Voor je begint...
Om deze opdracht te kunnen maken, moet je EduGIS gebruiken.
Dat kan op twee schermen, waarbij één de EduGIS open heeft en de ander deze opdracht.
Of je maakt gebruik van deze handige splitscreen view.
Inleiding
Alhoewel klimatologen nog over oorzaken en oplossingen discussiëren is het inmiddels wel duidelijk dat wereldwijd de temperatuur stijgt en het neerslagregiem verandert. Er valt meer neerslag en de neerslag valt onregelmatiger. De hevige buien die vooral in de zomer in korte tijd vallen zorgen voor wateroverlast en piekafvoeren in rivieren.
- Wat voor gevolgen heeft dit voor de Nederlandse rivieren en in het bijzonder de IJssel?
- Wat gebeurt er met het landschap langs de IJssel om het waterbergend vermogen van de rivier te vergroten?
Dat ga je met behulp van EduGIS onderzoeken. We gaan er ervan uit dat je al ervaring hebt met EduGIS.
Als je niet meer precies weet hoe het werkt, kun je de les 'Hoe werkt EduGIS?' doorlopen.
Introductie
1. Over welk plan van de overheid gaat dit filmpje en wie werken er allemaal samen?
Je gaat nu de rivier tussen Zwolle en Kampen onderzoeken.
Oriëntatie
Zoek de plaatsen Kampen en Katerveer (bij Zwolle) en zoom zo in dat je beide plaatsen in beeld hebt:
De IJssel stroomt van Katerveer richting Kampen. Dit kaartbeeld en riviertraject heb je steeds voor alle opdrachten nodig.
(Maak eventueel een kaartlaag (penknop) met punten op de plaatsen Kampen, Wilsum en Zalk.)
De foto hierboven is gemaakt op de dijk die langs de IJssel loopt.
2. Hoe heten de dammen die haaks op de rivier staan?
3. Hoe groot is de afstand hemelsbreed tussen het station in Kampen en het Katerveer in Zwolle?
4. Meet nu nogmaals de afstand tussen beide plaatsen maar nu langs de rivier de IJssel. Je moet dus ook alle bochten meenemen!
Wielen
Zoom in op de rivier.
De dijken waren vroeger niet zo heel sterk en braken regelmatig. Bij zo’n doorbraak ontstond er een diep gat omdat de grond weggespoeld werd. Zo’n gat wordt een ‘wiel’ genoemd. De mensen maakten de dijk weer aan elkaar door het wiel binnen de dijk of buiten de dijk te houden. Op de foto zie je zo’n wiel.
Je kunt inzoomen naar het wiel door deze coördinaten te plakken in het zoekvenster van EduGIS: 52.54194,5.94870
5. Is dit wiel binnengedijkt of buitengedijkt? (Tip: buitendijks is het gebied dat buiten de dijken ligt en gemakkelijk kan overstromen)
Ten noorden van Scherenwelle is dat wiel mooi te zien. Zie onder:
Nederzettingen
We wonen redelijk veilig en dat dachten de mensen vroeger ook al.
- Voeg de laag Overijssel 17e eeuw toe.
Doe dit door te filteren op "Overijssel" of navigeer naar de map Historische kaarten > Historische kaarten Blaeu.
6. Speel met de doorzichtigheidsschuif en beantwoord deze vraag: Welke nederzettingen lagen langs het traject Katerveer - Kampen in de 17de eeuw ook al aan de rivier?
7. Welke plaatsen zijn pas later aan de rivier gesticht?
Ook ten noorden van Wilsum zijn nieuwe plaatsen gesticht zoals Oosterholt en Mastenbroek.
- Verwijder de laag Overijssel 17e eeuw.
- Voeg de laag 25cm zeespiegelstijging toe. Zoek op "25cm" of navigeer naar de map Water > Overstromingsrisico.
8. Wat gebeurt er met deze plaatsen bij zo’n zeespiegelstijging?
9. Liggen deze plaatsen boven of beneden NAP?
10. Waardoor werd het mogelijk dat plaatsen zoals Mastenbroek konden ontstaan?
- Voeg de laag Hoogte (AHN) toe uit de map Landschap, bodem, ondergrond > Hoogte).
11. Wat valt je op als je naar de hoogte van de drie markeringspunten (Kampen, Wilsum en Zalk) kijkt?
- Voeg de laag grondsoorten toe (uit de rubriek Landschap, grond en bodem > Grondsoorten).
12. Welke grondsoort overheerst bij deze drie punten: klei of zavel?
Allemanshoeve
De boerderij “Allemanshoeve” ligt aan de IJssel op coördinaten 52.515,5.97
Kopieer en plak deze coördinaten in het zoekvenster van EduGIS. Vlieg er heen en zoom iets uit.
De boer vertelde ons dat bij hoogwater het water nooit verder komt dan de schommel op de foto.
13. Streep de foute woorden door.
De boerderij Allemanshoeve ligt binnendijks / buitendijks.
De boerderij ligt wel / niet in de uiterwaard.
14. Uit hoeveel (bedrijfs)gebouwen bestaat deze boerderij?
TIP: bedenk zelf op welke kaartlaag je dit het best kunt zien!
15. Op welke grondsoort is deze boerderij gebouwd?
16. Vul in: Deze boerderij ligt op een .... duin op een hoogte van ongeveer .....
Maatregelen
Je gaat nu kijken naar de maatregelen tegen overstroming.
- Voeg de laag Dijkringen toe (uit de map Water > Hoogwaterbescherming > Dijken en duinen 2024).
Langs de IJssel liggen nu stevige dijken. De plaatsen Wilsum en Zalk zullen niet zo snel overstromen.
17. Hoe groot is de kans dat Wilsum en Zalk door een overstroming worden getroffen? Lees af uit de legenda.
In de vorige eeuw zijn veel rivieren gekanaliseerd. De meanders in de rivier werden rechtgetrokken en stuwen en sluizen werden geplaatst.
18. Hoeveel meanders liggen er in het traject tussen Katerveer bij Zwolle en het Kampen?
Voor de scheepvaart zou het aantrekkelijk zijn om deze meanders recht te trekken.
19. Met hoeveel kilometer wordt de afstand tussen Katerveer en Kampen dan korter?
20. Is dit gunstig voor het waterbergendvermogen van de rivier? Leg je antwoord uit.
Langs de IJssel zijn maatregelen genomen om de rivier meer ruimte te geven.
- Verwijder de openstaande kaartlagen.
- Voeg uit de rubriek Toekomst > Plannen: Nieuwe Kaart de volgende kaartlagen toe:
Wissel een paar keer tussen de verschillende kaartlagen.
Je ziet bij de kaartlaag Nieuwe Kaart-Water dat er twee veranderingen plaatsvinden. Je gaat de veranderingen iets nauwkeuriger bekijken.
- Zoom in de op de verandering die ten westen van Katerveer heeft plaatsgevonden.
21. Welke verandering wordt bedoeld en wat is opvallend als je deze met de huidige situatie vergelijkt?
Kies uit:
a kribverlaging
b aanleg nevengeul
c zomerbedverdieping
d aanleg meestromende nevengeul
e verdiepen van de uiterwaard
f aanleg van een groene bypass
22. Door welk gebied gaat deze geul stromen?
- Voeg nu de kaartlaag grondsoorten (weer) toe en zet deze op 50% doorzichtigheid.
23. Welke grondsoort vind je bij nummer 1 en 2?
(klik op het kaartje hieronder voor vergroting)
- Voeg nu de kaartlaag Hoogte (AHN) (weer) toe.
24. Welke punt ligt hoger? Punt 1 of punt 2?
25. Welke uitspraken over deze nieuwe situatie zijn juist? Noteer de letters van de juiste uitspraken over de nieuwe situatie in de Vreugderijkerwaard.
A. Deze extra geul wordt alleen bij hoge waterstanden gevuld met water.
B. Dit is een meestromende nevengeul omdat het water van de IJssel hier altijd stroomt.
C. Deze geul ligt in binnendijksgebied.
D. Deze geul ligt in een uiterwaard.
E. De rivier de IJssel stroomt hier tussen een rivierduin en de winterdijk
F. Bij hoge waterstanden zijn de boerderijen via de dijk bereikbaar
- Zoom nu in op de andere verandering die ten westen van Wilsum wordt uitgevoerd.
26. Welke verandering vindt hier plaats? Kies uit:
A. kribverlaging
B. aanleg nevengeul
C. zomerbedverdieping
D. aanleg meestromende nevengeul
E. verdiepen van de uiterwaard
F. aanleg van een bypass
Bij hoge waterstanden gaat de rivier de IJssel via een nieuwe waterloop stromen. Het gevolg is dat het water in de IJssel minder hoog komt te staan.
27. In welk water/meer/zee mondt een deel van de rivier de IJssel dan uit?
- Verwijder alle openstaande kaartlagen.
- Voeg de volgende kaartlagen toe.
- Schade per ha (2010) uit de map Water > Overstromingsschade.
- Aantal inwoners (2020) uit de map Bevolking > Dichtheid > CBS Vierkanten
- Nieuwe Kaart-Water (Toekomst > Plannen: Nieuwe Kaart)
- Hoogte (AHN) (Landschap, grond en bodem > Hoogte)
- Zorg dat de kaartlaag Nieuwe Kaart - Water altijd zichtbaar is (dus "bovenop ligt") en wissel de andere kaartlagen door ze in de legenda te verschuiven of onzichtbaar te maken.
28. Welke uitspraken over de verandering zijn juist? Noteer de letters van de goede uitspraken.
A. Door de aanleg van de nevengeul heeft de stad Zwolle minder last van het hoge water
B. De nevengeul ligt in een gebied dat bij overstromingen leidt tot hoge schadeposten
C. De nevengeul gaat door een deel van het land stromen dat nu ook al laag ligt
D. De bevolkingsdichtheid in het gebied van de nevengeul is hoog
E. Door de aanleg van deze nevengeul heeft de stad Kampen minder last van overstromingen
F. De bevolkingsdichtheid in het gebied van de nevengeul is hoog
29. Schrijf nu zelf op basis van bovenstaande kaarten op waarom de nevengeul juist op deze locatie gesitueerd is.
- Verwijder nu de kaartlagen Schade per ha (2010) en Hoogte (AHN).
- Voeg de kaartlaag Nieuwe Kaart - Groen toe.
- Wissel een aantal keren tussen de openstaande kaartlagen en speel een beetje met de “doorzichtigheid”.
30. Welke uitspraken over het gebied tussen Katerveer in Zwolle en Kampen zijn juist? Noteer de letters van de goede uitspraken.
A. Veel groen wordt binnendijks gerealiseerd.
B. Vooral de dimensie natuur overheerst in de uiterwaarden tussen Zwolle en Kampen.
C. Veel groen wordt buitendijks gerealiseerd
D. De bypass wordt voor de scheepvaart belangrijk
E. Het gebied langs de nevengeul wordt voor de recreatie ingericht
F. In de uiterwaarden krijgen water en natuur alle ruimte
G. De nevengeul krijgt dezelfde functies als de nevengeul in de Vreugderijkerwaard.
- Zoom nu in op de Vreugderijkerwaard en bekijk onderstaande foto’s.
31. Welke dimensie staat in dit gebied vooral centraal?
Op de foto hierboven zie je de inlaatduiker “Heerenbroek”. Deze inlaat ligt aan de noordkant van de rivier de IJssel.
Kopieer en plak deze coördinaten: 52.53063,5.99376
32. Is de foto genomen vanaf de zomerdijk of vanaf de winterdijk?
33. Wat is de naam van deze dijk?
- Zoom in op het gebied achter de inlaat. Deze inlaat is in de winter gesloten en in de zomer staat deze open.
34. Wanneer zijn de rivierstanden het hoogst?
35. Wanneer zijn de rivierstanden het laagst?
36. Wat is de functie van deze inlaat?
37. Noem minstens 2 bewijzen die je met behulp van de kaartlagen in EduGIS kunt vinden waarom het gebied achter de inlaat niet als retentiegebied dienst kan doen.
Langs de IJssel tussen Arnhem en Zwolle zijn nog meer maatregelen genomen om de rivier meer ruimte te geven.
- Zorg dat alleen de kaartlaag Nieuwe Kaart - Water aan staat en verschuif de kaart vanaf Zwolle langs de rivier tot Arnhem. Zoom regelmatig in.
38. Bij welke twee plaatsen krijgt de rivier de meeste ruimte om haar water bij hoog water kwijt te kunnen?
39. Wat voor ingrepen worden hier uitgevoerd?
40. Schrijf nu een kort verslag waarin een antwoord op de volgende vragen staat:
*Welke maatregelen zijn er genomen tussen Zwolle en Kampen om de rivier de IJssel meer ruimte geven?
*Welke dimensie staat in dit gebied centraal?
