In maart 2022 is de Verklaring “Nationale aanpak digitale en open leermaterialen” ondertekend door de Vereniging Hogescholen. Met deze verklaring heeft ook de Hogeschool Utrecht (de HU) de ambitie geuit om de komende jaren als instelling zelf én in gezamenlijkheid, regie te voeren op het maken, delen, hergebruiken en inkopen van digitale en open leermaterialen. Ook in het Bestuursakkoord Hoger onderwijs (2022) staat dat instellingen zich zullen blijven inzetten om open education de norm te maken omdat dit naast kennisvalorisatie en impact ook leidt tot kwalitatief beter onderwijs.
Bovendien dragen digitale en open leermaterialen bij aan het realiseren van de HU-ambities van o.a. de ontwerpdimensies circulaire kennisontwikkeling (Open Science), blended onderwijs, rijke leeromgevingen en leergemeenschappen en digitale innovatie. Het sluit aan bij de Kennis- en Innovatie Agenda’s (KIA’s) van Samen Digitaal en Samen Lerend.
Over deze Wikiwijs - HU Gids Open Leermaterialen: Gids Open Leermaterialen (2024) is ontwikkeld door het HU OpenUp projectteam, een project vanuit de Npuls-regeling.
Doel: het doel van deze gids is het vergroten van de basiskennis over open leermateriaal bij docenten, adviseurs, onderwijskundigen en onderzoekers in het HU onderwijs.
Doelgroep: deze gids is geschreven voor docenten, adviseurs, onderwijskundigen en onderzoekers in dienst van de HU.
Reikwijdte:deze gids richt zich op digitale open leermaterialen in het HU onderwijs. Het omvat het hergebruiken, ontwikkelen en toegankelijk maken van open leermaterialen voor het HU onderwijs.
N.B.Deze gids zal continu worden bijgewerkt al naar gelang de ontwikkelingen op het gebied van open leermateriaal.
Wat zijn open leermaterialen?
Wij hanteren de definitie van Unesco van open leermateriaal:
Open Educational Resources (OER) zijn leer-, onderwijs- en onderzoeksmaterialen in elk formaat en medium die tot het publieke domein behoren of waarop auteursrecht rust en die zijn vrijgegeven onder een open licentie, die gratis toegang, hergebruik, herbestemming, aanpassing en herdistributie door anderen toestaat. Internationaal worden open leermaterialen Open Educational Resources (OER) genoemd. Open leermaterialen vormen een belangrijk onderdeel van Open Onderwijs.
In deze kennisclip wordt in 3 minuten uitgelegd wat open leermaterialen zijn:
Waarom gaan we hiermee aan de slag?
Het ontwikkelen, hergebruiken en delen van open leermaterialen draagt bij aan de verbetering en vernieuwing van het onderwijs en de ontwikkeling van Blended Learning.
Dit initiatief sluit aan bij de nationale en internationale ambitie om leermaterialen breed toegankelijk te maken. Bestuurders van Universiteiten van Nederland, de Vereniging Hogescholen en SURF hebben gezamenlijk de Verklaring Nationale aanpak digitale en open leermaterialen ondertekend. Hiermee committeren de Nederlandse hogeronderwijsinstellingen zich aan het gezamenlijk creëren, delen, hergebruiken en inkopen van leermaterialen. Klik hier voor meer informatie over deze verklaring.
Het maken, delen en (her)gebruiken van leermaterialen heeft waarde voor de HU omdat het bijdraagt aan het bereiken van diverse doelen en kansen bezien vanuit verschillende niveaus: de HU, de HU docent, de HU student. Zie de volgende pagina's voor de uitwerking per niveau.
Het ontwikkelen, delen en (her)gebruiken van open leermateriaal voor de HU:
Helpt bij het bereiken van Sustainable Development Goal 4 (inclusiviteit, gelijkheid, toegankelijkheid en kwalitatief goed onderwijs).
Ondersteunt het uitwisselen van kennis en innovatie rondom bepaalde vakgebieden wereldwijd en verbetert daarmee de kwaliteit van het betreffende vakgebied.
Helpt bij het realiseren van ambities uit strategische agenda OCW richting 2025 (leven lang leren, flexibilisering, toegankelijkheid onderwijs, regionale verankering en internationale samenwerking).
Ondersteunt het uitwisselen van kennis en innovatie rondom bepaalde vakgebieden wereldwijd en verbetert daarmee de kwaliteit van het betreffende vakgebied.
Ondersteunt een gedragsverandering die nodig is rondom ethiek en publieke waarde van open delen, hoe we daarnaar handelen en welke keuzes we daarbij maken.
Helpt bij het realiseren van de HU ambities en andere beleidsuitgangspunten zoals digi- datavaardigheid, flexibel onderwijs, leven lang ontwikkelen, blended leren en toegankelijkheid.
Ondersteunt bij het uitwisselen van kennis en materialen rondom het vakgebied van de docent waardoor de docent een breder aanbod aan kwalitatief hoogwaardig leermateriaal tot zijn/haar beschikking heeft.
Biedt de mogelijkheid om je studenten een rijkere, persoonlijkere, flexibelere en meer inclusieve leeromgeving aan te bieden (een meer betekenisvolle leerervaring).
Verbetert de onderwijskwaliteit, door een gevarieerd (en peer-reviewed) aanbod van materialen en evidence-informed ontwikkeling ervan.
Ondersteunt het krijgen van erkenning en waardering als docent voor het gemaakte materiaal, zowel binnen als buiten de instelling.
Door open leermaterialen zowel landelijk als wereldwijd te delen kunnen docenten en onderwijsinstellingen zich nationaal en internationaal profileren door te laten zien welke onderwijskwaliteiten ze in huis hebben en op welk onderwerp ze expertise bezitten.
Zorgt ervoor dat je als docent met open leermaterialen een vliegende start kan maken als je bijvoorbeeld een nieuwe cursus wilt ontwikkelen. Je kunt zoeken naar open materialen die al over je onderwerp zijn verschenen. Je kunt je erdoor laten inspireren en ze als basis gebruiken voor het maken van nieuwe, innovatieve en kwalitatief goede leermaterialen en leeractiviteiten.
Het inzetten van open leermaterialen in het HU onderwijs heeft als meerwaarde voor de student:
De student kan leermateriaal gebruiken dat past bij de eigen (leer)stijl.
Het zorgt voor gemakkelijke en gratis toegang tot kwalitatief goede digitale leermaterialen. Het open materiaal is op elk moment van de dag en overal te raadplegen.
Het maakt het onderwijs flexibel en vergemakkelijkt het nemen van zelfregie en het maken van eigen keuzes in digitale leermaterialen.
Kostenbesparing op studieboeken
Het ondersteunt bij het ontwikkelen van digitale skills en informatievaardigheden.
Leert studenten kritisch te zijn op de inhoud en kwaliteit van digitale leermaterialen vanuit een bepaald vakgebied.
Open leermaterialen zijn digitale (creatieve) werken die speciaal voor het onderwijs ontwikkeld of bewerkt zijn en worden aangeboden aan studenten en collega’s voor het gebruik binnen het onderwijs en ter ondersteuning van het leerproces. Voorbeelden hiervan zijn:
Evaluatie- en toetsmaterialen: quizzen, tests, toetsvragen
Verkennings- en onderzoeksmaterialen
Handleidingen
Ook kun je denken aan materialen als:
Open access publicaties:
Online publicaties, zowel tijdschriften als boeken, waarop geen financiële, wettelijke of technische belemmeringen zitten voor het verkrijgen van toegang en waarvan iedereen de inhoud kan lezen, downloaden, delen en printen. Er zijn verschillende varianten van open access publicaties die de herbruikbaarheid ervan bepalen.
Weblectures:
Video-opnames van instructies, workshops, hoorcolleges of lezingen. Deze opnames kunnen aangevuld zijn met presentaties, websites of publicaties.
MOOC’s (Massive Open Online Course):
Een MOOC is een complete, op zichzelf staande cursus die speciaal voor internet is ontwikkeld en geen bijzondere eisen stelt aan de vooropleiding van de deelnemers. (https://www.mediawijsheid.nl/veelgestelde-vraag/wat-is-een-mooc/)
Open creative content:
Verzamelnaam voor creatieve werken gepubliceerd onder een licentie die het hergebruik ervan toestaat. Dit kunnen bijvoorbeeld teksten, afbeeldingen, geluidsfragmenten of videobeelden zijn. Het betreft hier geen werken waar auteursrecht op rust, zoals bijvoorbeeld filmfragmenten of (foto's van) beeldhouwwerken en schilderijen, maar creative werken zoals bijvoorbeeld een tekening of geluidsfragment dat open gedeeld is door de maker zelf.
Open courseware:
Een complete cursus bestaande uit een samengestelde set van open leermaterialen waarvan het hergebruik onder voorwaarden is toegestaan via een licentie. Het bevat geen begeleiding en het is niet mogelijk om er studiepunten voor te behalen.
Open textbooks:
Gratis online verkrijgbare studieboeken met een open licentie, waarbij de gebruiker het recht heeft de inhoud aan te passen in een eigen kopie.
Waar vind ik open leermaterialen?
Er zijn vele platforms met open leermaterialen of OER (open educational resources) beschikbaar, zoals:
Edusources - leermaterialen van en voor het Nederlandse hoger onderwijs
Wikiwijs - leermaterialen voor en van het lager en voortgezet onderwijs (Nederland)
De informatiespecialist van jouw instituut helpt je graag bij het vinden van relevante leermaterialen voor je onderwijs.
Edusources
De HU heeft een licentie op edusources, een platform van SURF voor digitale (open) leermaterialen voor het Nederlandse hoger onderwijs. Met edusources hebben docenten en studenten op één plek toegang tot een divers aanbod van digitale leermaterialen zoals kennisclips, PowerPointpresentaties, pdf’s, e-learning modules en oefentoetsen. Het is een platform voor docenten die op zoek zijn naar inhoudelijke vernieuwing of nieuwe werkvormen om de kwaliteit van leermaterialen te verbeteren (zie ook de Skilltree Digitale Didactiek) en waar zij hun leermaterialen kunnen delen.
Op het platform kun je leermaterialen zoeken en hergebruiken; met keuze uit meer dan 10.000 leermaterialen, zoals kennisclips, PowerPoint-presentaties, pdf’s, online e-modules en oefentoetsen. Je vindt er verschillende collecties van Nederlands- en Engelstalig leermateriaal. De zoekopdracht kan verfijnd worden met filters, zoals onderwijsniveau of type leermateriaal. Ook kan je op thema’s of in collecties van onderwijscommunity’s zoeken van een specifiek vakgebied, en kan je dit delen via social media of een direct link.
Voor meer informatie over de inhoud van de kennisclip en de infographic kun je terecht bij adviseur open leermaterialen Sietske Douna
Voor hulp bij zoeken naar relevante leermaterialen voor je onderwijs, mail naar de informatiespecialist van jouw instituut
Hoe zit het met auteursrecht en open leermaterialen?
Auteursrecht en HU medewerkers
Binnen het hbo ligt het auteursrecht van gemaakt werk niet bij de medewerker maar bij de werkgever. Dit is vastgelegd in het werkgeversauteursrecht (Artikel 7 Auteurswet), evenals in Artikel E-7 CAO-hbo. Dit betekent dat het auteursrecht op alle kennisproducten die zijn gemaakt in het kader van de aanstelling en opgedragen werkzaamheden, bij de HU ligt. De tijdstippen of dagen waarop het werk is uitgevoerd is hierin niet van belang, evenals het type aanstelling (i.e. fulltime of parttime aanstelling, met meerdere dienstverbanden en/of met een eigen bedrijf). Zie ook de HU Auteursrechtregeling
Keuze gebruiksrechten
De HU ondersteunt open access (link) en Creative Commons. Dit betekent dat delen in de definitie van open access behalve het (online) vrij toegankelijk maken van je werk, ook dat je toestemming geeft aan anderen om jouw werk (onder specifieke voorwaarden) te mogen gebruiken voor eigen doeleinden. Die voorwaarden worden benoemd in de Creative Commons-licenties. (bron: HU Auteursrechtregeling) Zie voor uitleg de volgende pagina.
Auteursrecht van anderen & open leermaterialen
Als deler van je onderwijsmateriaal ben je zelf verantwoordelijk voor het respecteren van auteursrecht. Deel in de eerste plaats alleen werk waar je zelf auteursrecht op hebt. Gebruik je werk van anderen in je gedeelde onderwijsmateriaal?:
Gebruik werk van anderen dat beschikbaar is, onder een open licentie of vanuit het publieke domein. Geef hierbij een volledige bronvermelding.
Gebruik bij voorkeur hyperlinks. Plaats een stabiele hyperlink naar een afbeelding of video, in plaats van deze afbeelding of video zelf.
Citeer je werk van anderen? Citeer dan idealiter uit vrij toegankelijk werk, zodat anderen de gebruikte bron altijd kunnen raadplegen.
Is het werk van anderen niet open beschikbaar? Zorg dat je schriftelijk toestemming hebt van de auteursrechthebbende om diens materiaal te delen. Geef een volledige bronvermelding.
De meeste Open Content heeft een Creative Commons (CC) licentie. Deze licenties hebben als doel het delen, kopiëren en bewerken van een werk te vergemakkelijken. Door het gebruik van een CC licentie kan flexibeler omgegaan worden met auteursrecht. De maker van een materiaal kan kiezen uit 6 verschillende Creative Commons-licenties. Hiermee bepaalt de maker hoe het materiaal gebruikt en verspreid mag worden.
Creative Commons-licenties zijn opgebouwd uit vier bouwstenen. Ken je deze bouwstenen dan is de betekenis van een Creative Commons-licentie eenvoudig te achterhalen. De bouwstenen staan voor vier verschillende gebruiksvoorwaarden:
Bouwsteen
Uitleg
Naamsvermelding: BY
Het is toegestaan het werk te kopiëren, delen, vertonen,
op te voeren, en materiaal te maken dat op het werk gebaseerd is, maar uitsluitend onder vermelding van de maker.
Niet-commercieel: NC
Het is toegestaan het werk te kopiëren, delen, vertonen, op te voeren, en materiaal te maken dat op het werk gebaseerd is, zolang het niet voor commerciële doeleinden gebruikt wordt. Regulier onderwijs mag hier gebruik van maken, een commerciële opleiding of training niet.
Afgeleide Werken: ND
Het is toegestaan het werk te kopiëren, delen, vertonen en op te voeren, daarbij moet het in de originele staat blijven. Het is dus niet toegestaan het werk te gebruiken als basis voor nieuw materiaal.
Gelijk Delen: SA
Het is toegestaan het werk te kopiëren, delen, vertonen, op te voeren, en materiaal te maken dat op het werk gebaseerd is. Het afgeleide werk moet onder dezelfde licentie worden gepubliceerd.
Bovenstaande bouwstenen vormen gecombineerd de zes Creative Commons licenties die je kan tegenkomen. Op volgorde van minst naar meest beperkend:
NB. Je ziet in iedere licentie het onderdeel ‘BY’, dat geeft aan dat naamsvermelding een verplicht onderdeel is van elke Creative Commons-licentie.
Naast de zes licenties zijn er nog twee andere labels binnen Creative Commons:
Symbool
Uitleg
Publieke domein dedicatie (CC0):
De maker heeft afstand gedaan van het auteursrecht.
Public Domain Mark (PDM):
Er rust geen auteursrecht op het werk, of auteursrecht is verlopen.
NB. CC0 en PDM geven aan dat er géén auteursrecht op een werk rust. Iedereen mag het werk daarom zonder restricties hergebruiken, wijzigen en (aangepast) delen.
Voor vragen over bovenstaande of over het kiezen van de juiste Creative Commons licentie voor eigen leermateriaal kun je terecht bij het Auteursrechten Informatiepunt
Hoe (her)gebruik je open leermaterialen?
Wil je open leermateriaal dat je hebt gevonden (her)gebruiken, dan zijn er de volgende aandachtspunten:
Controleer de voorwaarden voor (her)gebruik; de Creative Commons-licenties
Beoordeel de kwaliteit en toepasbaarheid
Bronvermelding
In de volgende onderdelen worden de aandachtspunten toegelicht.
Heb je open materiaal gevonden dat je wilt gebruiken? Dan is de eerste stap nagaan wat je precies met dit materiaal mag doen. De licentie van een materiaal geeft aan wat toegestaan is. Met betrekking tot het gebruik van open leermateriaal wordt er internationaal vaak verwezen naar de 5 R'en van David Wiley:
Retain > Opslaan
Reuse > Identiek hergebruiken
Revise > Hergebruik met aanpassing
Remix > Herschikken en combineren met ander open materiaal
Redistribute > Opnieuw delen (aangepast) materiaal
Zoals het 5R Model laat zien, kan wat mogelijk is bij (her)gebruik variëren. Controleer daarom, voordat een werk wordt hergebruikt, altijd onder welke licentie het valt. De licentie staat in de meeste gevallen bij het materiaal vermeld. Vind je geen licentie, dan kan er niet zonder toestemming worden hergebruikt. Is het materiaal online toegankelijk, dan is linken naar het materiaal wel toegestaan.
Beoordelen
Is het materiaal bruikbaar?
Beoordeel als docent de kwaliteit en toepasbaarheid van het materiaal. Past het bij de doelen en vorm van je onderwijs?
Kwaliteit
Een kwaliteitsmodel is een lijst van criteria waaraan leermateriaal moet voldoen om 'geschikt voor gebruik' te zijn. Binnen een onderwijsinstelling of een vakcommunity kun je ervoor kiezen om samen zo'n kwaliteitsmodel op te stellen, zodat het voor docenten makkelijker wordt om open leermaterialen te delen en hergebruiken. Een kwaliteitsmodel dat docenten hun eigen materiaal kunnen beoordelen en het geeft hen houvast in de beoordeling van het materiaal van anderen.
Wat mag je met het materiaal doen?
Ongeacht waar je het materiaal vandaan hebt, moet je eerst de licentie checken die op het materiaal zit.
Als het materiaal geen licentie heeft, dan mag je het niet gebruiken. Je zou de eigenaar om toestemming kunnen vragen. Je mag wel altijd linken naar het materiaal of het materiaal embedden, want dan verwijs je naar de bron.
Heeft het materiaal wel een licentie, dan zie je precies wat wel en niet mag. Voor een Creative Commons-licentie zijn dit de volgende mogelijkheden:
Naamsvermelding - materialen met deze licenties mag je zo gebruiken. Je moet wel de naam van de maker vermelden.
Niet commercieel - materialen met deze licentie mag je zo gebruiken binnen je onderwijs, mits dit geen commerciële opleiding is.
GeenAfgeleideWerken - je mag het werk alleen zoals het is (as-is) gebruiken. Je mag het niet bewerken.
Gelijkdelen - als open delen door je instelling niet is toegestaan dan mag je materialen met deze licentie niet gebruiken.
Wanneer je open leermateriaal aanpast voor je eigen onderwijs, dan moet je het voorzien van een bronvermelding. Wanneer je het zelf weer open gaat delen dan moet je het voorzien van een licentie.
Correcte bronvermelding is verplicht als je materiaal gebruikt (of bewerkt). In de bronvermelding moet het volgende worden opgenomen:
auteur/maker
publicatiejaar en/of bezoekdatum
titel van het werk en/of de bron
link naar de bron
Gebruik voor de bronvermelding Richtlijnen APA-richtlijnen uitgelegd Een praktische handleiding voor bronvermelding in het hoger onderwijs
Voor informatie over Creative Commons-licenties en bronvermelding m.b.t. open leermaterialen kun je terecht bij het AIP (Auteursrechten Informatiepunt)
Zelf leermateriaal ontwikkelen of aanpassen?
Wanneer je zelf materiaal van anderen wilt gebruiken, blijkt dit vaak niet precies te passen in je eigen onderwijs. Hoe zorg je er zelf voor dat het materiaal dat jij of jullie ontwikkelen, beter past in het onderwijs van anderen?
De belangrijkste succesfactoren bij het ontwikkelen van leermaterialen voor hergebruik zijn:
Voor het opnieuw delen van open materiaal, of het open delen van eigen materiaal moet het werk voorzien worden van een Creative Commons licentie. Zie onderdeel Gebruiksrecht: Creative Commons Licenties voor meer informatie hierover.
Bij het kiezen van de licentie moet er rekening gehouden worden met het volgende:
Hergebruik van verschillende open materialen
Als er binnen het materiaal dat je open wilt delen materialen zijn hergebruikt met verschillende licenties, dan heeft dit gevolgen voor de nieuw toe te kennen licentie. Er zijn hierbij twee opties:
1. De licentie per opgenomen bron apart benoemen.
2. Als het gehele werk één licentie moet krijgen, dan moeten de licenties van opgenomen werken naast elkaar gelegd te worden om te bepalen wat er mogelijk is.
Leermateriaal dat je open wilt delen kan binnen de HU gepubliceerd worden via de repository, daarmee publiceer je namens je instelling en wordt het bereik vergroot. Je kunt geheel open delen, waarmee het materiaal met de gehele wereld gedeeld wordt. Een andere optie is semi-open delen, dan wordt het materiaal enkel binnen de eigen instelling gedeeld. Hierbij kun je bijvoorbeeld denken aan materialen als toetsvragen en uitwerkingen die niet toegankelijk mogen zijn voor studenten.
De HU werkt met de repositorydienst SURFsharekit. Via SURFsharekit worden onderwijsmaterialen en kennisproducten van de kenniscentra toegankelijk gemaakt op de volgende platforms:
Edusources (SURF) en Wikiwijs (Kennisnet):
digitale (open) leermaterialen voor het Nederlandse onderwijs
HBO Kennisbank:
praktijkgericht onderzoek en afstudeerproducten
Vragen over SURFsharekit en de platforms mail je naar Sietske Douna (HU repositorymanager)
Ondersteuning HU Bibliotheek
De HU Bibliotheek ondersteunt bij het delen van open leermaterialen. De uitgangspunten daarbij zijn: ontzorgen, meedenken en adviseren:
Meedenken
Maatwerk per docent of community c.q. vakgroep. Samen verkennen we:
Welke materialen zijn geschikt om (semi) open te delen?
Welke werkwijze spreken we af: self-upload of door de bibliotheek laten invoeren?
Ontzorgen
Workflow maken in overleg: afspreken welke werkwijze we hanteren voor het aanleveren van leermaterialen en voor het invoeren van de leermaterialen in de repository.
Controleren of toekennen van metadata aan de leermaterialen door de bibliotheek t.b.v. vindbaarheid en ontsluiting van de materialen.
Publiceren van de materialen en collectiebeheer (actueel houden)
Adviseren
Wij ondersteunen bij auteursrecht en bij het toekennen van Creative Commons-licenties
Wij bieden ondersteuning bij het maken van een vakvocabulaire (een taxonomie met jargon van het vakgebied). Zie onderdeel Wat zijn vakvocabulaires?
Neem contact op met Bolinda Hoeksema of Sietske Douna wanneer je je onderwijsmaterialen open wilt delen of als je samen met collega’s een community wilt starten op edusources.
Een vakcommunity is een groep vakgenoten van verschillende (onderwijs)instellingen, zowel nationaal als wereldwijd, die op hetzelfde vakgebied, domein of discipline werkzaam zijn en zich georganiseerd hebben rondom de gedeelde inhoudelijke expertise.
Het doel van een vakcommunity kan bijvoorbeeld zijn om de kwaliteit van het vakonderwijs te verhogen door samen open leermaterialen te maken en te verspreiden.
Voordelen van samenwerken in een vakcommunity zijn:
• efficiënt collecties leermaterialen van hoge kwaliteit samenstellen
• van elkaar leren door co-creatie
• samenwerken aan up-to-date materiaal
• verhogen van kwaliteit door samenwerking
• tijdwinst door samenwerking
Om een collectie zo actueel mogelijk te houden is een levendige community nodig. Het is daarom verstandig te zorgen voor een communityplatform waar de leden elkaar online kunnen vinden en kennis en ervaring uitwisselen. Bijvoorbeeld een instellingsoverstijgend Microsoft Team. Daarbij is het van de belang dat het voor de leden van de vakcommunity zo gemakkelijk mogelijk is om samen te werken. Spreek hiervoor samen duidelijke en eenvoudige werkwijzen af en richt een goede samenwerkingsomgeving in.
Voorbeelden van vakcommunity’s waar HU opleidingen aan deelnemen:
Vakvocabulaires zijn een hulpmiddel die kunnen helpen bij het delen en vinden van open leermaterialen.
Een vakvocabulaire is een instellingsoverstijgende, vaak hiërarchische lijst met een taxonomiestructuur van begrippen die binnen het vakgebied zijn vastgelegd en die gebruikt worden om samenhangende vaktermen binnen een vakgebied of opleiding te beschrijven op basis van competenties of vakinhoud. Vakvocabulaires zorgen er ook voor dat het metadateren van open leermaterialen minder tijd kost en dat de kwaliteit ervan verbetert. De vakvocabulaires kunnen ook gebruikt worden om te analyseren aan welke open leermaterialen er behoefte is.
Creative Commons (CC)
Een initiatief om open licenties wereldwijd beschikbaar te maken. Deze licenties hebben als doel het delen, kopiëren en bewerken van een werk te vergemakkelijken en bieden makers van auteursrechtelijke beschermde werken de vrijheid om op een flexibele manier met hun auteursrecht om te gaan. De maker van een werk kan kiezen uit 6 standaard Creative Commons-licenties opgebouwd uit vier bouwstenen. Hiermee bepaalt de maker onder welke voorwaarden het materiaal gebruikt en verspreid mag worden.
DOI (Digital Object Identifiers) Een permanente digitale code toegekend door de International DOI Foundation (IDF) om een wetenschappelijk artikel of e-book te identificeren en op het internet terug te vinden.
Keurmerk of kwaliteitsmerk
Een instrument van en voor (vak)community’s dat vakgenoten laat zien dat het gevonden leermateriaal van degelijke kwaliteit is en aan de eisen van een (vak)community voldoet.
Kwaliteitsmodel
Een model ontwikkeld door een (vak)community om de kwaliteit van een werk mee te beoordelen. Aan materiaal dat aan een bepaald kwaliteitsmodel voldoet kan een keurmerk gekoppeld worden, zodat duidelijk is dat er een kwaliteitsmodel is gebruikt en welke criteria hieraan hangen.
Metadata
Gegevens die de karakteristieken van het materiaal beschrijven, zoals auteur, vakgebied, onderwijsniveau, bestandsformaat en dergelijke. Hierdoor is het materiaal vindbaar voor gebruikers en wordt voldaan aan internationale standaarden voor data-uitwisseling.
MOOC’s (Massive Open Online Course)
Een online cursus waarvoor iedereen zich mag inschrijven. Deelname is gratis. Een MOOC is een complete, op zichzelf staande cursus die speciaal voor internet is ontwikkeld en geen bijzondere eisen stelt aan de vooropleiding van de deelnemers. (https://www.mediawijsheid.nl/veelgestelde-vraag/wat-is-een-mooc/)
Open Access Publicaties
Online publicaties, zowel tijdschriften als boeken, waarop geen financiële, wettelijke of technische belemmeringen zitten voor het verkrijgen van toegang en waarvan iedereen de inhoud kan lezen, downloaden, delen en printen. Er zijn verschillende varianten van open access publicaties die de herbruikbaarheid ervan bepalen. De meest gebruikte zijn de Gold Open Access en de Green Open Access.
Open Courseware
Een complete cursus bestaande uit een samengestelde set van open leermaterialen waarvan het hergebruik onder voorwaarden is toegestaan via een licentie. Het bevat geen begeleiding en het is niet mogelijk om er studiepunten voor te behalen.
Open Creative Content
Verzamelnaam voor creatieve werken zoals teksten, afbeeldingen, geluidsfragmenten of videobeelden die zijn gepubliceerd onder een licentie die het hergebruik ervan toestaat.
Open Data
Open aangeboden onderzoeksdata die onderzoekers de mogelijkheid geven om voort te bouwen op eerder onderzoek. Open Data is een onderdeel van Open Science.
Open leermaterialen (OER – Open Educational Resources) [in de brede zin]
Vrij toegankelijke digitale materialen die beschikbaar zijn voor hergebruik binnen het onderwijs. Toestemming en voorwaarden voor hergebruik zijn veelal vastgelegd in licenties. Open leermaterialen vormen een belangrijk onderdeel van open onderwijs.
Open leermaterialen [enge definitie]
Digitale onderwijsmaterialen die speciaal voor het onderwijs gecreëerd of bewerkt zijn en worden aangeboden aan studenten en collega’s voor het gebruik binnen het onderwijs en ter ondersteuning van het zelfstandige leerproces.
Open Onderwijs
Het produceren, delen en voortbouwen op kennis, met als doel wereldwijde participatie in open onderwijspraktijken, zowel online als face-to-face (blended) en gratis toegang tot open leermaterialen van hoogwaardige kwaliteit.
Open Science
De beoefening van wetenschap op een manier die anderen de kans geeft om mee te werken, bij te dragen aan en gebruik te maken van het wetenschappelijke proces.
Open tekstboek
Gratis online verkrijgbare studieboeken met een open licentie welke aangeeft onder welke voorwaarden de gebruiker de inhoud mag downloaden, delen, adopteren en aanpassen. In open tekstboeken staan links naar ander onderwijsmateriaal, er zijn vaak video’s ingebed en er zijn doorverwijzingen naar interactieve elementen, zoals simulaties en animaties. Deze ‘navigatiemogelijkheid’, de koppeling met externe bronnen, is een ander belangrijk voordeel van open tekstboeken boven reguliere studieboeken.
Repository
Een digitale bewaarplaats voor materialen die via het internet toegankelijk zijn. Via een repository kunnen hoger onderwijsinstellingen hun (open) leermaterialen en onderzoeksresultaten intern en/of extern ontsluiten. Repository’s bevatten metadata over de materialen waardoor deze vindbaar zijn voor gebruikers en waarmee een repository voldoet aan internationale standaarden voor data-uitwisseling.
Vakcommunity
Een groep vakgenoten van verschillende (onderwijs)instellingen, zowel nationaal als internationaal, die binnen hetzelfde vakgebied, domein of discipline werkzaam zijn en zich georganiseerd hebben rondom de gedeelde inhoudelijke expertise in enige vorm georganiseerd hebben.
Vakvocabulaire
Een lijst met termen, gebaseerd op de gemeenschappelijke taal tussen vakgenoten, die binnen een vakgebied zijn vastgelegd en die gebruikt worden om samenhangende vaktermen binnen een vakgebied of opleiding te beschrijven. Vakvocabulaires zijn een hulpmiddel die kunnen helpen bij het delen en vinden van open onderwijsmaterialen.
Weblectures
Video-opnames van instructies, workshops, hoorcolleges of lezingen. Deze opnames kunnen aangevuld zijn met presentaties, websites of publicaties.
Het arrangement Open leermaterialen - Hogeschool Utrecht is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Auteur
Sietske Douna
Je moet eerst inloggen om feedback aan de auteur te kunnen geven.
Laatst gewijzigd
2024-12-09 10:36:30
Licentie
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Deze Wikiwijs is gebaseerd op de Wikiwijs Open Leermaterialen van de mediatheek van Hogeschool Rotterdam, en is hergebruikt en bewerkt voor de HU onderwijspraktijk.
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Informatieve module voor informatiespecialisten en docenten in het HU onderwijs.
Leerniveau
HBO - Bachelor;
Eindgebruiker
leraar
Moeilijkheidsgraad
gemiddeld
Trefwoorden
creative commons, oer, open leermaterialen, open onderwijs
Gebruikte Wikiwijs Arrangementen
Team Informatievaardigheid Hogeschool Rotterdam.
(2023).
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
