Hoofdstuk 2: bewegen

Hoofdstuk 2: bewegen

Welkom

 

Vandaag gaan we op ontdekkingstocht in de wereld van biologie door ons te focussen op het skelet, de basis van ons lichaam. Samen gaan we kijken naar hoe deze belangrijke delen van ons lichaam zijn opgebouwd en wat ze doen. We gaan begrijpen hoe ze ons helpen om te bewegen, ons beschermen en groeien. Met leuke activiteiten gaan we de namen van verschillende botten leren en begrijpen wat ze voor ons doen. Dus laten we er klaar voor zijn om te leren, vragen te stellen en plezier te hebben terwijl we meer te weten komen over ons skelet. Laten we vol enthousiasme en nieuwsgierigheid aan deze digitale biologielessen beginnen!

Hoofdstuk 2: Bewegen

2.1 Botten


Leerdoelen in deze paragraaf:

  • De leerling kent de namen van de botten en kan deze benoemen in het skelet.
  • De leerling kunt de taken van het skelet noemen.
  • De leerling kunt de bouw van een bot beschrijven en kunt been en kraakbeen herkennen.
  • De leerling kunt beschrijven waar botten uit bestaan en hoe dat verandert als je ouder wordt.
  • De leerling kunt uitleggen hoe de wevelkolom schokken opvangt.

 

Bron 1: De wervelkolom met schedel, borstkas en bekken
Bron 1: De wervelkolom met schedel, borstkas en bekken


Bron 2: Botjes kalk en lijmstof
Bron 2: Botjes kalk en lijmstof

Hoe zijn botten opgebouwd?

Onderstaand filmpje gaat nogmaals in op de samenstelling van bot. Bekijk dit filmpje voor een herhaling van dit onderwerp. 

Hoe vangt je wervelkolom schokken op?

Bron 3 toont de wervelkolom, die is ontworpen om te kunnen veren. Daardoor vangt de wervelkolom schokkende bewegingen van je lichaam op. De veerkracht van de wervelkolom wordt op twee manieren bereikt:

  1. Kraakbeenschijven: Tussen de wervels bevinden zich kraakbeenschijven (zie bron 3, links). Deze schijven kunnen een beetje worden samengedrukt en vervolgens weer terugveren, waardoor de wervelkolom kan veren.

  2. Dubbele S-vorm: Van opzij bekeken, lijkt de wervelkolom op twee overlappende S-vormen (zie bron 3, rechts). Deze vorm staat bekend als de dubbele S-vorm. Dankzij deze vorm kan de wervelkolom een beetje worden samengedrukt en vervolgens weer terugveren.

Bron 3: De wervelkolom veert dankzij de kraakbeenschijven en de dubbele S-vorm
Bron 3: De wervelkolom veert dankzij de kraakbeenschijven en de dubbele S-vorm
Bron 4: Wervels
Bron 4: Wervels

2.2 Botten bewegen


Leerdoelen in deze paragraaf:

  • De leerling kunt de verbindingen van botten benoemen en kunt aangeven hoe beweeglijk die zijn.
  • De leerling kunt de onderdelen van een gewricht benoemen en kunt beschrijven hoe een gewricht werkt.
  • De leerling kunt de soorten gewrichten noemen en aanwijzen in het skelet.

 

Gewrichten

.

Hoe werkt een gewricht?

In bron 1 zie je hoe een gewricht eruitziet.

De bolvormige gewrichtsknobbel past precies in de gewrichtskom, waardoor de botten kunnen bewegen. Een dun laagje kraakbeen bedekt zowel de gewrichtsknobbel als de kom, waardoor de botten gemakkelijk langs elkaar kunnen bewegen zonder te slijten.

Het gewrichtskapsel, een stevig vlies dat het gewricht volledig omhult, houdt de botten bij elkaar en beschermt het gewricht. Bovendien produceert het gewrichtskapsel gewrichtssmeer, waardoor het gewricht soepel kan bewegen.

Gewrichten die zwaar werk moeten verrichten, zoals het kniegewricht, worden extra versterkt door gewrichtsbanden.

Bron 1: Een gewricht van buiten (1) en van binnen (2).
Bron 1: Een gewricht van buiten (1) en van binnen (2).



Welke soorten gewrichten heb je?

Bron 4: Rolgewricht
Bron 2: Scharniergewricht  
Bron 3: Kogelgewricht

.

 

Kniegewricht

2.3 Spieren


Leerdoelen in deze paragraaf:

  • De leerling kunt de bouw en de werking van de spieren beschrijven.
  • De leerling kunt beschrijven hoe de spieren samenwerken.
  • De leerling kunt beschrijven hoe de hartspier werkt.
  • De leerling kunt beschrijven hoe kring- en lengtespieren samenwerken.

 

Wanneer je vlees eet, eet je vooral de spieren van dieren. Je eigen "vlees" bestaat ook uit spieren. Het totaal van alle spieren vormt het spierstelsel (zie bron 1). In je lichaam bevinden zich ongeveer zeshonderd verschillende spieren, elk met een specifieke functie. Sommige spieren maken bijvoorbeeld glimlachen mogelijk, terwijl andere ervoor zorgen dat je kunt lopen.

Bron 1: Spierstelsel
Bron 1: Spierstelsel
Bron 2: De bouw van een spier
Bron 2: De bouw van een spier

Hoe buig en strek je je arm?

Bron 3: Buigen en strekken armspier
(Niwadare, 2015)

Arm buigen
Als de armbuigspier samentrekt, wordt hij korter en dikker. Hierdoor trekt de pees aan je spaakbeen en buigt je onderarm naar je bovenarm toe.


Arm strekken
Als de armstrekspier samentrekt, strek je je gebogen arm weer. De armbuigspier ontspant zich en wordt dan uitgerekt.

 

 

 

 

.

Wat is kramp?

 

Welke andere soorten spieren heb je?

In je verteringsorganen, bloedvaten, huid en hart bevinden zich ook spieren, maar deze zijn niet verbonden met je botten, dus het zijn geen skeletspieren.

Het hart, een grote holle spier gevuld met bloed, pompt het bloed door je bloedvaten wanneer het samentrekt.

De spieren in de wanden van je slokdarm, maag en darmen duwen voedsel door je spijsverteringsstelsel. Er zijn twee soorten spieren in deze organen: kringspieren en lengtespieren.

Bron 4: Kringspieren en lengtespieren trekken om de beurt samen
Bron 4: Kringspieren en lengtespieren trekken om de beurt samen

2.4 Blessures


Leerdoelen in deze paragraaf:

  • De leerling kunt de verschillende blessures van botten, spieren en gewrichten noemen.
  • De leerling kunt uitleggen waardoor je blessures krijgt en hoe je ze behandelt.
  • De leerling kunt uitleggen hoe je blessures kunt voorkomen.
  • De leerling kunt beschrijven wat een goede lichaamshouding is.

 

Hoe behandel je een botblessure?

Een botbreuk, ook wel bekend als botblessure, ontstaat vaak na een val. Met behulp van röntgenstraling kan een foto worden gemaakt waarop de botbreuk zichtbaar is.

Op de röntgenfoto in bron 1 is een gebroken sleutelbeen te zien. Deze breuk is zo ernstig dat een operatie noodzakelijk was. Op de foto is het resultaat van de operatie te zien, waarbij een metalen plaat met schroeven is geplaatst om de botstukken bij elkaar te houden.

In de meeste gevallen zijn botbreuken echter minder ernstig en vereisen ze geen operatie. Een arts kan de botstukken dan manipuleren en op elkaar plaatsen, waarna het been wordt ingegipst om te voorkomen dat de botdelen verschuiven.

Bron 1: Een botbreuk (Nawoot, z.d.)
Bron 1: Een botbreuk (Nawoot, z.d.)

Zenuwen in de knel

Hoe voorkom je blessures?

1. Bescherming
Veel blessures kun je voorkomen door de juiste kleding en beschermende middelen te dragen. Denk hier aan goede loopschoenen of een helm. Deze beschermen de voet en de schedel.

2. Intapen
Om je lichaam te beschermen tegen gewrichtsblessures, kun je deze intapen.

3. Warming-up
De spieren raken door de warming-up goed doorbloed, waardoor ze beter kunnen samentrekken.

4. Coolingdown
Door je spieren te bewegen en te rekken, zorg je ervoor dat er voldoende bloed door je spieren stroomt om alle afvalstoffen af te voeren.

 

Wat is een goede lichaamshouding?

De lichaamshouding is de manier waarop je zit, staat en beweegt. Bij een goede lichaamshouding, houd je je rug recht. Alleen dan blijf de wervelkolom in de juiste vorm: de dubbele S-vorm.


Een goede lichaamshouding

Extra filmpjes

(2.1) Het bottenlied

(2.1) Geraamte van de mens
Bekijk dit filmpje thuis. Dit is te lang voor in de les.

(2.1) Wat is scoliose?

(2.1) Samenstelling van bot

(2.2) Wat is reuma?

(2.3) Armspieren

(2.4) Is vingers knakken slecht voor je botten?

(2.4) Hoe ontstaat een blauwe plek?

PO: je conditie testen

Inleverdatum: vrijdag 29 maart 2024

Les 1: maandag 26 februari

Instaptoets

Extra oefenen

Hieronder vind je een aantal opgaven voor extra oefening. Je mag gebruik maken van de informatie op deze wikiwijs en uit het boek.

 

Wie: iedereen met een cijfer lager dan een 6 voor de instaptoets

Wat: oefenen van deze vragen

Hoe: individueel in stilte

Hulp: de online wikiwijs en je boek

Tijd: dit lesuur

Uitkomst: je hebt gekeken naar het skelet en de functies hiervan, je kunt de onderdelen benoemen en hoe deze in elkaar zitten

Klaar: maak de extra uitdaging of ga verder met een ander onderdeel van deze wikiwijs

 

.

2.1 Botten

Bron 1: Het skelet
Bron 1: Het skelet

.

2.2 Botten bewegen

Bron 2: Gewricht
Bron 2: Gewricht

.

2.3 Spieren

Bron 3: Spier
Bron 3: Spier

.

2.4 Blessures

Bron 4: Een blessure in het lichaam
Bron 4: Een blessure in het lichaam

Extra uitdaging

Hieronder vind je een aantal opgaven voor extra oefening. Je mag gebruik maken van de informatie op deze wikiwijs en uit het boek.

 

Wie: iedereen met een cijfer hoger dan een 6 voor de instaptoets

Wat: oefenen van deze vragen

Hoe: individueel in stilte

Hulp: de online wikiwijs en je boek

Tijd: dit lesuur

Uitkomst: je hebt gekeken naar het skelet en de functies hiervan, je kunt de onderdelen benoemen en hoe deze in elkaar zitten

Klaar: maak de extra verdieping of ga verder met een ander onderdeel van deze wikiwijs

 

.

2.1 Botten

Bron 1: Het skelet
Bron 1: Het skelet

.

2.2 Botten bewegen

.

2.3 Spieren

.

2.4 Blessures

Stel je voor dat iemand te maken heeft met een blessure of een breuk in de arm. In dergelijke gevallen kan het noodzakelijk zijn om chirurgisch in te grijpen voor genezing. Een metalen plaat wordt dan in het bot geplaatst om beweging te beperken, en daarmee de genezing te bevorderen en ervoor te zorgen dat de arm weer goed kan functioneren.

Bron 2: Röntgenfoto rechterarm (Rivas, z.d.)
Bron 2: Röntgenfoto rechterarm (Rivas, z.d.)

Extra verdieping

Hieronder vind je een digitaal boek over het skelet en haar functies, dit geeft hopelijk nog meer verheldering en laat jouw ook tot het denken zetten.

Wie: de leerlingen die nog wat extra verdieping in de lesstof willen

Wat: blader door het digitale boek 

Hoe: individueel in stilte

Hulp: kom je ergens niet uit of heb je meer vragen, zijn beide docenten ter beschikking om je vragen te beantwoorden

Tijd: dit lesuur

Uitkomst: extra verdieping in het menselijke skelet, met moeilijke termen

Klaar: neem een kijkje op de rest van de wikiwijs en neem de lesstof verder door

 

Indien bovenstaande de pagina's niet toont, druk dan op deze tekst om het boek in een nieuw venster te openen. Je moet eerst een beetje naar beneden scrollen, de eerste paar pagina's zijn niet beschikbaar. 

 

.

De Morree, J. (2008). Dynamiek van het menselijk bindweefsel: Functie, beschadiging en herstel. Bohn Stafleu van Loghum.

Les 2: woensdag 28 februari

Eindtoets

Dit is het! Je hebt zoveel geoefend en je bent klaar om de eindtoets te maken. Dit is en blijft een oefenmoment. Ben je niet blij met jouw cijfer? Meer oefenen!

Zodra je klaar bent, mag je gerust verder oefenen. Wacht tot de docent de evaluatie klassikaal gaat afnemen. Heel veel succes!

Feedback geven

Super leuk dat jullie aan de slag zijn gegaan met deze wikiwijs. De docent vindt het belangrijk om te horen wat jullie er van vonden, met tips en tops. Hoe gaan we dat doen?

 

Wat: de docent wilt graag feedback van jullie ontvangen over deze twee lessen

Waarom: zodat de docent in de toekomst deze lessen kan verbeteren

Hoe: iedereen krijgt twee post-its van de docent, schrijf hier een tip en top op en plak deze op het bord

Tijd: de laatste 5 minuten van de les

Klaar: je hebt je post-it op het bord gehangen

Bron 1: voorbeeld van een lege post-it
Bron 1: voorbeeld van een lege post-it

Oefenen voor iedereen

Blooket - quiz

Onderaan deze tekst staat de link om via Blooket te oefenen. Als je klaar bent met oefenen, druk je op het pijltje links boven om terug te gaan naar de wikiwijs.

Vul altijd jouw eigen naam in, geen 'nicknames'!

Gimkit - woordzoeker

Onderaan deze tekst kun je met een woordzoeker gaan oefenen.

Vul altijd jouw eigen naam in, geen 'nicknames'!

Begrippenlijst

A
afvalstoffen = stoffen die ontstaan in een werkende spier
armbuigspier = biceps, arm buigt
armtrekspier = triceps, arm strekt

B
been = bot
beencellen = cellen die het beenweefsel vormen
beenderstelsel = skelet
beenmerg = zit in het midden van lange botten
bekken = bestaat uit twee heupbeenderen en het heiligbeen
beschermende middelen = voorkomen blessures, bijvoorbeeld een helm
blessure = beschadiging aan een bot, spier of gewricht
borstkas = borstbeen, ribben en borstwervels
botbreuk = blessure (breuk) aan een bot
buigspieren = spieren waarmee je een lichaamsdeel buigt

C
coolingdown = oefeningen na afloop van een sporttraining waardoor afvalstoffen uit spieren wprden afgevoerd

D
dubbele S-vorm = speciale vorm van de wervelkolom die deze veerkrachtig maakt

G
gewricht = meest beweegelijke verbinding tussen twee botten
gewrichtsbanden = banden die een gewricht extra verstevigen
gewrichtskapsel = taai vlies dat om een gewricht ligt (bescherming); het maakt gewrichtssmeer
gewrichtsknobbel = deel van een gewricht dat als een puzzel past in de gewrichtskom
gewrichtskom = deel van een gewricht dat als een puzzel past in de gewrichtsknobbel
gewrichtsmeer = laagje smeer dat het gewricht soepel laat bewegen

H
hart = grote holle spier die het bloed door je bloedvaten pompt; wordt nooit moe

I
intapen = omwikkelen van gewrichten met linnen plakband waardoor je gewrichtsblesures voorkomt

K
kalk = maakt botten stevig
kogelgewricht = meet beweegelijk gewricht
kraakbeen = bestaat bijna helemaal uit lijmstof
kraakbeencellen = schijven van kraakbeen tussen de wervels; maakt wervelkolom veerkrachtig
kringspieren = ringvormige spieren die, als ze samentrekken, een opening vernauwen

L
ledematen = armen en benen
lengtespieren = spieren die korter worden als ze samentrekken
lichaamshouding = manier waarop je zit, staat en beweegt
lijmstof = maakt botten buigbaar

N
naadverbinding = onbeweeglijke beenverbinding; botten zitten met naden aan elkaar vast

O
ontwrichting = blessure aan een gewricht waarbij de knobbel uit de kom schiet
overbelasting = te zwaar gebruiken van spieren en gewrichten

P
pezen = taaie banden waarmee de spieren aan de botten vastzitten

R
rolgewricht = gewricht waarin twee botten om elkaar heen rollen

S
scharniergewricht = gewricht dat maar in één richting heen en weer kan bewegen
schedel = de botten in je hoofd
skelet = alle botten samen
spierbundel = groepje spiervezels
spierkneuzing = door een botsing zijn er spiervezels en bloedvaatjes in een spier stukgegaan
spierkramp = spier trekt plotseling krachtig samen
spierpijn = pijn doordat er veel afvalstoffen in een spier zijn achtergebleven
spierscheuring = er zit een scheurtje in de vliezen binnen een spier 
spiervezel = bestaat uit spiercellen, hieruit is een spier opgebouwd
strekspieren = spieren waarmee je een lichaamsdeel strekt 

V
vergroeiing = onbeweeglijk beenverbinding 
verstruiking = de gewrichtsbanden en/of het gewrichtskapsel zijn te veel uitgerekt of ingescheurd
verzwikking = ander woord voor verstruiking

W
warming-up = oefeningen waarbij de spieren worden voorbereid op een sportprestatie, de spieren raken goed doorbloed
wervel = bot dat onderdeel is van de wervelkolom
wervelgat = het gat in een wervel, hierin zit het ruggenmerg
wervelkolom = geheel van wervels en kraakbeenschijven
wervellichaam = het stevige deel van een wervel

Z
zetten = bij een botbreuk duwt een arts de botstukken precies tegen elkaar , daarna komt er gips op de botten
zweepslag = plotselinge spierscheuring

Bronnenlijst

Tekst:

Akkerman, T., den Hertog, M., Hulst, L., Nuiver, J. (2021). Nectar 5e editie vmbo-t/havo deel 1 leerwerkboek A

De Morree, J. (2008). Dynamiek van het menselijk bindweefsel: Functie, beschadiging en herstel. Bohn Stafleu van Loghum.

 

Blooket:

Play Blooket. (z.d.). https://play.blooket.com/play?hwId=65d468c3ac0dbeac9487e216

 

Gimkit:

Word Search Puzzle: Beweging (biology - Klas 1). (z.d.). https://www.educaplay.com/game/17775125-bewegung.html

 

Bijlagen:

2.1 -- Les met mevrouw Ruijters. (2020, 13 november). Het grote bio Bottenlied [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=YFUydtK_6s0

2.1 -- Misha van den Heuvel. (2024, 26 februari). Hoe zijn botten opgebouwd? [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=WnyzF450Jtk

2.2 -- Gewrichten. (2010, 10 april). [Video]. Schooltv. https://schooltv.nl/video-item/gewrichten-gewrichten-zorgen-ervoor-dat-je-kunt-bewegen

2.2 -- Kniegewricht. (2002, 4 november). [Video]. Schooltv. https://schooltv.nl/video-item/kniegewricht-pas-op-je-knie-kan-alleen-buigen-en-strekken

2.3 -- Niwadare. (2015, 3 maart). Animation Triceps biceps.gif. Wikipedia. https://nl.wikipedia.org/wiki/Bestand:Animation_triceps_biceps.gif

2.3 -- Wat is kramp? (2016, 9 juni). [Video]. Schooltv. https://schooltv.nl/video-item/clipphanger-wat-is-kramp

2.4 -- Nawoot, S. (z.d.). Een röntgenfoto van een traumatische verwondingen patiënt met gebroken distale sleutelbeen met metalen plaat en schroeven fixatie. https://nl.123rf.com/photo_115658778_een-r%C3%B6ntgenfoto-van-een-traumatische-verwondingen-pati%C3%ABnt-met-gebroken-distale-sleutelbeen-met.html

2.4 -- Zenuwen in de knel. (2002, 4 november). [Video]. Schooltv. https://schooltv.nl/video-item/zenuwen-in-de-knel-houd-je-rug-recht-als-je-iets-optilt

2.4 -- HumanCapitalCare Communicatie. (2019, 24 oktober). Een goede werkplek is zo ingesteld [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=aYthP6Cd9bA

2.4 -- Verkorten van de ellepijp - Rivas. (z.d.). https://www.rivas.nl/beatrixziekenhuis/patienten/behandelingen/verkorten-van-de-ellepijp/

 

Extra filmpjes:

2.1 -- JosBrinkie33. (2022, 11 juli). Het Botten lied - met zang (Bot this way) [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=Ei06UG6G5Pw

2.1 -- De mens. (2012, 22 februari). [Video]. Schooltv. https://schooltv.nl/video-item/de-mens-geraamte

2.1 -- Weet wat ik heb. (z.d.). [Video]. Schooltv. https://schooltv.nl/video-item/weet-wat-ik-heb-wat-is-scoliose

2.1 -- Samenstelling bot. (2002, 4 november). [Video]. Schooltv. https://schooltv.nl/video-item/samenstelling-bot-sterke-botten-maar-niet-te-zwaar

2.2 -- Wat is reuma? (z.d.). [Video]. Schooltv. https://schooltv.nl/video-item/clipphanger-wat-is-reuma

2.3 -- Armspieren. (2002, 4 november). [Video]. Schooltv. https://schooltv.nl/video-item/armspieren-iedereen-heeft-spierballen

2.4 -- Is vingers knakken slecht voor je botten? (2020, 23 augustus). [Video]. Schooltv. https://schooltv.nl/video-item/is-vingers-knakken-slecht-voor-je-botten-victorias-fact-check

2.4 -- Hoe ontstaat een blauwe plek? (2019, 18 november). [Video]. Schooltv. https://schooltv.nl/video-item/clipphanger-hoe-ontstaat-een-blauwe-plek

  • Het arrangement Hoofdstuk 2: bewegen is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    Misha van den Heuvel
    Laatst gewijzigd
    2024-05-14 14:11:34
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Toelichting
    Voorbereiding toetsweek brugklas mavo
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld
    Studiebelasting
    2 uur 30 minuten
    Trefwoorden
    bewegen, biologie, blessure, botten, gewricht
  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    Oefeningen en toetsen

    Instaptoets - Botten

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    QTI

    Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat alle informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen punten, etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.

    Versie 2.1 (NL)

    Versie 3.0 bèta

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.