en de negende tot en met veertiende verdieping staat een klein deel van de papieren boekencollectie. De meeste boeken staan in de magazijnen en moeten worden opgevraagd.

Verreweg het grootste deel van de boeken- en tijdschriftencollectie is digitaal beschikbaar.

Gebruik LibSearch om de bibliotheekcollectie te doorzoeken, toegang te krijgen tot ebooks en boeken uit het magazijn op te vragen. Hoe je zoekt in LibSearch, wordt in de volgende pagina's uitgelegd.

 

LibSearch: zoeken van boeken en artikelen

Wanneer je een boek of een wetenschappelijk artikel nodig hebt, kijk je in LibSearch of het aanwezig is bij de bibliotheek.

LibSearch is een database van bibliotheken wereldwijd. Je kunt op drie niveau's zoeken:

  • VU Library
  • Libraries in the Netherlands
  • Bibliotheken wereldwijd

Standaard wordt gezocht op 'Bibliotheken wereldwijd' en staat het bezit van de VU bibliotheek bovenaan. Wanneer je een boek of artikel moeilijk kunt vinden, gebruik dan de filters aan de linkerkant en kies bij 'sorteren' voor 'Beste overeenkomst' in plaats van 'Bibliotheek'. Wanneer de titel van een boek of artikel beschikbaar is bij de UB zie je bij het zoekresultaat

Veel artikelen en boeken zijn digitaal beschikbaar en kun je vanaf iedere plek raadplegen. Er zijn ook  boeken en tijdschriften die alleen als papieren exemplaar in de bibliotheek aanwezig zijn. Deze boeken kun je reserveren en 4 weken lenen.

Verplichte literatuur in print die je moet lezen voor een college of werkgroep, vind je in de drie lage boekenkasten ('Tentamenliteratuur') in de Library Lounge op de eerste verdieping. Deze boeken kun je één dag lenen.

Zoek een boek in LibSearch

Wanneer je op zoek bent naar een specifiek boek, zoek je met de boektitel in LibSearch om te bepalen of het in de bibliotheek aanwezig is en of het een digitaal of gedrukt boek is. Mogelijke zoekresultaten voor boeken in LibSearch:

  • Boek is digitaal beschikbaar

Een boek is digitaal beschikbaar wanneer er de optie 'eBook bekijken' is en wordt vermeld 'Beschikbaar VU Library'. Klik je op 'eBook bekijken' om het boek te raadplegen

  • Boek is als gedrukt boek beschikbaar

Een boek is als papieren exemplaar beschikbaar wanneer wordt vermeld 'Beschikbaar VU Library' en de locatie waar het boek is te vinden. Boeken in het magazijn ('Stack Request') moeten gereserveerd worden. Om te reserveren klik je op het zoekresultaat en in het scherm dat opent* heb je aan de rechterkant de opties voor toegang. Klik op reserveren en volg de instructies.

*Let op! Om een boek te kunnen reserveren moet je collegekaart geactiveerd zijn als lenerspas.

  • Boek is uitgeleend

Een papieren boek dat is uitgeleend, kan worden gereserveerd. De persoon die het boek geleend heeft, ontvangt bericht en kan de uitleentermijn niet meer verlengen.

  • Boek is niet beschikbaar

Een boek dat niet beschikbaar is bij de VU bibliotheek, kan eventueel via Interbibliothecair Leenverkeer worden aangevraagd. Hier zijn kosten aan verbonden! Je kunt ook kijken waar het boek beschikbaar is en het zelf ophalen. Als VU student kun je gratis lid worden van andere universiteits- en hogeschoolbibliotheken.

Zoek een artikel in LibSearch

  • online tijdschriftartikelen

De meeste wetenschappelijke tijdschriftartikelen zijn digitaal beschikbaar. Zoek met de titel van het artikel en eventueel de auteursnaam in LibSearch.

Een tijdschriftartikel is beschikbaar bij de optie 'Volledige tekst bekijken' én er wordt aangegeven 'Beschikbaar VU Library'

  • gedrukte tijdschriftartikelen  

Wanneer een tijdschriftartikel niet digitaal beschikbaar is, kun je controleren of er een papieren versie aanwezig is. Je zoekt dan op de titel van het tijdschrift in plaats van op titel en auteursnaam van het artikel. Kijk vervolgens of de juiste jaargang aanwezig is.

Klik op 'Toegang tot tijdschrift' en krijg een overzicht van de jaargangen die wél digitaal beschikbaar zijn. Onder wordt vermeld welke jaargangen in gedrukte vorm bij de bibliotheek aanwezig zijn. Bij het reserveren geef je aan welke jaargang je nodig hebt.

  • tijdschriftartikel niet beschikbaar

Wanneer een tijdschriftartikel niet in LibSearch te vinden is, kun je voor de zekerheid met titel en eventueel auteursnaam zoeken in Google Scholar. Artikelen die niet via de VU Bibliotheek beschikbaar zijn, kunnen via interbibliothecair leenverkeer worden aangevraagd.  

Video: een publicatie zoeken in LibSearch

Leer in 3 minuten hoe je zoekt in LibSearch

Wetenschappelijke publicaties

Wat is een wetenschappelijke publicatie?

Wetenschappelijke publicaties worden geschreven door en voor wetenschappers. Ze zijn bedoeld om onderzoeksresultaten met elkaar te delen. Het stelt wetenschappers in staat om met elkaar in gesprek te gaan en op elkaars kennis voort te bouwen.

Publicaties zijn belangrijk voor wetenschappers. Het succes van een wetenschappelijke carrière hangt af van hoeveel en in welke tijdschriften (journals) de wetenschapper publiceert.

Hoe bepaal je of een publicatie wetenschappelijk is?

Wanneer je begint met studeren, kan het lastig zijn om te bepalen of een artikel of een boek wetenschappelijk is of niet. Om een wetenschappelijk artikel te onderscheiden van andere artikelen, moet je in een artikel in elk geval vinden:

  • de naam van de auteur(s) met informatie waar ze werken
  • een samenvatting (abstract) van het artikel op de eerste pagina
  • in de tekst verwijzingen naar andere literatuur en een lijst met referenties (overzicht van de literatuur waarnaar wordt verwezen in de tekst) aan het einde van een artikel
  • een methodesectie waarin uitgelegd wordt hoe het onderzoek is uitgevoerd

Typen wetenschapppelijke publicaties

Er zijn verschillende soorten wetenschappelijke literatuur, en die zijn geschikt voor verschillende doelen. Soms wil je weten wat de nieuwste ontwikkelingen zijn in je vakgebied, of zoek je naar een methode die je kunt gebruiken voor je onderzoek. Een andere keer ben je juist op zoek naar een overzicht van wat er al bekend is over een onderwerp, of wil je meer uitleg over een bepaald begrip.

Bij wetenschappelijke publicaties gaat het meestal om artikelen of boeken. In sommige vakgebieden zijn artikelen belangrijker, in andere zijn boeken dat juist. In de sociale wetenschappen verschilt dit per vakgebied.

Belangrijkste typen artikelen:

  • Onderzoeksartikel – verslag van door de auteur(s) uitgevoerd onderzoek. Meest voorkomende type artikel. Voorbeeld.

  • Reviewartikel – overzicht van de actuele stand van het onderzoek met betrekking tot een specifiek onderwerp binnen een bepaald vakgebied. Voorbeeld.

  • Meta-analyse – reviewartikel waarbij de data van meerdere studies zijn samengevoegd. Voorbeeld.

  • Case study – analyse van één geval of situatie. Voorbeeld.

  • Conferentiepaper – korte versie van een onderzoeksartikel, gepresenteerd op een congres. Voorbeeld.

Typen wetenschappelijke boeken:

  • Monografie – vaak geschreven door één auteur, grondig onderzoek naar en diepgaande analyse van een  onderwerp.

    • Proefschrift of dissertatie – een monografie voor het behalen van een PhD waarin de promovendus verslag doet van zijn of haar onderzoek.

  • Studieboek (ook wel tekstboek genoemd) – bedoeld voor onderwijs aan studenten, introductie tot bepaald onderzoeksgebied.

  • Geredigeerd boek – hoofdstukken hebben ieder andere auteur(s) en hebben een overkoepelend thema, gepubliceerd onder supervisie van een eindredacteur.

  • Handboek – naslagwerk, geeft een overzicht van de wetenschappelijke kennis over een bepaald onderwerp binnen een specifiek vakgebied.

  • Encyclopedie - naslagwerk, korte beschrijvingen van begrippen, theoretische stromingen of wetenschappers. Kan vakgebied specifiek zijn.

Naar wat voor soort wetenschappelijke publicatie wordt verwezen?

Omdat verschillende type publicaties verschillende doeleinden hebben, is het belangrijk dat je bij een verwijzing (referentie) naar een bron snel kunt herkennen om wat voor soort wetenschappelijke publicatie het gaat. Dat maakt het ook makkelijker om de publicatie te vinden.


Een referentie naar een tijdschriftartikel


Een referentie naar een boek


Een referentie naar een boekhoofdstuk

Structuur van een wetenschappelijke onderzoeksartikel

Een wetenschappelijk artikel heeft een gestandaardiseerde structuur die helpt bij het presenteren van het onderzoek op een duidelijke en consistente manier.

  • Titel
Geeft een beknopte en duidelijke beschrijving van de inhoud van het artikel.
  • Abstract
Een samenvatting van het hele artikel. Het benoemt het doel, de methoden, de belangrijkste resultaten en de conclusies van het onderzoek.
  • Inleiding
Introduceert het onderwerp van het onderzoek. De onderzoeksvraag en het doel van het artikel worden besproken. De context van het onderzoek wordt geschetst en de toegevoegde waarde van het uitgevoerde onderzoek wordt benoemd.
  • Literatuuroverzicht
Bespreking van relevante eerdere studies, wat het belang van het huidige onderzoek benadrukt. Het literatuuroverzicht kan onderdeel zijn van de inleiding.
  • Methoden
Beschrijving van hoe het onderzoek is uitgevoerd. Bijvoorbeeld hoe deelnemers zijn geworven en welke data is verzameld. Op basis van deze informatie kan onderzoek gerepliceerd worden.
  • Resultaten
Presentatie van de belangrijkste bevindingen van het onderzoek, vaak in de vorm van tabellen en grafieken.
  • Discussie
De resultaten van het onderzoek worden vergeleken met eerdere onderzoeken. Er wordt ingegaan op de bijdrage aan het onderzoeksgebied. Hier vind je ook suggesties voor verder onderzoek.
  • Conclusie
Een beknopte samenvatting van de belangrijkste bevindingen van het onderzoek.
  • Referenties
Alle literatuur die genoemd wordt in het artikel, is terug te vinden in de lijst met referenties.

Houd er rekening mee dat dit slechts een algemene richtlijn is voor de opbouw van een wetenschappelijk artikel. De opbouw van een wetenschappelijk artikel kan variëren afhankelijk van het vakgebied en het tijdschrift waarin het artikel wordt gepubliceerd.

Hoe lees je een wetenschappelijke onderzoeksartikel?

Een wetenschappelijk artikel lees je niet van A tot Z.

  • Bedenk vooraf met welk doel je een tekst gaat lezen.
  • Lees aandachtig de titel! Hier kun je veel informatie uit halen.
  • Lees de abstract om te bepalen of het artikel relevant is voor het doel dat je wil bereiken.
  • Vervolgens ga je direct naar de conclusie. Hier vind je een opsomming van de belangrijkste onderzoeksresultaten en wat de bijdrage is aan bestaande kennis over een bepaald onderwerp. Maak aantekeningen!
  • Stuit je hier op termen, concepten of onderwerpen die voor jou niet helemaal duidelijk zijn? Ga dan naar de inleiding of het literatuur onderzoek voor achtergrondinformatie over deze begrippen en concepten.

Verantwoording in wetenschappelijke publicaties

Transparantie en betrouwbaarheid zijn twee belangrijke eisen waar een wetenschappelijke publicatie aan moet voldoen. Wat erin staat is niet per se waar, maar moet wel controleerbaar en onderbouwd zijn. Van de lezer wordt een kritische houding verwacht.

Bronvermeldingen
Kenmerkend voor wetenschappelijke teksten is dat er veelvuldig wordt verwezen naar andere bronnen. Door de bronvermeldingen is duidelijk wat eigen werk is en wat is gebaseerd op het werk van anderen.

Maak je in je paper gebruik van andermans werk? Dan moet je ook als student vermelden waar de informatie die je presenteert vandaan komt, zodat de lezer zelf kan checken of wat je zegt klopt.

Er zijn meerdere manieren hoe in een tekst naar bronnen wordt verwezen:

  • tussen haakjes: auteur + jaartal + eventueel paginanummer(s);
    Onderzoek in verschillende Europese landen toont aan dat sociale ongelijkheid in onderwijsloopbanen hardnekkig is (Breen 2009).

  • via een nummertje naar een voetnoot of eindnoot;
    Onderzoek in verschillende Europese landen toont aan dat sociale ongelijkheid in onderwijsloopbanen hardnekkig is1.

  • tussen haakjes: een nummer dat naar de literatuurlijst verwijst.
    Onderzoek in verschillende Europese landen toont aan dat sociale ongelijkheid in onderwijsloopbanen hardnekkig is (1).

Voetnoten staan onderaan de pagina, eindnoten aan het eind van een hoofdstuk of artikel. In noten staat soms alleen auteur + jaartal + paginanummer, soms de hele bron.

Met behulp van de bronvermeldingen in de tekst, kun je in de literatuurlijst (ook wel bibliografie of referentielijst) alle gegevens opzoeken over de bronnen die zijn zijn gebruikt. Je kunt dan eventueel zelf de bron raadplegen en controleren of de informatie klopt.

Wat is peer review?

Een van de belangrijkste kwaliteitscontroles binnen de wetenschap is peer review. Dit is een proces waarbij andere experts (peers) binnen het vakgebied een publicatie beoordelen voordat deze wordt gepubliceerd. Zij controleren:

  • Of het onderzoek zorgvuldig is uitgevoerd.

  • Of de methoden en conclusies logisch en onderbouwd zijn.

  • Of de studie oorspronkelijk is en bijdraagt aan de bestaande kennis.

Als een artikel niet aan de wetenschappelijke standaarden voldoet, kan het worden afgewezen of moet het worden aangepast voordat publicatie mogelijk is. Peer review helpt dus om de betrouwbaarheid en kwaliteit van wetenschappelijke publicaties te waarborgen.

Afbeelding gegeneerd door chatGPT, 2025
Afbeelding gegeneerd door chatGPT, 2025

Niet-wetenschappelijke informatiebronnen

Naast wetenschappelijke informatie, krijg je als student in de sociale wetenschappen ook te maken met andere  informatiebronnen die je nodig hebt om onderzoek te doen, papers te schrijven, en je kritisch te ontwikkelen als academicus. Het is belangrijk dat je leert navigeren door dit informatielandschap, zodat je betrouwbare en relevante informatie kunt vinden, beoordelen en gebruiken.

Belangrijke bronnen van informatie tijdens je studie en latere carrière:

  • Beleidsdocumenten
Analyse en aanbevelingen voor beleid op basis van een onderzoek naar een maatschappelijke probleem. Vaak geschreven in opdracht van overheden en NGO's. Laat zien hoe onderzoek vertaald kan worden naar de praktijk. Vaak gratis online beschikbaar. Veel Nederlands beleidsonderzoek is beschikbaar via Netherlands Research Portal van OpenAIRE.
  • Vakliteratuur
Geschreven door en voor professionals die werken in de praktijk. Doel is elkaar informeren over actuele ontwikkelingen. Een voorbeeld van een vakblad voor bestuurskunde is Binnenlands bestuur.
  • Kranten
Kranten bieden actuele berichtgeving over gebeurtenissen. Geschreven door journalisten en gecheckt door een redactie. Goed leesbaar. Ook deze informatie kritisch beoordelen: hoe zit het met de autoriteit, actualiteit, objectiviteit en nauwkeurigheid? Voor het vinden van artikelen kun je gebruik maken van de krantendatabase Nexis Uni
  • Sociale media

Sociale media geven directe berichtgeving over en reacties op gebeurtenissen. Hoe en of sociale media een bruikbare bron van informatie zijn, hangt af van de aard van je onderzoeksproject. Veel wetenschapper zijn actief op sociale media en kun je volgen.

 

De CRAAP Test is een manier om bronnen te beoordelen op betrouwbaarheid en relevantie.

This image of CRAAP was developed by the University of Toronto Libraries (CC BY-NC-SA 3.0 US)

Informatie van Wikipedia gebruiken voor een opdracht

Wikipedia: handig als startpunt, maar wees kritisch

Wikipedia is een toegankelijke en vaak actuele bron. Voor een eerste oriëntatie op je onderwerp is het een prima plek: je vindt snel overzichtelijke informatie, kernbegrippen en vaak ook verwijzingen naar verdiepende bronnen.

Maar let op: Wikipedia is een open bron. Iedereen kan artikelen schrijven en bewerken. Dat maakt de informatie kwetsbaar voor fouten, eenzijdige interpretaties of zelfs bewuste misleiding.

Voorbeeld: de broodrooster-hoax   

In 2012 begonnen een paar verveelde Britse studenten een Wikipedia-hoax tijdens een saai college: ze bedachten een persoon genaamd Alan MacMasters en gaven hem een prominente rol als uitvinder van de elektrische broodrooster. Ze bewerkten het Wikipedia-artikel over de broodrooster én maakten een aparte pagina over deze nepfiguur. Het duurde bijna tien jaar voordat iemand de hoax doorzag. Ondertussen werd de nep-informatie overgenomen door kranten, blogs en zelfs musea.

Lees meer over deze hoax in Kijk Magazine

Hoe gebruik je Wikipedia wél verantwoord?

Wikipedia is waardevol, mits je kritisch blijft. Gebruik het als startpunt, niet als eindbron.

  • Raadpleeg een tweede bron om de kwaliteit van de informatie te checken
  • In goede Wikipedia-artikelen staan onderaan de pagina, de bronnen die in het artikel zijn gebruikt. Raadpleeg en verwijs naar deze bronnen, maar check (CRAAP) ook hier de betrouwbaarheid
  • Als er geen bronnen worden genoemd, kun je informatie uit Wikipedia beter niet gebruiken

Informatie vinden met generatieve AI

Het gebruik van AI tijdens je studie is niet altijd toegestaan. Elke opleiding heeft eigen regels over wat wel en niet mag. Kijk dus altijd in de cursushandleiding van je vak voordat je AI gebruikt voor een opdracht of paper.

 

Generatieve AI-tools zoals ChatGPT, Microsoft Copilot of DeepSeek zijn handige hulpmiddelen wanneer je snel informatie zoekt over een onderwerp. Je kunt er makkelijk mee communiceren in gewone spreektaal.

Door middel van prompts kun je GenAI-tools opdrachten geven of vragen stellen om nieuwe content te genereren zoals tekst (bijvoorbeeld samenvattingen of reviews), code, audio, video en afbeeldingen.

Nu je hebt kennis gemaakt met wetenschappelijk informatie, begrijp je dat het gebruiken van door GenAI gegenereerde informatie in je werkstuk niet zonder problemen is:

  • Je weet niet welke bronnen zijn gebruikt en kunt niet controleren of de informatie juist is. Wanneer je ChatGPT naar bronnen vraagt, zijn die vaak verzonnen
  • Een tool is zo goed als de data waarop het getraind is en die data kan ook foutieve of verouderde informatie bevatten.
  • AI-tools hebben vaak maar beperkte toegang tot wetenschappelijke bronnen, en vaakt niet to de meeste recente publicaties
  • Er is niemand die de kwaliteit van een door AI-gegenereerde tekst controleert, dat moet je zelf doen

Wees transparant wanneer je in je werkstuk informatie gebruikt die met ChatGPT gegenereerd is. Benoem waarvoor en met welke 'prompt' je ChatGPT (hebt) gebruikt. Vermeld het ook in je literatuurlijst. Wanneer je dit niet doet, loop je het risico beschuldigd te worden van fraude.

Ben je ervan bewust dat een GenAI-tool niet alles kan of weet. GenAI-tools zijn gebouwd met als doel om een dienst te verlenen en klanten tevreden te stellen en de output komt daarom vaak vriendelijk, zelfverzekerd en correct over.

SHB/UKB Werkgroep Information Literacy, 2025, versie 1

Artikel uit Trouw, gedownload op 13 mei 2025, link

Samenvatting

  • Het arrangement Kennismaking met VU Universiteitsbibliotheek en wetenschappelijke literatuur (sociale wetenschappen) is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Laatst gewijzigd
    2025-07-01 15:01:19
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Toelichting
    Kennismaking met UB en wetenschappelijke literatuur
    Leerniveau
    WO - Bachelor;
    Leerinhoud en doelen
    Sociale wetenschappen;
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    makkelijk
    Studiebelasting
    0 uur 30 minuten

    Bronnen

    Bron Type
    Leer in 3 minuten hoe je zoekt in LibSearch
    https://vu.cloud.panopto.eu/Panopto/Pages/Embed.aspx?id=359b652f-bed9-4c51-b65c-b16d00b2aa35&autoplay=false&offerviewer=true&showtitle=true&showbrand=false&captions=false&interactivity=all
    Video
  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.