Digitale lessenserie De Nachtwacht van Rembrandt van Rijn
In deze lessenserie wordt telkens een ander aspect onder de loep genomen en komen de leerlingen steeds meer te weten over De Nachtwacht. Het geniet de voorkeur om te starten met les 1 en te eindigen met les 15. De lessen 2 t/m 14 kunnen in willekeurige volgorde gevolgd worden.
Elke les neemt 30 minuten in beslag en bestaat uit de volgende onderdelen:
Inleiding digitale lessenserie
Leerdoelen
Drie kennisvragen, wat weten de leerlingen al over dit onderwerp?
Videofragment
Inleidende tekst en verdieping
Twee opdrachten
Kerndoelen
Onderstaande kerndoelen komen in de lessenserie aan bod:
36. De leerling leert betekenisvolle vragen te stellen over maatschappelijke kwesties en verschijnselen, daarover een beargumenteerd standpunt in te nemen en te verdedigen, en daarbij respectvol met kritiek om te gaan.
40. De leerling leert historische bronnen te gebruiken om zich een beeld van een tijdvak te vormen of antwoorden te vinden op vragen, en hij leert daarbij ook de eigencultuurhistorische omgeving te betrekken.
43. De leerling leert over overeenkomsten, verschillen en veranderingen in cultuur en levensbeschouwing in Nederland, leert eigen en andermans leefwijze daarmee in verband te brengen, en leert de betekenis voor de samenleving te zien van respect voor elkaars opvattingen en leefwijzen, en leert respectvol om te gaan met seksualiteit en met diversiteit binnen de samenleving, waaronder seksuele diversiteit.
46. De leerling leert over de verdeling van welvaart en armoede over de wereld, hij leert de betekenis daarvan te zien voor de bevolking en het milieu, en relaties te leggen met het (eigen)
48. De leerling leert door het gebruik van elementaire vaardigheden de zeggingskracht van verschillende kunstzinnige disciplines te onderzoeken en toe te passen om eigen gevoelens uit te drukken, ervaringen vast te leggen, verbeelding vorm te geven en communicatie te bewerkstelligen.
49. De leerling leert eigen kunstzinnig werk, alleen of als deelnemer in een groep, aan derden te presenteren.
50. De leerling leert op basis van enige achtergrondkennis te kijken naar beeldende kunst, te luisteren naar muziek en te kijken en luisteren naar theater-, dans- of filmvoorstellingen.
52. De leerling leert mondeling of schriftelijk te reflecteren op eigen werk en werk van anderen, waaronder kunstenaars.
De leerlingen leren dat de schutters die op De Nachtwacht staan afgebeeld hiervoor een bedrag hebben betaald.
De leerlingen leren hoe de Amsterdamse samenleving eruit zag in 1642, het jaar dat De Nachtwacht door Rembrandt van Rijn is geschilderd.
Kennisvragen, wat weet je al over dit onderwerp?
Vraag 1
De 200.000 inwoners die in 1642 in Amsterdam wonen, bestaan uit:
a. Burgers.[onjuist]
b. Burgers en andere mensen die geen of te weinig geld hebben om burger te kunnen zijn. [juist]
Vraag 2
Op De Nachtwacht staat de schutterij afgebeeld, dat was een soort burgerwacht die Amsterdam beschermde. Hoe kwam je in aanmerking om schutter te worden?
a. Je moet de status van burger hebben, een man zijn, tussen de 18 en 60 jaar zijn én geld hebben.[juist]
b. Je moet de status van burger hebben, een man zijn én tussen de 18 en 60 jaar zijn. [onjuist]
Vraag 3
Had de schutterij plichten ten aanzien van de armen?
a. De schutterij had geen plichten ten aanzien van de armen.[onjuist]
b. De schutterij had een potje met geld om de armen af en toe een toelage te geven.[juist]
Videofragment - Interview met het personage Willem van Ruytenburch
Laat de leerlingen het videofragment bekijken.
Inleiding
Laat de leerlingen de inleidende tekst ‘De Nachtwacht’ en ‘Van Ruytenburch pakt zijn plek’ lezen.
Verdieping
Laat de leerlingen de verdiepende teksten ‘Hoe ziet de Amsterdamse samenleving er in 1642 uit’ en ‘Hoe ziet de armenzorg in Amsterdam er in 1642 uit’ lezen.
Opdracht 1 – Een historicus beweert dat…
Op basis van het videofragment doet een historicus twee beweringen:
De schutterij stond open voor iedereen.
In de 17de eeuw bestond er een sociaal opvangsysteem.
Onderbouw de beweringen van deze historicus met wat je in dit hoofdstuk hebt geleerd. Klopt het wat de historicus beweert? Ben je het eens of oneens met de beweringen van deze historicus? Geef aan waarom. Mocht je het antwoord niet direct weten, is het raadzaam om het videofragment nogmaals te bekijken. Maak daarbij aantekeningen van wat wordt gezegd over de toegankelijkheid van de schutterij en over het sociaal opvangsysteem in de 17de eeuw.
[Antwoord]
De schutterij stond niet open voor iedereen. Alleen als je burger was, kwam je in aanmerking voor een positie als schutter. Lang niet iedereen in de stad was burger, je moest betalen om burger te zijn. Je verkreeg het burgerschap ook als je als kind van een burger werd geboren of via een huwelijk.
Alle mannen in Amsterdam tussen de 18 en 60 jaar waren verplicht om aan deze schutterij deel te nemen, als ze een eigen uitrusting, wapen en uniform konden betalen.
Ongeveer 10.000 mannen waren ingeschreven als schutter, waarvan er 6000 daadwerkelijk actief waren.
In de Hollandse steden was een zekere vorm van armenzorg. Weliswaar onvergelijkbaar met de huidige standaarden, was het wel een vorm van sociale opvang. De bewering is juist.
Opdracht 2 – Mijn verhaal over bijstand
Schrijf een verhaal van maximaal 200 woorden waarin je een dag uit het leven van een fictief persoon beschrijft die nu dagelijks te maken heeft met bijstand.
Je mag ook een verhaal over een al dan niet fictief personage uit de 17de eeuw schrijven. Bijvoorbeeld over de tamboer Jorisz, de jongen met de trommel die afgebeeld is op De Nachtwacht.
[Antwoord]
Voorbeeld: “Jorisz werpt een blik naar buiten. Het is nog donker. ‘Vanavond hebben we weer iets te eten,’ zegt hij tegen zijn hondje Adriaan. Op een warm oud overhemd dat dienst doet als een hondenkussen strekt Adriaan zich uit. Sluit zijn ogen en valt weer in slaap. ‘Je mag nog even slapen, maar dan ga je met me mee,’ fluistert Jorisz. Vandaag gaan jij en ik poseren voor Rembrandt… en dat betekent geld verdienen…’”
Les 2 - De Nachtwacht wordt verplaatst… en deels vernield
Leerdoelen
De leerlingen leren wat de Doelenzaal is.
De leerlingen leren dat De Nachtwacht oorspronkelijk een groter formaat had.
De leerlingen leren dat De Nachtwacht niet de oorspronkelijke naam van het schilderij is.
De leerlingen leren hoe we via Eye Tracking te weten zijn gekomen waar onze aandacht naartoe gaat als we naar De Nachtwacht kijken.
Kennisvragen, wat weet je al over dit onderwerp?
Vraag 1
Hoe worden personen op schuttersstukken doorgaans voor 1642 afgebeeld?
a. Statisch.[juist]
b. Dynamisch.[onjuist]
Vraag 2
Op welk tijdstip speelt de handeling op De Nachtwacht zich af?
a. Tijdens de dag.[juist]
b. Tijdens de nacht.[onjuist]
Vraag 3
Is ‘De Nachtwacht’ de oorspronkelijke naam van het schilderij?
a. Ja, want op het schilderij houden de schutters een nachtwacht.[onjuist]
b. Nee, oorspronkelijk heet het ‘Schutters van wijk II onder leiding van kapitein Frans Banninck Cocq’.[juist]
Videofragment – Hoe Rembrandt naar kunst kijkt
Laat de leerlingen het videofragment bekijken.
Inleiding
Laat de leerlingen de inleidende tekst ‘Rembrandt van Rijn schrikt zich te pletter’ lezen.
Verdieping
Laat de leerlingen de verdiepende tekst ‘Operatie Nachtwacht’ lezen.
Opdracht 1 – Eye Tracking
Eén van de onderzoeken die zijn gedaan, is Eye Tracking. Bezoekers kregen vijf minuten de tijd om met een speciale bril, waaraan cameraatjes zitten die exact registreren waar hun ogen naar kijken, naar De Nachtwacht te kijken. Wat bleek, bijna bij iedereen schieten de ogen eerst heen en weer om een eerste indruk te krijgen. Vervolgens wordt er gekeken naar mensen op het schilderij, waarbij de meesten keken naar drie personen op het schilderij. Welke personen zijn dat volgens jou? Onderbouw je antwoord.
[Antwoord]
Banninck Cocq (en met name zijn hand), Van Ruytenburch (en met name zijn lans) en het meisje. Deze drie personen trekken de meeste aandacht door hun plaatsing, belichting en kleding.
Opdracht 2 – Hoe Rembrandt de aandacht weet te trekken
Iedereen kijkt anders naar een schilderij, maar toch weet Rembrandt bij bijna iedereen de aandacht te vestigen op dezelfde onderdelen van het schilderij. Beschrijf in maximaal 100 woorden hoe Rembrandt, volgens jou, die aandacht weet te sturen.
[Antwoord]
Rembrandt maakte gebruik van sterke contrasten, licht en donker, dat ook clair-obscur wordt genoemd. Rembrandt was daarnaast in staat om overal actie in het schilderij te laten zien, waardoor het lijkt alsof het schilderij een still uit een film is. Je wordt aan het denken gezet waar de verschillende personen naartoe gaan of wat ze in een volgende scène zouden doen.
Les 3 – Saskia ziet eerst de schilder en dan haar man
Leerdoelen
De leerlingen leren hoe hoog de kindersterfte in de 17de eeuw was.
De leerlingen leren wat de gevolgen van de hoge kindersterfte voor de economie in de 17de eeuw waren.
De leerlingen leren dat de eerste zoon en twee dochters van Rembrandt zijn gestorven.
Kennisvragen, wat weet je al over dit onderwerp?
Vraag 1
In de 17de eeuw was in Nederland sprake van massale kindersterfte.
Hoeveel procent van de kinderen stierf voor het vijfde levensjaar?
a. 25% haalt het vijfde levensjaar niet.[onjuist]
b. Meer dan 50% van de kinderen haalt het vijfde jaar niet.[juist]
Vraag 2
Wat waren de twee belangrijkste oorzaken van het hoge percentage kindersterfte in de 17de eeuw?
a. Gebrek aan medische kennis en het uitbreken van de pestpandemie.[onjuist]
b. Gebrek aan medische kennis en gebrek aan hygiëne.[juist]
Vraag 3
In de 17de eeuw stond de medische wetenschap nog in haar kinderschoenen. De kennis over ziekten en hoe infecties te behandelen was beperkt.
Aan welke infectieziekten werden kinderen in de 17de eeuw, vaak met de dood tot gevolg, blootgesteld?
a. Pokken, mazelen en roodvonk.[juist]
b. Kinkhoest en waterpokken.[onjuist]
Videofragment – Saskia, de kinderen en de dood
Laat de leerlingen het videofragment bekijken.
Inleiding
Laat de leerlingen de inleidende tekst ‘De turbulente jaren van Rembrandt van Rijn en Saskia’ lezen.
Verdieping
Laat de leerlingen de verdiepende tekst ‘Kinder- en zuigelingensterfte in de 17de eeuw’ lezen.
Opdracht 1 – Kindersterfte afgebeeld op een schilderij
Niet alleen Rembrandt van Rijn en Saskia hadden te maken met het vroegtijdig overlijden van hun baby’s. Op enkele schilderijen uit de 17de eeuw is kindersterfte in beeld gebracht.
In het Rijksmuseum is ook het schilderij Portret van een ingebakerde tweeling: de vroeg gestorven kinderen van Jacob de Graeff en Aeltge Boelens te zien.
a. Bestudeer het kunstwerk en beschrijf in detail wat je ziet. Benoem de kenmerken van de afgebeelde tweeling, zoals hun houding, gezichtsuitdrukking, ‘kleding’, omgeving en andere visuele elementen die relevant kunnen zijn. Bijvoorbeeld, waarom hun ogen open zijn. Zoek naar wat je op internet aan informatie over dit werk kunt vinden en verwerk dit in je antwoord.
b. Reflecteer: Denk na over wat dit schilderij zo betekenisvol maakt voor de tijd waarin Rembrandt leefde. Wat zegt dit schilderij over de gezondheidszorg in de 17de eeuw? Schrijf hierover een stuk met daarin jouw gedachten en inzichten over het kunstwerk.
[Antwoord]
Ook al zijn de baby’s afgebeeld met hun ogen open, ze zijn in de wieg overleden. Alleen kinderen die voor hun geboorte waren gestorven, werden met gesloten ogen geportretteerd. De gelaatskleur van het rechterkind verraadt dat het als eerste is gestorven. Het waren niet de enige kinderen van het paar, maar ze werden toch liefdevol afgebeeld in opdracht van hun ouders. Ingebakerd en al.
De term ‘ingebakerd’ komt van de kraamhulp. Bij families als die van De Graeff hielp de baker als een kraamhulp in huis. Zij wikkelde de baby’s stevig in, dan kreeg het kindje het niet te koud. Zo lag het in een rieten mand bij het haardvuur. Niet te dichtbij, want dan werd het ‘te heet gebakerd’. Deze uitdrukking, ‘te heet gebakerd’, komt uit deze oude praktijk van het inbakeren van baby’s. Het betekent letterlijk dat een kind te warm is ingewikkeld, maar wordt figuurlijk gebruikt om iemand te beschrijven die opvliegend of driftig van aard is. Men dacht vroeger namelijk dat een te warme omgeving tijdens de eerste levensfase kon leiden tot een vurig temperament later in het leven.
Opdracht 2 – Titus
Titus aan de lezenaar
Titus speelde een belangrijke rol in het leven van Rembrandt. Hij werd in 1641 geboren in de Jodenbreestraat in Amsterdam waar Rembrandt woonde en werkte tussen 1639 en 1658. Titus was het enige kind van Rembrandt en Saskia dat de volwassen leeftijd bereikte. Hij groeide uit tot steun en toeverlaat van Rembrandt. Titus werd vaak door Rembrandt geportretteerd. Bekijk het beroemde schilderij Titus aan de lezenaar op internet en lees erover. Rembrandt maakte het toen Titus 14 jaar oud was.
Stelling: Dit schilderij laat zien dat de band tussen vader en zoon zeer intiem is.
Beargumenteer in tweetallen waarom je het eens of oneens bent met deze stelling.
[Antwoord]
Titus aan de lezenaar is een schilderij van Rembrandt van Rijn, geschilderd in 1655. Het schilderij bevindt zich sinds 1939 in Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam.
Het stelt Rembrandts zoon Titus voor, op ca. 14-jarige leeftijd, achter zijn lezenaar (ook wel een lessenaar of katheder genoemd) met daarop wat papieren.
De stelling wordt onderbouwd door de manier waarop Rembrandt zijn zoon portretteerde. Titus zal zich, terwijl zijn vader hem schildert, op zijn gemak gevoeld hebben. Hij durft zichzelf te zijn. Als hij zich niet op zijn gemak zou voelen, zou hij hoogstwaarschijnlijk zijn vader angstig aankijken. Echter, de jongen staart in gedachten verzonken boven zijn schrijfsels. Hij staart in het niets. De sfeer lijkt rustig en veilig. Titus houdt zijn pen in de ene hand, inkt en pennenkoker in de andere.
Les 4 – Een eigen stijl
Leerdoelen
De leerlingen leren waarom Rembrandt van Rijn vanaf de 17de eeuw tot op de dag van vandaag wordt beschouwd als een meesterlijke schilder.
De leerlingen leren welke technieken Rembrandt gebruikte in zijn werken.
De leerlingen leren op welke wijze Rembrandt zich onderscheidde van andere schilders.
Kennisvragen, wat weet je al over dit onderwerp?
Vraag 1
Waar was Rembrandt van Rijn een groot liefhebber van?
a. Van de schutterij.[onjuist]
b. Van toneelvoorstellingen in de schouwburg.[juist]
Vraag 2
Hoe dacht Rembrandt over Frans Banninck Cocq, de kapitein van de schutterij en de centrale figuur op de voorgrond van De Nachtwacht en opdrachtgever van het schilderij?
a. Positief.[onjuist]
b. Negatief.[juist]
Vraag 3
Hoe lang werkte Rembrandt aan De Nachtwacht?
a. Een paar jaar.[juist]
b. Een paar maanden.[onjuist]
Videofragment – Dit vindt Rembrandt zélf van De Nachtwacht
Laat de leerlingen het videofragment bekijken.
Inleiding
Laat de leerlingen de inleidende tekst ‘Rembrandt van Rijn, een meesterlijke schilder’ lezen.
Verdieping
Laat de leerlingen de verdiepende tekst ‘Een eigen stijl’ lezen.
Opdracht 1 – Analyse van een zelfportret
Zelfportret, Rembrandt van Rijn, omstreeks 1628
Olieverf op paneel.
Analyseer dit schilderij en beschrijf hoe Rembrandt in dit werk de diverse schildertechnieken die hij hanteerde heeft toegepast.
[Antwoord]
Onervaren als hij was, schuwde de jonge Rembrandt het experiment niet. Hier liet hij het licht langs zijn rechterwang schampen. De rest van het gezicht is in schaduwen gehuld. Hij maakte hier dus ook gebruik van clair-obscur, een techniek waarmee het contrast tussen licht en donker extra benadrukt wordt. Het duurt even voordat je beseft dat de kunstenaar je scherp aankijkt. Met de achterkant van zijn penseel tekende Rembrandt in de nog natte verflaag, om zo de krullen in zijn wilde haardos te accentueren.
Opdracht 2 – De Nachtwacht vergeleken met andere schutterstukken uit de Doelenzaal
Voorheen hingen in de Doelenzaal, in het Rijksmuseum, naast De Nachtwacht ook andere schilderijen van schutterijen. Deze zijn geschilderd door onder andere Joachim von Sandrart, Govert Flinck, Nicolaes Eliasz. Pickenoy, Jacob Adriaensz Backer en Bartholomeus van der Helst. Bekijk de schilderijen die hier als voorbeeld zijn opgenomen.
De Nachtwacht werd in De Doelenzaal door de toeschouwers het meest gewaardeerd. Vergelijk De Nachtwacht met schuttersstukken van andere schilders die ook in de Doelenzaal hingen.
Stelling: De Nachtwacht is door de technieken die Rembrandt van Rijn in dit schilderij gebruikte het beste schilderij van alle schuttersstukken in de Doelenzaal.
Ben je het eens of oneens met deze stelling? Motiveer je antwoord door de schildertechnieken die de schilders toepasten in hun schuttersstukken met elkaar te vergelijken.
[Antwoord]
Eigen antwoord. Leerlingen dienen wel argumenten te gebruiken die betrekking hebben op de schilderijen.
Joachim von Sandrart (I), 1640Govert Flinck (eigenhandig gesigneerd), 1645
Nicolaes Eliasz. Pickenoy, 1642
Jacob Adriaensz. Backer, 1642
Bartholomeus van der Helst (1613-1670), olieverf op doek, ca. 1643
Les 5 – Een schilderij als een film
Leerdoelen
De leerlingen leren wat een schutterscompagnie is.
De leerlingen leren dat De Nachtwacht een merkwaardige benaming is voor het schilderij.
De leerlingen leren dat De Nachtwacht een ‘filmisch’ schilderij is.
Kennisvragen, wat weet je al over dit onderwerp?
Vraag 1
Heeft Rembrandt zijn schilderij ‘De Nachtwacht’ als titel gegeven?
a. Ja.[onjuist]
b. Nee, aanvankelijk had het schilderij helemaal geen titel.[juist]
Vraag 2
Welk dier is op het schilderij afgebeeld?
a. Een kat.[onjuist]
b. Een hond.[juist]
Vraag 3
Wat was de voornaamste functie van de kruitjongen die links op het schilderij bijna het beeld uitrent?
a. Zijn voornaamste taak was, ervoor te zorgen dat de musketiers, een soldaat die is bewapend met een musket, niet zonder kruit kwamen te zitten.[juist]
b. Zijn voornaamste taak was om busjes kruit in de loop van de klovers, een handvuurwapen, te strooien.[onjuist]
Videofragment – Rembrandt over Frans Banninck Cocq en Willem van Ruytenburch
Laat de leerlingen het videofragment bekijken.
Inleiding
Laat de leerlingen de inleidende tekst ‘Camera loopt… en actie!’ lezen.
Verdieping
Laat de leerlingen de verdiepende tekst ‘Etaleer je macht’ lezen.
Opdracht 1 – Kunst als middel om een status in de samenleving te versterken
Omschrijf in eigen woorden hoe De Nachtwacht als middel wordt gebruikt om de status van de elite in de samenleving te versterken. Geef een voorbeeld van hoe en bij wie dat te zien is op het schilderij.
[Antwoord]
Het schilderij benadrukt niet alleen het gezag van de kapitein, maar stelt de schutterij óók voor als een cruciale kracht voor vrede en orde in Amsterdam.
Banninck Cocq en Van Ruytenburch hadden er belang bij dat ze vooraan en van top tot teen werden afgebeeld op De Nachtwacht. Ze wilden graag klimmen op de maatschappelijke ladder en genoten van het aanzien dat ze onder de bevolking hadden. Om optimaal en in vol ornaat op het schilderij te worden afgebeeld hebben ze Rembrandt veel geld betaald.
Op het schilderij zijn veel details te zien waaruit blijkt dat het hier om de Amsterdamse kloveniers gaat. Ten eerste het mysterieuze meisje dat tussen de mannen door lijkt te glippen. Zij is de mascotte van de kloveniers. Aan haar riem is een kip aan zijn pootjes opgehangen en diens klauwen verwijzen naar de kloveniers.
De klover, het geweer, is ook duidelijk weergegeven op het schilderij. Rond Frans Banninck Cocq zijn drie mannen te zien die het wapen schoonmaken, herladen en richten. De man die zijn geweer richt, lijkt achter Frans Banninck Cocq te verdwijnen en draagt eikenbladen op zijn helm. Ook het eikenblad is een bekend kloveniersmotief.
Dat het specifiek om een schutterij uit Amsterdam gaat, wordt ook op een andere manier duidelijk gemaakt. Frans Banninck Cocq wijst zijn arm naar voren, waarmee hij richting lijkt te geven aan de schutters. Deze hand werpt een schaduw op de jas van Willem van Ruytenburch. Tussen de duim en wijsvinger van deze schaduw zijn drie kruisjes te zien, het wapen van Amsterdam.
Opdracht 2 – Schrijf een filmscript
Camera loopt… en actie!
Kies een van de twee opdrachten, a of b, hieronder.
a. Maak het onderstaande filmscript over De Nachtwacht verder af.
b. Laat twee of drie personages uit De Nachtwacht stappen. Ze komen tot de ontdekking dat ze in een groot museum zijn, en dat het schilderij een ereplek in het museum heeft. Veel bezoekers kijken naar ‘hun’ schilderij.
Wat zeggen ze tegen elkaar, hoe reageren ze op elkaar en wat gaan ze doen?
Let op: bij een filmscript schrijf je niet alleen wat de personages zeggen, maar geef je ook regieaanwijzingen waarbij je in detail beschrijft wat je ziet en hoort.
De KAPITALE letters geven aan wat er in beeld te zien is.
De KAPITALE letters met de nummering tussen haakjes geven aan wie iets zegt waarna in kleine letters de tekst volgt.
Filmscript De Nachtwacht
De schutterij van de Amsterdamse Wijk II. De schutters met diverse wapens verlaten het schuttersgebouw en dalen af van enkele treden op een bruggetje.
DE TROMMELAAR LAAT EEN ROFFEL HOREN
EEN HONDJE KWISPELT MET ZIJN STAART EN BEGINT
LUID TE BLAFFEN
HONDJE (1)
Woef… waf!
FRANS BANNINCK COCQ TREEDT NAAR VOREN,
WILLEM VAN RUYTENBURCH TREEDT OOK NAAR VOREN EN GAAT NAAST FRANS BANNINCK COCQ STAAN
FRANS BANNINCK COCQ (2)
Heren, schutters van wijk II. Zijn we er klaar voor?
MUSKETIER JAN VAN DER HEEDE LEEGT EEN BUSJE KRUIT IN DE LOOP VAN ZIJN KLOVER
MUSKETIER JAN VAN DER HEEDE (3)
Bijna Frans, ik moet eerst dit busje kruit in de loop van mijn klover legen.
Kruitjongen! Kruitjongen! Haal snel nieuw kruit voor me. Mijn kruit is bijna op!
DE KRUITJONGEN SNELT NAAR MUSKETIER JAN VAN DER HEEDE TOE
Maak dit filmscript over De Nachtwacht verder af.
[Antwoord]
Eigen antwoord.
Les 6 – Steeds meer kunst in de 17de eeuw
Leerdoelen
De leerlingen leren over de bijzondere positie van de Nederlandse Republiek, zowel op staatkundig als economisch gebied, en begrijpt hoe de handel met Indië en andere overzeese gebieden bijdroeg aan de culturele bloeiperiode.
De leerlingen leren waarom er tijdens de 17de eeuw een gigantische productie van kunstwerken plaatsvond.
De leerlingen leren dat het niet altijd duidelijk is of een schilderij een werk is dat door Rembrandt zelf of door één van zijn leerlingen is geschilderd.
Kennisvragen, wat weet je al over dit onderwerp?
Vraag 1
Schat in hoeveel mensen De Nachtwacht inmiddels bezocht hebben?
a. Ongeveer 20 miljoen mensen.[onjuist]
b. Ongeveer 50 miljoen mensen.[juist]
Vraag 2
In zijn vroegere werken signeerde Rembrandt zijn werken met RHL dat stond voor Rembrandt Harmensz. Leidensis. Hoe signeerde Rembrandt zijn werk vanaf 1632?
a. Vanaf 1632 signeerde hij simpelweg met ‘Rembrandt’.[juist]
b. Vanaf 1632 gebruikte hij ‘Rembrandt van Rijn’.[onjuist]
Vraag 3
Schilderde Rembrandt naast groepsportretten als De Nachtwacht ook portretten van individuele mensen?
a. Ja, bekende individuele portretten zijn het portret van Oopjen Coppit en Marten Soolmans.[juist]
b. Nee, Rembrandt maakte uitsluitend groepsportretten, omdat hij daarin veel ‘actie’ kon schilderen.[onjuist]
Videofragment – De Nachtwacht… een historisch werk
Laat de leerlingen het videofragment bekijken.
Inleiding
Laat de leerlingen de inleidende tekst ‘Steeds meer kunst in de 17de eeuw’ lezen.
Verdieping
Laat de leerlingen de verdiepende tekst ‘Wat voorafging aan De Nachtwacht’ lezen.
Opdracht 1 – Marten en Oopjen zijn uniek
Ga op internet op zoek naar meer informatie over de twee portretten van Marten en Oopjen, die in 1634 door Rembrandt zijn geschilderd. Geef antwoord op de vraag waarom deze twee portretten uniek zijn binnen het werk van Rembrandt.
[Antwoord]
Marten en Oopjen is het enige echtpaar dat door Rembrandt levensgroot, staand en ten voeten uit werd geschilderd.
Opdracht 2 – Marten en Oopjen… aangekocht
Het echtpaar Marten en Oopjen is vooral bekend van de portretten die door Rembrandt van Rijn zijn geschilderd. In 2016 werden de twee levensgrote schilderijen door de Nederlandse en Franse staat gezamenlijk aangekocht voor 160 miljoen euro. Er werd daarbij bepaald dat het paar nooit gescheiden zou worden, nooit zou worden uitgeleend aan andere museale instellingen, en afwisselend in het Louvre en het Rijksmuseum te zien zou zijn.
Wat is de reden volgens jou dat regeringen zoveel geld uitgeven? Is dit ook statusverhogend of heeft het volgens jou een andere reden?
Voer een discussie met klasgenoten. Bedenk argumenten waarom jij het wel of niet verantwoord vindt om dit bedrag uit te geven. Of vind jij dat zo’n enorm geldbedrag ook anders besteed kan worden.
[Antwoord]
Eigen antwoord.
Toelichting: Waarom iets waardevol voor je is, heeft niet alleen met geld te maken. Welke waarde heeft dit object voor jou? Heeft het met geld te maken? Of is het emotionele waarde?
Rembrandt is een van de beroemdste schilders van de wereld, en afkomstig uit Nederland.
Het is belangrijk dat de (kunst)werken van beroemde Nederlandse kunstenaars ook in Nederland te zien zijn.
De schilderijen van Rembrandt passen in een bepaalde tijd. Ze zijn dus niet alleen mooi om te zien, maar hebben ook hun plek in de geschiedenis.
Les 7 – Inzoomen op De Nachtwacht
Leerdoelen
De leerlingen leren welke pigmenten Rembrandt voor zijn schilderijen gebruikte.
De leerlingen leren hoe een schilderij in de 17de eeuw werd opgebouwd.
Kennisvragen, wat weet je al over dit onderwerp?
Vraag 1
Welke kleur heeft het pigment vermiljoen?
a. Rood – Oranje.[juist]
b. Geel.[onjuist]
Vraag 2
Rembrandt schilderde zijn doeken in verschillende fasen. In een van die fasen gebruikte hij het zogenaamde doodverf. Wat wordt bedoeld met doodverf?
a. Een laag bruine verf die over de ondertekening wordt aangebracht.[juist]
b. Een laag zwarte verf die over de ondertekening werd aangebracht.[onjuist]
Vraag 3
Rembrandt stond bekend om de levendigheid die hij in zijn schilderijen bracht; dat deed hij bijvoorbeeld door gebruik te maken van een techniek, impasto. Wat gebeurt er bij deze techniek?
a. De verf wordt in zeer dikke streken of klodders op het kunstwerk aangebracht.[juist]
b. De verf wordt in zeer dunne streken op het kunstwerk aangebracht.[onjuist]
Videofragment – Een fabuleus schilderij
Laat de leerlingen het videofragment bekijken.
Inleiding
Laat de leerlingen de inleidende tekst ‘De Nachtwacht onder de loep’ lezen.
Verdieping
Laat de leerlingen de verdiepende tekst ‘Inzoomen op De Nachtwacht’ lezen.
Opdracht 1 – Welk pigment waar?
Rembrandt gebruikte vaak het pigment smalt. Smalt werd gemaakt door een combinatie van zand, specifieke zouten en kobalterts te smelten. Deze materialen werden samengevoegd en verhit tot ongeveer 1200 °C. Het resultaat was een blauw glas, dat vervolgens fijngemalen werd. Smalt gaf een diepe, blauwe kleur aan verf. In de 17de eeuw kwam het kobalterts via Saksen (Duitsland) naar Nederland, waar een groot productiecentrum was.
Rembrandt gebruikte smalt niet alleen in blauwe kleuren, maar hij mengde het ook met rood om paars te maken of met geel om groen te maken en om zijn bruine kleuren mee te verlevendigen. Hij gebruikte smalt ook om de verf dikker te maken en sneller te laten drogen.
Onderzoek De Nachtwacht grondig. Noem minstens vijf plekken waar Rembrandt mogelijkerwijs smalt heeft gebruikt. Geef ook aan waar Rembrandt vermoedelijk het pigment orpiment (goudkleurig) heeft gebruikt en waar het giftige pigment azuriet (hemelsblauw tot donkerblauw)?
[Antwoord]
Smalt: In de kledij van vele schutters op achtergrond, de vacht van het hondje, de jurk van het meisje.
Orpiment: In de jas van Willem van Ruytenburch.
Azuriet: Voor de blauwe accenten tussen het gouddraad op de jas van Willem van Ruytenburch gebruikte Rembrandt de blauwe pigmenten azuriet en smalt.
Opdracht 2 – Sean Scully, een hedendaagse kunstenaar
De Iers-Amerikaanse schilder Sean Scully (geb. 1945, Dublin) geniet internationaal grote bekendheid. Hij wordt beschouwd als een van de toonaangevende abstracte kunstenaars van deze tijd.
Zijn werk is al vele jaren vertegenwoordigd in belangrijke museale verzamelingen, zoals die van het Museum of Modern Art (MoMA) in New York en Tate Modern in Londen.
Bekijk het schilderij Landline Pink, te zien in Museum De Pont in Tilburg, via deze link.
Op welke wijze denk jij dat deze kunstenaar dit schilderij heeft opgebouwd en hoe heeft hij kleuren gebruikt? Vergelijk de technieken en kleuren die de schilder mogelijk heeft gebruikt met de wijze waarop Rembrandt te werk ging bij zijn schilderijen.
[Antwoord]
Sean Scully is een kunstenaar wiens werken vaak geometrische structuren combineren met contrasterende zachte randen en dikke oneffen oppervlakken, om zo afwisselende panelen van gekleurde vierkanten of strepen te vormen.
Het schilderij is opgebouwd uit brede horizontale stroken en op aluminium geschilderd. De verf is vloeiend opgebracht, waardoor de kleurbanen niet monochroom of strak van elkaar gescheiden zijn.
Les 8 – Een schilderij met geluid
Leerdoelen
De leerlingen leren waarom Rembrandt de vrijheid nam om iets toe te voegen aan De Nachtwacht dat niets met de schutterscompagnie te maken had.
De leerlingen leren wat een tamboer is en tot welke laag hij behoorde binnen de samenleving.
Kennisvragen, wat weet je al over dit onderwerp?
Vraag 1
Wat is een wambuis?
a. Een vest.[onjuist]
b. Een gewatteerd vest.[juist]
Vraag 2
Wat nam de tamboer Jorisz behalve zijn trommel nog meer mee toen hij voor Rembrandt ging poseren?
a. Zijn viool.[onjuist]
b. Zijn hond Adriaan.[juist]
Vraag 3
Verdienden tamboers veel of weinig in de 17de eeuw?
a. Veel.[onjuist]
b. Weinig.[juist]
Videofragment – Bekijk het videofragment van Jorisz de tamboer
Laat de leerlingen het videofragment bekijken.
Inleiding
Laat de leerlingen de inleidende tekst ‘De tamboer op De Nachtwacht’ lezen.
Verdieping
Laat de leerlingen de verdiepende tekst ‘Rom bom bom’ lezen.
Opdracht 1 – De tamboer op De Nachtwacht
De tamboer neemt op het schilderij een vooraanstaande plek in. Dit in schril contrast met de plek die een tamboer in de maatschappij inneemt.
Waar bevond Rembrandt zich volgens jou op de maatschappelijke ladder? Op dezelfde hoogte als de rijke geposeerde mensen of juist in de positie als de tamboer. Beargumenteer je antwoord.
[Antwoord]
Rembrandt stond hoog op de maatschappelijke ladder. Rembrandts atelier was een bedrijvige werkplaats waar veel mensen werkten. Rembrandt verdiende goed met zijn schilderijen en etsen, die overal in Europa aftrek vonden. Maar hij bestierde ook een werkplaats waar leerlingen, die hiervoor een flink jaargeld betaalden, en assistenten aan de lopende band portretten vervaardigden. Als ze goed genoeg waren, werden deze door de meester bewerkt en gesigneerd en verlieten ze voor veel geld het pand.
Later in zijn leven ging hij door zijn verzamelwoede en het uitgeven van té veel geld failliet en stond hij minder hoog op de maatschappelijke ladder.
Opdracht 2 – Rom bom bom
Frans Banninck Cocq en Willem van Ruytenburch zijn in een staat van opwinding. Ze voelen dat alle aandacht naar hen uitgaat en hun roem door Rembrandt vereeuwigd gaat worden. De kruitjongen heeft iets heel anders aan zijn hoofd. Hij is continu bezig om alle schutters van kruit te voorzien.
Hoe beleeft de tamboer deze dag? Bedenk en schrijf een kort verhaal van maximaal 250 woorden vanuit het perspectief van de tamboer. Wie heeft hem gevraagd te poseren? Waarom heeft hij toegezegd dit te doen? Hoe voelt hij zich? Wat doet hij als de schutters zich gereed maken?
[Antwoord]
Eigen antwoord.
Les 9 – De gouden zet van Willem van Ruytenburch
Leerdoelen
De leerlingen leren wie Willem van Ruytenburch was en welke positie hij innam binnen de samenleving.
De leerlingen leren welke verschillen er tussen rijk en arm waren in Amsterdam gedurende de 17de eeuw.
De leerlingen leren dat de handel met andere delen van de wereld sterk groeide in de 17de eeuw.
Kennisvragen, wat weet je al over dit onderwerp?
Vraag 1
Willem van Ruytenburch is een van de afgebeelde personen op De Nachtwacht. Was hij van adel?
a. Ja.[onjuist]
b. Nee.[juist]
Vraag 2
Hoe rook het in de 17de eeuw in de huizen van welvarende Amsterdammers?
a. Fris, door het gebruik van geurzakjes in de linnenkast en specerijhouders op tafel.[juist]
b. Niet fris, er was geen sprake van hygiëne zoals we die nu kennen.[onjuist]
Vraag 3
Waarom stonk het zo enorm op straat in Amsterdam in de 17de eeuw?
a. Er was geen riolering, dus ontlasting kwam terecht in de grachten.[juist]
b. De rioleringen waren van slechte kwaliteit, waardoor ze vaak kapot gingen.[onjuist]
Videofragment –Willem van Ruytenburch
Laat de leerlingen het videofragment bekijken.
Inleiding
Laat de leerlingen de inleidende tekst ‘Willem van Ruytenburch doet een gouden zet’ lezen.
Verdieping
Laat de leerlingen de verdiepende tekst ‘Geuren binnen en buiten’ lezen.
Opdracht 1 – De kijk van Van Ruytenburch op welvaart en armoede
Stel, je bent journalist en je krijgt de kans om Van Ruytenburch te interviewen. In het interview wil je je richten op de verschillen tussen rijk en arm in de stad Amsterdam. Welke vragen zou je aan Van Ruytenburch stellen? Wat vindt Van Ruytenburch bijvoorbeeld zélf van de verschillen tussen rijk en arm? Moeten de verschillen volgens hem zo blijven, of moet er iets worden gedaan aan de armoede in de stad?
Formuleer minimaal acht vragen die je hem kunt stellen.
Werk samen met een klasgenoot en voer het interview uit. Een van jullie is Van Ruytenburch, de ander de journalist. Geef de klasgenoot die Van Ruytenburch speelt tijd om antwoorden te bedenken.
[Antwoord]
Mogelijke vragen zijn:
Wat vindt u van het feit dat de mensen die in armoede leven, ook in de minst gezonde buurten van de stad wonen?
Is het mogelijk om als je in een arm gezin opgroeit, je later toch rijk wordt?
Vindt u dat iedereen gelijke kansen krijgt?
Opdracht 2 – Een wandeling in een stinkende stad
Beschrijf in maximaal 200 woorden een denkbeeldige wandeling die jij maakt in Amsterdam tijdens de 17de eeuw. Gebruik hiervoor de kennis die je hebt opgedaan of raadpleeg internet. Wat kom je onderweg tegen? Wat zie je op straat en wat ruik je? Gebruik in je beschrijving de volgende steekwoorden: riolering, grachten, openbare wc’s, afval lozen.
[Antwoord]
Eigen antwoord.
Het antwoord van de leerlingen moet elementen van de verdiepingstekst bevatten.
Les 10 – De schutterij… een mannenwereld
Leerdoelen
Je leert dat de eerste schouwburg in Amsterdam in 1637 werd voltooid.
Je leert het verband kennen tussen De Nachtwacht en deze schouwburg.
Je leert over de positie van vrouwen in de 17de eeuw.
Kennisvragen, wat weet je al over dit onderwerp?
Vraag 1
Hoeveel geld heeft Van Ruytenburch betaald om op De Nachtwacht te staan?
a. 100 gulden.[onjuist]
b. 370 gulden.[juist]
Vraag 2
Waar heeft men voor De Nachtwacht geposeerd?
a. In het atelier van Rembrandt van Rijn.[onjuist]
b. In de schouwburg van Van Campen.[juist]
Vraag 3
Waardoor werd de maatschappelijke rol van vrouwen in de 17de eeuw voornamelijk bepaald?
a. Door hun taken binnen het huishouden en familie.[juist]
b. Door hun deelname aan politiek en openbaar bestuur.[onjuist]
Videofragment – Willem van Ruytenburch ten voeten uit
Laat de leerlingen het videofragment bekijken.
Inleiding
Laat de leerlingen de inleidende tekst ‘Van schouwburg naar De Nachtwacht’ lezen.
Verdieping
Laat de leerlingen de verdiepende tekst ‘De schutterij… een mannenwereld’ lezen.
Opdracht 1 – Kleding maakt de man
Uitsnede van Willem van Ruytenburch op De Nachtwacht.
Het leven van Van Ruytenburch stond geheel in het teken van zijn zakelijk en bestuurlijke carrière. Hij wist hoe belangrijk het voor zijn status was om perfect op De Nachtwacht afgebeeld te worden.
Bekijk nogmaals het videofragment en beschrijf in eigen woorden op welke wijze Van Ruytenburch steeg op de maatschappelijke ladder.
Bekijk daarna Van Ruytenburch op het schilderij en beschrijf gedetailleerd zijn kleding. Hoe zie je zijn status in zijn kleding terug? Welke verftinten gebruikte Rembrandt voor het goudgeel?
[Antwoord]
Willem klimt, in navolging van zijn vader, alsmaar hoger op de maatschappelijke en ambtelijke ladder. Hij komt terecht in de hogere Amsterdamse bestuurslagen. Hij wordt wethouder en in het schuttersgilde luitenant bij Frans Banninck Cock.
Rembrandt gebruikte de verftinten orpiment en voor de blauwe accenten tussen het gouddraad op de jas van Willem van Ruytenburch gebruikte Rembrandt de blauwe pigmenten azuriet en smalt.
Opdracht 2 – Man versus vrouw
In de tijd van Van Ruytenburch werden vrouwen als ondergeschikt aan mannen beschouwd. Beschrijf de mogelijkheden van vrouwen binnen de maatschappij van nu ten opzichte van de 17de eeuw. Welke belangrijke mijlpalen in de afgelopen eeuwen hebben geleid tot verbetering van de positie van vrouwen?
[Antwoord]
Onderstaande mijlpalen kunnen worden benoemd:
Vrouwen in Nederland hebben al meer dan honderd jaar stemrecht. Sinds 1917 mogen vrouwen zich verkiesbaar stellen en sinds 1919 mogen vrouwen actief stemmen.
Na de Tweede Wereldoorlog raakte de emancipatie van vrouwen in een stroomversnelling. Vrouwen kregen steeds meer rechten. In 1956 werd in Nederland de wettelijke ongelijkheid tussen mannen en vrouwen opgeheven. Voor die tijd gold de hoofdregel dat vrouwen in het huwelijk volledig onderworpen waren aan de maritale macht van de echtgenoot: zij moesten hem gehoorzamen in hun persoon, hun activiteiten, hun kinderen en hun bezittingen. Vrouwen werden niet toegelaten tot openbare functies, en vanaf 1838 was bij wet geregeld dat een vrouw handelingsonbekwaam werd als ze trouwde: ze had geen zelfstandig woonrecht in de gezamenlijke woning en ze had geen zeggenschap over de kinderen.
De invoering van allerlei gemakken voor het huishouden vanaf de jaren 50 – zoals keukens, stofzuigers, wasmachines en schoonmaakmiddelen – creëerde meer tijd voor vrouwen en gaf hun de mogelijkheid om buitenshuis te gaan werken. Over het algemeen nam hierdoor het levensgeluk van vrouwen toe.
De introductie van de pil in Nederland in 1964 en de acties van de Dolle Mina’s voor gelijke rechten van vrouwen op seksueel gebied, ‘baas in eigen buik’, droegen bij aan een grotere onafhankelijkheid en leidden uiteindelijk ook tot specifieke wetgeving. In 1984 werd de Wet afbreking zwangerschap ingevoerd, waarmee abortus werd gelegaliseerd.
In 2001 pionierde Nederland door als eerste land ter wereld het homohuwelijk te legaliseren.
Les 11 - De verzamelwoede van Rembrandt
Leerdoelen
De leerlingen leren wat een huwelijkskrakeelkamer is.
De leerlingen leren wat een spinhuis is.
De leerlingen leren wat een muze in de kunst is.
De leerlingen leren over de verzamelwoede van Rembrandt en waar dit terugkomt in zijn schilderijen.
Kennisvragen, wat weet je al over dit onderwerp?
Vraag 1
Wat is een spinhuis?
a. Een tuchthuis voor vrouwen.[juist]
b. Een tuchthuis voor mannen en vrouwen.[onjuist]
Vraag 2
Een muze is een persoon die een kunstenaar inspireert. Welke muzen heeft Rembrandt gehad?
a. Rembrandt liet zich inspireren door zijn vrouw Saskia en later zijn huishoudster Hendrickje.[juist]
b. Rembrandt werkte uitsluitend met mythologische godinnen als zijn muzen.[onjuist]
Vraag 3
Wat voor verzamelingen had Rembrandt van Rijn in zijn huis?
a. Hij verzamelde kunst, exotische objecten, en curiositeiten uit de natuur.[juist]
b. Hij verzamelde schilderijen van andere kunstenaars.[onjuist]
Videofragment –Rembrandt van Rijn
Laat de leerlingen het videofragment bekijken.
Inleiding
Laat de leerlingen de inleidende tekst ‘Na De Nachtwacht’ lezen.
Verdieping
Laat de leerlingen de verdiepende tekst ‘Rembrandts verzamelwoede’ lezen.
Opdracht 1 – De Kunst Caemer
In de 17de eeuw hadden veel rijke en geleerde burgers een verzameling, zo ook Rembrandt. Het gaf status en zo liet hij zien dat hij een voornaam en geleerd kunstenaar was. Verzamelen was voor Rembrandt een obsessie. Hij verzamelde niet alleen omdat hij de voorwerpen mooi vond, maar hij gebruikte ze ook als voorbeeld voor zichzelf en voor zijn leerlingen. Regelmatig liet hij voorwerpen uit zijn verzameling terugkomen in schilderijen, etsen en tekeningen.
Ga in rijksstudio op zoek naar een schilderij van Rembrandt waarin hij mogelijk een object uit zijn omvangrijke verzameling geschilderd heeft.
Noteer, zoals Rembrandt zorgvuldig in zijn albums deed, hoe het schilderij heet en wanneer Rembrandt het geschilderd heeft. Schrijf erbij welke object(en) uit de verzameling van Rembrandt je in het schilderij ziet.
[Antwoord]
Mogelijke werken zijn:
De pauwen op het schilderij ‘Stilleven met pauwen’. Olieverf op doek, ca. 1639
De schelp op de ets ‘De schelp’. Ets, droge naald en burijn, 1650
Opdracht 2 – Het spinhuis
Vanaf 1596 bezat Amsterdam een tuchthuis voor misdadige en zwervende vrouwen. Dit spinhuis was door het stadsbestuur opgezet als heropvoedingsgesticht. Wetsovertreders werden opgesloten en gedwongen te werken als straf en om hen weer op het goede pad te brengen. Er bestond een indeling naar zwaarte van misdrijf en een splitsing naar werk: breien en spinnen.
Geertje Dircx heeft van augustus 1650 tot mei 1655 opgesloten gezeten in het Spinhuis te Gouda.
Vind jij het wel of niet terecht dat Geertje in een spinhuis werd opgesloten? Onderbouw je stelling met argumenten.
[Antwoord]
Eigen antwoord.
Les 12 - De Staalmeesters
Leerdoelen
De leerlingen leren wat staalmeesters zijn.
De leerlingen leren het beroemde schilderij De Staalmeesters kennen.
De leerlingen leren een discussie te voeren, waarbij iedereen de kans krijgt om een standpunt te presenteren, te beargumenteren en te verdedigen.
Kennisvragen, wat weet je al over dit onderwerp?
Vraag 1
Wat is een gilde?
a. Een belangenorganisatie van en voor personen met hetzelfde beroep.[juist]
b. Een belangenorganisatie van en voor personen met verschillende beroepen.[onjuist]
Vraag 2
Wat voor soort schilderij is De Staalmeesters?
a. Een schuttersstuk.[onjuist]
b. Een groepsportret.[juist]
Vraag 3
Wat zijn stalen?
a. Grote metalen platen die worden gebruikt om gebouwen te versterken.[onjuist]
b. Proeflappen van een bepaald materiaal die worden gebruikt om te beoordelen of iets goed is.[juist]
Videofragment - Rembrandt over zijn opdrachtgevers
Laat de leerlingen het videofragment bekijken.
Inleiding
Laat de leerlingen de inleidende tekst ‘Rembrandt van Rijn – Op grote voet leven’ lezen.
Verdieping
Laat de leerlingen de verdiepende tekst ‘De Staalmeesters’ lezen.
Opdracht 1 – Opdrachtgever De Staalmeesters
Het lakenbereidersgilde van het Staalhof was de opdrachtgever voor het groepsportret De Staalmeesters.
Onderzoek de historische en sociale context van die opdrachtgever. Wat was hun motief om dit schilderij te laten maken?
Schrijf vervolgens een artikel van maximaal 250 woorden waarin je het schilderij De Staalmeesters beschrijft. Denk na over hoe de keuze van opdrachtgever de inhoud en stijl van de schilderijen heeft beïnvloed. Wat heb je geleerd over hoe kunst kan variëren afhankelijk van wie de opdrachtgever is?
[Antwoord]
Door de leerlingen.
Het antwoord van de leerlingen moet elementen van de verdiepingstekst bevatten.
Leerlingen kunnen bijvoorbeeld de volgende aspecten in hun artikel behandelen:
Doel van het schilderij: Het gilde wilde waarschijnlijk haar aanzien vergroten, haar eenheid tonen en haar belangrijke rol in de economie van Amsterdam benadrukken.
Invloed op de stijl: Het schilderij is een typisch voorbeeld van de Hollandse School, met een realistische weergave van de afgebeelde personen en een zorgvuldige compositie. De keuze voor een groepsportret was gebruikelijk voor gilden in deze periode.
Symbolen: De kleding, de boeken en de ruimte waarin de personen zijn afgebeeld kunnen symbolische betekenissen hebben, die verwijzen naar de status en de activiteiten van het gilde.
Vergelijking: Leerlingen kunnen het schilderij vergelijken met andere groepsportretten, zoals de Nachtwacht van Rembrandt. Ze kunnen dan verschillen en overeenkomsten in stijl, compositie en betekenis bespreken.
Opdracht 2 – Klassikale discussie
Stelling: De staalmeesters waren in de 17de eeuw van cruciaal belang voor de welvaart en reputatie van Amsterdam, en hun groepsportret weerspiegelt terecht hun invloed.
a. Verdeel de klas in twee groepen: voorstanders en tegenstanders.
Geef de leerlingen de vrijheid om zelfstandig of in kleine groepen argumenten te bedenken en voorbeelden te vinden die hun standpunt ondersteunen. Moedig hen aan om hun eigen ervaringen, gevoelens en overtuigingen te delen.
b. Voorbereiding:
De leerlingen krijgen 5 minuten de tijd om hun argumenten voor te bereiden en hun gedachten te ordenen. Ze kunnen hierbij eventueel bronnen raadplegen.
c. Discussie:
Faciliteer een gestructureerde klassikale discussie van 10 minuten, waarbij elke groep de kans krijgt om hun standpunt te presenteren en te verdedigen.
Moedig de leerlingen aan om naar elkaar te luisteren, respectvolle argumenten te presenteren en actief deel te nemen aan de discussie. Ze kunnen vragen stellen, elkaars standpunten bevragen en verschillende perspectieven overwegen.
d. Reflectie:
Laat de leerlingen individueel of in kleine groepen bespreken wat ze hebben geleerd en welke standpunten hen het meest hebben beïnvloed.
[Antwoord]
Eigen antwoord.
Les 13 - Een tevreden opdrachtgever, of toch niet?
Leerdoelen
De leerlingen leren Frans Banninck Cocq kennen en hoe zijn verhouding was tot Rembrandt van Rijn.
De leerlingen leren een ander schuttersstuk, De Schutters van wijk VIII in Amsterdam onder leiding van kapitein Roelof Bicker van de schilder Bartholomeus van der Helst, kennen en te vergelijken met De Nachtwacht.
De leerlingen leren dat in de 17de eeuw in Nederland sprake was van een economische en culturele bloei en hoe die tot stand kwam.
De leerlingen leren hoe de rol en de macht van de adel in de loop van de eeuwen is veranderd.
Kennisvragen, wat weet je al over dit onderwerp?
Vraag 1
De opdrachtgever van De Nachtwacht, Frans Banninck Cocq, is ook afgebeeld op het schilderij. Wat deed hij in het dagelijkse leven toen het schilderij werd gemaakt?
a. Hij was een invloedrijk bestuurder.[juist]
b. Hij was koopman in specerijen.[onjuist]
Vraag 2
Wat is opvallend aan de positie van Frans Banninck Cocq op het schilderij?
a. Het licht op zijn linkerhand.[juist]
b. De stap die hij met zijn rechterbeen lijkt te maken.[onjuist]
Vraag 3
Wat is de eerste indruk van Frans Banninck Cocq als hij De Nachtwacht ziet.
a. Hij vindt het een rommelig tafereel.[juist]
b. Hij vindt het een prachtig schilderij.[onjuist]
Videofragment - Frans Banninck Cocq
Laat de leerlingen het videofragment bekijken.
Inleiding
Laat de leerlingen de inleidende tekst ‘Frans Banninck Cock en zijn ruzie met Rembrandt’ lezen.
Verdieping
Laat de leerlingen de verdiepende tekst ‘Bartholomeus van der Helst en de rol van de adel’ lezen.
Opdracht 1 – Banninck Cocq versus Van Ruytenburch
Frans Banninck Cocq had een voorkeur voor Bartholomeus van der Helst; Willem van Ruytenburch voor Rembrandt van Rijn.
Schrijf een betoog: een tekst waarbij het doel is de lezer te overtuigen van een standpunt. Het standpunt dat je verdedigt is: Bartholomeus van der Helst is een betere schilder dan Rembrandt van Rijn.
Focus je bij je verdediging op zaken zoals de afgebeelde scènes op de schilderijen, de schildertechnieken van beide kunstenaars en de emotionele lading in de werken.
[Antwoord]
Eigen antwoord.
Opdracht 2 – De rol van de adel in de loop van de eeuwen
Maak een tijdlijn die de verandering van de rol van de adel in Nederland illustreert.
Verzamel afbeeldingen die passen bij verschillende periodes in de geschiedenis van de Nederlandse adel, zoals de Middeleeuwen, de Gouden Eeuw, de Nieuwe Tijd en de Nieuwste Tijd. Denk hierbij aan kastelen, handelsschepen, politieke bijeenkomsten en hedendaagse adellijke landgoederen.
Plaats de afbeeldingen op een tijdlijn. Gebruik daarvoor een digitaal hulpmiddel of een vel papier. Maak een bijschrift bij elke afbeelding om de belangrijkste gebeurtenissen en ontwikkelingen te verduidelijken. Beschrijf hoe de rol van de adel in elke periode veranderde en welke invloed dit had op de Nederlandse samenleving.
[Antwoord]
Eigen antwoord.
Het antwoord van de leerlingen moet elementen van de verdiepingstekst bevatten.
Les 14 - De vaandeldrager met zijn dromerige blik
Leerdoelen
De leerlingen leren dat homoseksualiteit in de 17de-eeuw strafbaar was.
De leerlingen leren wat de functie van een vaandeldrager was en welke eisen aan hem werden gesteld.
De leerlingen leren dat De Nachtwacht wellicht is geïnspireerd op de openingsscène van Vondels ‘Gijsbrecht’.
De leerlingen leren hoe de architectuur van Amsterdam zich door de eeuwen heen heeft ontwikkeld.
Kennisvragen, wat weet je al over dit onderwerp?
Vraag 1
Het wapen van Amsterdam is op twee manieren op Rembrandts schilderij De Nachtwacht te vinden. Het is duidelijk zichtbaar op het vaandel van de vaandeldrager en als subtiel detail op het gouden revers van de jas van luitenant Willem van Ruytenburch, precies tussen de duim en wijsvinger van de schaduw van de hand van kapitein Frans Banninck Cocq.
Wat staat er op het wapen van Amsterdam?
a. Drie kruizen, een kroon en twee leeuwen.[juist]
b. Twee kruizen, een kroon en twee leeuwen.[onjuist]
Vraag 2
Hoe werd in de 17de eeuw in Nederland gereageerd op homoseksualiteit?
a. Homoseksualiteit werd vaak streng bestraft, soms zelfs met de doodstraf.[juist]
b. Homoseksualiteit werd algemeen geaccepteerd en er kon openlijk over gesproken worden.[onjuist]
Vraag 3
Was Gijsbrecht van Aemstel een toneelschrijver of een toneelstuk?
a. Een toneelschrijver.[onjuist]
b. Een toneelstuk.[juist]
Videofragment - Jan Visscher Cornelissen
Laat de leerlingen het videofragment bekijken.
Inleiding
Laat de leerlingen de inleidende tekst ‘De vaandeldrager met de dromerige blik in zijn ogen’ lezen.
Verdieping
Laat de leerlingen de verdiepende tekst ‘Gijsbrecht van Aemstel als inspiratiebron’ lezen.
Opdracht 1 – Architectuur van Amsterdam door de eeuwen heen
Amsterdam had in 1638 het eerste stenen theatergebouw van Europa.
Onderzoek hoe de architectuur van Amsterdam zich door de eeuwen heen heeft ontwikkeld, van middeleeuwse grachtenpanden tot moderne wolkenkrabbers, zoals wooncomplex The Valley aan de Amsterdamse Zuidas, van nu. Presenteer je bevindingen digitaal in een PowerPoint of Prezi.
[Antwoord]
Eigen antwoord.
Opdracht 2 – Gijsbrecht van Aemstel
Zoek op internet meer informatie over Gijsbrecht van Aemstel.
Leg uit welk beeld De Nachtwacht en Gijsbrecht van Aemstel schetsen van Amsterdam van de 17de eeuw. Welke boodschap dragen ze uit?
[Antwoord]
De Nachtwacht en Gijsbrecht van Aemstel laten Amsterdam zien als een trotse en sterke stad in de 17de eeuw. De Nachtwacht heeft de schutterij als onderwerp en laat hiermee de waakzaamheid en bescherming van de stad zien. In Gijsbrecht van Aemstel ligt de nadruk op de heldhaftige geschiedenis van Amsterdam, met loyaliteit en opoffering als belangrijke thema’s.
Les 15 – Het verhaal van de musket en een quiz
Leerdoelen
De leerlingen leren wat een musket en een musketier is.
De leerlingen leren dat het meisje op De Nachtwacht symbool staat voor de kloveniersgilde.
Kennisvragen, wat weet je al over dit onderwerp?
Vraag 1
Wat vond Jan van der Heede, musketier bij de Amsterdamse schutterij van wijk II en vereeuwigd op De Nachtwacht, van het schilderij toen hij het voor de eerste keer zag?
a. Hij was tevreden, hij vond het schilderij een eerbetoon aan de schutterij.[onjuist]
b. Hij was ontevreden over hoe hij was afgebeeld.[juist]
Vraag 2
Wat is een musket?
a. Een musket is een handvuurwapen dat door één persoon wordt bediend.[juist]
b. Een musket is een groot kanon dat zware projectielen afvuurt met behulp van buskruit.[onjuist]
Vraag 3
Waarnaar verwijzen de klauwen van de kip aan de jurk van het meisje?
a. Naar de boerenbevolking onder de burgers van Amsterdam.[onjuist]
b. Naar de kloveniers, een groep schutters gewapend met musketten.[juist]
Videofragment - Jan van der Heede
Bekijk het videofragment van Jan van der Heede.
Inleiding
Laat de leerlingen de inleidende tekst ‘Het verhaal van de musket’ lezen.
Verdieping
Laat de leerlingen de verdiepende tekst ‘Het meisje dat licht uitstraalt’ lezen.
Opdracht 1 – Licht
Bekijk nogmaals het schilderij De Nachtwacht. In het overwegend donkere groepsportret laat Rembrandt op diverse plekken een straal licht verschijnen. Omschrijf nauwkeurig waar Rembrandt dit heeft toegepast. Beargumenteer daarnaast waarom jij denkt dat Rembrandt dit juist op deze plaatsen op het schilderij heeft toegepast. Wat wilde Rembrandt hiermee zeggen?
[Antwoord]
Met behulp van licht vestigde Rembrandt de aandacht op belangrijke details, zoals het handgebaar van de kapitein en het kleine meisje op de achtergrond. Zij is de mascotte van de schutters.
Ook Willem van Ruytenburch en de musketier staan in het licht.
Opdracht 2 – Quiz
Inmiddels ben je veel te weten gekomen over De Nachtwacht. De meeste onderwerpen zijn behandeld in de vijftien lessen over Rembrandt. Voor een paar vragen moet je het antwoord nog zelf opzoeken. Test in deze eindquiz je kennis!
1. Waar is het wapen van Amsterdam op De Nachtwacht te vinden? [Antwoord]
De duim en wijsvinger van kapitein Banninck Cocq omlijsten heel subtiel het wapen van Amsterdam op het jasje en op de vlag van de vaandeldrager.
2. Is het meisje op De Nachtwacht Saskia, de overleden vrouw van Rembrandt? [Antwoord]
Het is nooit bewezen dat dit meisje Saskia is. Ze kan ook het kind van iemand zijn of een engel.
3. Hoeveel stukken zijn er van De Nachtwacht afgesneden? [Antwoord]
Er zijn vier stukken van het schilderij afgesneden, omdat het doek te groot was voor de wand in het stadhuis (nu het Paleis op de Dam).
4. Is De Nachtwacht ooit in bruikleen geweest? [Antwoord]
Ja, in 1898 werd De Nachtwacht naar het Stedelijk Museum gebracht voor een Rembrandt-tentoonstelling ter ere van de inhuldiging van koningin Wilhelmina. Dit was de eerste en laatste keer dat het kunstwerk in een ander museum dan het Rijksmuseum is geweest.
5. Waar kwam De Nachtwacht te hangen nadat Rembrandt het geschilderd had? [Antwoord]
Het schilderij kwam in de grote zaal van de Kloveniersdoelen te hangen, een hoofdkwartier van de schutterij in die tijd. In 1715 kreeg het schilderij een plek in het stadhuis. Dat is het huidige Paleis op de Dam. De Nachtwacht hangt sinds 1885 in het nieuwe Rijksmuseum zoals dat toen geopend werd, en sinds 1906 in een speciaal hiervoor gebouwde zaal.
6. Is De Nachtwacht de oorspronkelijke naam van het schilderij? [Antwoord]
Toen Rembrandt in 1642 het kunstwerk had afgerond, was er nog geen exacte titel voor het schilderij. Het Rijksmuseum gebruikt in zijn documenten dan ook de titel ‘Schutters van wijk II onder leiding van kapitein Frans Banninck Cocq’ als officiële benaming. De Nachtwacht werd pas in 1797 gebruikt.
7. Waar was of hing De Nachtwacht tijdens de Tweede Wereldoorlog? [Antwoord]
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd De Nachtwacht, samen met 30.000 andere kunstwerken uit het Rijksmuseum, veiliggesteld. Nadat het werk eerst op verschillende plekken in Noord-Holland werd verborgen, werd het in 1942 verstopt in een grot in Limburg.
8. Hoe vaak is De Nachtwacht ‘aangevallen’? [Antwoord]
De Nachtwacht is in totaal drie keer aangevallen. Als eerste in 1911, toen een man het doek aanviel met een mes. Ook de tweede aanval was met een mes. Er zaten maar liefst 12 sneden in het doek. In 1990 spoot iemand zuur op De Nachtwacht, alleen de beschermlaag werd aangetast.
9. Staat Rembrandt zélf op De Nachtwacht? [Antwoord]
Achter de vaandeldrager schuilt een man met een baret. Het is echter nooit bewezen dat deze man Rembrandt is.
10. Rembrandt heeft De Nachtwacht gesigneerd met ‘Rembrandt f 1642’. Waarvoor staat de f? [Antwoord]
De f staat voor fecit, wat ‘heeft gemaakt’ betekent.
11. Hoe heet de stijl waarin Rembrandt schildert? [Antwoord]
De stijl waarin Rembrandt schildert, wordt clair-obscur genoemd. Clair-obscur is een techniek waarbij sterk een contrast wordt gecreëerd tussen licht en donker.
Het arrangement Handleiding lessenserie De Nachtwacht is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0
Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of
bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Dit is de docentenhandleiding bij de lessenserie over De Nachtwacht. Doelgroep van de lessen is vwo bovenbouw. Elke les in deze lessenserie bevat een videofragment, verdiepende theorie en twee eindopdrachten. In de handeiding vind je een uitwerking van de antwoorden bij deze opdrachten.
De lessenserie sluit aan bij de film 'Praten met de Nachtwacht'. In deze lessenserie voor vwo bovenbouw over De Nachtwacht wordt telkens een ander aspect onder de loep genomen en kom je steeds meer te weten over dit schilderij van Rembrandt. De vijftien lessen kunnen in willekeurige volgorde gevolgd worden. Elke les neemt 30 minuten in beslag.
Leerniveau
HAVO 4;
VWO 6;
HAVO 5;
VWO 4;
VWO 5;
Leerinhoud en doelen
Kijken en luisteren naar;
Culturele en kunstzinnige vorming;
Kunst en cultuur;
Maatschappijleer;
Onderzoeken, analyseren, interpreteren en verslag doen;
De tijd van regenten en vorsten (1600 - 1700);
Geschiedenis;
Dit is de docentenhandleiding bij de lessenserie over De Nachtwacht. Doelgroep van de lessen is vwo bovenbouw. Elke les in deze lessenserie bevat een videofragment, verdiepende theorie en twee eindopdrachten. In de handeiding vind je een uitwerking van de antwoorden bij deze opdrachten.
De lessenserie sluit aan bij de film 'Praten met de Nachtwacht'. In deze lessenserie voor vwo bovenbouw over De Nachtwacht wordt telkens een ander aspect onder de loep genomen en kom je steeds meer te weten over dit schilderij van Rembrandt. De vijftien lessen kunnen in willekeurige volgorde gevolgd worden. Elke les neemt 30 minuten in beslag.
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
Op enkele schilderijen uit de 17de eeuw is kindersterfte in beeld gebracht.
