Verrekijkers

Verrekijkers

Introductie

Uiteraard zijjn de electronische middelen aan boord tegenwoordig zo goed dat we andere schepen allang hebben waargenomen voordat we ze met de ogen kunnen zien.
Maar niet alles is elektronisch waarneembaar.
De verrekijker ('Binoculair') blijft onmisbaar op de brug.

 

De eerste verrekijkers.

Lenzen slijpen kunnen we al heel erg lang.
Men had al vroeg door dat je glas kon slijpen en daarmee een lens kon maken.

Gallileo Gallileï had in 1609 al een sterrenkijker geconstrueerd.


William IV Marine night glass. (Foto: Antigues Atalas)
Hoewel schipbreuke in die tijd (helaas) de normaaltse zaak van de maritieme wereld waren, werden hiermee toch wel de ergste rampen voormkomen.
Een verkleinde versie arvan was al gauw aan boord te vinden.
 

De prisma

We kennen Sir Isaac Newton  (1643 tot 1727) allemaal van de appel die op zijn hoofd gevallen zou zijn/is waarmee hij de aantrekkingskracht van de aarde aantoonde.
Maar hij heeft nog veel meer gedaan. Hij was gewoon een groot uitvinder.
De prisma op zich was al wel bekend, men wist dat je er het licht dusdanig mee kon breken dat je de kleuren ervan kunt scheiden.


Newton besefte dat als je de prisma niet piramidevormig maakt dat je dan de lichtbundel niet breekt, maar ombuigt en concentreert
Zeker in combinatie met spiegels.
Dit werd eerst verwerkt in een monoculair, en later in binoculairs, de verrekijker zioals we die nu nog kennen.
 

Werking verrekijker.

Lenzen

Benodigdheden:|
Lenzen
Koker.

Meer heb je eigenlijk niet nodig.
 


Wanneer licht vanuit de lucht overgaat in een ander materiaal zoals glas, wordt licht gebogen. Dit principe noemen we refractie. Dit principe wordt gebruikt door verrekijkers en telescopen, maar ook door pakweg een corrigerende bril of een vergrootglas.

 

Welke soorten lenzen onderscheiden we?

Een lens zoals we ze kennen uit een verrekijker, is dus eigenlijk niets meer dan een geslepen stukje glas waarvan het oppervlak hol of bol staat.

 

Wanneer licht de lens raakt, wordt de lichtstralen vertraagd en gebogen.

Afhankelijk van de manier waarop de lens geslepen is, zorgt ze voor een ander lichtbuiging en krijgt ze een andere naam.

Lenzen die middenin dikker zijn dan aan de zijkanten (bolstaand), noemen we convex of convergerend. Ze trekken het licht als het ware binnen in de lens en focussen het gebundeld op één plek.

Dit soort lenzen zorgen voor een vergroot beeld wanneer je er doorheen kijkt, zoals bij een vergrootglas.
Maar een convergerende lens die we allemaal kennen zit in onze ogen.

Lenzen die middenin dunner zijn dan aan de buitenkanten (uitgehold), worden dan weer concaaf of divergerend genoemd. Ze doet exact het tegenovergestelde van een convergerende lens: lichtstralen worden door de lens gespreid over een groter oppervlak, zoals bij een projector in de bioscoop.
 

 

 

 

Prisma

Hoe is een verrekijker opgebouwd?

Het basisprincipe van een verrekijker speelt in op de vergrotende werking van lenzen, door twee convergerende lenzen achter elkaar te zetten in een tube.

De eerste lens – het objectief – vangt het licht op en zorgt voor een gefocust beeld net achter die eerste lens.
De tweede lens – het oculair – vangt dit beeld op en vergroot het vervolgens.
Met een enkele tube maak je een telescoop, zet je er twee naast elkaar dan heb je een verrekijker.
Simpel.


Maar er zit een addertje onder het gras. Wanneer licht van een veraf gelegen voorwerp een convergerende lens raakt, kunnen de afgebogen lichtstralen elkaar kruisen. Dat zorgt voor een beeld dat ondersteboven staat.
Om dat probleem te verhelpen, maken verrekijkers gebruik van een paar prisma’s – twee geslepen stukken glas – die het beeld weer correct zetten: het eerste prisma draait het beeld 90 graden op zijn kant, waarna het volgende prisma het nog eens 90 graden verder draait.
Resultaat? Een sterk vergroot beeld dat opnieuw perfect rechtstaat.

De prisma’s kunnen op twee manieren worden toegepast in een verrekijker:
ofwel in een dakkantopstelling (roof prisma) waarbij ze achter elkaar staan,
ofwel als een porroprisma waarbij ze in een hoek van 90 graden tegenover elkaar staan.
Die werkwijze is meteen ook de reden voor de kenmerkende vorm van een verrekijker en het (vaak aanzienlijke) gewicht ervan, aangezien er in elke tube dus twee prisma’s ondergebracht moeten kunnen worden.

NOOT:
Het afstellen van deze prisma's is een uiterst precies werkje.
Als je de verrekijker laat vallen zullen de prisma per koker t.o.v. elkaar verschuiven en t.o.v de beide kokers ook nog eens.
Het resultaat is een dubbel beeld, alsof je scheel kijkt.
De prisma's weer op de juiste plek zetten is voor ons onbegonnen werk.

Berg een verrekijker daarom op in de daarvoor bestemde verrekijkerbak of lade.
Zet hem nooit rechtop op de objectieven.
Eén schokje of stootje en hij ligt op de grond.
Zet hem nooit op de oculairs.
De rubber ringen zullen ervan kapot gaan.

Een verrekijker berg je op door de beide kokers open te buigen tot ze recht staan en daarna zo neerleggen dat de randen van de oculairs de tafel niet raken.

Zoals men aan boord zegt: "Behandel een verrekijker net als een vrouw: op de rug leggen met de benen wijd."

Oculair

De oculairs zijn de lenzen die tegen je ogen zitten.
Zij divergeren het beeld van de objectieven zodat je een contrastrijk, vergroot beeld krijgt.
Hierdoor lijkt iets dat ver weg is opeens dichtbij en groter.

Bij het oculair staat vaak iets afgedrukt als 8 x 40.
Dat wil zeggen dat de verrekijker alles wat je ziet 8 keer vergroot.
40 is de diameter van het objectief.

Je zou zeggen:
Neem van allebei een zo hoog mogelijke waarde.
Maar dat kan soms helemaal niet handig zijn omdat de gevoeiligheid voor trillingen dan toeneemt (1 trilling van waarbij je handen 1cm bewegen wordt in je ogen een beweging van 8cm) en de lichtgevoeligheid en de grootte van het gezichtsveld nmen juist af.

Het hangt dus helemaal af van het werk dat je wilt doen.
(Aan boord zellen we doorgaans verrekijkers aantreffen van zo'n 8 x 40 tot 10 x 50.)
 

Werken met een verrekijker

Een verrekijker dient zuiver afgesteld te worden om het beste beeld te krijgen.

- Stel de breedte van de oculairs af.
De as in het midden noemen we de brug.
Vouw de brug zover open, dan wel dicht, dat je één cirkel ziet.
Zie je zwarte vlekken dan is hij te ver dichtgevouwen.

Zie je twee cirkels dan staan de twee oculairs tever uit elkaar.
Bovenstaande foto zien we altijd in films om ons, domme kijkers, toch vooral duidelijk te maken dat onze held (of boef) door een verrekijker loert.

Maar als de held (of boef) het echt goed wil zien zorgt hij dat hij dit ziet: een cirkel.
De afstand tussen de pupillen van je ogen komt dan overeen met de "assen" van het gezichtsveld in de kokers van de verrekijker.

Sommige kijkers hebben het niet, maar de meeste hebben op één van de oculairs een verdeelschaal van -2 via 0 naar +2 en een verstelmogelijkheid.
Dat kan een ring zijn, maar vaak kan je het hele oculair verdraaien.
Houd het andere oog dicht en verdraai het oculair tot je het beeld scherp ziet.


Vervolgens draai je aan het verstelwiel op de brug om het beeld scherp te stellen.

Deze stap kun je ook doen vóór je de dioptrie instelt, overigens.
Je houdt dan eerst het oog dicht waar de dioptrieverstelring op zit.

Binoculairs, the right setting for you.Bron: YouTube, Knives&Tools

 

  • Het arrangement Verrekijkers is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    Menno Jacobs
    Laatst gewijzigd
    2023-11-22 12:52:53
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Toelichting
    Gebruik en bouw van een verrekijker Het grootste deel van de informatie in deze Wiki komt van de site van As Adventure. Aangevuld met kennis uit oude studieboeken en de praktijk.
    Leerniveau
    Praktijkonderwijs;
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    makkelijk
    Trefwoorden
    verrekijker

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van