1. Best practices: waarom?
Waarom?
Hoe pak je je informatievaardigheidsonderwijs het beste aan? Wat voor onderwijsmethoden passen het beste bij dit onderwijs? Hoe pakken andere informatieprofessionals het aan? En werkt dit voor hen?
Vanuit het land is er veel vraag naar ervaringen of best practices voor een goede aanpak van het informatievaardigheidsonderwijs. Er zijn genoeg methoden en tips te vinden in de literatuur. Vandaar dat wij* een deel daarvan in deze module samenvatten.
(* subwerkgroep informatievaardigheidsonderwijskundigen - onderdeel van de landelijke werkgroep Information Literacy UKB/SHB)
Hoe is deze module opgebouwd?
Deze module is opgebouwd uit 4 onderdelen. In elk onderdeel wordt steeds een korte samenvatting gegeven van de desbetreffende toolbox, artikel etc. Hierdoor kan je goed inzien of de best practice interessant is voor jouw praktijk of niet.
2. Toolboxen & onderwijsmethoden
2.1. Toolboxen
In onderwijsland zijn al best wel wat toolboxen ontwikkeld. Dit betreffen toolboxen met onderwijsmethoden die je kan inzetten. Vaak kan je handige filters gebruiken om op die manier de best passende methode te vinden. Hieronder enkele voorbeelden:
1. Mixed classroom technieken (Vrije Universiteit Amsterdam)
"Het VU Amsterdam Mixed Classroom Model is een model dat een aantal technieken (of interventies) bevat om studenten te stimuleren op een veilige en gestructureerde manier met elkaar om te gaan en van elkaar te leren. Op deze pagina staan al deze interventies, zodat je een compleet overzicht krijgt en er snel door kan struinen om interventies te vinden die in jouw onderwijspraktijk zouden kunnen passen."
2. Interactieve werkvormen (Vrije Universiteit Amsterdam)
Wil je je studenten meer betrekken en meer laten opletten tijdens jouw onderwijsbijeenkomst? Daar zijn verschillende werkvormen voor die je kan toepassen. Op deze pagina vind je tal van voorbeelden van werkvormen. De toolbox is gebaseerd op het document 'Interactive techniques' van Kevin Lee (referentie zie je onderaan de toolbox).
Links in de menubalk in de toolbox kan je verschillende situaties kiezen die het beste passen bij jouw onderwijspraktijk.
3. Active learning design tool (Griffith University)
Dit is een toolbox waar je strategieën vindt voor verschillende leer- en doceercontexten. Via de filters vind je de best passende strategie voor jouw onderwijspraktijk.
2.2. Artikelen onderwijsmethoden
Ook zijn er in onderwijsland verschillende praktische werkboeken/artikelen/websites te vinden, waarin onderwijsmethoden worden besproken. Enkele voorbeelden vind je hier:
1. Studeren met succes: wat de wetenschap jou als docent vertelt over effectief leren en studeren (Tine Hoof, Tim Surma & Paul A. Kirschner)
Dit boek is zowel geschikt voor zowel jou als docent als voor je studenten. Hieronder volgt een korte samenvatting:
"Elk hoofdstuk start met een overzichtspagina voor de docent. Daarin wordt de structuur van het hoofdstuk toegelicht en schetsen we het kader van waaruit we werken. In het hoofdstuk zelf worden de bladzijden uit het boek Studeren met succes weergegeven en vergezeld van de belangrijkste inzichten, verwijzingen naar wetenschappelijk onderzoek, tips & tricks of concrete voorbeelden van hoe je in de klas kan werken rond effectief studeren. Het boek is zo ontworpen dat je als docent zelf makkelijk nog notities kan toevoegen (wat we soms voor jou – stiekem – al hebben gedaan)!"
Het boek bestaat uit 4 hoofdstukken:
- Studeren is topsport
"In dit hoofdstuk verdiep je je in de werking van je brein. Je zal merken dat studeren echte topsport is! En dat het goed is om rekening te houden met een aantal fundamentele principes over effectief studeren."
- Opwarming
"In dit hoofdstuk kom je meer te weten over het belang van sterke studeergewoontes, een slimme studieplek en het stellen van leerdoelen."
- Intense work-out
"In dit hoofdstuk krijg je een waaier aan effectieve studeerstrategieën aangereikt, stap voor stap uitgewerkt op handige studeerkaarten."
- Cooldown
"In dit hoofdstuk blik je vooruit naar een volgende studeersessie."
2. Wijze lessen: 12 bouwstenenen voor effectieve didactiek (Open Universiteit)
In dit boek leggen de auteurs twaalf instructieprincipes uit. Deze principes onderbouwen zij met wetenschappelijk onderzoek en ze geven praktische voorbeelden hoe ze te gebruiken in een onderwijsbijeenkomst. Bij dit boek hebben de auteurs hulp gekregen van docenten die met praktijkvoorbeelden illustreren hoe ze aan de slag zijn gegaan met de principes.
De 12 bouwstenen:
- Activeer relevante voorkennis
- Geef duidelijke, gestructureerde en uitdagende instructie
- Gebruik voorbeelden
- Combineer woord en beeld
- Laat leerstof actief verwerken
- Gebruik manieren om te achterhalen of de hele klas het begrepen heeft
- Ondersteun bij moeilijke taken
- Spreid oefening met leerstof over de tijd
- Zorg voor afwisseling in oefeningtypen
- Gebruik toetsing als leer- en oefenstrategie
- Geef feedback die leerlingen aan het denken zet
- Leer je leerlingen effectief leren
3. Active learning cheat sheet: 10 steps to getting started (Vanderbilt University)
Dit is een 'cheat sheet' met 10 stappen om te beginnen met 'active learning' als docent. De 10 stappen:
- Creëer een open en veilige omgeving
Hoe kun je een gastvrije omgeving beklimmen?
- Stel een doel voor de activiteit
Wat wil je dat studenten kunnen doen?
- Kies de juiste oefening
Wat moeten studenten doen om het doel te bereiken?
- Identificeer voorbereiding op de oefening
Wat moeten studenten-en u-doen om voorbereid te zijn?
- Overweeg links naar andere klasse -elementen
Hoe past deze oefening binnen de klassenstroom?
- Plan hoe u de activiteit zult introduceren
Hoe ga je de redeneer uitleggen aan studenten?
- Plan de logistiek
Hoe lang duurt het? Hoe gaat u de voortgang bewaken en zorgen voor tijdige overgangen?
- Overweeg hoe u succes beoordeelt
Welke markers gebruikt u, formeel of informeel?
- Doe het gewoon
Actief leren is productief en energiek voor zowel studenten als instructeurs.
- Herhalen en uitbreiden
Gebruik wat werkt, maak passende aanpassingen voor wat dat niet deed en probeer het opnieuw.
4. Activerend blended onderwijs in de VU-praktijk (Vrije Universiteit Amsterdam)
In dit artikel lees je wat activerend blended onderwijs in de VU-praktijk betekent. Ook vind je hier verschillende tips voor activerende werkvormen en opdrachten. Dit staat in lijn met de toolboxen (mixed classroom technieken VU en interactieve werkvormen VU), maar in dit artikel wordt er wat meer achtergrondinformatie gegeven.
Activerende werkvormen en opdrachten:
- Activiteiten en opdrachten tijdens de onderwijsbijeenkomsten (in-class)
- Implementatiegids - Activiteiten en opdrachten tijdens de onderwijsbijeenkomsten (in-class)
- Activiteiten en opdrachten buiten onderwijbijeenkomsten (out-of-class)
- Implementatiegids - Activiteiten en opdrachten buiten de onderwijsbijeenkomsten (out-of-class)
- Slim opdrachtontwerp
- Aantrekkelijke opdrachten voor Super Courses
- Inspiratievideo's van VU-collega's
- Activerend blended onderwijs per faculteit
5. Tips voor activerend blended onderwijs (Vrije Universiteit Amsterdam)
Op deze webpagina van de VU zijn didactische tips met praktische methoden te lezen die je helpen en inspireren om zelf aan de slag te gaan. Aan de pagina worden steeds nieuwe tips toegevoegd. Er is een totaaloverzicht van de tips te vinden, maar je kunt ook op thema zoeken.
De volgende thema's komen aan bod:
- Activerend blended onderwijs
- Onderwijstools en AI
- Onderwijsontwerp
- Toetsing en beoordeling
- (Peer)feedback
- Betrokkenheid en motivatie van studenten
- Diversiteit en inclusiviteit
- Tips van studenten
6. Het digitale werkvormenboek: 15 werkvormen om van jouw digitale les een succes te maken (Universiteit Utrecht)
"Dit werkvormenboek richt zich voornamelijk op werkvormen die uniek zijn voor het digitaal lesgeven of extra goed werken in het digitale klimaat. Je vind in dit boek 15 werkvormen die geschikt zijn om de uitdagingen van het digitaal lesgeven aan te pakken. In de zijlijn van de pagina's met werkvormen vind je een tijdsindicatie en een indicatie voor hoeveel personen de werkvorm geschikt is. Ook vind je in de zijlijn bij iedere werkvorm een aantal digitale middelen die je kunnen helpen om de werkvorm tot een succes te maken, zoals Mentimeter, Padlet en Mindmup."
3. Best practices informatievaardigheidsonderwijs
Link naar de bron.
Korte samenvatting
In deze uitgave worden veel verschillende praktische voorbeelden omschreven van active learning technieken. Elk voorbeeld/tip wordt opgebouwd uit: gebruik, vereiste materialen, notities, hoe te gebruiken, variaties, valkuilen. Het fijne aan de voorbeelden is dat ze zijn gericht op onderwijs vanuit de bibliotheek.
Vanaf pagina 24 kun je de active learning tips vinden.
3.2. 'Information literacy activity cookbook'
Link naar de bron.
Korte samenvatting
In dit ‘kookboek’ wordt inspiratie gegeven voor workshops en andere instructiesessies. Het is verdeeld in 4 categorieën:
- Blauw = praktijk
- Oranje = interactie
- Rood = cooperation
- Groen = instructie
3.3. 'Media and information literacy: a practical guidebook for trainers'
Link naar de bron.
Korte samenvatting
-
In deze handleiding staan trainingsideeën, oefeningen en werkbladen gericht op MIL-workshops (Media Information Literacy). Deze handleiding is geschreven voor verschillende doelgroepen. Het bestaat uit (1) een handleiding met een beschrijving van de theorie en uit (2) een werkboek met praktische opdrachten en games.
-
MIL = “is een reeks competenties die iemand in staat stelt toegang te krijgen tot media, media-inhoud te analyseren, nieuwe mediaberichten te creëren, na te denken over bestaande media-inhoud en actie te ondernemen met de media.
Mensen die media- en informatiegeletterd zijn, zijn zijn beter in staat om complexe mediaberichten uit kranten, boeken, radio, televisie, billboards, websites, sociale media en alle andere vormen van media te begrijpen. Ze kunnen desinformatie beter herkennen, weten hoe ze informatie moeten verifiëren en kunnen zelf mediaberichten produceren.”
- Ontwikkelen van MIL-vaardigheden:
- Toegang
- Analyseren
- Creëren
- Reflecteren
- Actie ondernemen
Disclaimer: het is wel voornamelijk gericht op media en niet op wetenschappelijke literatuur. Je zou sommige opdrachten wel kunnen omvormen en wat moeilijker kunnen maken.
3.4. 'Instruction in libraries and information centers: an introduction'
Link naar de bron.
Korte samenvatting
Dit boek is verdeeld in 5 delen:
- Instructie binnen bibliotheek- en informatieomgevingen.
- Dit deel biedt een overzicht van de geschiedenis en rol van instructie binnen het beroep en een onderzoek naar de identiteit van bibliothecarissen als leraren.
- Basis voor leren en lesgeven.
- Leertheoriën worden besproken, net als active learning, inclusive classroom, toegankelijkheid. Deze concepten zijn verweven in de rest van het boek.
- Instructional design.
- Praktisch gedeelte met: het schrijven van leerresultaten, ontwikkelen van beoordelingen, selecteren van instructiestrategieën. Ook wordt in dit deel advies gegeven over presentatievaardigheden en het ontwerpen van instructiemateriaal.
- Theorieën en principes van instructieontwerp in de context van specifieke soorten instructieaanbod, waaronder online, studiepunten en 1-op-1 instructie.
- Beheren van instructieprogramma’s en het ondernemen van outreach.
Het boek is erg praktisch ingericht. Binnen de hoofdstukken worden er 'activiteiten' omschreven. Deze omvatten vragen voor eigen reflectie en discussie. Later in het boek komen er ook 'activiteiten' die je kan gebruiken voor je onderwijsontwerp, zoals activiteit 6.3 'Using UDL to adress 'pinch points'', te vinden op pagina 117. Verder is het boek gekoppeld aan het ACRL framework. Je kan je nog meer inspireren door de aangerade bronnen aan het einde van elk hoofdstuk. In deze aangerade bronnen staan ook best practices beschreven.
Om een blik te geven op wat er voor activiteiten staan in het boek, hier wat voorbeelden:
-
Pag. 77-82: voorbeelden van active learning technieken en strategieën (komen deels overeen met de toolbox van de VU)
-
Pag. 96-99: strategieën voor inclusief onderwijzen
-
Pag. 138-143: voorbeelden van pre-assessment
-
Pag. 168-170: typen assessment
-
Pag. 170-176: ontwikkelen van assessment activiteiten
-
Pag. 193-199: tips voor discussies
-
Pag. 195-196: stel betere vragen
-
Pag. 202-203: schrijfopdrachten
-
Pag. 204-205: methoden voor groepswerk
-
Pag. 213-226: theoretische achtergrond en best practices
-
Pag. 226: het vinden van bestaand instructiematerialen (hier staan links naar materialen)
-
Pag. 228-229: tools (zoals Canva, Pixabay, PowerPoint, etc.)
-
Pag. 232-235: teaching styles
-
Pag. 236-243: basis presentatievaardigheden
-
Pag. 248-254: plannen van evaluatie
-
Pag. 264-265: student feedback
-
Pag. 283-290: interactie in online instructies: content, instructors, en peers
-
Pag. 299-300: best practices voor het ontwikkelen en managen van instructievideo’s
-
Pag. 303-304: best practices voor ontwikkelen multimedia tutorials
3.5. Informatievaardigheden voor leraren
Link naar de bron.
Korte samenvatting
In deze publicatie wordt uitgegaan van een 6-fasenmodel:
- Definiëren
- Zoeken
- Selecteren/beoordelen
- Verwerken
- Presenteren
- Evalueren
Deze publicatie gaat dus in op de inhoud van informatievaardigheden en niet zozeer op methoden en technieken voor in het onderwijs.
3.6. 'Model van zeven onderwijsprincipes voor het onderwijzen van informatievaardigheden in het hoger onderwijs'
Link naar de bron.
Korte samenvatting
“Dit model beschrijft evidence-informed didactische principes voor het onderwijzen van digitale informatievaardigheden in het hoger onderwijs. Het model laat zien dat deze principes met elkaar samenhangen en elkaar onderling versterken. Deze principes zijn gebaseerd op een literatuuronderzoek over effectieve interventies voor het onderwijzen van digitale informatievaardigheden in het hoger onderwijs.” (Josien Boetje)
4. Train-the-trainer
4.1. 'Workshop informatievaardigheid voor docenten in het hoger onderwijs'
Link naar de bron.
Vanuit de landelijke werkgroep Information Literacy vanuit de UKB/SHB worden regelmatig workshops aangeboden over verschillende onderwerpen, zoals des- en misinformatie, AI, etc. De doelgroep van deze workshops zijn informatiespecialisten. Wij delen de slides op onze website, zie bovenstaande link. Deze slides kunnen dienen als inspiratie of je kan ze hergebruiken voor je eigen onderwijs.
Workshops die wij hebben gegeven en waarvan de slides te bekijken zijn. Tussen haakjes wordt de datum aangegeven wanneer de desbetreffende workshop is gegeven:
- Ontwikkel en blend je IL leermaterialen met inzet van AI (31-05-2024)
- LOOWI bijeenkomst: integratie van (Gen)AI in informatievaardigheidsonderwijs (24-05-2024)
- Workshop effectieve didactiek van informatievaardigheden in het hoger onderwijs: onderwijsprincipes (08-04-2024)
- Kritisch denken als schild tegen des- en misinformatie (21-03-2024)
- AI onder de motorkap (27-02-2024)
- Ontdek de toekomst van informatievaardigheden met AI-tools (18-09-2023)
- Hoe ontwerp je een e-learningmodule: praktische handvatten (22-06-2023)
- Etc.
4.2. 'Informatievaardigheden (mediawijsheid): train-the-trainer module'
Link naar de bron.
De link bevat: een downloadbare module en een docentenhandleiding.
- In de module staan verschillende opdrachten beschreven, gekoppeld aan het proces van zoeken, vinden, beoordelen en evalueren van literatuur.
- Moeilijkheidsgraad ligt wel wat lager dan WO-niveau.
5. Andere interessante links
Ben je nog niet uitgelezen? Of heb je nog niet gevonden wat je wilde vinden? Hier vind je nog verdere didactische lees- en ontwikkeltips:
- Digitale toegankelijkheid (materialen maken geschikt voor verschillende leerlingen).
-
Theorie van het leren (hoe leren ‘lerenden’? hoe leer je vaardigheden, Hoe leer je effectief?), Surma and Kirchner.
-
Een handig overzicht van pedagogisch-didactische richtlijnen voor 'technology enhanced learning' vind je hier.
-
Op de SURF-website staat ook veel informatie met betrekking tot online en blended onderwijs op overzichtelijke wijze bij elkaar. Neem daar eens een kijkje en doe er je voordeel mee!
-
Saunders, L. & Wong, M.A. (2020). Instruction in Libraries and Information Centers: An Introduction. Windsor & Downs Press, Illinois. Verkregen van: https://iopn.library.illinois.edu/books/windsor-downs/catalog/book/12
-
Surma, T., Vanhoyweghen, K., Sluijsmans, D., Camp, G., Muijs, D., & Kirschner, P. A. (2019). Wijze lessen: twaalf bouwstenen voor effectieve didactiek. Ten Brink Uitgevers. Verkregen van https://www.ou.nl/web/wijze-lessen
- Active Learning Techniques for Librarians (boek)
Walsh, A. & Padma, I. (2010). Active learning techniques for librarians: Practical examples. Cambridge: Chandos.
-
Active learning for library instruction
(Aan het einde van deze pagina staat nog een referentielijst met nog meer bronnen)
