De aanloop tot de Eerste Wereldoorlog begon al in 1870, toen Duitsland in een oorlog Frankrijk vernederde en stukken grond (Elzas-Lotheringen) wist te veroveren. Voor de Fransen al reden genoeg om een oorlog te beginnen. Een kleine 50 jaar laten gingen de soldaten al zingend en fluitend richting een oorlog.
Hoe komt het dat al deze jonge mannen zin hadden in een oorlog?
We maken een verhaal in drie delen, elke week een deel. In het eerste deel vertel je hoe de soldaat richting het front vertrekt. Zie de opdracht hieronder. In week 2 en week 3 maken we het verhaal verder. In week 2 het middenstuk. Hoe beleeft de soldaat de oorlog als hij er midden in zit. In week 3 maken we een eind aan de oorlog. Hoe kijkt de soldaat terug op de oorlog.
Beginstuk:
1. Kies of je een Duitse of Franse soldaat bent.
2. Stel je soldaat voor. Wie ben je? Waar kom je vandaan?
3. Waarom wil deze soldaat meevechten in de Eerste Wereldoorlog?
Week 2: Vast in de modder, een loopgravenoorlog
Terwijl de oorlog vanuit alle landen zo hoopvol begon, bleken ze al vrij snel vast te komen in de modder. De soldaten maakten loopgraven en probeerde vanaf die kant de tegenstander te bereiken. Vier jaar lang werd er heel hard gevochten, 17 miljoen slachtoffers verder en verschuivingen van enkele kilometers voor en achteruit.
Het is het jaar 1916. Al twee jaar in de oorlog. Je soldaat is terecht gekomen in de loopgraven van Noord-Frankrijk of België.
1. Hoe verloopt de oorlog tot nu toe?
2. Wat heeft je soldaat meegemaakt?
3. Welke nieuwe wapens is hij tegengekomen?
4. Hoe is het leven in de loopgraaf?
Week 3: Dansen op een vulkaan
Spiegelzaal in Versailles. Hier werd het Verdrag getekend.
Het einde van de Eerste Wereldoorlog was in zicht. Vijf jaar na de moord op Frans Ferdinand, wordt er uiteindelijk een Verdrag in Versailles getekend. Duitsland kreeg het hier zwaar te verduren. Een torenhoge schuld, een behoorlijke krimp van het gebied en het leger werd voor een groot deel afgeschaft.
Een voedingsbodem voor een nieuwe oorlog, ook dat werd toen al verwacht. Mensen die bij de ondertekening van het verdrag waren zeiden al 'Hier gaat over twintig jaar een nieuwe oorlog uit komen.' Heel ver zaten ze er niet naast.
In Duitsland kregen de Joodse politici de schuld van het verlies. Onder de bevolking groeide het idee dat het leger nog makkelijk de oorlog had kunnen winnen, maar in hun rug zijn gestoken door hun eigen politici, vaak van Joodse afkomst. De ideale plek om als jonge politicus op in te springen. Dacht dat een tot dan toe mislukte kunstenaar en soldaat in de Eerste Wereldoorlog, genaamd Adolf Hitler, ook.
Maak het verhaal af:
Het is 1919. Je soldaat heeft de oorlog overleefd.
1. Hoe kijkt hij terug? Zit hij bij het winnende of verliezende team?
2. Hoe gaat hij om met de trauma's van de oorlog?
3. Hoe ziet hij de toekomst?
Week 4: Interbellum
De jaren '20 worden ook wel de Roaring Twenties (Roerige Twintigen) genoemd. De wereld kwam net uit de oorlog en waren de jaren van ellende zat. Mensen zochten naar vermaak, zoals cabaret, of gingen sociale contacten zoeken in café's. Toch bleven de onrusten. Duitsland had last van een hyperinflatie en elke keer nieuwe verkiezingen en opstanden. In de VS werd alcohol verboden, waardoor de maffia veel geld kon verdienen aan illegale handel.
Tot 24 oktober 1929...
BREAKING NEWS: WALL STREET CRASH!
Daarmee openden de kranten een dag na de crisis. Ineens stortte de beurzen in en mensen waren alles kwijt. Maar wat houdt deze crash nu in en wat waren de gevolgen voor de gewone mensen?
1. Leg in je eigen woorden wat een aandelenbeurs is. Gebruik daarbij de begrippen AEX en Wall Street.
2. In het artikel wordt gesproken van een beurskrach. Leg in je eigen woorden wat het woord beurskrach betekend.
Vragen bij het filmpje:
3. In het filmpje wordt gesproken over De Steun. Wat moeten de werkelozen hiervoor terug doen?
4. Beschrijf de mode in de jaren '30.
5. Waarom gingen kinderen in de jaren '30 nog vaak dood aan kinderziektes?
6. Waarom was Jesse Owens boos op de Amerikaanse regering?
7. Waarom werd Hitler afgewezen voor de kunstacademie?
Week 5: Nationaal-socialisme
Hoe komt het nou dat normale, goeddenkende mensen een man als Hitler volgen?
Dat is een vraag die vandaag de dag nog steeds veel wordt gesteld. Toch zijn hier hele logische verklaringen voor. Al twintig jaar lang was er veel onrust in Duitsland. De Eerste Wereldoorlog was verloren. In de jaren '20 was er economisch en politiek veel onrust en de crisis van 1929 brachten veel Duitsers tot een nulpunt. Hitler beloofde de Duitsers banen en meer welvaart.
Duitsland was in diepe crisis, niet alleen door de aandelenkoers die kelderde, maar ook door de hyperinflatie (extreem hoge prijsstijgingen), politieke onrusten (extreem-links en -rechts kregen steeds meer de macht) en de hoge schulden van de Eerste Wereldoorlog. Mensen waren het zat en legden hun vertrouwen in een nieuwe leider: Adolf Hitler. Deze ex-soldaat en mislukte kunstenaar wist met zijn toespraken mensen van zijn gelijk te overtuigen.
Eenmaal aangesloten bij de Duitse Arbeiderspartij wist Adolf Hitler zich snel aan de top van de partij te komen. In de Bierkellers (bierkelders) van München hield Adolf Hitler regelmatig toespraken. Hij was zo overtuigd van de sterkte van zijn partij dat hij in de nacht van 8 en 9 november 1923 een putsch (overname van de regering) probeerde uit te voeren. De steun viel uiteindelijk tegen en de politie sloeg samen met het leger de opstand neer. Hitler kwam in de gevangenis terecht. Hier schreef hij zijn ideeën op in het boek Mein Kampf (Mijn Strijd)
Na de verkiezingen van 1933 kwam Hitler aan de macht. En de eerste jaren leverde hij ook. Gewone burgers kregen steeds vaker een auto (Volkswagen) waarmee ze konden rijden over de net aangelegde Autobahn. Veel mensen kregen weer werk, want Hitler startte de oorlogsindustrie (die na de Eerste Wereldoorlog beperkingen had gekregen) weer op. Veel mensen konden voor het eerst in hun leven op vakantie.
Vol bewondering keken de Duitsers, maar ook buitenlandse leider na Adolf Hitler. Times magazine riep Hitler zelfs in 1938 uit tot 'Man van het jaar'
Hitler gebruikte de media van die tijd om een bepaald beeld van zichzelf neer te zetten. Hij moest overkomen als een sterke leider, die de oplossing had voor de diepe crisis in Duitsland. Tegenstanders, maar ook alles wat niet in het straatje paste van Adolf Hitler, werden afgeschilderd als slecht of zoals hij het noemde ontaard (niet van deze wereld). Alle elementen die niet in zijn wereld paste moesten verdwijnen. Of dit nu ging om kunst, gebouwen en uiteindelijk ook mensen.
De NSB
Veel mensen moesten een keuze maken. Sommige mensen kozen voor verzet, maar het grote deel van de Nederlanders bleven aan de zijlijn staan. Ze waren bang voor de gevolgen.
Een ander deel was het juist eens met de bezetter. Zij werden collaborateurs genoemd en waren vaak lid van de NSB, de Nationaal-Socialistische Beweging. Dit was de Nederlandse broederpartij van Adolf Hitlers NSDAP. Ze hadden dezelfde standpunten en wilde graag samenwerken met de nieuwe bezetter.
De baas en de oprichter van de NSB was Anton Mussert. Anton Mussert was het in 1931 eerst nog niet eens met het anti-joodse beleid van de Nazipartij, maar toen Rost-van Tonningen ook bij de partij kwam, werd de NSB radicaler.
Toch wist hij de mensen niet te overtuigen van het gelijk van de Nazi-partij, zoals Hitler dit deed in Duitsland. Op het hoogtepunt kreeg de partij 8% van de stemmen tijdens de Tweede Kamerverkiezing en tijdens de oorlog waren er maximaal 100.000 mensen lid van de partij.
Na de oorlog
Na de oorlog werden collaborateurs (samenwerkers) hard gestraft. Ze werden gezien als landverraders en moesten tijdens de bevrijding door de stad lopen terwijl ze werden uitgelachen en bespot door het publiek. Vrouwen die het met Duitse soldaten een relatie hadden gehad, werden kaalgeschoren. Anton Mussert werd vlak na de oorlog tot de dood veroordeeld en doodgeschoten.
Toch bleef de oorlog voor veel NSB-ers en kinderen van NSB-ers lange gevolgen hebben. Mensen kwamen niet meer op bezoek. Kinderen van NSB ouders werden vaak gepest en uitgescholden en andere kinderen wilden niks meer te maken hebben met wat hun ouders hebben gedaan.
15 mei 1940 - Duitsland de baas in Nederland. Nederland had de oorlog verloren en was bezet. Op het begin leek er weinig te veranderen in Nederland. De Duitsers probeerde dan ook Nederland met 'zachte hand' voor het nationaal-socialisme van Adolf Hitler te winnen. De baas van Nederland werd Rijkscommissaris Seys-Inquart. Door veel publieke optredens probeerde hij in 1940 Nederland rustig te houden. Voor veel Nederlanders veranderde er dan ook weinig. Duitsland was de baas, maar het leven ging gewoon door.
Inkwartiering
Toch kwamen er langzaam veranderingen. Zo kwamen in sommige gezinnen Duitse soldaten in huis wonen. De gezinnen hadden hierover niks te zeggen. Dit noemen wij de inkwartiering. Voor sommige gezinnen betekende dit een grote verandering. Ineens zaten Duitse soldaten aan de keukentafel.
Anti-Joodse maatregelen
Vanaf dat de Duitsers de baas werden in Nederland, werd er voor de Joden steeds meer verboden. In het eerste jaar van de oorlog kwamen er steeds meer maatregelen. Joden mochten op bepaalde plekken niet meer komen, zoals zwembaden en niet-Joodse winkels. Joden mochten bepaalde beroepen niet meer uitvoeren. Uiteindelijk moesten Joden in de Joodse buurten gaan wonen. Joden werden langzaam verwijderd van de rest van de Nederlanders. Hieronder zie je de lijst met Anti-Joodse maatregelen en gebeurtenissen vanaf 15 mei 1940.
Langzaam kwamen de Joden steeds meer in het nauw. Toen de eerste razzia's in Amsterdam waren en honderden Joden werden opgepakt was het voor veel Nederlanders genoeg. 'Het mogen dan wel Joden zijn, maar het zijn wel onze Joden.'
3. Waarom is het zo moeilijk om onderdak te vinden?
Februaristaking 1941
In Amsterdam begon op 25 februari een massale staking. Dit bereidde zich uit tot andere steden zoals Haarlem en Utrecht. Het openbaar vervoer kwam tot stilstand. Het was de eerste massale verzetactie tegen de Duitse bezetter.
Toen een dag later de 'zachte hand' van de Duitsers afgelopen was en er hard werd ingegrepen, kwam de staking tot een einde. Onder de stakers vielen meerdere doden en gewonden en veel mannen werden opgepakt en gevangengezet. De Duitsers werden harder tegenover de Nederlanders, de bezetting werd grimmiger.
De Holocaust
Langzaam werd het voor de Joden steeds benauwder. Zoals je hebt gelezen kwamen er al vanaf 1940 steeds meer anti-Joodse maartegelen. Vanaf 1941 kwamen er razzia's, waarin groepen Joden werden opgejaagd, uit hun huizen werden gehaald en werden meegenomen. Waar gingen deze mensen natoe en wat was hun lot?
Eenmaal opgepakt kwamen veel Joden terecht in doorvoerkampen. In Nederland is de bekendste doorvoerkamp Westerbork. Hier moesten Joden aan het werk, maar mochten ze ook nog sporten en andere dingen doen. Één keer in de week was er een theater waar de Joden gingen optreden voor de baas van het kamp. Toch was er elke week de angst. Elke dinsdag kwam er een lijst met mensen die weer op de trein werden gezet. Deze angst was altijd aanwezig. Een fout maken tegenover de bewaker of in het theater niet goed genoeg zijn kon zomaar een enkeltje richting het oosten betekenen.
Elke week werden de treinen volgepropt met mensen die richting een nieuwe kamp in het oosten werden gevoerd. Veewagons vol met mensen. Elke wagon telde rond de 80 mensen. Dagenlang moesten ze staan in de extreme kou in de winter of de hitte in de zomer. Een emmer in het hoekje van de wagon diende als WC. Ook was er een klein beetje water aanwezig. Zwakkeren overleefden deze reis niet.
Eenmaal aangekomen werden de mensen onderverdeeld in twee groepen. De sterkeren kregen een plek in een barrak aangewezen en moesten onder zeer zware omstandigheden werken in de plaatselijke fabrieken. De zwakkeren konden gelijk doorlopen richting de gaskamers.
Aangekomen in de gaskamers wisten de mensen niet wat er ging gebeuren. De gaskamers waren ingericht als douches. Je moest je uitkleden en in een grote ruimte plaatsnemen. De douchekoppen gaven het idee dat mensen een douchbeurt kregen. Echter kwam er geen water uit de douchekoppen, maar gas. Langzaam stikten de mensen en vonden ze hier hun dood. De lijken werden verbrand.
We volgen in het filmpje de zus van Kaat, Roos. Roos komt samen met haar ouders in één van de vernietigingskampen terecht. 'Dit nooit meer' werd er naar de Tweede Wereldoorlog gezegd.
1. Vind je dat we de Tweede Wereldoorlog moeten blijven herdenken? Ook op de manier waarop we dat nu doen?
2. Vind je dat we ons goed aan de afspraak houden van 'dit nooit meer'? Waarom wel/niet.
Week 7: Bevrijding
D-Day
6 juni 1944. De Bevrijding van West-Europa begint. Op deze dag landen er voor het eerst troepen uit de Verenigde-Staten, Groot-Brittannië en Canada op land in West-Frankrijk. Operatie Overlord is dan begonnen. Bij de kust van Normandië komen de soldaten aan land. Binnen een paar dagen weten de soldaten kleine stukjes land te veroveren en is het eerste deel van West-Europa bevrijdt. Het blijkt het begin te zijn van de opmars richting Berlijn.
Een paar maanden later liggen de de Britse, Canadese en Amerikaanse soldaten in Nederland en proberen ze zo snel mogelijk Nederland te bevrijden. De weg richting Berlijn ligt dan open. In Operatie Market Garden proberen de soldaten de bruggen rond Arnhem te veroveren. Engelse soldaten werden gedropt in vijandelijk gebied en moesten zo snel mogelijk de bruggen te pakken te krijgen. De operatie verloopt echter dramatisch. Hieronder zie je waarom.
Een koude winter met honger en kou volgde voor West-Nederland. De winter van 1944-1945 wordt ook wel de hongerwinter genoemd. Veel mensen sterven in deze laatste winter van de oorlog. Er is bijna geen voedsel meer te krijgen en alles werd gebruikt om maar aan brandhout te komen. Mensen verzonnen maar alles om te koken en te eten, zoals tulpenbollen. Anderen gingen langs bij boeren en ruilden spullen voor eten.
Toch komt er een einde aan de honger en aan de bezetting van Noord- en West-Nederland. Op 5 mei 1945 is de overgave van de Duitsers getekend en trekken de soldaten richting steden als Utrecht, Amsterdam en Den Haag. Toch is er nog veel onrust. Duitse soldaten die vast zitten in Nederland zijn teleurgesteld en angstig. Dit maakt ze onrekenbaar. Het gaat op 7 mei 1945, twee dagen na de bevrijding, op de Dam in Amsterdam nog goed mis.
Na de Tweede Wereldoorlog was het voor veel inwoners in Europa wel duidelijk: Dit nooit meer!. Maar hoe konden ze deze twee verschikkelijke oorlogen voorkomen? Samenwerken was de oplossing. Want wie samen werkt, kan geen oorlog met elkaar voeren.
Benelux
De Benelux werd al tijdens de Tweede Wereldoorlog opgericht. Belgie, Nederland en Luxemburg spraken in 1944 met elkaar af om na de oorlog meer met elkaar te gaan samen werken. Dit wordt dan ook gezien als de eerste basis van de Europese Samenwerking.
EGKS
De Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal is dan de eerste echte Europese Samenwerking. Duitsland werd hier bewust bij betrokken, iets wat na de Eerste Wereldoorlog niet werd gedaan. Ook de naam, Kolen en Staal, was een bewuste keuze.
Week 8: Oorlog in Azië
Ook in Azië was tijdens de Tweede Wereldoorlog een oorlog gaande. Hier hadden ze geen dreiging van Duitsland, maar van Japan. Japan wilde stukken van Azië veroveren. Voor de Tweede Wereldoorlog hadden veel West-Europese landen daar nog stukken land in handen. Nederland had bijvoorbeeld Indonesië. Toen de oorloguitbrak in Europa en Nederland binnen een paar dagen overlopen werd door de Duitsers, was het zelfvertrouwen van de Nederlanders in Indonesië dan ook verdwenen als sneeuw voor de zon.
Daarnaast had Nederland ook een ander probleem. Als je kijk naar de kaart hier rechts zie je het direct. Indonesië bestond uit allemaal kleine eilanden. Het was dus heel moeilijk te verdedigen. Japan kon op elk stuk aan land komen. Begin 1942 viel Japan dan ook Indonesië binnen en eiland voor eiland werd Indonesië veroverd op de Nederlanders. De Nederlanders hadden geen schijn van kans.
Nederlanders die in Indonesië woonden waren ineens niet meer de baas. Japanners sloten de Nederlanders op in kampongs (kampen). Daar was het leven zwaar. Het was heet. Tropische ziektes zoals malaria kwamen veel voor. Er was honger en dorst.
Daarnaast waren de Japanners hard en wreed tegenover de Nederlandse kampbewoners. Ze moesten uren in de brandende zon staan en diep buigen voor de Japanners. Deed je dit niet, dan werd je heel hard gestraft.
Eind 1941 werd ook de VS (Verenigde Staten) betrokken bij deze oorlog. Japan viel Pearl Harbor aan. Een haven op Hawaï waar veel Amerikaanse schepen lagen. De VS kon dit niet zomaar laten gebeuren en besloot te strijden tegen Japan. Eiland voor eiland en land voor land won de VS de strijd van Japan. Door de hardheid van de Japanners, was deze strijd vaak wel erg lang en traag.
Toen de oorlog in Europa al voorbij was, half 1945, was de oorlog in Azië nog gaande. Om de oorlog definitief af te sluiten, besloten de Amerikanen een nieuw wapen in te zetten, de atoombom. Deze bom is zo alles vernietigend, dat niks in de omgeving van deze bom het kan overleden. Hiroshima en Nagasaki werden gebombardeerd. Beide steden tot de grond toe vernietigd. Japan gaf zich over en de Tweede Wereldoorlog was officieel voorbij.
13 in de oorlog
Nederlands-Indië staat centraal. Meer dan drie eeuwen lang was het een kolonie van Nederland, bestuurd door residenten, zoals de vader van Christiaan (12 jaar, Batavia). Ze voelen zich sterk verbonden met Nederland en als hun vaderland wordt binnengevallen door de Duitsers, doneren ze vrijwillig geld en kostbaarheden als bijdrage in de oorlogsvoering. Maar dan wordt Nederlands-Indië zelf onder de voet gelopen, door Japan. Christiaan en zijn vader belanden in een mannenkamp waar ze onder vreselijke omstandigheden proberen te overleven.
Het arrangement Wereldoorlogen (HGL) is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
