- Artikel waarin Hollanditis wordt uitgelegd: https://historiek.net/hollanditis-nederlandse-buitenlandse-politiek-herdrukt/66629.
- Achtergrondartikel over kernwapens: https://www.nu.nl/spanningen-oekraine/6198406/wat-zijn-kernwapens-precies-en-welke-landen-hebben-ze-allemaal.html.
- Achtergrondartikel met reconstructie van het besluitvormingsproces van Ruud Lubbers: https://www.vn.nl/lubbers-stille-strijd-voor-ontwapening.
- Artikel (Engelstalig) over waarom kernwapens juist goed zouden zijn voor de bevordering van wereldvrede: https://tuftsdaily.com/opinion/2021/02/24/the-strike-zone-why-nuclear-weapons-are-good-for-peace.
- Verslag van de anti-kernwapendemonstratie van 1983 in Den Haag: https://www.dagvantoen.nl/meer-dan-een-half-miljoen-betogers-op-het-malieveld-tegen-kruisraketten.
- Aflevering van de podcast Hollanditis, De Vredesbeweging & Anti-militarisme - Deel 1: https://player.captivate.fm/episode/a98a3b7f-d308-4f8e-bc3d-258666578453.
- Aflevering van de podcast Hollanditis, De Vredesbeweging & Anti-militairsme - Deel 2: https://player.captivate.fm/episode/3b69f47d-ed03-4a38-b4c0-15e6f0185bce.
- Aflevering van het televisieprogramma Andere Tijden, Het hek van Woensdrecht: https://www.npostart.nl/VPWON_1278033.
- Spotprent van Fris Behrendt:
Bijdragen van Tweede Kamerleden in een depat over het burgerinitiatief Teken tegen Kernwapens uit 2016:
De Roon (PVV)
"Voorzitter. Het Nederlandse kernwapenbeleid is gericht op bevordering van ontwapening en non-proliferatie met als uiteindelijke doel een wereld zonder kernwapens, zo kunnen wij lezen in de stukken van de regering. Het klinkt mooi, maar het is natuurlijk de vraag hoe realistisch dat allemaal is. Kernwapenstaten kunnen namelijk niet gedwongen worden om te ontwapenen.
Er zijn nu al veel landen die kernwapens bezitten, dan wel vermoedelijk bezitten, en die geen enkele bereidheid tonen om daar afstand van te doen. In het verleden hebben alleen Zuid-Afrika, Oekraïne en Kazachstan hun kernwapenarsenalen vrijwillig afgeschaft. Wel zijn er bepaalde landen, meestal niet onze vrienden, in instabiele zones die in potentie ook kernwapens zouden kunnen ontwikkelen als ze denken dat dat nodig is. Het gevaar van daadwerkelijke inzet van kernwapens, wellicht ook tegen Nederland, wordt in de toekomst dus zeker niet kleiner. Maar wel bestaat de kans dat dat gevaar groter wordt. Kernwapens uit Nederland verandert niets aan die realiteit.
De inzet van kernwapens door andere landen kan alleen worden voorkomen door zelf kernwapens te bezitten en de geloofwaardigheid uit te dragen dat die in een ultiem geval daadwerkelijk tegen een aanvaller zullen worden ingezet. Dit heeft de afgelopen 70 jaar, sinds het uitbreken van de Koude Oorlog, zo gewerkt en dat blijft voorlopig ook zo. Voor Nederland betekent het bezit van kernwapens — we bezitten ze natuurlijk niet zelf, maar in zekere zin misschien wel, doordat ze naar het schijnt aanwezig zijn in ons land — dat het deel uitmaakt van de NAVO. Op die manier bezitten we toch ook in zekere zin kernwapens. Nederland bezit niet voldoende slagkracht om zich effectief te kunnen verweren tegen een land dat kernwapens bezit. Nederland bezit niet eens voldoende slagkracht tegen een aantal landen dat helemaal geen kernwapens heeft. Daarom zitten we in de NAVO. Wat de PVV betreft, moet dat zo blijven.
Het kabinet heeft aangegeven dat een eenzijdig Nederlands verbod op gebruik, bezit, ontwikkeling, productie, financiering, stationering en overdracht van kernwapens in strijd zou zijn met de beginselen van de NAVO en met de verplichtingen van Nederland binnen de NAVO. De PVV is het daar van harte mee eens. Zolang we onder de nucleaire paraplu onze veiligheid gewaarborgd willen zien, moeten we bondgenootschappelijk loyaal zijn aan hetgeen daarvoor nodig is. Dat betekent wat de PVV betreft dat Nederland de aanwezigheid van bepaalde kernwapens van bondgenoot VS gewoon moet accepteren. Er zijn, dat weet ik natuurlijk, NAVO-landen die dat niet doen. Ik moet zeggen dat ik dat freeridersgedrag vind, bestemd voor binnenlandse consumptie. Dat freeridersgedrag van die landen is alleen maar mogelijk doordat zij onder de nucleaire paraplu van anderen kunnen schuilen. Maar aan de nucleaire realiteit verandert dat freeridersgedrag niets. Het is freeridersgedrag dat nu wordt voorgesteld door dit initiatief. De PVV is daar dus van harte tegen."
De heer Servaes (PvdA):
"Voorzitter. Op Eerste Kerstdag 2014 presenteerde president Poetin zijn nieuwe militaire doctrine. In die doctrine staat dat Rusland niet alleen in reactie op een kernaanval van anderen zelf kernwapens mag inzetten, maar ook "in the event of agression against the Russian Federation with the use of conventional weapons". Dat is een stap de verkeerde kant op. Gisteren hoorden wij presidentskandidaat Trump zijn visie op het buitenlandbeleid schetsen en ook daar werd ik niet vrolijk van, om het zo maar te zeggen.
Juist op dit soort momenten, in tijden waarin het lastig is om te ontwapenen, om te ontspannen, is het belangrijk dat organisaties als PAX, het Rode Kruis en de ASN Bank, plus die 45.000 mensen die de petitie hebben ondertekend, van zich laten horen. Want juist in dit soort tijden moeten er stappen gezet worden om erger te voorkomen en om weer de goede kant op te gaan.
De afgelopen jaren hebben wij al een paar keer gesproken over non-proliferatie en nucleaire ontwapening. Steeds waren er drie sporen waarop de Kamer tegen het kabinet zei: doe meer. Het eerste was: houd op met die rare geheimzinnigheid over kernwapens in Nederland. Collega Sjoerdsma en ik hebben daar een jaar of twee geleden een opiniestuk over geschreven. De Kamer heeft gevraagd en Koenders heeft stappen gezet, zo vertelde hij ons in november. Er zijn gesprekken geweest met de Duitsers en de Amerikanen in de NAVO. Hoe staat het daarmee? Zijn er nieuwe stappen gezet? Wanneer verwacht hij dat het tijd voor conclusies is? Wat mij betreft is dat in ieder geval voor het einde van deze kabinetsperiode.
Het tweede spoor betrof de vraagtekens die geplaatst werden bij de modernisering van de Amerikaanse kernwapens, aangevoerd door collega Knops, die zelfs naar Washington toog. Wat is daarover bekend? In de Duitse pers lezen wij dat het reeds plaatsvindt. Wanneer zal het in Nederland aan de orde zijn?
Het derde spoor ging over de start van besprekingen over een internationaal verdrag voor een verbod op kernwapens. Dat is geen nieuw idee, maar een opdracht die artikel 6 van het non-proliferatieverdrag de lidstaten geeft. Vorige week mochten wij een petitie in ontvangst nemen van de Nederlandse Vereniging voor Gezondheidszorg en Vredesvraagstukken (NVMP), waarin ons werd aangeraden om vooral hierop in te zetten, om stappen te zetten en om het waar te maken.
PAX vraagt nu eigenlijk om een vierde spoor, namelijk een nationaal verbod. Dat klinkt logisch en buitengewoon sympathiek, maar het is de vraag hoe wij dit moeten interpreteren. Hebben wij het echt over een wettelijk vastgelegd verbod in onze eigen wetgeving? Kennen andere landen zoiets? PAX stelt dat 115 landen zo'n verbod kennen, maar als je de documentatie iets beter bekijkt, dan gaat het eigenlijk om een aantal kernwapenvrije regio's. Naar mijn weten is Mongolië het enige land dat zich echt als land kernwapenvrij heeft verklaard. Ik hoor graag van de minister of hij andere voorbeelden kent.
Een andere interpretatie, de interpretatie die collega Sjoerdsma eraan geeft, vind ik nuttiger. Het gaat er niet om dat wij voor onszelf, voor ons gevoel, als symbool wetgeving optuigen. Beter is het om te bekijken of het moment van vervanging van die dingen, zo zij hier al zouden liggen, niet kan worden gebruikt als breekijzer of, zoals de heer Sjoerdsma het zegt, om er een slinger aan te geven. Ik wil de minister wel vragen of hij de mogelijkheid ziet. Het is immers best een bijzondere figuur om als enkel NAVO-land naar de grote jongens, Verenigde Staten en Rusland, te gaan en een suggestie in te brengen om de impasse van de laatste jaren te doorbreken.
Vorig jaar waren wij met een paar collega's bij de toetsingsconferentie van het NPV. Toen waren er twee oudgedienden van het ontwapeningscircuit, een Amerikaan en een Rus. Ook zij zeiden dat het juist nu essentieel is om stappen te zetten. De PvdA-fractie sluit zich daar van harte bij aan.
Mevrouw Van Tongeren (GroenLinks):
Wat is het grootste bezwaar van de PvdA als Nederland een nationale wet heeft waarin staat dat wij in Nederland geen kernwapens willen, zoals met het initiatief wordt voorgesteld?
De heer Servaes (PvdA):
Het grootste bezwaar is dat er in de realiteit niets verandert. Ik ben geïnteresseerd in reële stappen. Een wet aannemen zonder dat er in de realiteit iets verandert, vind ik niet zo interessant. Je kunt praten met de NAVO-bondgenoten en je kunt suggesties doen om de impasse tussen de Verenigde Staten en Rusland te doorbreken. Als wij daar vanuit onze eigen positie een rol in kunnen spelen, zou dat natuurlijk fantastisch zijn. Het een zonder het andere, vind ik echter niet heel nuttig. Wel sympathiek, maar niet heel nuttig.
Mevrouw Van Tongeren (GroenLinks):
Waarom niet allebei? Ik zie niet in waarom je het een zou moeten uitsluiten. Een wetsvoorstel om kernwapens Nederland uit te krijgen, ondersteunt alleen maar de positie om met andere landen te gaan praten: we hebben de Verenigde Naties in 1946 al gezegd om op te houden met kernwapens; wij zijn bezig om het in eigen land te regelen en roepen jullie op om hetzelfde te doen in jullie landen. Ik zie er de tegenstelling niet tussen. Zou de PvdA daar tegen zijn, of wil de PvdA het voorstel steunen als allebei wordt gedaan?
De heer Servaes (PvdA):
Mevrouw Van Tongeren doet alsof het twee parallelle processen kunnen zijn. Een wet opstellen en aannemen, terwijl je eigenlijk weet dat het nog helemaal niet geregeld is, is natuurlijk een beetje raar. Als we er uiteindelijk in slagen om alle kernwapens Europa uit te krijgen, zou dat fantastisch zijn. Europa zou een kernwapenvrije regio worden. Ik zou daar zeer voor zijn en ik kan mevrouw Van Tongeren gerust stellen: dat stond al in het verkiezingsprogramma van mijn partij. De volgorde is echter wel logisch. Je moet het voor elkaar boksen en daarna vastleggen. Andersom klinkt het interessant, maar draagt het volgens mij niet zo veel bij.
De heer Van Bommel (SP):
Het is mij niet helemaal duidelijk waar de Partij van de Arbeid vandaag precies staat. Enkele jaren geleden was het standpunt van de Partij van de Arbeid dat aan de Amerikanen gevraagd moest worden of zij de Amerikaanse kernwapens van Nederlands grondgebied wilden verwijderen. Nu lijkt het zo te zijn dat de heer Servaes aan de minister vraagt welke ruimte hij ziet om een dergelijk verzoek te doen. Is het standpunt van de Partij van de Arbeid nog steeds dat Nederland het gewoon moet vragen, of heeft ze een ander standpunt ingenomen?
De heer Servaes (PvdA):
Het standpunt van de Partij van de Arbeid is in dezen buitengewoon consistent. Vandaar dat de heer Van Bommel zojuist iets herhaalde wat wij al eerder gezegd hebben. Ik snap niet precies waar de verwarring zit.
De heer Van Bommel (SP):
Ik heb de heer Servaes niet ondubbelzinnig aan de minister horen vragen om contact op te nemen met de Amerikanen om de kernwapens van Nederlandse grondgebied te laten verwijderen. Dat heb ik hem vandaag niet horen zeggen. Misschien bedoelt hij dat wel en kan hij dat als antwoord op deze interruptie zeggen. Dan heeft hij meer duidelijkheid gegeven dan hij in zijn eigen betoog had vermoed.
De heer Servaes (PvdA):
Ik heb in de vorige interruptie zelfs gezegd dat de PvdA graag wil dat de kernwapens uit heel Europa weggaan. Zoals de heer Van Bommel weet, ligt Nederland in Europa, dus daar kan geen misverstand over zijn. Interessant is wel dat de suggestie die collega Van Bommel doet, inhoudt dat er contact wordt opgenomen met de bondgenoten om dit te realiseren. Precies daar zit het verschil met het initiatief dat vandaag voorligt, want daarin staat dat wij met elkaar afspreken dat er geen kernwapens meer zijn en vervolgens hopen dat de rest van de wereld zich daaraan aanpast. De lijn die de heer Van Bommel uiteenzet, komt helemaal overeen met mijn strategie.
De heer Sjoerdsma (D66):
Ik had nog een vraag over de kernwapentaak zelf. Het gaat over een motie van collega Van Dijk van de SP waarin wordt gesteld dat de opvolger van de F-16, de JSF, geen kernwapentaak zou moeten hebben. De handtekening van de PvdA staat onder de motie. Recent kwam mij echter ter ore dat een andere woordvoerder van de PvdA had gezegd dat er verschil is tussen de motie en de praktijk. Ze zou dus toch voor de kernwapentaak zijn. Wat is nu het standpunt van de PvdA? Staat ze nog steeds achter de motie, of is er iets veranderd?
De heer Servaes (PvdA):
Dat er een praktijk is, is duidelijk. Wij staan nog steeds achter die motie.
De heer Sjoerdsma (D66):
Ik hoor de heer Ten Broeke in mijn oor fluisteren dat dan allebei waar is. Er zouden dan dus inderdaad twee PvdA-standpunten zijn. Ik zou de heer Servaes daarom toch met iets meer woorden willen horen uitleggen dat hij en zijn partij, ondanks de uitspraken van een andere woordvoerder, nog steeds volledig, 100%, achter de motie staan dat de JSF geen kernwapentaken mag krijgen.
De heer Servaes (PvdA):
Als ik collega Sjoerdsma er een plezier mee doe, herhaal ik nogmaals luid en duidelijk dat wij die steun niet alleen in 2013 gaven, maar dat wij dat tot op de dag van vandaag met de volledige PvdA-fractie doen.
De heer Sjoerdsma (D66):
Dank.
De heer Voordewind (ChristenUnie):
Dat is een stuk duidelijker dan de inbreng van de heer Servaes. Ik vroeg me daarna ook eventjes af waar de PvdA staat. Het is nu duidelijk geworden dat de Partij van de Arbeid nog steeds staat voor eenzijdige ontwapening. Daar komt het namelijk wel op neer als je die Amerikaanse tactische wapens niet moderniseert. Klopt het dat de PvdA wil dat Nederland afscheid neemt van zijn kernwapentaak?
De heer Servaes (PvdA):
Ik heb me aangesloten bij wat collega Sjoerdsma daar voor mij over zei. Natuurlijk willen wij de kernwapens uit Europa. Ik ga hier niet uit het verzameld werk van oud-minister Timmermans citeren; dat hebben we, geloof ik, wel zo'n beetje gehad. We zijn het erover eens dat ze buitengewoon nutteloos zijn, maar als je er toch over gaat praten met bondgenoten, probeer het dan inderdaad te gebruiken als breekijzer om de impasse op het internationale niveau open te breken. Dat is mijn boodschap, maar volgens mij is dat ook de boodschap van een aantal andere partijen.
De heer Voordewind (ChristenUnie):
Nu wordt het weer wat schimmiger, want hij zegt nu: probeer erover te praten met de Amerikanen. Dat is wat anders dan een heel duidelijke stellingname van de Partij van de Arbeid en de opdracht aan het kabinet om de Amerikanen heel dringend te vragen — dat wordt misschien een retorische vraag — om de modernisering van de kernkoppen in Nederland niet door te laten gaan. Waar staat de Partij van de Arbeid nu precies? Is dat de opdracht aan het kabinet of is de opdracht "ga nog maar eens praten"?
De heer Servaes (PvdA):
Nu maakt collega Voordewind het iets specifieker, want het gaat nu over de modernisering. De Kamer heeft gezamenlijk … Ik geloof dat u zich daar ook bij aangesloten had; o, daar was u niet bij aangesloten. Hoe dan ook: onder leiding van het CDA, de motie van Omtzigt, en daarna op initiatief van collega Knops hebben wij inderdaad de boodschap in Washington afgegeven dat wij deze modernisering niet zien zitten. Ik moet zeggen dat ik me persoonlijk wat ongemakkelijk voel bij het idee dat die wapens in- en uitgevlogen zouden worden, zonder dat wij daarvan weten. Dat is toch niet niks. Achter de boodschap die collega Knops destijds heeft overgebracht, staat mijn fractie nog steeds, absoluut."
De heer Van Bommel (SP):
"Mevrouw de voorzitter. 70 jaar geleden, in 1946, nam de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties haar allereerste resolutie aan. Daarin worden staten opgeroepen om de wereld kernwapenvrij te maken. Jaren later, in 1970, trad het non-proliferatieverdrag in werking, dat een wereldwijd geaccepteerde verplichting bevat om een kernwapenvrije wereld te bewerkstelligen, de zogenaamde Global Zero. Alhoewel in de afgelopen decennia met name Rusland en de Verenigde Staten hun kernwapenarsenaal hebben afgebouwd, komt er weinig terecht van een kernwapenvrije wereld. Er zijn nog altijd zo'n 16.000 kernwapens in de wereld, in 9 landen. Tezamen kunnen die de wereld vele malen vernietigen. Veel van de kernwapens, ook de Amerikaanse wapens die in Nederland en andere landen in Europa zijn gestationeerd, worden gemoderniseerd. Dat kost klauwen met geld en zorgt er bovendien voor dat ze gemakkelijker inzetbaar worden. Dit gebeurt tegen de achtergrond van hoog oplopende spanningen tussen oost en west, waarin nucleaire retoriek niet wordt geschuwd.
De SP is zeer verheugd met de handtekeningenactie van PAX, het Rode Kruis en de ASN Bank waardoor dit debat over het burgerinitiatief Teken tegen Kernwapens mogelijk is geworden. De drie organisaties hebben meer dan 45.000 handtekeningen opgehaald. Al deze mensen, onder wie meerdere burgemeesters, tekenden voor een nationaal verbod op kernwapens, de ergst denkbare vernietigingswapens. Dat is een alomvattend verbod op gebruik, bezit, ontwikkeling, productie, financiering, stationering en overdracht van kernwapens onder alle omstandigheden. Met deze oproep geven de ondertekenaars gehoor aan de opvattingen die leven onder de bevolking, die al geruime tijd in ruime meerderheid van kernwapens af wil. De oproep sluit ook aan bij de opvatting van een grote meerderheid van staten. Er zijn bijna 140 landen die pleiten voor een verbod.
In reactie op het burgerinitiatief schrijft de minister dat Nederland zich inzet voor complete nucleaire ontwapening. Dat is niet geloofwaardig. In de afgelopen jaren zijn namelijk geen serieuze stappen gezet in die richting. De minister blijft bijvoorbeeld vasthouden aan de kernwapentaak die ons land in NAVO-verband heeft. En in de Verenigde Naties treedt Nederland vaak remmend op bij resoluties die echt iets willen veranderen. Ook weigert het kabinet moties van de Kamer uit te voeren, bijvoorbeeld de motie van mijn collega Jasper van Dijk waarin wordt uitgesproken dat de vervanger van de F-16, de JSF, geen nucleaire taak mag hebben. Daarnaast neemt Nederland in de internationale discussie over ontwapening een afwachtende houding aan. De gedachte lijkt dat zolang Rusland niet ontwapent, van de Verenigde Staten en de NAVO niet verwacht mag worden dat zij eenzijdig ontwapenen. Wat dit laatste betreft, voelt de SP veel meer voor het standpunt van de secretaris-generaal van de Verenigde Naties, Ban Ki-moon, die we vorige week nog in de Tweede Kamer ontvingen. Hij doet een indringend verzoek aan iedereen om de eerste te zijn die stappen zet en niet op anderen te wachten om te beginnen met ontwapenen. Als zelf het voortouw wordt genomen, zullen anderen volgen, aldus Ban Ki-moon.
De SP spreekt voor de volle 100% steun uit aan het voorstel van PAX, het Rode Kruis en de ASN Bank om te komen tot een nationaal verbod op kernwapens. Mijn partij vindt het de hoogste tijd dat Nederland breekt met het ongeloofwaardige beleid dat niet tot resultaten heeft geleid. Wie pleit voor een kernwapenvrije wereld moet ook zelf bereid zijn daartoe actie te ondernemen. Daarvoor zijn nog genoeg mogelijkheden, ook voor NAVO-landen. In het verleden zijn er al eerder kernwapens uit Europa naar de Verenigde Staten retour gezonden. Dat kan en moet Nederland ook doen. Is de minister bereid de discussie daarover met zijn Amerikaanse collega's aan te gaan? Ook kan Nederland zich aansluiten bij al die landen die een internationaal verbod op kernwapens willen. Er kan werk gemaakt worden van het terugbrengen van de rol van kernwapens in militaire doctrines en er kan meer openheid worden gegeven over in Nederland aanwezige kernwapens. Ik hoor van de minister graag een reactie op deze voorstellen om een kernwapenvrije wereld, te beginnen in Nederland, dichterbij te brengen."
