Welkom bij deze Wikiwijs die gaat over het zenuwstelsel. Deze Wikiwijs is ontwikkeld in opdracht van de Hogeschool Arnhem en Nijmegen voor studenten aan de opleiding Leraar Gezondheidszorg & Welzijn.
Voor de module Mens, Zorg en Activiteit hebben wij een Wikiwijs gemaakt, zodat de student zich kan voorbereiden op de kennistoets Gezondheid en Ziekte (m.u.v. ziekte van Huntington, valt niet onder de kennisbasis). Tijdens deze Wikiwijs ga je je verder verdiepen over het zenuwstelsel en een aantal daarbij behorende neurologische aandoeningen. Er wordt gekeken naar hoe deze neurologische aandoeningen ontstaan, wat de symptomen zijn en hoe ze behandeld kunnen worden. Ook gaan we in op de impact die deze aandoeningen hebben op het leven van de patiënten en hun omgeving.
Wij hebben hiervoor een digitale leerarrangement ontworpen omdat wij bewust digitale didactiek willen toepassen in de les. Wij hebben een e-learning in Wikiwijs ingezet en daarin diverse digitale tools geïntegreerd.
We beginnen met de uitleg over de bouw en werking van het
Illustratie: NewMInd Centers
zenuwstelsel, daarna behandelen we de volgende ziektebeelden die bij het zenuwstelsel horen:
De ziekte van Parkinson
Dwarslaesie
Epilepsie
Ziekte van Huntington
Tussendoor staan er video's, afbeeldingen en kun je opdrachten maken om je kennis te testen.
Tenslotte sluiten we deze Wikiwijs af met een eindtoets.
We wensen je succes en veel plezier in deze Wikiwijs!
Ilayda Güzel en Leonie Moraal
Handleiding studenten
Het is de bedoeling in deze Wikiwijs dat je zelfstandig aan de slag gaat. De Wikiwijs is opgebouwd uit verschillende hoofdstukken. De tekst, opdrachten, video's en afbeeldingen helpen je bij het leren van de lesstof en helpen jou om de lesstof beter te begrijpen.
Onderaan elke pagina staat een pijl links (terug) en rechts (volgende). Op deze pijlen kun je klikken om door te gaan naar de volgende pagina of juist een pagina terug.
Wanneer je alle hoofdstukken doorlopen hebt, volgt een eindtoets.
Op deze manier kan je controleren of je de lesstof voldoende beheerst, zodat je goed voorbereid bent op de (landelijke) kennistoets.
Binnen deze Wikiwijs is gebruik gemaakt van de volgende digitale tools:
Educaplay
Quizlet
Forms
Bookwidgets
De Wikiwijs bedraagt ongeveer 90 tot 120 minuten.
Succes en veel plezier!
Handleiding docenten
Deze Wikiwijs is zo opgebouwd dat de studenten zelfstandig de lesstof kunnen doorlopen.
De Wikiwijs bestaat uit stukjes tekst, video's en afbeeldingen over de onderwerpen, vragen en kleine opdrachten om de kennis te oefenen. De Wikiwijs wordt afgesloten met een eindtoets.
In deze Wikiwijs beschrijven wij het zenuwstelsel en vier ziektebeelden die bij het zenuwstelsel komen kijken: ziekte van Parkinson, dwarslaesie, epilepsie en de ziekte van Huntington.
Deze Wikiwijs kan je gebruiken in de lessen als voorbereiding op de (landelijke) kennistoets.
Binnen deze Wikiwijs is gebruik gemaakt van de volgende digitale tools:
Educaplay
Quizlet
Forms
Bookwidgets
De Wikiwijs bedraagt ongeveer 90 tot 120 minuten.
Leerdoelen
Na het doorlopen van deze Wikiwijs:
Kun je de basiskennis van de anatomie, fysiologie en pathologie van het zenuwstelsel uitleggen.
Kun je de oorzaken, symptomen, diagnose, ziekteverloop, behandeling, complicaties, prognose en begeleiding m.b.t. eerdergenoemd ziekten uitleggen.
Heb jij jezelf getoetst of je over voldoende kennis over dit onderwerp beschikt.
Kun je benoemen op welke gebieden m.b.t. het zenuwstelsel jij je nog moet focussen om te leren voor de toets Gezondheid en Ziekte en/of de Landelijke Kennistoets voor Leraar Gezondheidszorg en Welzijn.
Deze leerdoelen zijn passend in het kader van de kennisbasis Gezondheidszorg en Welzijn domein 4: Gezondheid en Ziekte.
Subdomein 4.1: Anatomie en Fysiologie (inclusief toegepaste natuurwetenschappen)
De student legt de bouw en werking van het menselijk lichaam uit
De student legt anatomie en fysiologische processen van de orgaanstelsels uit op basis van natuurwetenschappelijke principe.
Subdomein 4.3: Pathologie
De student legt de oorzaken, symptomen, diagnose, ziekteverloop, behandeling, complicaties, prognose en begeleiding van de meest voorkomende ziekten uit.
(m.u.v. ziekte van Huntington, valt niet onder de kennisbasis)
bron: kennisbasis 10 voor de leraar
Het zenuwstelsel
Illustratie: Slingeland ziekenhuis
Het zenuwstelsel levert de elektrische prikkels om te kunnen bewegen. Alle levende wezens die zich kunnen voortbewegen hebben daarom een zenuwstelsel. Het zenuwstelsel is het controle- en communicatiesysteem van het lichaam. Iedere gedachte, actie en emotie is het resultaat van de werking van het zenuwstelsel. Het zenuwstelsel werkt erg snel door middel van elektrische prikkels.
Het zenuwstelsel werkt in drie stappen:
Zintuigen registreren veranderingen in en buiten het lichaam: de sensorische input.
De hersenen verwerken deze gegevens en bepalen voortdurend welke (re)actie nodig is.
De hersenen activeren de spieren en de klieren: de motorische output.
Het zenuwstelsel zorgt ervoor in het menselijk lichaam dat de inwendige en uitwendige prikkels waargenomen kunnen worden. Dit gebeurd via je zintuigen (bijv. oren, ogen, neus etc.). Het contact tussen alle delen van het lichaam wordt geregeld door het zenuwstelsel ook wel het commandocentrum genoemd. Boodschappen (prikkels) van de hersenen worden via het zenuwstelsel naar delen in het lichaam gestuurd en omgekeerd, het stelsel stuur de spieren en organen aan, dit gebeurd meestal via het ruggenmerg.
bron: Marieb & Keller Anatomie en fysiologie de essentie
Extra optie: Het onderstaande filmpje, waarin de basisprincipes van het zenuwstelsel worden uitgelegd, waaronder anatomie en functies van het zenuwstelsel.
1. Anatomische indeling
Er is een onderscheid gemaakt tussen het centrale zenuwstelsel en het perifeer zenuwstelsel.
Illustratie: juf Danielle
Centrale zenuwstelsel (CZS) ook wel commandocentrum genoemd bestaat uit:
De hersenen (grote hersenen, kleine hersenen en hersenstam)
Het ruggenmerg
Het centrale zenuwstelsel verwerkt de informatie die binnenkomt via de zintuigen en kiest op basis van ervaring en de actuele omstandigheden een passende reactie.
Het perifere zenuwstelsel (PZS) omvat alle onderdelen van het zenuwstelsel buiten de schedel en de wervelkolom, zoals zenuwen die de spieren besturen, de organen besturen en de zenuwen die pijn, warmte en kou voelen.
Het bestaat vooral uit de hersen- en ruggenmergzenuwen. De hersenzenuwen vervoeren prikkels van en naar de hersenen. De ruggenmergzenuwen staan in verbinding met het CZS via het ruggenmerg. Beide delen van het PZS zorgen ervoor dat alle onderdelen van het lichaam in verbinding staan met het zenuwstelsel.
Bron: slingeland ziekenhuis & Marieb & Keller Anatomie en fysiologie de essentie
Opdracht
2. Fysiologische indeling
illustratie: adobe stock
De sensoriek betreft alle afferente neuronen (input) die elektrische prikkels vanuit alle zintuigen van het lichaam naar de hersenen geleiden. De sensoriek houdt het CZS voortdurend op de hoogte van alle gebeurtenissen binnen en buiten het lichaam. De gevoelszintuigen bevinden zich in de huid, de skeletspieren, de gewrichten en de inwendige organen. Afferente neuronen geleiden de prikkels naar de hersenen.
De motoriek betreft alle efferente neuronen (output) die de elektrische prikkels van het CZS naar de doelorganen (spieren en klieren) geleiden. Zij zorgen ervoor dat de spieren zich samentrekken en de klieren hun klierproducten afscheiden (zie afbeelding functions of the nervous system).
Het motorisch systeem bestaat uit twee onderdelen:
Het willekeurige zenuwstelsel, waarmee we bewust activiteiten ondernemen, zoals lopen en praten. We noemen dit ook wel het animale of somatische zenuwstelsel.
Het onwillekeurige zenuwstelsel, dat activiteiten automatisch reguleert. Denk aan de werking van de gladde spieren in de darmwand en aan de werking van het hart.
We noemen het onwillekeurige zenuwstelsel ook wel het vegetatieve of autonome zenuwstelsel. Dit bestaat op zijn beurt ook weer uit twee onderdelen
Het sympathische zenuwstelsel
Het parasympatische zenuwstelsel
Beide systemen hebben een tegengestelde werking: als de een stimulerend werkt, werkt de ander juist remmend.
Alle onderdelen van het systeem werken altijd samen, belangrijk om te onthouden in de werking van het zenuwstelsel.
Bron: Marieb & Keller Anatomie en fysiologie de essentie
Opdracht
3. Zenuwweefsel
Het zenuwweefsel bestaat uit twee soorten cellen.
Neuronen (zenuwcellen)
Neuroglia (steuncellen)
In de volgende paragrafen van hoofdstuk 3 gaan we hier verder op in.
bron: Marieb & Keller Anatomie en fysiologie de essentie
3.1 Bouw neuronen
Neuronen zijn zeer gespecialiseerde cellen die elektrische prikkels van het ene deel van het lichaam naar het andere sturen.
Hoewel de verschillende neuronen er anders uitzien, hebben ze ook veel gemeenschappelijke kenmerken (zie afbeelding). Ze hebben een cellichaam, waarin zich de celkern en de andere celorganellen bevinden. Daarnaast ontspringen uit het cellichaam een of meer smalle uitlopers. Deze korte uitlopers geleiden de elektrische prikkels naar het cellichaam en heten dendrieten.
De lange uitloper die de prikkel van het cellichaam weg geleidt, noemen we een axon. De lengte van een axon varieert van microscopisch klein tot meer dan een meter. Ieder neuron kan wel honderden dendrieten hebben, maar heeft altijd maar één axon. Aan het uiteinde vertakken de axonen zich.
Illustratie: Nederlands herseninstituut
Al deze uiteinden geven bij aankomst van een elektrische prikkel stoffen af die we neurotransmitters noemen. Ze liggen opgeslagen in kleine blaasjes aan het uiteinde, om prikkels door te geven. Ze geven de elektrische prikkel door aan een dendriet van een aangrenzend neuron. De plaats waar die communicatie plaatsvindt, wordt een synaps genoemd. De meest lange axonen zijn omgeven door myelineschede. Die voorziet de axonen van voedingsstoffen en zorgt voor isolatie van de zenuwcel. De myelineschede verhoogt de geleidingssnelheid van het axon enorm.
bron: Marieb & Keller Anatomie en fysiologie de essentie
Opdracht
Werkt bovenstaande opdracht niet? Klik op de link hieronder.
Sleepopdracht
Sleep de termen naar de juiste beschrijving om je kennis over neuronen te testen!
3.2 Werking neuronen
Een bundel zenuwcellichamen en zenuwvezels in het CZS noemen we een (hersen)kern (enkelvoud ganglion, meervoud ganglia). In dit gebied eindigen axonen die elektrische prikkels doorgeven aan aangrenzende neuronen. Deze kernen liggen vaak diep in de hersenen, zodat ze goed beschermd zijn. De neuronen in de kernen kunnen zich niet (meer) delen en moeten het hele leven mee.
Illustratie: sciencetalk
In het PZS noemen we een bundel zenuwcellichamen en zenuwvezels een zenuwknoop (enkelvoud ganglion, meervoud ganglia).
Een bundel axonen in het CZS noemen we een zenuwbaan.
Een bundel axonen in het PZS noemen we een zenuw.
We kunnen neuronen indelen op basis van de richting van de elektrische prikkel. We onderscheiden drie mogelijkheden:
Sensorische neuronen (input)
Motorische neuronen (output)
Interneuronen (schakelcellen)
Interneuronen maken verbinding tussen de verschillende onderdelen van het CZS, zodat die met elkaar kunnen communiceren en samenwerken. Alle informatie die je binnenkrijgt van bijvoorbeeld een houtvuur (warmte, de geur en vlammen) komt in verschillende delen van de hersenen terecht. Dankzij de interneuronen kunnen we al deze informatie aan elkaar koppelen als gevolgen van het vuur. Interneuronen bevinden zich alleen in het CZS.
Zenuwgeleiding
Neuronen hebben twee belangrijke eigenschappen:
Illustratie: autismepraktijk
Ze kunnen geprikkeld worden. Hierdoor vormen ze een elektrische prikkel.
Ze geleiden deze prikkel voort en geven hem door aan andere neuronen, spieren of klieren.
Overdracht van de prikkel door de synaps
Als de elektrische prikkel aan het eind van het neuron komt, moet hij worden doorgegeven aan de volgende (zenuw)cel. De plaats waar de prikkel wordt overgedragen heet de synaps (zie afbeelding ->). De prikkel kan worden overgedragen aan het volgende neuron of aan de cellen in het orgaan die door de prikkel moeten reageren (doelwitcellen). Als er via een axon een elektrische prikkel aankomt bij de synaps, wordt een stof afgegeven in de synapsspleet: de neurotransmitter (zie afbeelding ->).
bron: Marieb & Keller Anatomie en fysiologie de essentie
Opdracht
3.3 Bouw en werking neuroglia
De cellen die het prikkelgeleidende zenuwweefsel ondersteunen, noemen we de neuroglia. Neuroglia bestaat uit veel verschillende type cellen met ieder hun eigen functie, zoals ondersteunen, isoleren en beschermen (zie afbeelding)
Illustratie: Designua
Astrocyten beschermen en helpen de neuronen.
Microglia spelen een rol in de afweer van het zenuwstelsel
Ependymale cellen bekleden de hersenholtes en spelen een rol in de circulatie van hersenvocht.
Oligodendrocyten en Schwann-cellen zorgen voor de isolatie van de axonen van de neuronen, met behulp van myelineschedes. De oligodendrocyten bevinden zich in het CZS en de Schwann-cellen in het PZS.
Satelietcellen beschermen de cellichamen van neuronen in het PZS. Deze cellen kunnen geen elektrische prikkels doorgeven, maar de prikkelgeleiding wel ondersteunen.
Neuroglia kan zich tijdens het leven blijven delen, terwijl neuronen levenslang mee moeten. Om die reden gaan hersentumoren vrijwel altijd uit van neuroglia.
Bron: Marieb & Keller Anatomie en fysiologie de essentie
Opdracht
4. Centraal zenuwstelsel
Illustratie: VectorMine
Het centrale zenuwstelsel is het commandocentrum van het zenuwstelsel en heeft meerdere functies:
Ontvangen van informatie van de zintuigen (sensorische informatie) over onze omgeving en over ons lichaam.
Het verwerken van deze informatie in de hersenen en verbinden met andere informatie (bijvoorbeeld uit het geheugen).
De verwerkte informatie gebruiken om de spieren en de organen aan te sturen.
Het is onderverdeeld in vier hoofdgebieden:
De grote hersenen (cerebrum)
logisch redeneren, geweten, emoties, verwerking van prikkels uit de zintuigen, het aansturen van willekeurige bewegingen
Illustratie: jojoschool
De tussenhersen
Thalamus filtert informatie uit de zintuigen en bepaald welke informatie naar de grote hersenen wordt doorgestuurd en de hypothalamus beïnvloedt vanuit de hersenen onder andere de werking van het hormoonstelsel.
De hersenstam (truncus cerebri)
Verbinding tussen grote hersenen en lichaam. Twaalf paar hersenzenuwen ontspringen aan de hersenstam.
Kleine hersenen spelen belangrijke rol in coördinatie van de motoriek en bewaren van evenwicht.
Het ruggenmerg (medulla spinalis of myelum)
geleidt prikkels van de hersenen naar het lichaam en andersom. Daarnaast belangrijk centrum voor reflexen.
Bron: Slingeland ziekenhuis & gezondheidsuniversiteit & Marieb & Keller Anatomie en fysiologie de essentie
Opdracht
5. Perifere zenuwstelsel
Het perifere zenuwstelsel bestaat uit hersen- en ruggenmergzenuwen en zenuwknopen (ganglia) buiten de schedel en de wervelkolom. Een zenuw bestaat uit een bundel axonen van neuronen.
bron: Lessenserie Vwo3
Er zijn 31 paar ruggenmergzenuwen. Ze beginnen waar de achter- en voorwortel van het ruggenmerg samensmelten en bevinden zich aan beide zijden naast de wervelkolom. Een ruggenmergzenuw is erg kort en splitst zich bijna meteen in tweeën.
Het perifere zenuwstelsel vormt de schakel tussen het centrale zenuwstelsel, de spieren en de zintuigen. Het speelt een belangrijke rol bij het doorgeven van informatie van organen, zintuigen en spieren naar het centrale zenuwstelsel, en stuurt omgekeerd signalen of opdrachten terug.
Een zintuig is een orgaan dat prikkels opvangt, zoals geluiden, beelden, aanrakingen, geuren of smaken, en deze omzet in signalen die naar de hersenen worden gestuurd. Het perifere zenuwstelsel kan functioneel ingedeeld worden in het autonome en het somatische zenuwstelsel (paragraaf 1.2) .
Bron: Slingeland ziekenhuis & gezondheidsuniversiteit & Marieb & Keller Anatomie en fysiologie de essentie
6. Oefentoets zenuwstelsel
In deze kaarten set gaan jullie aan de slag met het koppelen van de begrippen aan de juiste uitleg.
De ziekte van Parkinson is een chronische en progressieve hersenaandoening waarbij bepaalde zenuwcellen in de hersenen, met name die verantwoordelijk zijn voor het aanmaken van dopamine, geleidelijk afsterven. Dopamine is een stof in de hersenen die nodig is voor het soepel en gecoördineerd uitvoeren van bewegingen. Wanneer het dopaminegehalte daalt, ontstaan klachten zoals trillen, stijve spieren en langzamere bewegingen. Naast motorische problemen kunnen ook niet-motorische klachten optreden, zoals stemmingsproblemen, vermoeidheid en slaapstoornissen.
De precieze oorzaak van de ziekte is vaak onbekend, maar erfelijke factoren en omgevingsinvloeden zoals blootstelling aan gifstoffen kunnen een rol spelen. De ziekte is niet te genezen, maar met medicatie en therapieën kunnen de klachten worden verminderd.
De ziekte van Parkinson werd voor het eerst beschreven door de Engelse arts James Parkinson in 1817
De ziekte van Parkinson heeft niet één oorzaak. In sommige gevallen is Parkinson erfelijk, maar mogelijk spelen de achteruitgang van de hersenen met toenemende leeftijd, een stoornis in de eiwitstofwisseling en omgevingsfactoren zoals de aanraking met giftige stoffen een rol.
Illustratie: Ziekte van Parkinson
Een tekort aan de stof dopamine in de hersenen veroorzaakt voor een groot deel de problemen en symptomen van Parkinson. Dit tekort ontstaat door het afsterven van dopamine producerende zenuwcellen in een specifiek gebied van de hersenen: de zwarte kernen (substantia nigra).
Dopamine wordt gebruikt als een soort van 'boodschapper' in de hersenen, door deze stof kunnen verschillende zenuwcellen met elkaar communiceren. Op het moment dat dit proces dus verstoort wordt, heeft dat een grote invloed op de manier van leven.
Bron: ParkinsonNL
Opdracht
2. Symptomen
De ziekte van Parkinson veroorzaakt verschillende klachten, die kunnen worden ingedeeld in motorische en niet-motorische symptomen. Motorische klachten hebben te maken met beweging, zoals trillen, stijve spieren en moeite met bewegen. Niet-motorische klachten gaan bijvoorbeeld over vermoeidheid, slaapproblemen of somberheid. De klachten verschillen per persoon. Sommige mensen hebben lichte klachten die langzaam erger worden, terwijl anderen meer last hebben of sneller achteruitgaan. Dit maakt het belangrijk om de behandeling aan te passen aan de specifieke situatie van de persoon. Hieronder worden de symptomen uitgebreider beschreven.
1. Beven (tremor):
Een van de meest herkenbare symptomen is beven in rust, vooral in de handen en vingers. Dit kan beginnen aan één kant van het lichaam en later ook aan de andere kant optreden.
Illustratie: Het Van Weel-Bethesda Ziekenhuis
2. Langzame bewegingen (bradykinesie):
De ziekte vertraagt je bewegingen, wat dagelijkse activiteiten zoals aankleden of eten moeilijker maakt. Het kan ook zorgen voor een slepend looppatroon.
3. Stijve spieren (rigiditeit):
De spieren worden stijf, wat pijn kan veroorzaken en het bewegen lastiger maakt. Dit kan overal in het lichaam voorkomen.
4. Slechte balans (houdingsinstabiliteit):
Mensen met Parkinson hebben vaak moeite om hun balans te bewaren, wat het risico op vallen vergroot.
5. Cognitieve problemen:
Geheugen- en denkproblemen kunnen optreden, vooral in de latere stadia van de ziekte.
6. Stemmingsveranderingen:
Depressie, angst en stemmingswisselingen komen vaak voor bij mensen met Parkinson.
7. Slaapproblemen:
Veel mensen hebben moeite met slapen. Sommige bewegen in hun slaap, bijvoorbeeld tijdens dromen.
8. Problemen met organen:
Parkinson kan invloed hebben op het autonome zenuwstelsel, wat kan leiden tot klachten zoals verstopping (obstipatie) en moeite met plassen.
Bron: Zorginstituut Nederland & Hersenstichting & Gezondheid en wetenschap.
Opdracht
Werkt bovenstaande opdracht niet? Klik op onderstaande link.
Woordzoeker Parkinson
In deze woordzoeker ga je aan de slag met de oorzaken en symptomen van de ziekte van Parkinson
3. Diagnose
De diagnose wordt vaak pas gesteld als de patiënt al moeilijk beweegt, op dat moment is er ongeveer al 70% van de hersencellen in de zwarte kern afgestorven.
Op het moment dat de persoon overlijdt kan de ziekte van Parkinson pas met zekerheid gesteld worden tijdens het hersenenonderzoek onder de microscoop.
Onderzoek
Illustratie: natural solutions for parkinsons disease (z.d.)
De artsen stellen de ziekte vast op een bepaalde manier:
Luisteren naar het verhaal van mensen met Parkinson en de klachten die zij ervaren
Kijken naar de kenmerken die je aan de buitenkant kunt zien en lichamelijk onderzoek
Kijken naar het ziektebeloop (iemand gaat langzaam achteruit)
Een hersenscan maken (gebeurt soms om andere ziektes uit te sluiten)
Geven van het medicijn levodopa; als de klachten verminderen, bevestigt dat de gedachte dat het de ziekte van Parkinson is, bij atypische Parkinsonisme werkt dit medicijn vaak niet
Parkinson kan pas met zekerheid worden vastgesteld na het overlijden van een persoon, door hersenonderzoek onder de microscoop. Wetenschappers willen dit veranderen. Daarom onderzoeken ze of de ziekte zichtbaar kan worden gemaakt in de hersenen van levende mensen, bijvoorbeeld met nieuwe technieken of krachtige MRI-scanners. Daarnaast proberen ze te begrijpen waarom de symptomen zo uiteenlopen. In de toekomst hopen ze de ziekte beter te kunnen voorspellen en behandelingen nauwkeurig af te stemmen op individuele patiënten.
Bron: ParkinsonNL
Opdracht
4. Ziekteverloop
De ziekte van Parkinson is een aandoening die in de loop van de tijd erger wordt. Het verloop verschilt per persoon, maar meestal wordt het ingedeeld in vijf fasen, volgens de Hoehn en Yahr-schaal (zie afbeelding).
Illustratie: Parkinson's NSW
Fase 1: Symptomen aan één kant van het lichaam (de unilaterale fase)
De symptomen beginnen aan één kant van het lichaam, zoals trillen of stijfheid. In deze fase kunnen mensen met de juiste zorg een normaal leven leiden.
Fase 2: Symptomen aan beide kanten van het lichaam(De bilaterale fase)
De klachten breiden zich uit naar beide zijden van het lichaam. Het wordt moeilijker om de symptomen te verbergen door alleen de 'gezonde' kant te gebruiken.
Fase 3: Problemen met evenwicht(De evenwichtsfase)
Symptomen worden ernstiger en balansproblemen komen voor, wat het moeilijker maakt om dagelijkse taken uit te voeren. Het gebruik van hulpmiddelen kan nodig zijn.
Fase 4: Afhankelijk van anderen(De afhankelijks fase)
De patiënt heeft meer hulp nodig bij dagelijkse activiteiten en wordt afhankelijker van anderen.
Fase 5: Volledige afhankelijkheid(Invaliderende fase)
De patiënt heeft voortdurend hulp nodig bij alles, kan niet meer lopen zonder hulp en moet vaak in bed of in een rolstoel zitten. Medicijnen werken minder goed en het bewegen wordt moeilijker.
Naast deze motorische symptomen kunnen er ook andere klachten optreden, zoals problemen met balans, bloeddruk, plassen, hallucinaties, geheugenproblemen en verslikken.
Het verloop van de ziekte verschilt per persoon. Bij sommige mensen verloopt het langzaam, terwijl anderen sneller achteruitgaan. Vroegtijdige behandeling kan helpen om de symptomen te beheersen en de kwaliteit van leven te verbeteren.
Bron: Parkinsonisme vereniging & Verder met Parkinson & ParkinsonNL
Opdracht
5. Prognose
De snelheid van de ziekte is per persoon verschillend, over het algemeen verloopt deze ziekte langzaam en kan het van 10 tot 25 jaar duren voordat de ziekte de gevorderde stadia bereikt. Vaak is de snelheid van één persoon wel consistent (niet altijd). Aantal factoren kunnen de snelheid ook beïnvloeden. Zoals de leeftijd waarop de eerste symptomen zich ontwikkelden, beweging en dieet, het moment waarop evenwichtsproblemen en geheugenproblemen begonnen op te spelen en de aan- of afwezigheid van een tremor.
Bron: ParkinsonNL
Opdracht
6. Behandeling en complicaties
Illustratie: oefentherapie Hoogeveen
De ziekte van Parkinson is een ingewikkelde aandoening, kenmerken en behandelingen verschillen per individu. Artsen en Parkinson verpleegkundigen werken nauw samen met; fysiotherapeuten, oefentherapeuten en psychologen etc.
De samenwerking gebeurt in multidisciplinaire teams (MT) tussen de persoon met Parkinson en de collega zorgverleners dit is van groot belang, omdat er dan effectief gekeken kan worden naar wat het individu nodig heeft.
De ziekte is nog niet te genezen en het ziekteproces kan nog niet worden vertraagd. De behandeling is voornamelijk gericht op de mensen met de ziekte van Parkinson een zo goed mogelijk leven te geven.
Je krijgt meerdere behandelingen tegelijk en de behandeling wordt aangepast wanneer er nieuwe klachten ontstaan of niet meer werkt.
Bron: ParkinsonNL
6.1 Medicatie en operatie
Er zijn meerdere medicijnen voor de ziekte van Parkinson, deze worden voorgeschreven wanneer klachten in het dagelijks leven in de weg zitten:
Levodopa: vult tekort aan dopamine aan
Dopamine agonisten: zorgen dat de dopamine ontvangers (receptoren) geprikkeld worden -> doen de werking van dopamine na
Anti-cholinergica: acetylcholine, een andere boodschapperstof in de hersenen de overhand krijgt kan met dit medicijn worden tegen gegaan
Selegeline: voorkomt afbraak dopamine, wordt vaak in een vroeg stadium van de ziekte gebruikt of in combinatie met andere medicatie
Illustratie: IBS Hospital
Operatie
Mensen met de ziekte van Parkinson die langere tijd al lijden aan de ziekte kunnen in aanmerking komen voor een operatie, als de medicatie onvoldoende werkt tegen de symptomen. Niet iedereen is geschikt en de operatie is niet zonder risico's.
Eén van de meest toegepaste chirurgische technieken is deep brains stimulation (DBS). Diep in de hersenen worden elektroden geplaatst, aangesloten op een inwendige stimulator. Door elektrische stimulatie kunnen in de hersenen heel gericht symptomen worden onderdrukt.
Illustratie: IBS Hospital
De voor- en nadelen van operatie
Meer controle over symptomen
Meeste patiënten hebben na de operatie nog medicijnen nodig
Bron: ParkinsonFonds
7. Oefentoets ziekte van Parkinson
Oefening: Ziekte van Parkinson
0%
Deze oefentoets is bedoeld om je kennis over de ziekte van Parkinson te testen.
Succes!
Een dwarslaesie is een beschadiging van het ruggenmerg, vaak veroorzaakt door een ongeval, tumor, infectie of andere medische aandoening. Het ruggenmerg speelt een cruciale rol in het doorgeven van signalen tussen de hersenen en de rest van het lichaam. Wanneer het ruggenmerg beschadigd raakt, kunnen deze signalen worden onderbroken, wat kan leiden tot verschillende graden van verlamming of verlies van gevoel.
Soorten dwarslaesies:
Complete dwarslaesie: Het ruggenmerg is helemaal beschadigd. Dit zorgt voor volledige verlamming en geen gevoel meer onder de beschadiging.
Incomplete dwarslaesie: Het ruggenmerg is deels beschadigd. Je kunt nog een beetje bewegen of voelen onder de beschadiging.
Bron: UMCG
Wat is een dwarslaesie en wat doet het met je?
1. Oorzaken en symptomen
Een dwarslaesie ontstaat door schade aan het ruggenmerg, wat de communicatie tussen de hersenen en de rest van het lichaam beïnvloedt. Dit kan leiden tot verlammingen en verlies van gevoel. De oorzaken en symptomen kunnen variëren afhankelijk van de locatie en ernst van de schade.
Oorzaken
Traumatisch: Vaak veroorzaakt door ongelukken, zoals verkeersongevallen, sportblessures of vallen. Hierbij raken wervels beschadigd, wat druk uitoefent op het ruggenmerg.
Niet-traumatisch: Ontstaat door ziekten zoals tumoren, multiple sclerose, infecties (bijvoorbeeld tbc), of vaatproblemen (zoals aneurysma's).
Symptomen
De klachten hangen af van de hoogte en ernst van de beschadiging:
Illustratie: UMC Utrecht
Hoge dwarslaesie (in nek of bovenrug): Verlamming van armen, benen en romp. Ademhalingsproblemen kunnen optreden
Lage dwarslaesie (onderrug): Verlamming van de benen, problemen met blaas, darmen, en seksuele functies
Overige klachten:
Spierspasmen of gevoelloosheid.
Brandende pijn in verlamde delen.
Drukplekken door langdurige immobiliteit.
Psychologische problemen, zoals depressie.
Een snelle diagnose en behandeling zijn cruciaal om verdere schade te beperken. Behandelingen omvatten vaak chirurgie en langdurige revalidatie gericht op herstel en aanpassing
Illustratie: Priesterbach, A., Hommel, I., & Van Nes, I.
De diagnose dwarslaesie wordt gesteld wanneer er sprake is van schade aan het ruggenmerg, die leidt tot functieverlies van spieren en/of gevoel onder het niveau van de beschadiging. Dit kan veroorzaakt worden door trauma, zoals een ongeluk, of door medische aandoeningen zoals tumoren, infecties of ontstekingen.
De diagnose wordt gebaseerd op:
Symptomen: Zoals verlamming, verlies van gevoel, incontinentie of spasmen.
Lichamelijk onderzoek: Vaststellen van de plek en ernst van de functiestoornissen.
Beeldvorming: Met MRI, CT-scan of röntgenfoto’s wordt de aard en locatie van de beschadiging in kaart gebracht.
Aanvullend onderzoek: Bij twijfel kan een lumbaalpunctie of zenuwonderzoek helpen om andere oorzaken uit te sluiten.
Na de diagnose wordt de mate van de dwarslaesie vastgesteld (compleet of incompleet) om een passend behandelplan op te stellen.
Bron: UMCG
Opdracht
3. Ziekteverloop
1. Acute fase (direct na het letsel)
Spinale shock:
Het ruggenmerg reageert op de schade met een tijdelijke uitval van reflexen, bewegingen en gevoel onder het letsel. Dit duurt meestal enkele dagen tot weken. Symptomen zijn slappe spieren en geen reflexen.
Acute zorg:
De patiënt wordt gestabiliseerd. De wervelkolom wordt gefixeerd, pijn wordt behandeld en vitale functies zoals ademhaling worden ondersteund. Beeldvormend onderzoek (MRI, CT) helpt de ernst van het letsel vast te stellen.
2. Herstelfase (weken tot maanden)
Herstel:
Bij gedeeltelijke (incomplete) dwarslaesies kan herstel optreden. Gevoel en beweging komen soms gedeeltelijk terug, afhankelijk van de schade en revalidatie.
Complicaties:
Problemen met blaas en darmen, infecties, spasticiteit en doorligwonden kunnen ontstaan.
3. Chronische fase (maanden tot jaren)
Langdurige gevolgen:
Bij complete dwarslaesies blijft verlamming en gevoelloosheid meestal blijvend. Bij incomplete dwarslaesies is gedeeltelijk herstel mogelijk.
Complicaties:
Pijn, spasticiteit en infectierisico blijven een uitdaging.
Aanpassingen en revalidatie:
Langdurige zorg, waaronder fysiotherapie, ergotherapie en psychologische ondersteuning, helpt patiënten hun leven aan te passen.
Bron: UMC Utrecht & UMCG
Opdracht
4. Prognose
Illustratie: regiorotterdam
Er zijn twee dwarslaesie varianten:
Complete dwarslaesie: Het herstel is meestal beperkt. Patiënten blijven vaak afhankelijk van een rolstoel en dagelijkse zorg. De levensverwachting hangt af van complicaties zoals infecties.
Incomplete dwarslaesie: De prognose varieert. Met intensieve revalidatie is soms gedeeltelijk herstel mogelijk. De meeste vooruitgang gebeurt in het eerste jaar na het letsel.
Waarom is multidisciplinaire zorg belangrijk?
Revalidatieprogramma’s: Om spierkracht, mobiliteit en vaardigheden te verbeteren.
Medische zorg: Voor het voorkomen en behandelen van complicaties, zoals doorligwonden en blaasproblemen.
Psychosociale ondersteuning: Hulp om te leren omgaan met emotionele en sociale gevolgen van het letsel.
Het ziekteverloop en de prognose bij een dwarslaesie zijn afhankelijk van de ernst en locatie van de beschadiging. Hoewel het letsel vaak blijvende gevolgen heeft, kan multidisciplinaire zorg de kwaliteit van leven aanzienlijk verbeteren. Een vroegtijdig en intensief revalidatieprogramma speelt daarbij een cruciale rol.
Bron: UMC Utrecht & UMCG
Opdracht
5. Behandeling en complicaties
Een dwarslaesie is een ernstige aandoening waarbij het ruggenmerg beschadigd raakt. Dit kan leiden tot blijvend verlies van spierkracht, gevoel of beide. De behandeling en mogelijke complicaties vragen om een samenwerking tussen verschillende zorgverleners. Hieronder volgt een overzicht van het behandeltraject en de mogelijke problemen die kunnen optreden.
Behandeling van een dwarslaesie
1. Acute fase (direct na het letsel)
Rug en nek stabiliseren: Om verdere schade te voorkomen, wordt de wervelkolom vastgezet met een brace of ander hulpmiddel. Soms is een operatie nodig om druk op het ruggenmerg te verminderen.
Zorg voor vitale functies: Ademhaling, bloeddruk en pijn worden in de gaten gehouden. Bij ademhalingsproblemen kan kunstmatige beademing nodig zijn.
Medicatie: Soms worden ontstekingsremmers (zoals corticosteroïden) gegeven om zwelling te verminderen, hoewel dit niet altijd effectief is.
Onderzoek met scans: MRI- en CT-scans helpen om de ernst en plek van de beschadiging te bepalen.
2. Revalidatiefase (weken tot jaren)
Fysiotherapie: Helpt spieren te versterken, beweging te verbeteren en problemen zoals stijfheid te voorkomen.
Ergotherapie: Helpt bij dagelijkse taken zoals eten, aankleden en bewegen. Ook worden hulpmiddelen, zoals rolstoelen, ingezet.
Psychologische hulp: Ondersteunt bij het omgaan met de emotionele impact van de dwarslaesie.
Medicatie: Helpt bij het verminderen van spierstijfheid, pijn en het reguleren van de blaas- en darmfunctie.
Begeleiding naar werk en sociaal leven: Ondersteuning om weer deel te nemen aan werk en sociale activiteiten.
3. Langdurige zorg
Huis en vervoer aanpassen: Zodat de patiënt zo zelfstandig mogelijk kan blijven.
Regelmatige controles: Om problemen zoals infecties en doorligplekken op tijd te behandelen.
De behandeling van een dwarslaesie richt zich op het stabiliseren van de patiënt, het maximaliseren van herstel en het voorkomen van complicaties. Hoewel een dwarslaesie blijvende gevolgen kan hebben, kan goede zorg de kwaliteit van leven verbeteren. Regelmatige medische controles, intensieve revalidatie en aanpassingen in de omgeving helpen patiënten zo zelfstandig mogelijk te blijven.
Bron: UMC Utrecht & UMCG & Richtlijnendatabase
Opdracht
6. Complicaties
1. Fysieke problemen
Doorligwonden: Deze ontstaan door langdurige druk op dezelfde plekken. Dit kan worden voorkomen door regelmatig van houding te wisselen en speciale matrassen te gebruiken.
Infecties: Zoals blaasontstekingen en longontstekingen, door minder beweging en verminderde weerstand.
Blaas- en darmproblemen: Het verlies van controle kan leiden tot incontinentie of verstopping.
Spierstijfheid (spasticiteit): Onvrijwillige spierbewegingen die pijnlijk kunnen zijn.
Chronische pijn: Dit kan komen door beschadigde zenuwen of overbelasting van spieren.
2. Psychische problemen
Depressie en angst: Door het verlies van mobiliteit en zelfstandigheid kunnen psychologische klachten ontstaan.
Minder sociale contacten: Door mobiliteitsproblemen kan de patiënt zich terugtrekken.
3. Levensbedreigende problemen
Autonome dysreflexie: Een plotselinge, gevaarlijke stijging van de bloeddruk door prikkels zoals een volle blaas. Dit vereist directe medische hulp.
Bloedproppen (DVT): Door weinig beweging kunnen er bloedstolsels in de benen ontstaan, die levensbedreigend kunnen zijn als ze losraken.
Ademhalingsproblemen: Verlamming van ademhalingsspieren kan leiden tot longontstekingen.
Bron: Roessingh
7. Oefentoets dwarslaesie
Oefentoets dwarslaesie.
Als je op bovenstaande link klikt kom je bij de oefenquiz.
Heb je alles beantwoord? Vul je naam in en klik op verzenden. Hierna kun je de antwoorden controleren.
Epilepsie
Epilepsie is een aandoening van de hersenen die wordt gekarakteriseerd door herhaaldelijke aanvallen, ook wel epileptische aanvallen genoemd. Deze aanvallen ontstaan door plotselinge, ongecontroleerde elektrische activiteit in de hersenen, wat kan leiden tot verschillende symptomen zoals schokken, bewustzijnsverlies of verwardheid. De oorzaak van epilepsie kan variëren, zoals erfelijkheid, hersenletsel, infecties of aandoeningen die de hersenen beïnvloeden. Bij sommige mensen is er geen duidelijke oorzaak te vinden.
Bron: brainkids.nl
Er zijn verschillende soorten epileptische aanvallen, afhankelijk van welk deel van de hersenen wordt beïnvloed. De meest voorkomende zijn tonisch-clonische aanvallen (generaliseerde aanvallen), waarbij het hele lichaam zich verstijft en vervolgens schokkend beweegt, en focale aanvallen, die beperkt zijn tot een bepaald gedeelte van het lichaam of het bewustzijn.
Epilepsie kan op elke leeftijd beginnen, maar vaak ontstaat het in de kindertijd of na de leeftijd van 60 jaar. De aandoening is meestal te behandelen met medicijnen, maar in sommige gevallen is een operatie of andere behandelingen nodig.
Bron: Hersenstichting
Extra optie: Epilepsie
1. Oorzaken
Epilepsie is een aandoening van de hersenen die wordt gekarakteriseerd door herhaalde aanvallen, ook wel epileptische aanvallen genoemd. Deze aanvallen ontstaan door plotselinge, ongecontroleerde elektrische activiteit in de hersenen, wat kan leiden tot verschillende symptomen zoals schokken, bewustzijnsverlies of verwardheid.
Oorzaken van epilepsie
De oorzaken van epilepsie kunnen variëren en zijn niet altijd duidelijk. Mogelijke oorzaken zijn onder andere:
Hersenbeschadiging: Een hersenbeschadiging na een ongeluk of hersenletsel kan de hersenen gevoeliger maken voor aanvallen.
Hersenafwijkingen: Afwijkingen in de structuur van de hersenen, zoals een hersentumor of hersenbloeding, kunnen leiden tot epilepsie.
Erfelijkheid: Sommige vormen van epilepsie kunnen erfelijk zijn, hoewel dit niet altijd het geval is.
Stoornissen in de hersenen: Afwijkingen in het hersenweefsel of stofwisselingsstoornissen kunnen bijdragen aan het ontstaan van epilepsie.
Bron: Umcu & EpilepsieNL
Opdracht
2. Symptomen
De symptomen van epilepsie kunnen per persoon verschillen en zijn afhankelijk van het type aanval. Er zijn twee hoofdtypen aanvallen:
Illustratie: Natty Blissful
Focale aanvallen: Deze beginnen in één deel van de hersenen en kunnen leiden tot:
Onwillekeurige bewegingen van een lichaamsdeel.
Verlies van bewustzijn of verwardheid.
Ongewone zintuiglijke ervaringen, zoals vreemde geuren of smaken.
Gegeneraliseerde aanvallen: Deze beginnen in beide hersenhelften en kunnen leiden tot:
Verlies van bewustzijn.
Verstijving van het lichaam (tonisch).
Schokkende bewegingen (clonisch).
Verslapping van spieren (atonisch).
Herstel met vermoeidheid en soms hoofdpijn of spierpijn.
Na een aanval kunnen mensen zich moe voelen en soms hoofdpijn of spierpijn hebben.
Bron: Umcu & EpilepsieNL
Opdracht
3. Diagnose
Epilepsie is een aandoening waarbij de hersenen tijdelijk niet goed werken, wat leidt tot aanvallen. De diagnose wordt gesteld door te kijken naar de medische geschiedenis, symptomen en door verschillende onderzoeken.
Diagnostische stappen:
Illustratie: Medicijnen op Maat
Medische geschiedenis en symptomen
De arts vraagt naar de symptomen, zoals hoe vaak en hoe lang de aanvallen duren.
Neurologisch onderzoek
Een lichamelijk onderzoek om te kijken hoe de zenuwen en spieren werken.
EEG (Elektro-encefalogram)
Een test waarbij de elektrische activiteit van de hersenen wordt gemeten om te zien of er afwijkingen zijn.
Beeldvorming van de hersenen
Met een MRI- of CT-scan worden foto's van de hersenen gemaakt om te zoeken naar mogelijke oorzaken.
Bloedonderzoek
Bloedtesten kunnen helpen om andere oorzaken van de aanvallen uit te sluiten.
Genetisch onderzoek
Soms wordt gekeken naar erfelijke factoren, vooral bij kinderen, om te zien of de aandoening in de familie voorkomt.
Een goede diagnose is belangrijk om de juiste behandeling te vinden en de kwaliteit van leven te verbeteren.
Bron: EpilepsieNL
Opdracht
4. Ziekteverloop en prognose
Het verloop en de prognose van epilepsie kunnen sterk variëren, afhankelijk van factoren zoals het type epilepsie, de onderliggende oorzaak en de effectiviteit van de behandeling.
Ziekteverloop
Het verloop van epilepsie is per persoon verschillend. Sommige mensen ervaren slechts af en toe een aanval, terwijl anderen frequent aanvallen hebben. Bij ongeveer 70% van de patiënten helpen medicijnen om de aanvallen te voorkomen.
Prognose
De prognose hangt af van factoren zoals het type epilepsie, de onderliggende oorzaak en de effectiviteit van de behandeling. Sommige vormen van epilepsie hebben een goede prognose en zijn goed te behandelen, terwijl andere vormen moeilijker te behandelen zijn. Bijvoorbeeld, refractaire epilepsie, waarbij de aanvallen ondanks medicatie blijven optreden, komt voor bij ongeveer 20-30% van de patiënten.
Een juiste diagnose en effectieve behandeling zijn essentieel voor het verbeteren van de levenskwaliteit.
Bron: Hersenstichting & Kempenhaeghe
Opdracht
5. Behandeling en complicaties
De behandeling van epilepsie richt zich op het verminderen of voorkomen van aanvallen en het verbeteren van de kwaliteit van leven. De belangrijkste behandelingsopties zijn:
Medicatie: Anti-epileptica helpen bij het beheersen van aanvallen. Bijwerkingen kunnen onder andere slaperigheid, duizeligheid, vermoeidheid en gewichtstoename zijn. (zie video)
Epilepsiechirurgie: Voor patiënten met refractaire epilepsie (waarbij medicatie niet effectief is) kan een operatie overwogen worden om het gebied in de hersenen dat de aanvallen veroorzaakt te verwijderen. Complicaties na deze operatie kunnen onder andere bloeding en infectie zijn.
Diepe hersenstimulatie (DBS): Een chirurgische ingreep waarbij elektroden in de hersenen worden geplaatst om elektrische impulsen toe te dienen. Mogelijke bijwerkingen zijn onder andere concentratieproblemen en spraakmoeilijkheden.
Complicaties:
Naast de directe gevolgen van epileptische aanvallen kunnen er ook complicaties optreden door de behandeling zelf:
Cardiovasculaire complicaties: Sommige anti-epileptica kunnen ritme- of geleidingsstoornissen veroorzaken. Daarnaast kunnen ze invloed hebben op cholesterol- en lipidenwaarden, wat het cardiovasculaire risico verhoogt.
Cognitieve en gedragsmatige effecten: Epilepsie en de behandeling ervan kunnen leiden tot leer- en gedragsstoornissen, vooral bij kinderen.
Bijwerkingen van medicatie: Naast de eerder genoemde bijwerkingen kunnen sommige anti-epileptica ook misselijkheid, hoofdpijn en huiduitslag veroorzaken.
Bron: Hersenstichting & Uzgent
6. Oefentoets epilepsie
Hieronder kun je op de link klikken om naar de oefentoets te gaan. Bij deze oefening koppel je kaartjes aan elkaar en zie je direct of je het goed of fout hebt. Veel succes!
De ziekte van Huntington is een progressieve en erfelijke ziekte waarbij zenuwcellen in de hersenen beschadigd raken, deze aandoening wordt ook wel neurodegeneratief genoemd. Tussen het 35e en 45e levensjaar openbaren zich meestal de eerste symptomen. De ziekte van Huntington kent ook een jeugdvorm (juvenile vorm of Westphal variant) deze begint doorgaans in de jeugdjaren en wordt altijd nagenoeg overgeërfd van de vader.
In de meest westerse landen en in Noord-Amerika is het algemeen voorkomen van de ziekte zo'n 10 op de 100.000 mensen. Dit betekent dat in Nederland circa 1.700 mensen aan de ziekte van Huntington lijden. Naar schatting zijn er daarnaast circa 6.000-9.000 mensen, die risico lopen op de ziekte.
Illustratie: DPG Media Privacy Gate
De ziekte van Huntington werd voor het eerst beschreven door de Amerikaanse huisarts George Huntington in 1872. In zijn praktijk kwamen mensen voor die ernstige ongewilde bewegingen vertoonden en deze ziekte soms aan hun kinderen doorgaven. Deze handelingen heeft hij ‘On Chorea’ (over de chorea) genoemd. Chorea komt van het Griekse woord ‘Chorein’ dat dansen betekent. De beweeglijkheid tijdens het lopen van Huntingtonpatiënten lijkt, met enige fantasie, op het zich dansend voortbewegen. De ziekte had eerst de naam De Chorea van Huntington, maar tegenwoordig de ziekte van Huntington, omdat de ongewilde bewegingen (chorea) niet het enige symptoom is van deze aandoening.
bron: vereniging van Huntington, LUMC en hersenstichting
1. Oorzaken
De oorzaak van de ziekte van Huntington is een afwijkend gen op het 4e chromosoom. Door deze afwijking verandert je DNA. Je DNA is een soort ketting die in elke cel van je lichaam zit. In elk stukje van die ketting zit informatie over jouw eigenschappen, bijvoorbeeld of je krullen hebt of een vrolijk karakter.
Eiwitten klonteren samen
Bij de ziekte van Huntington zorgt het afwijkende gen dat die ketting langer wordt dan normaal. Dat komt omdat een stukje informatie in die ketting zich te vaak herhaalt. Een verlengde CAG repeat als de ketting te lang wordt, werken eiwitten in je hersenen niet meer goed. Het aantal herhalingen beïnvloedt de ernst van de ziekte.
Deze gaan als een soort klittenband aan elkaar plakken, ze klonteren samen. De hersencellen geven elkaar zo geen boodschappen meer door. Ook krijgen ze te weinig voeding en sterven uiteindelijk de hersencellen af.
Illustratie: Inzamelingsactie Huntington
Deze afwijking is erfelijk en je krijgt de ziekte dus altijd via één van je ouders. Ze noemen dit ook wel een autosomaal-dominant-overervende ziekte. Dat betekent dat zowel mannen als vrouwen de ziekte kunnen krijgen en het aan de volgende generatie kunnen doorgeven. Kinderen van een ouder met de ziekte van Huntington hebben 50% kans om de ziekte ook te krijgen.
bron: vereniging van Huntington, LUMC en hersenstichting
Opdracht
2. Symptomen
Als je Huntington hebt, krijg je last van verschillende klachten. Hoe langer je de ziekte hebt, hoe erger de klachten worden. Je hebt lichamelijke klachten, maar ook mentale klachten. De lichamelijke klachten vallen als eerste op. De mentale klachten vallen vaak veel minder op, maar zijn ook zwaar. Zowel voor jou, als je naasten.
Lichamelijke klachten bij de ziekte van Huntington:
Ongecontroleerde bewegingen (Chorea) (meest kenmerkend verschijnsel van de ziekte)
Last van stijve spieren (voornamelijk bij de jeugdvorm)
Illustratie: Over Huntington - Topaz
Moeite met lopen
Slikproblemen
Spraakproblemen
Onhandiger worden
Gewichtsverlies
Problemen in de balans
Verstandelijke achteruitgang en psychische veranderingen:
Dementie
Verhoogde prikkelbaarheid (boosheid, schelden en soms agressie tot gevolg)
Stemmingsveranderingen (bijv. Depressie of angst)
Apathie (initiatief loos)
Illustratie: Hersen+Zenuw Centrum
Dwangmatigheid
Vermindering van het concentratie- en aandachtsvermogen
Verslechtering van het kortetermijngeheugen
Moeite met het aanleren van nieuwe zaken
Bijkomstige ziekteverschijnselen:
Vermagering (door slikproblemen)
Slaapstoornissen
Stoornissen in de lichaamstemperatuur
De patiënten met de ziekte van Huntington kunnen last hebben van meerdere klachten. Welke dit precies zijn, kan per persoon verschillen. De ziekte van Huntington is progressief, hierdoor zullen de verschijnselen in de loop van de tijd steeds ernstiger worden.
bron: vereniging van Huntington, LUMC en hersenstichting
Opdracht
Werkt bovenstaande opdracht niet? Klik op de link hieronder.
De familiegeschiedenis is belangrijk bij de ziekte van Huntington, zoals eerder benoemd erf je de ziekte van Huntington van één van je ouders. Tijdens het bezoek aan de arts zal hiernaar gevraagd worden.
Vooral in het begin van de ziekte is het niet direct duidelijk of de klachten bij de ziekte van Huntington horen, of door iets anders komen. Het lijkt eerst alsof je erg nerveus bent, of misschien een burn-out hebt. Dit maakt het moeilijk om de juiste diagnose te stellen.
De ongecontroleerde bewegingen is één van de meest kenmerkende verschijnselen van de ziekte van Huntington, maar vaak niet één van de eerste verschijnselen. Familie of partner kan bij de dokter aangeven dat je al eerder problemen hebt gekregen met je concentratie, dit heeft de patiënt vaak zelf niet in de gaten.
Illustratie: Hersen+Zenuw Centrum
DNA-onderzoek
Bij een DNA-onderzoek neemt de arts wat bloed af bij de patiënt en dit wordt in het laboratorium onderzocht. Tijdens dit onderzoek wordt er gekeken naar de genen van de patiënt. Op het moment dat de patiënt de ziekte van Huntington heeft is dat te zien aan een afwijking in één bepaald gen (erfelijke afwijking). Het bloedonderzoek geeft voor 100% zekerheid.
Naast het DNA-onderzoek is er vaak ook nog een lichamelijk onderzoek door de neuroloog en een gesprek met de psycholoog. Onderzoek voordat je ziek bent
Op het moment dat één van de ouders de ziekte van Huntington heeft, is er een kans van 50% dat de ziekte wordt overgedragen aan het kind. Er kan al een genetisch onderzoek worden gedaan, voordat iemand de eerste symptomen heeft. Op deze manier weet de persoon al of die het gen bij zich draagt en ook ziek wordt, of wanneer er een kinderwens is. Dit onderzoek kan pas plaatsvinden wanneer de persoon 18 jaar of ouder is, omdat de uitkomst van het onderzoek iemand zijn leven volledig op zijn kop kan zetten. In Nederland kiest ongeveer 20% van de kinderen voor een onderzoek.
Tijdens de zwangerschap kan het ongeboren kind ook al onderzocht worden op het Huntington gen. Dit onderzoekt wordt wel alleen gedaan, wanneer er van tevoren is besloten de zwangerschap te beëindigen als het kindje dit gen bij zich draagt.
bron: vereniging van Huntington, LUMC en hersenstichting
Opdracht
4. Ziekteverloop
Illustratie: De Specialist
De ziekte van Huntington is nog niet te genezen of zelfs het verloop af te remmen. Het is een ziekte waarbij de klachten steeds erger worden. In het begin van de ziekte valt dit nog niet zo op en wordt er weinig last van ondervonden. Als de klachten erger worden merk je aan steeds meer dingen dat je achteruitgaat.
De ziekte verloopt in een aantal stappen, waarbij de klachten steeds erger worden:
Je kunt nog vrijwel alles zelfstandig, zoals je werk en je financiële administratie
Je werk moet wat worden aangepast en je hebt wat hulp nodig bij je administratie
Je hebt hulp nodig in de huishouding en bij de dagelijkse verzorging. Werken gaat niet meer, maar je kunt nog wel thuis wonen
Je hebt intensieve thuiszorg nodig of je leeft in een verpleeghuis
Je niet meer staan of lopen, je hebt ook grote moeite met slikken of praten
De dagelijkse dingen in het huis worden steeds moeilijker om te doen, daardoor is er steeds meer hulp nodig.
De naasten kunnen daar eerst nog bij helpen, maar uiteindelijk worden de klachten vaak zo ernstig dat naasten niet voldoende hulp kunnen bieden. Hierdoor moet de patiënt worden opgenomen in een verpleeghuis.
bron: vereniging van Huntington, LUMC en hersenstichting
(Extra) Leven met de ziekte van Huntington en de rol van maatschappelijk werker
5. Prognose
Op het moment dat de patiënt de ziekte van Huntington heeft zal deze persoon aan de gevolgen hiervan overlijden de gemiddelde levensverwachting is 15 tot 20 jaar vanaf de eerste symptomen. Denk bijvoorbeeld aan het moeite hebben met slikken en daardoor niet meer kunnen eten of dat de patiënt zich juist verslikt in het eten.
De patiënt overlijdt vaak niet aan de ziekte van Huntington zelf, maar je bent hierdoor vaak kwetsbaarder voor andere problemen, zoals een infectie of longontsteking. Dit zorgt er dan ook vaak voor dat de patiënt uiteindelijk overlijdt.
bron: vereniging van Huntington, LUMC en hersenstichting
Opdracht
Werkt bovenstaande opdracht niet? Klik op de link hieronder.
Kruiswoordpuzzel
Als je op de bovenstaande link klikt, kom je bij de kruiswoordpuzzel over de ziekte van Huntington. Succes!
6. Behandeling en complicaties
Er is geen medicijn om de ziekte van Huntington te genezen en ook niet om de ziekte af te remmen.
Van alle symptomen zijn vooral de spontane bewegingen met medicijnen te behandelen. In sommige gevallen hebben patiënten last van deze bewegingen en raken ze uit balans met als gevolg vallen. Hiervoor kunnen dan speciale medicijnen voorgeschreven worden, ook zijn er medicijnen die helpen als de patiënt erg somber of prikkelbaar is door de ziekte.
Naast medicijnen zijn er ook andere behandelingen mogelijk die de klachten minder erg kunnen maken. De ziekte gaat hierdoor niet over, maar je hebt wel minder last van de klachten. Hierbij kun je denken aan de volgende verschillende behandelingen:
Fysiotherapie: voor problemen met je evenwicht en houding
Ergotherapie: om dagelijkse dingen beter te kunnen doen
Diëtist: voor hulp als je door de ziekte veel afvalt
Logopedie: om beter te kunnen praten en slikken
Cognitieve gedragstherapie: voor hulp bij mentale problemen, ook voor ondersteuning als je wel het gen draagt, maar de ziekte nog niet hebt.
bron: vereniging van Huntington, LUMC en hersenstichting
Werken met mensen met de ziekte van Hungtinton
7. Oefentoets ziekte van Huntington
Werkt bovenstaande opdracht niet? Klik op de link hieronder.
Marieb, E. N., & Keller, S. M. (November, 2023). Anatomie en fysiologie, de essentie. (1e druk). Pearson Benelux
Websites
Slingeland Ziekenhuis. (z.d.). Anatomie van het zenuwstelsel - Slingeland Ziekenhuis. Geraadpleegd op 20 november 2024, van https://neurologie.slingeland.nl/anatomie-van-het-zenuwstelsel
Kennisbasis. (z.d.). 10 voor de leraar. Geraadpleegd op 14 december 2024, van https://www.10voordeleraar.nl
ParkinsonNL. (z.d.). Wat zijn de oorzaken van parkinson?. Geraadpleegd op 20 november 2024, van https://www.parkinson.nl/over-parkinson/oorzaken/
Ziekte van Parkinson. (z.d.). Geraadpleegd op 24 november 2024, van https://www.medicijnen-op-maat.nl/parkinson.htm
Vereniging van Huntington. (z.d.). De ziekte van Huntington. Geraadpleegd op 7 december 2024, van https://www.huntington.nl/de-ziekte-van-huntington2.html
LUMC.(z.d.). Ziekte van Huntington | Geraadpleegd op 7 december 2024, van https://www.lumc.nl/afdelingen/neurologie/ziektes-en-aandoeningen/ziekte-van-huntington/
Hersenstichting. (2023, 4 juli). Wat is de ziekte van Huntington? - Hersenstichting. Geraadpleegd op 7 december 2024, van https://www.hersenstichting.nl/hersenaandoeningen/de-ziekte-van-huntington/
ParkinsonFonds. (z.d.) Behandelingen. Geraadpleegd op 24 november 2024, van https://parkinsonfonds.nl/behandelingen/
UMCG Utrecht. (z.d.) Dwarslaesie: beschadiging ruggenmerg. Geraadpleegd op 7 december 2024, van https://www.umcg.nl/-/dwarslaesie-over-de-ziekte
Thuisarts.nl. (z.d.) Dwarslaesie. Geraadpleegd op 7 december 2024, van https://www.thuisarts.nl/dwarslaesie
Roessingh. (z.d.) Dwarslaesie. Geraadpleegd op 7 december 2024, van https://www.roessingh.nl/uw-diagnose/dwarslaesie
Richtlijnendatabase. (2017) Dwarslaesierevalidatie. Federatie Medisch Specialisten. Geraadpleegd op 7 december 2024, van https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/dwarslaesierevalidatie/dwarslaesierevalidatie_-_startpagina.html
Zorginstituut Nederland. (z.d.) ziekte van Parkinson. Geraadpleegd op 12 januari 2025, van https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/indicatieteksten/ziekte_van_parkinson?utm_source=chatgpt.com
Gezondheid en wetenschap. (z.d.). Ziekte van Parkinson · Gezondheid en wetenschap. gezondheidenwetenschap.be. Geraadpleegd op 12 januari 2025, van https://www.gezondheidenwetenschap.be/richtlijnen/ziekte-van-parkinson?utm_source=chatgpt.com
Hersenstichting. (z.d.). Wat is de ziekte van Parkinson? - Hersenstichting. Geraadpleegd op 12 januari 2025, van https://www.hersenstichting.nl/hersenaandoeningen/parkinson/?utm_source=chatgpt.com
Parkinson Vereniging.(z.d.). Ziekteverloop bij parkinson. Geraadpleegd op 12 januari 2025, van https://www.parkinson-vereniging.nl/parkinson/ziekteverloop?utm_source=chatgpt.com
Verder met Parkinson. (z.d.). Het verloop van parkinson. Geraadpleegd op 12 januari 2025, van https://www.verdermetparkinson.nl/over-parkinson/verloop-van-ziekte?utm_source=chatgpt.com
Hersenstichting. (z.d.). Wat is epilepsie? Geraadpleegd op 12 januari 2025, van https://www.hersenstichting.nl/hersenaandoeningen/epilepsie/
Umcu. (z.d.). Home. UMC Utrecht. Geraadpleegd op 12 januari 2025, van https://www.umcutrecht.nl/nl
EpilepsieNL. (z.d.). Oorzaken. Geraadpleegd op 12 januari 2025, van https://www.epilepsie.nl/over-epilepsie/oorzaken/?utm_source=chatgpt.com
Hersenstichting. (z.d.). Wat is epilepsie? Geraadpleegd op 12 januari 2025, van https://www.hersenstichting.nl/hersenaandoeningen/epilepsie/
Kempenhaeghe NL. (z.d.). Meer over epilepsie |Kempenhaeghe Expertise Centrum. Geraadpleegd op 12 januari 2025, van https://www.kempenhaeghe.nl/epilepsie/meer-over-epilepsie/
UZ Gent. (z.d.). Behandelingen tegen epilepsie. Geraadpleegd op 12 januari 2025, van https://www.uzgent.be/patient/zoek-een-arts-of-dienst/neurologie/aandoeningen-en-behandelingen/epilepsie/behandelingen-tegen-epilepsie
Digitale Tools
Matching Pairs: Bouw neuronen. (z.d.). Educaplay. Geraadpleegd op 14 december 2024, van https://www.educaplay.com/learning-resources/21828378-bouw_neuronen.html
Anatomie en fysiologie van het zenuwstelsel. (z.d). Quizlet. Geraadpleegd op 19 november 2024, van https://quizlet.com/nl/973475516/anatomie-en-fysiologie-van-het-zenuwstelsel-flash-cards/?i=688mqb&x=1jqt
Woordzoeker Parkinson. (z.d.). Educaplay. Geraadpleegd op 3 december 2024, van https://www.educaplay.com/learning-resources/21688721-woordzoeker_parkinson.html
Video quiz: Meneer Johan - Ziekte van Huntington. (z.d.). Educaplay. Geraadpleegd op 4 december, van https://www.educaplay.com/learning-resources/21764703-meneer_johan_ziekte_van_huntington.html
Kruiswoordpuzzel: Ziekte van Huntington. (2024, 3 december). Educaplay. Geraadpleegd op 3 december 2024, van https://www.educaplay.com/learning-resources/21688851-kruiswoordpuzzel_ziekte_van_huntington.html
Froggy Jumps: Quiz over de Ziekte van Huntington. (z.d.). Educaplay. Geraadpleegd op 14 december 2024, van https://www.educaplay.com/learning-resources/21828808-quiz_over_de_ziekte_van_huntington.html
Microsoft Forms. (z.d.). Kennistoets Wikiwijs neurologische aandoeningen. Geraadpleegd op 10 december 2024, van https://forms.office.com/Pages/ResponsePage.aspx?id=t-dzXeGzAE2zAwVhQLKjtIz4czdsQlRFvjwY06XAPRdUNUIyTEFOUUYwU0ZKUElTMjkzM05WR1gyQy4u
Leonie, L (z.d) Oefenquiz dwarslaesie. Geraadpleegd op 14 januari 2025, van https://www.bookwidgets.com/play/t2yB5iLm-iQAFJnxqDgAAA/XGCHYXS/oefentoets-dwar?teacher_id=6514494527766528
Leonie, L (z.d.) Flash cards. Geraadpleegd op 14 januari 2025, van https://www.bookwidgets.com/play/PO-58EmV-iQAFGKN9DgAAA/7GC7T7R?teacher_id=6514494527766528
Illustraties
Slingeland Ziekenhuis. (z.d.). Anatomie van het zenuwstelsel - Slingeland Ziekenhuis. Geraadpleegd op 20 november, van https://neurologie.slingeland.nl/anatomie-van-het-zenuwstelsel
JufDanielle. (2024, 26 april). Zenuwstelsel: de basis. Geraadpleegd op 14 december 2024, van https://jufdanielle.com/zenuwstelsel-de-basis/#:~:text=De%20anatomische%20indeling%20is%20als,heten%20zij%20het%20perifeer%20zenuwstelsel.
Adobe Stock.(z.d.). Functions of nervous system from receptor input to effector outline diagram. Labeled educational steps with sensory integration in brain and spinal cord and motor output with CNS vector illustration. เวกเตอร์สต็อก. Geraadpleegd op 14 december 2024, van https://stock.adobe.com/th/images/functions-of-nervous-system-from-receptor-input-to-effector-outline-diagram-labeled-educational-steps-with-sensory-integration-in-brain-and-spinal-cord-and-motor-output-with-cns-vector-illustration/522177566
Nederlands Herseninstituut - KNAW | Master The Mind. (2022, 7 november). Zenuwcellen. Geraadpleegd op 14 december 2024, van https://herseninstituut.nl/over-het-brein/zenuwcellen/
Sciencetalk. (2014, 13 februari). sensorische, sensibele en motorische zenuwen. Geraadpleegd op 14 december 2024, van https://sciencetalk.nl/forum/viewtopic.php?t=188496
Autismepraktijk Alice. (z.d.). Grip op overprikkeling. Geraadpleegd op 14 december 2024, van https://autismepraktijk-alice.nl/blog/133-grip-op-overprikkeling.html
Designua. (z.d.). Soorten neuroglia. Dreamstime. Geraadpleegd op 14 december 2024, van https://nl.dreamstime.com/soorten-neuroglia-image102430985
JoJoschool. (2024, 12 juni). Het zenuwstelsel | Biologie | Uitlegvideo en oefenopgaven. Geraadpleegd op 20 november 2024, van https://leren.jojoschool.nl/course/biologie/topic/het-zenuwstelsel-1/VMBO/4
Lessenserie Vwo3.(z.d.). Het zenuwstelsel. Geraadpleegd op 20 november 2024, van https://lessenseriebvj.weebly.com/het-zenuwstelsel.html
Breukelman, A.J. & Duerinckx, C.D. (2018). Parkinson en medicatie(-beleid). Ppt Download. Geraadpleegd op 24 november 2024, van https://slideplayer.nl/slide/14413509/
Ziekte van Parkinson. (z.d.). Geraadpleegd op 24 november 2024, van https://www.medicijnen-op-maat.nl/parkinson.htm
natural solutions for parkinsons disease (z.d.)2.2 Parkinson. Geraadpleegd op 24 november 2024, van https://enfneurodeg.blogspot.com/2015/05/22-parkinson.html
Oefentherapie Cesar/Mensendieck Hoogeveen. (2020, 8 mei). Parkinson behandeling - Oefentherapie Cesar/Mensendieck Hoogeveen. Geraadpleegd op 24 november 2024, van https://www.oefentherapiehoogeveen.nl/specialisaties/parkinson-behandeling/
IBS Hospital. (z.d.). Deep Brain stimulation (DBS). Geraadpleegd op 14 december, 2024, van https://www.ibshospitals.com/technology/deep-brain-stimulation-dbs
DPG Media Privacy Gate. (z.d.). Ziekte van Huntington is sluipmoordenaar. Geraadpleegd op 14 december 2024, van https://www.parool.nl/nieuws/ziekte-van-huntington-is-sluipmoordenaar~b2083457/
Inzamelingsactie Huntington. (z.d.). Geraadpleegd op 14 december 2024, van https://getfunded.be/campagne/12062-inzamelingsactie-huntington
Topaz. (z.d.). Over Huntington. Geraadpleegd op 14 december 2024, van https://www.huntingtonplein.nl/over-huntington/
Hersen+Zenuw Centrum. (z.d.). Huntington Expertisecentrum MUMC+. Geraadpleegd op 14 december 2024, van https://hersenenzenuwcentrum.mumc.nl/aandoeningen/huntington/een-afspraak-op-het-huntington-expertisecentrum/huntington-expertisecentrum
Hersen+Zenuw Centrum. (z.d.). Voorspellend DNA-onderzoek. Geraadpleegd op 14 december 2024, van https://hersenenzenuwcentrum.mumc.nl/aandoeningen/huntington/leven-met-huntington/voorspellend-dna-onderzoek
De Specialist. (z.d.). Nieuwe aanpak leidt tot nauwkeurigere diagnose ziekte van Huntington (UA). Geraadpleegd op 14 december 2024, van https://www.despecialist.eu/nl/nieuws/nieuwe-aanpak-leidt-tot-nauwkeurigere-diagnose-ziekte-van-huntington-ua.html
Het Van Weel-Bethesda Ziekenhuis. (z.d.-b). Overzicht patiënt informatie folders. Het van Weel-Bethesda Ziekenhuis. Geraadpleegd op 12 januari 2025, van https://informatie.vanweelbethesda.nl/
Parkinson's NSW. (z.d.) Understanding the five stages of Parkinson’s | Parkinsons NSW. Geraadpleegd op 12 januari 2025, van https://www.parkinsonsnsw.org.au/understanding-the-five-stages-of-parkinsons/
Brainkids. (z.d.) IBM werkt aan hersenimplantaat dat epileptische aanvallen kan detecteren en voorspellen. Geraadpleegd op 12 januari 2025, van https://www.brainkids.nl/
Gjertsen, J., Alrijne Ziekenhuis, & Bestuurslid Hersentumorfonds. (z.d.). Eerste hulp bij aanvallen en leven met epilepsie. Geraadpleegd op 13 januari 2025, van https://hersentumor.nl/uploads/bestanden/Epilepsie%20Publieksdag%202024%20Jennifer%20Gjertsen.pdf
Blissful, N. (2021, 5 januari). Set Epilepsy seizure symptoms. Flat vector cartoon illustration. iStock. Geraadpleegd op 13 januari 2025, van https://www.istockphoto.com/nl/vector/stel-symptomen-van-epilepsie-gm1292314348-387155945
Medicijnen op Maat (z.d.) Epilepsie. Geraadpleegd op 13 januari, van https://www.medicijnen-op-maat.nl/epilepsie.htm
Priesterbach, A., Hommel, I., & Van Nes, I. (2021, 7 oktober). Autonome dysreflexie bij dwarslaesiepatiënten. NTVG. Geraadpleegd op 13 januari 2025, van https://www.ntvg.nl/artikelen/autonome-dysreflexie-bij-dwarslaesiepatienten
Regiorotterdam. (2020). Toekomst muziek voor dwarslaesie patiënten. Regio Rotterdam. Geraadpleegd op 13 januari, van https://regiorotterdam.wordpress.com/2020/08/12/toekomst-muziek-voor-dwarslaesie-patienten/
VectorMine. (z.d.). Reflex arc sensory neuron route van stimulus naar respons schema. Dreamstime. Geraadpleegd op 14 januari 2025, van https://nl.dreamstime.com/reflex-arc-sensory-neuron-route-van-stimulus-naar-respons-schema-verklaring-voor-het-principe-de-gelabelde-neurologie-image234065467
NewMInd Centers (2024, 19 juni). Neurologische aandoeningen en slaap: oorzaken & tips. NewMind Neurofeedback Therapie Nederland. Geraadpleegd op 19 januari 2025, van https://www.newmindcenters.com/neurologische-aandoeningen-en-slaap/
Filmpjes
Juf Danielle. (2024, 5 februari). Zenuwstelsel: de basis [Video]. YouTube. Geraadpleegd op 14 december 2024, van https://www.youtube.com/watch?v=zHAdQX3LOxM
Professor Dave Explains. (2019, 21 februari). Types of Tissue Part 4: Nervous Tissue [Video]. YouTube. Geraadpleegd op 14 december, 2024 van https://www.youtube.com/watch?v=4RS-3Ex04NU
ParkinsonNet. (2023, 11 januari). De ziekte van Parkinson - Animatie [Video]. YouTube. Geraadpleegd op 24 oktober 2024, van https://www.youtube.com/watch?v=Q3vuRwObjeE
Sint Maartenskliniek. (2019, 27 maart). Wat is een dwarslaesie en wat doet het met je? - Sint Maartenskliniek [Video]. YouTube. Geraadpleegd op 3 december 2024, van https://www.youtube.com/watch?v=6da6BGoevCs
Topaz Zorg. (2021, 22 september). Leven met de ziekte van Huntington en de rol van Maatschappelijk werk [Video]. YouTube. Geraadpleegd op 7 december 2024, van https://www.youtube.com/watch?v=4Tyws4sw_-g
Archipel Zorggroep. (2023, 23 februari). Werken met mensen met de ziekte van Huntington [Video]. YouTube. Geraadpleegd op 7 december 2024, van https://www.youtube.com/watch?v=YeiQY7vGmXU
Juf Danielle. (2020, 20 april). Epilepsie [Video]. Geraadpleegd op 13 januari 2025, van https://www.youtube.com/watch?v=TEMz1nqHAjI
Cyberpoli. (2016, 30 juni). Medicijnen - epilepsie [Video]. YouTube. Geraadpleegd op 13 januari 2025, van https://www.youtube.com/watch?v=ObWD4yn_T4w
Het arrangement MZA2425A Neurologische aandoeningen is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen
4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en
publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of
bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
Oefeningen en toetsen
Ziekte van Parkinson
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat
alle informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen
punten, etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
