Billy Joel zong in zijn nummer Leningrad het volgende: ‘Cold war kids were hard to kill,
Under their desks in an air raid drill’. Hij doelde hiermee op Amerikaanse kinderen die gedrild werden om zichzelf te beschermen bij een atoomaanval van de Sovjet-Unie en andersom. Zelfs in Nederland zijn er in die tijd veel schuilkelders gebouwd voor ‘het rode gevaar’. Dit thema gaan we dieper in op de Koude Oorlog en haar hoofdrolspeler. Ook gaan we op zoek naar het antwoord op de vraag uit hetzelfde nummer: ‘What do they keep on fighting for?’
Alle leerdoelen
Alle leerdoelen staan genoteerd in je lesdoelen format. Ze zijn verdeeld over de opdrachten. Bij iedere opdracht staat genoemd welke leerdoelen er uiteindelijk beantwoord kunnen worden.
Volg de stappen van boven naar beneden, maak de opdrachten in je werkdocument en noteer als laatst het antwoord op de leerdoelen.
Je kunt uitleggen wat de idealen van het communisme zijn en daar voorbeelden bij noemen.
Je kunt uitleggen wat de idealen van het kapitalisme zijn en daar voorbeelden bij noemen.
Je kunt uitleggen wat het verschil is tussen vrijemarkteconomie en planeconomie.
Je kunt uitleggen wat het Marshallplan inhoudt.
Je kunt uitleggen waarom het Marshallplan past bij kapitalistische politiek.
Je kunt uitleggen waarom en hoe de BRD en DDR zijn ontstaan.
Je kunt uitleggen op welke manier de invloed over de BRD en DDR waren verdeeld.
Je kunt uitleggen wat er tijdens de Blokkade van Berlijn gebeurt.
Je kunt uitleggen waarom de NAVO en het Warschaupact zijn ontstaan.
Je kunt uitleggen waarom de Berlijnse muur werd gebouwd.
Je kunt uitleggen wat de wapenwedloop is en daar gebeurtenissen aan koppelen.
Je kunt voorbeelden noemen bij de wapenwedloop.
Je kunt uitleggen wat er tijdens de Cubacrisis gebeurt.
Je kunt uitleggen waarom de Cubacrisis een voorbeeld is van de wapenwedloop.
Je kunt uitleggen wat er tijdens de opstand in Hongarije gebeurt.
Je kunt uitleggen wat er tijdens de opstand in Praag gebeurt.
Je kunt uitleggen wat er tijdens de opstand in Polen gebeurt.
Je kunt uitleggen wat containmentpolitiek betekent.
Je kunt uitleggen wat containmentpolitiek voor de Koude Oorlog betekent.
Je kunt de val van de Berlijnse muur uitleggen als het begin van het einde van het oostblok.
Je kunt uitleggen wat Glasnost en Perestrojka is.
Je kunt beredeneren waarom Gorbatsjov hervormingen in het Oostblok heeft ingezet.
Je kunt uitleggen wat het voor de macht in Europa en de wereld betekent dat Duitsland herenigd is.
Personen
Je kunt Kennedy in de juiste tijd plaatsen en bij de juiste gebeurtenissen.
Je kunt Chroestsjov in de juiste tijd plaatsen en bij de juiste gebeurtenissen.
Je kunt Castro in de juiste tijd plaatsen en bij de juiste gebeurtenissen.
Je kunt Reagan in de juiste tijd plaatsen en bij de juiste gebeurtenissen.
Je kunt Gorbatsjov in de juiste tijd plaatsen en bij de juiste gebeurtenissen.
Waar komt het wantrouwen en angst in de Koude Oorlog vandaan?
In welke vier bezettingszones wordt Duitsland na WOII verdeeld?
Hoe is het beleid in de Oostelijke zone?
Noem voorbeelden van het beleid in de westelijke zones?
Waar zijn de kapitalistisch elanden bang voor?
Waar is de Sovjet-Unie bang voor?
Hoe wordt de grens (van prikkeldraad en wachttorens) tussen het oosten en het westen genoemd?
Wat is de reden van Stalin om alle wegen en rivieren vanuit West Duitsland naar West Berlijn te blokkeren?
Wat doet de Sovjet-Unie nog meer?
De reactie van de Westerse landen 'De luchtbrug' duurt een jaar lang. Wat houdt deze luchtbrug in?
De spanning tussen het Westen en het Oosten blijft, ondanks dat de Blokkade van Berlijn is opgeheven. Wat doet het Westen en het Oosten om zichzelf te beschermen?
De BRD en DDR worden opgericht. Wat zijn dit?
Waarom wordt een muur om West Berlijn gebouwd?
Is het nog mogelijk om van Oost naar West-Berlijn te komen? Wat gebeurt er?
Waarom doen de Westese landen niet meer tegen de Berlijnse muur dan protesteren?
Hoe zorgen de beide landen dat ze 'de sterkste' blijven?
Het gaat economisch slecht in het Oosten, mensen zijn ontevreden. Gorbatsjov geeft de mensen meer vrijheid. Welke woorden worden voor deze hervormingen gebruikt?
Wat gebeurt er als de Oost Duitse regering toegeeft aan de druk van het volk?
Zoek op: In welk jaar valt de muur en wordt de DDR en BRD weer 'Duitsland'?
Kapitalisme vs. Communisme
Leerdoelen:
Je kunt uitleggen wat de idealen van het communisme zijn en daar voorbeelden bij noemen.
Je kunt uitleggen wat de idealen van het kapitalisme zijn en daar voorbeelden bij noemen.
1. kapitalisme en communisme
Communisme en Kapitalisme
Opdracht:
Neem de tabel over en noteer de kenmerken en voorbeelden die in het filmpje genoemd worden van het communisme en kapitalisme:
Communisme
Kapitalisme
2. kapitalisme en communisme
Communisme had veel aanhang in Europa
Toen in Europa de Tweede Wereldoorlog was afgelopen, bestond er grote waardering voor het communisme en zijn aanhangers. Communisten hadden een grote rol gespeeld in het verzet tegen de Duitse bezetters. Daar kwam bij dat het communisme de arme mensen wat te bieden had. Men zag het communisme als een goed middel om de grote armoede in Europa te bestrijden, onder meer door land van grootgrondbezitters te verdelen onder kleine boeren.
De waardering was het grootst in Oost-Europese landen. Zij waren immers bevrijd door de Sovjet-Unie. Bovendien was de armoede in die landen het grootst.
Communistische partijen deden het na de oorlog goed in West-Europese landen. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 1946 kreeg de Communistische Partij Nederland (CPN) ruim 10% van de stemmen. Maar nergens wisten ze een echte meerderheid te behalen.
De Sovjet-Unie was direct na de oorlog populair in Europa. Het land was een bondgenoot in de strijd tegen Duitsland en Italië en had daarvoor zelf enorme offers gebracht. Miljoenen burgers van de Sovjet-Unie verloren tijdens de oorlog het leven en ook miljoenen Russische soldaten. Van de 9,5 miljoen soldaten die in de oorlog sneuvelden of vermist raakten kwamen er 8,6 miljoen uit de Sovjet-Unie. Van alle soldaten uit de Sovjet-Unie die meevochten sneuvelde meer dan 25%. Ter vergelijk: de Engelsen verloren ruim 5% van hun soldaten en van de Amerikanen sneuvelde iets minder dan 3%.
Vraag:
1. Waarom is het communisme na de Tweede Wereldoorlog best wel populair?
2. Welke landen waren na de Tweede Wereldoorlog communistisch? Haal je antwoord van deze site:wikikids
3. kapitalisme en communisme
Kapitalisme | Zondag met Lubach
Bekijk dit filmpje tot 4:35
Beantwoord deze vragen tijdens het kijken van het filmpje:
Wat heeft Arjen Lubach geleerd over het communisme?
Wat heeft Arjen Lubach geleerd over het kapitalisme?
Hoe kan Uber (een kapitalistisch bedrijf) verlies maken en uitbreiden tegelijk?
3. Je kunt uitleggen wat het verschil is tussen vrijemarkteconomie en planeconomie.
4. Je kunt uitleggen wat het Marshallplan inhoudt.
5. Je kunt uitleggen waarom het Marshallplan past bij kapitalistische politiek.
1. Soorten economie
Lees de tekst en maak aantekeningen van de belangrijkste zaken.
Hoe de economie van een land georganiseerd is, kan heel verschillend zijn. Er zijn landen waar de overheid bepaalt wat er geproduceerd wordt, hoeveel, door wie en tegen welke prijs. Van marktwerking is geen sprake. Zo’n economie noem je een planeconomie. China, de Sovjet-Unie en Cuba waren in het verleden planeconomieën, nu is Noord-Korea dat bijvoorbeeld nog.
Een economie waarin vraag en aanbod de prijzen bepalen en waarbij de overheid niet ingrijpt met regels of wetgeving, noem je een vrijemarkteconomie. Vaak worden de Verenigde Staten als voorbeeld hiervan gezien. Maar een honderd procent vrijemarkteconomie komt nergens voor, want overal is er wel een overheid die maatregelen neemt.
De Nederlandse economie is een mengvorm. Bedrijven mogen zelf weten wat ze verkopen. Vraag en aanbod bepalen daarbij de prijzen. Maar als het nodig is grijpt de overheid in om veiligheid te waarborgen, basisbehoeften betaalbaar te houden en iedereen een redelijk bestaan te garanderen. Zo’n economie noem je een sociale markteconomie. De overheid geeft bijvoorbeeld regels voor:
het minimumloon;
arbeidsomstandigheden;
uitkeringen bij ziekte, ouderdom, invaliditeit en werkloosheid.
Dus: Landen kunnen de economie verschillend inrichten, er zijn 3 vormen:
Vrije markteconomie; Economie waarin vraag en aanbod de prijzen bepalen en waarbij de overheid niet ingrijpt met regels of wetgeving.
Planeconomie (centraal geleid); Landen waar de overheid bepaalt wat er geproduceerd wordt, hoeveel, door wie en tegen welke prijs.
Sociale markteconomie (gemengde economie); Economie waarin vraag en aanbod de prijzen bepalen, maar waar de overheid ingrijpt als dat nodig is om basisbehoeften betaalbaar te houden en iedereen een redelijk bestaan te garanderen. Het is een mix van beide vormen, dit doen de meeste landen, ook NL.
2. Soorten economie ALLEEN ALS JE ECONOMIE KIEST
Let op! Dit onderdeel is alleen voor de leerlingen die economie in hun pakket hebben gekozen.
Lees de tekst en maak aantekeningen van de belangrijkste zaken.
Producten worden verhandeld op een markt. Dat kan een concrete markt zijn, zoals de plaatselijke weekmarkt of een rommelmarkt, maar net zo goed een winkel.
Bij economie gaat het vaker over een abstracte markt. Dan heb je het over alle vraag naar en alle aanbod van een product. De zuivelmarkt is hier een voorbeeld van.
Op de markt komt het aanbod van producenten. De vraag komt van hun klanten. Vraag en aanbod bepalen de evenwichtsprijs. Dat is de prijs waarbij vraag en aanbod aan elkaar gelijk zijn. Het aantal producten dat gevraagd en aangeboden wordt bij de evenwichtsprijs, noem je de evenwichtshoeveelheid.
Als de vraag toeneemt en het aanbod gelijk blijft, stijgt de prijs.
Als het aanbod toeneemt en de vraag gelijk blijft, daalt de prijs.
Vraag en aanbod hebben invloed op de prijs. Omgekeerd heeft een prijsverandering gevolgen voor de vraag en voor het aanbod.
Als de prijs stijgt, komt er meer aanbod, want voor die hogere prijs kunnen meer producenten het product met winst verkopen.
Als de prijs stijgt, neemt de vraag af, want als klant kun je of wil je niet zo veel voor dit product betalen.
Dit samenspel van vraag, aanbod en prijs werkt het beste als er veel aanbieders en vragers zijn en de markt transparant is. In een transparante markt kun je de aangeboden producten en de prijzen goed met elkaar vergelijken.
Dus:
Evenwichtshoeveelheid: het aantal producten dat gevraagd en aangeboden wordt bij de evenwichtsprijs.
Evenwichtsprijs: De prijs waarbij vraag en aanbod gelijk aan elkaar zijn.
Transparante markt: Als een markt transparant is, kun je de aangeboden producten en de prijzen goed met elkaar vergelijken.
De markt, marktsector en particuliere sector – het zijn alle drie benamingen die gebruikt worden voor bedrijven die goederen of diensten aanbieden aan mogelijke klanten.
Wat heeft de overheid met de markt te maken?
In deze opdrachten kijken we nog eens naar de markt en naar de rol die de overheid speelt op de markt.
6. Je kunt uitleggen waarom, wanneer en hoe de BRD en DDR zijn ontstaan.
7. Je kunt uitleggen op welke manier de invloed over de BRD en DDR waren verdeeld.
8. Je kunt uitleggen wat er tijdens de Blokkade van Berlijn gebeurt en wanneer dit plaatsvindt.
10. Je kunt uitleggen waarom en wanneer de Berlijnse muur werd gebouwd.
Situatie van Duitsland na WOII
Duitsland verdeeld
Blokkade van Berlijn
In het Westen wilde de landen graag een zelfde munt (de D-mark)gebruiken om te betalen. Het oosten wilde een andere munt, de Ostmark. Een dag na het mislukte overleg over de D-mark reageerden de Sovjets met een blokkade van Berlijn.
Ze lieten weten dat ‘vanwege technische problemen’ er geen verkeer van en naar Berlijn mogelijk was. Kanalen, bruggen, wegen, spoorlijnen en waterwegen waren wegens ‘reparaties’ gesloten. En als klap op de vuurpijl schakelden de Sovjets de stroom uit en sloten het gas en het water af.
Lees nu de onderstaande ervaringen van de mensen die met de gevolgen van de blokkade moesten leven.
Hans Peter Herz kan de blokkade zich nog goed herinneren. “Er was bijna geen elektriciteit. Iedereen stond op rantsoen. Soms had je alleen ’s nachts een paar uurtjes stroom. M’n moeder stond dan op en ging strijken.”
Herz werkte voor een radiostation. “Mensen hadden wel een radio thuis, maar omdat er bijna geen elektriciteit was, konden ze niet luisteren. We gingen dan met een geluidswagen door de stad en op pleinen riepen we het laatste nieuws om. Iedereen was natuurlijk heel nieuwsgierig hoe het met de blokkade van de Russen ging. Er stonden altijd honderden mensen om ons heen. Hele discussies werden er gevoerd. Veel inwoners wilden dat de geallieerden met tanks naar Berlijn zouden komen om die blokkade te breken. Maar dat was natuurlijk levensgevaarlijk geweest. Dan was het oorlog geworden.”
In West-Berlijn zaten 2,2 miljoen stedelingen en achtduizend geallieerde militairen en hun familie zonder levensmiddelen en brandstof. De Sovjets boden de West-Berlijners aan om zich in Oost-Berlijn in te schrijven voor voedsel en brandstoffen. De geallieerden wezen dat aanbod als propagandatruc af.
En van de West-Berlijners zelf ging maar 6% op het voorstel in.
Liever kaarslicht en kou dan kolen van Stalin.
Al moest er natuurlijk wel een oplossing worden gevonden voor de blokkade.
En wat doe je als je niet over de weg, het spoor of het water naar Berlijn kunt gaan? Dan ga je door de lucht! Dat kon ook, want er waren door de geallieerden afspraken gemaakt om over elkaars bezettingszones te kunnen vliegen. De Sovjets legden westerse vliegtuigen daarom geen strobreed in de weg.
Vraag: Waarom noemen de geallieerden de hulp van de Sovjets een ‘propagandatruc’?
Luchtbrug
De Amerikanen reageerden direct op de blokkade met een luchtbrug. Een paar dagen later gevolgd door de Britten.
De eerste die de lucht in ging was Captain Jack O. Bennett. Hij kreeg op de 23e juni een telefoontje van generaal Clay. “Of ik diezelfde dag nog naar West-Berlijn wilde vliegen om daar kolen af te leveren.” Hij had er helemaal geen zin in. “Kolen? Ik heb alleen een passagiersvliegtuig. Dan moet ik zeker al die stoelen eruit slopen om die stoffige kolen te kunnen laden.”
Bennett ging toch overstag. “Ik ben gek op vliegen.” Bovendien zag hij in dat er wel iets moest gebeuren. “Voor de inwoners van Berlijn zag de situatie er heel somber uit. Er dreigde hongersnood.” Hij vloog dezelfde dag nog. Niet met kolen, maar met aardappelen.
Wat begon als een wat onbesuisde actie werd al snel een geoliede machine. Naast de twee vliegvelden Tempelhof en Gatow werd er binnen drie maanden een derde vliegveld aangelegd, Tegel. De Britten vlogen ook met watervliegtuigen, die op de Havel en de Grosse Wannsee landden.
In totaal zijn er 277.264 vluchten uitgevoerd.
Elke drie minuten kon er een vliegtuig landen.
Om die enorme hoeveelheid vluchten te verwerken, was het volgende systeem opgezet:
Er werd eenrichtingsverkeer ingesteld. Op de heenweg vlogen ze van Hamburg en Frankfurt am Main naar Berlijn. Op de terugweg vlogen ze van Berlijn naar Hannover.
De vliegtuigen vlogen op vijf hoogtes.
Een piloot mocht één poging doen om te landen.
Als dat niet lukte, moest hij met zijn vracht weer terugvliegen naar Hannover.
De vracht bestond uit kolen voor de elektriciteitscentrales, bouwmaterialen, winterkleding, medicijnen en vooral voedsel. Er zat ook wat snoepgoed met kauwgom, chocolade en rozijnen bij. Vooral bij Tempelhof stonden er altijd veel mensen te kijken. De piloten gooiden kleine pakketjes aan parachutes uit de ramen voor de kinderen.
Bennett was niet alleen de eerste die vloog, maar ook degene die het vaakst gevlogen heeft: zo’n zeshonderd keer. Hij ging soms wel drie keer op een dag heen en weer.
Stel, dat de luchtbrug niet was gelukt. Wat dan? Jarenlang zei Bennett: “Als die luchtbrug er niet was gekomen, hadden de Russen West-Berlijn ingenomen. En wat was er daarna gebeurd?”
Zijn bange vermoedens werden later bevestigd: “Na de val van de Berlijnse Muur hebben ze in de DDR-archieven stukken gevonden waaruit op te maken was dat de Russen destijds West-Berlijn hadden bezet als het westen niet met die luchtbrug had gereageerd. Dat staat zwart op wit.”
Vraag:
De West-Berlijners gaven de vliegtuigen de bijnaam ‘Rozijnenbommenwerpers’. Vind je dat een goede bijnaam? Leg uit waarom wel/niet.
Einde van de blokkade van Berlijn
Na bijna een jaar zag Stalin in dat doorgaan met de blokkade zinloos was.
Op 12 mei 1949 hief hij de blokkade op. Auto’s en treinen werden weer tot Berlijn toegelaten. De luchtbrug ging nog even door, tot september van dat jaar toen alles weer genormaliseerd was.
Door de blokkade en de luchtbrug zagen de vier bezettingsmachten in dat ze het nooit eens zouden worden over de toekomst van Berlijn en van Duitsland. Het land viel in tweeën uiteen. Op 23 juni 1949, negen dagen na de opheffing van de blokkade, werden de Amerikaanse, Britse en Franse zones weer in handen van de Duitsers gegeven. West-Duitsland, officieel de Bondsrepubliek Duitsland (BRD), was geboren, met Bonn als de nieuwe hoofdstad. De Russische zone werd Oost-Duitsland, officieel de Duitse Democratische Republiek (DDR).
En Berlijn? De drie geallieerde zones in Berlijn werden samengevoegd tot West-Berlijn. En de Russische zone in Berlijn werd Oost-Berlijn, hoofdstad van de DDR.
Naar aanleiding van de les die de West-Berlijners van de blokkade hebben geleerd, werd het de zogenaamde Senaatsreserve ingesteld. Deze reserve hield in dat er altijd in Berlijn voor 180 dagen levensmiddelen en brandstoffen aanwezig moesten zijn.
Vraag:
Leg in je eigen woorden uit wat we bedoelen met de stelling: ‘De blokkade van Berlijn was het eerste tastbare bewijs van de Koude Oorlog’.
Waarom zou de Sovjet-Unie zeggen dat er 'niemand van plan is om een muur te bouwen'?
Waarom vluchten veel Oost-Berlijners nog op het laatste moment?
Waarom zou deze mevrouw zo enorm blij zijn dat ze nog heeft kunnen vluchten?
Wat wordt er bedoeld met 'deze muur verbied duitsers om van duitsland naar duitsland te gaan'?
De Berlijnse Muur
Op 13 augustus 1961 werden de Berlijners wakker met een muur dwars door hun straat.
Aanvankelijk kende de Muur veel zwakke plekken. Je kon nog via openstaande ramen van huizen naast de muur naar West-Berlijn ontkomen. Je kon soms door of over het prikkeldraad ontsnappen. Maar de Muur werd een steeds moeilijker te nemen horde. Het werd een ingewikkeld systeem van 100 meter breed met honden, prikkeldraad, een greppel, wachttorens en veertienduizend wachters.
De West-Berlijners noemden het gewoon ‘die Mauer’, de Muur.
In Oost-Berlijn werd het de Antifascistische Beschermingsmuur genoemd. Die beschermingsmuur moest Berlijn beschermen tegen ‘wegtrekken, infiltratie, spionage, sabotage, smokkel, uitverkoop en agressie uit het westen’.
De eerste twee jaar zat de Muur potdicht. Daarna mochten enkele West-Berlijners op bezoek in Oost-Berlijn (maar nooit andersom).
Tweemaal is er een Amerikaanse president op bezoek geweest bij de Muur.
In 1963 hield president John F. Kennedy een toespraak voor een publiek van 150.000 mensen. Hij stal de harten van de West-Berlijners met zijn beroemd geworden speech: "Tweeduizend jaar geleden waren de meest trotse woorden 'civis Romanus sum' (= Ik ben een Romeins staatsburger). Vandaag, in de wereld van vrijheid, is de meest trotse leuze: 'Ich bin ein Berliner' ... Alle vrije mensen, waar ze ook leven, zijn burgers van Berlijn, en dus ben ik, als vrij man, er trots op te kunnen zeggen 'Ich bin ein Berliner'!"
In 1987 hield president Reagan een speech bij de Brandenburger Poort voor 45.000 mensen. Ook deze toespraak bevat beroemd geworden woorden. Reagan daagde de Russische president en partijleider Gorbatsjov uit met de woorden: “Secretaris-Generaal Gorbatsjov, als je vrede zoekt, als je welvaart zoekt voor de Sovjet-Unie en Oost-Europa, als je versoepeling nastreeft, kom hier naar deze poort. Meneer Gorbatsjov, open deze poort. Meneer Gorbatsjov, breek deze muur af!” (‘Mister Gorbachev, tear down this wall.’)
De Muur werd een beroemde plek die elke toerist in West-Berlijn gezien moest hebben.
Vragen:
Kijk naar het filmpje. Noem twee gevolgen van de bouw van de Muur voor de Berlijners.
Kijk en luister naar ‘Over de Muur’ van het Klein Orkest uit 1984. Noem een positief aspect van Oost- en van West-Berlijn en noem een negatief aspect van Oost- en van West-Berlijn.
Klein Orkest - Over de muur (1983)
Bekijk het filmpje hieronder 'het verhaal achter 'Over de muur''.
Vragen:
Wat was de reden dat gevraagd werd om een nummer te schrijven?
Er worden dingen genoemd zoals 'Lenin en Marx', 'hamers en sikkels'; Waar staat dit voor?
Waarom is het lied geen 'links actielied' volgens de zanger, wat is het dan wel?
De zanger zegt dat hij met 'vogels' eigenlijk niet de vogels bedoelt. Wat bedoelt hij wel?
Welke negatieve punten van het kapitalisme noemt de zanger?
Het verhaal achter het nummer 'Over de muur'
Navo en Warschaupact
Leerdoelen:
9. Je kunt uitleggen waarom en wanneer de NAVO en het Warschaupact zijn ontstaan.
NAVO - 1
Bekijk de filmpjes en maak de kijkvragen.
Kijkvragen:
Wanneer ontstaat de NAVO?
Wat staat er in artikel 5?
Welke drie dingen gebeuren er na 1989?
Waarom de NAVO nu onder druk staat.
Kijkvragen:
Waarom staat de afspraak van artikel 5 onder druk?
Waarom werd de NAVO opgericht?
Wanneer nam West-Duitsland deel aan de NAVO?
Wanneer richten de Russen het Warschaupact op?
Waarom blijven landen bezuinigen op defensie?
Hoeveel moeten de NAVO lidstaten uitgeven aan defensie?
NAVO - 2
Lees de tekst en maak aantekeningen van de belangrijkste onderdelen.
De NAVO
Het leger van de Sovjet-Unie speelt in 1945 een belangrijke rol bij het verslaan van Hitler. De geallieerden en de Russen spreken na de oorlog af dat de door de Nazi’s bezette landen zo snel mogelijk weer hun vrijheid terug moeten krijgen. De landen in West-Europa en Scandinavië zijn inderdaad snel na de oorlog weer vrij. De geallieerden trekken zich terug en gaan hun eigen landen weer opbouwen. Maar het lijkt er op dat de leider van Rusland, Stalin, met veel landen in Oost-Europa andere plannen heeft. Er worden daar wel verkiezingen gehouden, maar de communistische partijen winnen bij voorbaat. Zo komen steeds meer landen in Oost-Europa onder invloed van de Sovjet-Unie te staan.
Er ontstaat een buffer van landen ten westen van Rusland, met communisten aan de macht. Dat is precies wat Stalin voor ogen heeft. Als er agressie uit het westen komt, kunnen deze landen de eerste klappen opvangen. Want het wantrouwen tussen de Sovjet-Unie en de westerse wereld is groot. Beide partijen denken dat de ander erop uit is om langzamerhand de heerschappij over de wereld te veroveren.
Als Stalin in 1949 besluit tot de blokkade van Berlijn is dat een dieptepunt in de verhoudingen tussen de grootmachten. Het westen zorgt voor een luchtbrug en na een jaar heft Stalin de blokkade op. In hetzelfde jaar blijkt de Sovjet-Unie te beschikken over een atoombom. Tot die tijd hadden de Verenigde Staten het monopolie op atoomwapens. Met de Russische bom was het evenwicht op dat gebied hersteld. De VS ervaart het als een serieuze bedreiging.
Na de blokkade van Berlijn wordt de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO of NATO in het Engels) opgericht. De NAVO is een militair bondgenootschap. Het verdrag regelt de wederzijdse verdediging en samenwerking van de Westerse landen. Een belangrijk artikel uit het verdrag is artikel 5: een aanval op een van de NAVO-landen zal worden opgevat als een aanval op allemaal. Alle landen zullen dan samenwerken om de aanval af te weren.
De militaire dreiging van de Sovjet-Unie was de belangrijkste reden voor de oprichting. Daarnaast zou een sterke aanwezigheid van de VS in Europa moeten voorkomen dat het nationaal socialisme weer ergens de kop op stak. En de NAVO zou moeten bijdragen aan een grotere politieke integratie van Europa.
De eerste leden van de NAVO zijn de landen België, Canada, Frankrijk, IJsland, Italië, Luxemburg, Nederland, Noorwegen, Portugal, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Drie jaar later sloten Griekenland en Turkije aan. In 1956 komt de Bondsrepubliek Duitsland erbij en in 1982 Spanje. Na afloop van de Koude Oorlog wordt de NAVO weer fors uitgebreid. Dit keer met landen uit het voormalige Oostblok
Bekijk de afbeelding hieronder.
Wat valt je op aan de deelnemende landen na 1989?
Zoek hier op welke landen na 1989 zijn gaan deelnemen aan de NAVO: Wikipedia
Warschaupact - 1
Lees de tekst en vat de belangrijkste onderdelen samen:
Het Warschaupact
Het Warschaupact of het Verdrag van Warschau was als militair bondgenootschap de Oost-Europese tegenhanger van de NAVO. De directe aanleiding voor de oprichting van het Warschaupact was de uitbreiding van die NAVO met West-Duitsland. Gezien de rol van Duitsland in de beide wereldoorlogen was de Sovjet-Unie tegen een nieuw West-Duits leger. Met de toetreding tot de NAVO werd dat mogelijk. De Sovjet-Unie beschouwde het als een provocatie. Twee weken na de toetreding van West-Duitsland tot de NAVO wordt het Warschaupact opgericht. Dat gebeurt op 15 mei 1955 in de Poolse hoofdstad Warschau. Naast de Sovjet-Unie ondertekenden Albanië, Bulgarije, Roemenië, de DDR, Hongarije, Polen en Tsjecho-Slowakije. Daarmee waren op Joegoslavië na alle communistische staten in Oost-Europa lid van het pact. De landen spraken af dat ze elkaar zouden steunen bij een eventuele militaire aanval uit het westen.
Het Warschaupact was voor de Sovjet-Unie ook een instrument om de Oost-Europese landen onder de duim te houden. Zo werd het Warschaupact door de Sovjet-Unie gebruikt om opstanden in Hongarije in 1956 en in Tsjecho-Slowakije in 1968 neer te slaan.
Officieel kwamen de Warschaupactlegers in actie, niet alleen het Sovjetleger. In de praktijk bepaalde de Sovjet-Unie als machtigste land de politieke koers van de overige Warschaupactlanden. In ieder geval tot 1988, toen Michail Gorbatsjov verklaarde dat de Oost-Europese landen hun eigen gang konden gaan. Na die verklaring volgen de veranderingen in Oost-Europa elkaar snel op. Het hoogtepunt van deze veranderingen is de val van de Berlijnse muur op 9 november 1989. In 1990 worden Oost- en West-Duitsland weer een. In 1991 valt de Sovjet-Unie uit elkaar. Veel nieuwe regeringen van landen in Oost-Europa keren zich af van het Warschaupact en van de Sovjet-heerschappij. Het Warschaupact wordt officieel ontbonden op 1 juli 1991 in Praag.
Bekijk het filmpje over wapenwedloop en beantwoord de vragen
Hoe bereidde men zich voor een aanval van de Russen?
Wat is een wapenwedloop?
Bij een wapenwedloop gaan twee of meer landen de competitie met elkaar aan om zoveel mogelijk en zo geavanceerd mogelijke wapens te ontwikkelen.
Ze proberen daarbij beter te worden dan hun concurrent, in de praktijk gaat de wedloop bijna altijd gelijk op.
Hierdoor is een wapenwedloop vaak een dure investering die ten koste gaat van veel andere onderdelen van een land. Waarom gaan veel landen dan toch een wapenwedloop aan? Wat kunnen de gevolgen zijn van een wapenwedloop? En wat zijn bekende voorbeelden van wapenwedlopen?
Oorzaken van wapenwedlopen
In verschillende periodes in de geschiedenis hebben landen geprobeerd machtiger te worden dan andere landen, om op die manier het ‘beste’ land van Europa of van de wereld te worden. Bij het beste land hoort ook het beste leger. Een groot leger is gebruikt om bijvoorbeeld landen te koloniseren, of om tegenstanders af te schrikken. Ook nationalisten, mensen die heel erg trots zijn op het eigen land, vinden het hebben van een sterk leger belangrijk. Onder invloed van het nationalisme gingen landen vaak de strijd met elkaar aan om het beste leger ter wereld te krijgen. Dat houdt in:
De beste soldaten
De beste wapens: om die reden werd er veel geïnvesteerd in wetenschappers en fabrikanten die revolutionaire nieuwe wapens konden maken.
De meeste wapens: om die reden werd er veel geïnvesteerd in fabrieken die snel veel wapens konden maken. Dit kostte veel grondstoffen, die kwamen vaak uit koloniën. Als landen (nog) geen koloniën hadden zorgde de staat ervoor dat de grondstoffen naar de wapenfabrieken ging.
Voor de soldaten en fabrieken die hierbij hoorden waren er veel normale burgers nodig die wilden werken als soldaat of als fabrieksarbeider. Om die reden werd het steeds normaler om tijdens oorlogen ook burgerslachtoffers te maken, deze burgers konden gemakkelijk werk hebben als soldaat of militaire arbeider.
De Koude Oorlog:
De Verenigde Staten en Sovjet Unie gingen na de oorlog de strijd met elkaar aan welk land de grootste wereldmacht zou worden. Daarbij hoorde niet alleen het beste wapens, maar ook de beste wetenschap, zo probeerden beide kanten de eerste man op de maan te krijgen. Ontwikkelingen in de wetenschap worden vaak gezien als een positief bijeffect van een wapenwedloop. Ook het internet is in eerste instantie ontwikkeld voor militaire redenen. Deze wapenwedloop kenmerkte zich door de ontwikkeling van nucleaire wapens, deze konden zulke dodelijke gevolgen hebben dat de VS en Sovjet Unie deze nooit op elkaar hebben durven sturen. Ook al gingen zij niet rechtstreeks de strijd aan, zij verleenden wel steun aan oorlogen zoals in Vietnam met soldaten en/of wapens.
Vragen over de tekst:
1. Waardoor is een wapenwedloop vaak een dure investering voor een land?
2. Bij een wapenwedloop gaat het niet alleen om wapens, wat nog meer?
3. Wat betekent nationalisme?
4. Wat is een positieve eigenschap aan de wapenwedloop? Geef ook een voorbeeld.
Gevolgen
De gevolgen van een wapenwedloop
Landen die met elkaar in wapenwedloop waren slaagden er zelden in veel beter te worden dan de ander, mede door spionage en het kopiëren van vernieuwingen van de concurrent. Toch hadden landen vaak het gevoel dat ze, ten opzichte van hun concurrent, niet achter konden blijven. Daarom stond tijdens een wapenwedloop de gehele industrie van een land in het teken van het verbeteren van de militaire mogelijkheden. Dit ging ten koste van andere delen van de economie. Vaak hadden wapenwedlopen een oorlog als gevolg. Als je zoveel sterke wapens had kon een oorlog vaak niet uitblijven, en landen deden steeds minder om een oorlog uit de weg te gaan. Je hoopte dat je leger zo sterk was geworden dat je de tegenstander zo snel had verslagen dat zij geen tijd meer hadden om hun leger optimaal in stelling te brengen. Wapenwedlopen hadden dus militair gefocuste landen en een grotere kans op oorlog als gevolg.
1.Welke gevolgen heeft een wapenwedloop meestal?
2. Wat gebeurt er in een land als het mee doet aan een wapenwedloop?
Cubacrisis
Leerdoelen:
13. Je kunt uitleggen wat er tijdens de Cubacrisis gebeurt.
14. Je kunt uitleggen waarom de Cubacrisis een voorbeeld is van de wapenwedloop.
Cuba
In de jaren voorafgaand aan de Cubacrisis is de Koude Oorlog in volle gang. De Verenigde Staten en de Sovjet-Unie hebben al ruzie met elkaar gehad via de de Korea-oorlog en de wapenwedloop is op zijn hoogtepunt. De wereld is verdeeld in twee ideologische blokken, het democratische Westen en het communistische Oosten.
Che Guevara & Fidel Castro
Te midden van dit alles wordt Cuba verscheurt door een burgeroorlog. Fidel Castro strijd samen met onder andere Che Guevarra tegen de Cubaanse dictator Fulgencio Batista. Batista is al jaren aan de macht en word gesteund door de Verenigde Staten. Castro krijgt echter steeds meer steun van de Cubaanse bevolking en weet in de laatste dagen van 1958 de macht te grijpen. Hij wordt op 16 februari 1959 premier van Cuba en gaat het land communistisch besturen.
De Verenigde Staten ziet dit alles lijdzaam aan. Ze zitten niet te wachten op een communistische staat zó dicht bij Florida. In 1961 worden dan ook alle banden met Cuba verbroken waardoor Cuba geisoleerd raakte. Maar het verbreken van contact met Cuba was niet genoeg voor de Verenigde Staten en onder leiding van de CIA wordt er in het geheim een invasie voorbereid. Doel van de invasie is het omverwerpen van het communistische bewind van Castro en zo een vijand in een bondgenoot te veranderen.
In april 1961, net nadat Kennedy president is geworden, gaat de invasie van start. Zo’n 1300 anti-communistische Cubanen, die eerder gevlucht waren naar de Verenigde Staten, worden in de Varkensbaai aan land gezet. Hun doel is om Cuba terug te veroveren. De door de CIA getrainde Cubanen lopen echter op het strand al vast en na drie dagen vechten is 95 procent gevangen genomen. De invasie loopt uit op een ramp terwijl de positie van Castro alleen maar versterkt wordt.
Castro realiseert zich dat de Verenigde Staten op zoek zijn naar een reden om Cuba aan te vallen en gaat op zoek naar bondgenoten die Cuba militair bij kunnen staan. Castro komt al snel uit bij Chroesjtsjov, leider van de communistische Sovjet-Unie.
De Verenigde Staten reageert op het bondgenootschap door een embargo af te roepen over Cuba. Dat betekent dat er vanaf dat moment niet meer wordt gehandeld tussen Amerika en Cuba en ook reizen tussen de VS en Cuba wordt moeilijk. Het embargo heeft echter niet het gewilde effect want de Sovjet-Unie neemt al gauw de plek van de Verenigde Staten over als belangrijkste handelspartner van Cuba.
1. Maak een uitleg voor jezelf waarin je beschrijft waarom Cuba bondgenoot van de Sovjet-Unie wordt en geen bondgenoot meer is van de Verenigde Staten.
Cubacrisis
Bekijk de filmpjes en beantwoord de kijkvragen:
Wie waren de presidenten tijdens de Cubacrisis van de Verenigde Staten en van de Sovjet-Unie?
In welk jaar vond de Cubacrisis plaats?
Leg met behulp van alle drie de filmpjes uit wat de Cubacrisis inhoudt. Maak er één verhaal van.
Welkom in de jaren 60 | De Cubacrisis
Samenvatting van de Cubacrisis
De Cubacrisis in beeld
Cubacrisis gevolgen
Opdracht:
Schrijf kort op wat de gevolgen van de cubacrisis zijn. Noteer ieder gevolg in één zin.
Na 13 dagen besloot Chroetsjov zijn schepen, met daarop nucleaire raketten, terug te trekken en beloofde hij dat hij Cuba voortaan met rust zou laten. Ook de Verenigde Staten beloofde Cuba nooit aan te vallen. Later bleek dat de Verenigde Staten ook had beloofd om zijn raketten uit Turkije weg te halen.
Chroestjov en Kennedy
Mede doordat de Amerikaanse helft van de deal pas jaren later naar buiten kwam, leek het alsof Kennedy als winnaar uit de crisis kwam. De manier waarop hij de crisis had afgehandeld zorgde ervoor dat hij, vooral in de Verenigde Staten, alleen maar populairder werd. De hele wereld was dan ook in shock wanneer Kennedy nog geen jaar later door Harvey Lee Oswald vermoord wordt.
John F. Kennedy
Voor Chroetsjov pakte de crisis minder goed uit. Hij werd in de Sovjet – Unie als verliezer gezien en door sommige zelfs als aanstichter van de crisis. Dit was zo erg dat hij twee jaar later afgezet werd omdat men hem verantwoordelijk achtte voor het gezichtsverlies van de natie. Hij krijgt van zijn partij huisarrest en overlijd 7 jaar later in Moskou.
Chroestjov
Voor Castro was de crisis eigenlijk best goed uitgekomen. Hij was tijdens de crisis zelf redelijk buiten schot gebleven, dankzij Kennedy en Chroetsjov die hem nergens bij wilde betrekken. Daarnaast had hij van beide grootmachten de toezegging dat ze hem niet zouden aanvallen waardoor hij immens populair werd onder de Cubanen. Hij zou uiteindelijk tot 2006 aan de macht blijven, waarna zijn broer het presidentschap over nam.
Fidel Castro
Tijdens de crisis was de voornaamste manier van communiceren tussen de wereldleiders via brieven. Aangezien dit natuurlijk nogal wat tijd kost werd hier een oplossing voor bedacht. In 1963 wordt er een directe telefoonlijn, ook wel de ’Hotline’ genoemd, gelegd tussen het Witte Huis en het Kremlin zodat de twee wereldleiders altijd snel met elkaar zouden kunnen overleggen. Op deze manier zou een tweede Cubacrisis bijna onmogelijk worden en werd het risico op een oorlog door fouten in communicatie beperkt.
Bekijk hieronder een oud stukje journaal van 28 augustus 1963 waarin de 'Hotline' wordt besproken.
Hot Line Installed From Washington To Russia (1963)
Cubacrisis spotprenten
Hieronder zijn twee spotprenten te zien.
Leg beide spotprenten uit. Gebruik daarvoor de titel (die staat onder de afbeelding) als begin van je uitleg.
Chroetsjov en Kennedy en 'de rode knop'
Chroetsjov en Kennedy en 'de nucleaire oorlog'
Cubacrisis opdracht
Opdracht:
Maak combinaties van drie woorden die bij elkaar passen.
Leg uit waarom je deze woorden bij elkaar hebt gekozen.
Cuba
VS
Castro
Kennedy
Chroestjov
Sovjet-Unie
Oswald
Raketbasis
Kremlin
Opstanden in het Oostblok
Leerdoelen:
15. Je kunt uitleggen wat er tijdens de opstand in Hongarije gebeurt.
16. Je kunt uitleggen wat er tijdens de opstand in Praag gebeurt.
17. Je kunt uitleggen wat er tijdens de opstand in Polen gebeurt.
Opstanden in het Oostblok
Tussen 1956 en 1981 zijn er in drie verschillende Oostbloklanden evenzoveel opstanden geweest tegen het communistische landsbestuur. Deze opdracht gaat over die opstanden, waarvan er twee niet en één wel hebben geleid tot de komst van een democratisch bestuur.
Neem de volgende tabel over en vul deze in voor de verschillende opstanden. Informatie over de opstanden krijg je in de volgende kopjes:
Vraag
Hongarije 1956
Praagse lente 1967
Polen 1980
Wat was de aanleiding van de opstand?
Wie deden eraan mee?
Wat werd er door de opstand bereikt?
Hoe reageerden de Sovjet-Unie en/of andere landen van het Warschaupact op de opstand?
Waarom deden de Sovjet-Unie en/of andere landen van het Warschaupact dat?
Wat gebeurde er in het land na de opstand?
Opstand in Hongarije
De opstand in Hongarije in 1956
Op 5 maart 1953 overleed Stalin, de secretaris-generaal van de communistische partij van de Sovjet-Unie. Stalin heeft lang als een alleenheerser geregeerd. Na zijn dood is hij opgevolgd door Nikita Chroesjtsjov. Onder Chroesjtsjov moest het allemaal minder streng en hardvochtig gaan dan onder Stalin. Op 23 februari 1956 hield hij een toespraak waarin hij harde kritiek uitte op het beleid van Stalin. Hij beschuldigde Stalin zelfs van het plegen van massamoorden op mensen die tegen de regering van de Sovjet-Unie zouden zijn geweest. In Hongarije greep men deze verandering in de Sovjet-Unie aan om in opstand te komen tegen de eigen communistische regering van Hongarije die aan de leiband liep van de Sovjet-Unie.
De directe aanleiding van de Hongaarse opstand waren de protesten en stakingen op 28 juni 1956 in het Poolse Poznań. Wat begon als een demonstratie voor betere arbeidsomstandigheden in de Cegielskifabriek, eindigde in een bloedbad. Het leger sloeg de betoging neer en kreeg toestemming gericht te schieten op de demonstranten. Naar schatting tussen de 50 en 100 mensen werden gedood.
Studenten van de Technische Universiteit van Boedapest organiseerden uit solidariteit met de Polen een protestactie tegen dat gewelddadige optreden.
Het was het begin van de Hongaarse opstand.
Bekijk nu het onderstaande videofragment.
Burgers sloten zich bij de opstand aan en ook soldaten van het Hongaarse leger onder leiding van generaal Pál Maléter. De soldaten deelden wapens uit aan de opstandelingen. Al snel trokken Russische soldaten met tanks door de straten van Budapest. Het verzet was aanvankelijk succesvol. De regering werd verjaagd naar de Sovjet-Unie, Imre Nagy werd de nieuwe premier en János Kádár de nieuwe voorzitter van de communistische partij. Hongarije stapte uit het Warschaupact en verklaarde zich neutraal. Op 4 november 1956 vielen troepen uit het Warschaupact het land binnen en sloegen de opstand neer. Imre Nagy werd gevangengenomen en in 1958 geëxecuteerd. Hongarije kreeg een nieuwe regering onder leiding van János Kádár, die zich daar niet populair mee maakte. Ruim 200.000 Hongaren vluchtten naar het buitenland en werden onder meer in Nederland opgevangen.
Praagse Lente
De Praagse Lente
Het ging in Tsjecho-Slowakije economisch gezien beter dan in de andere Oostbloklanden. Maar in 1967 en 1968 werd het land getroffen door een ernstige landbouwcrisis. De onvrede onder landbouwers en arbeiders werd groot en richtte zich vooral tegen de communistische partijleiding. Hervormingsgezinde leden van de communistische partij zagen hun kans en schoven Alexander Dubček naar voren als vervanger van partijleider Novotný.
De nieuwe koers werd bekend als het ‘communisme met een menselijk gezicht’. Fouten uit het verleden werden toegegeven, de rol van de geheime politie werd ingeperkt, de censuur werd opgeheven. De burgers van Tsjecho-Slowakije konden openlijk zeggen wat ze wilden én zich laten informeren.
Het leidde tot een golf van openlijke kritiek op de Sovjet-Unie.
Dubček werd door de Sovjet-Unie en de andere leden van het Warschaupact ter verantwoording geroepen. Hij slaagde er niet in hen te overtuigen en zij keurden zijn beleid af.
Op 20 augustus 1968 reden Russische tanks Praag binnen. Een ondergronds radiostation riep de bevolking op om alle bewegwijzering te verwijderen.
Niet veel later waren alleen de wegwijzers richting Moskou nog overgebleven. Het verzet maakte geen kans en onder Sovjet-druk werden alle hervormingen weer teruggedraaid.
Zie het volgende filmfragment:
Opstand in Polen
De opstand in Polen
Het verzet tegen de communistische regering in Polen werd vooral gevoerd door Solidarność, Pools voor Solidariteit. Het was een vakbeweging die was voortgekomen uit diverse stakingscomités in Gdansk, Gdynia en Sopot. Het gezicht van Solidariteit was de eerder ontslagen elektricien Lech Walesa.
Solidariteit kreeg de wind in de zeilen door de ondersteuning van zowel arbeiders, intellectuelen en, heel belangrijk, de katholieke kerk. Het Rooms-Katholicisme is sterk verankerd in Polen en een macht van betekenis zeker sinds de Poolse kardinaal Karol Wojtyla in 1978 tot paus werd gekozen. Als paus Johannes Paulus II uitte hij openlijk kritiek op het communisme. In 1979 bezocht hij zijn vaderland en werd er als een nationale held ontvangen. In het voorjaar van 1980 werd Solidariteit opgericht. De vakbond nam het voortouw bij de opstand in Polen tegen de regering. Ook dit keer keurde de Sovjet-Unie de opstand af maar voor het eerst greep het Warschaupact niet in om er een eind aan te maken. Dat kwam mede omdat de Sovjet-Unie in december 1979 Afghanistan was binnengevallen en daarmee begonnen was aan een oorlog waar het de handen vol aan had.
Bekijk nu het onderstaande videofragment.
In mei 1981 verklaarde de Poolse regering Solidariteit tot wettige organisatie. Vlak daarvoor was Wojciech Jaruzelski de nieuwe partijleider en premier geworden. Tegen het einde van het jaar had Solidariteit 10 miljoen leden. Jaruzelski werd voorzitter van een militaire junta die de noodtoestand uitriep. Het was een machtsgreep om de geest weer in de fles te krijgen.
Solidariteit werd weer verboden en de leiders van de vakbond gingen de gevangenis in. Maar met de machtsgreep van Jaruzelski was de rol van Solidariteit niet definitief uitgespeeld. Integendeel. Het bleef als ondergrondse organisatie actief en kreeg daarbij steun van paus Johannes Paulus II. Mede door die steun was het sterk genoeg om de regering van Jaruzelski te dwarsbomen. Uiteindelijk besloot de regering in 1988 weer met Solidariteit te onderhandelen over hervormingen.
Solidariteit werd weer een wettige organisatie en mocht zelfs als politieke partij meedoen aan de eerste (gedeeltelijk) vrije verkiezingen in Polen sinds de invoering van het communisme.
De verkiezingen brachten eind 1989 een coalitieregering aan de macht met Solidariteit als grootste regeringspartij en met Tadeusz Mazowiecki als eerste niet-communistische premier. In 1990 werd Walesa de eerste niet-communistische president van Polen sinds de Tweede Wereldoorlog. De omwenteling was een feit, Polen werd een traditionele republiek met een democratische grondwet.
En de vrees van de Sovjet leiders dat zo’n omwenteling zou leiden tot het omvallen van de regeringen in de andere Oostbloklanden, werd bewaarheid. Geïnspireerd door het voorbeeld van Polen kwamen burgers overal in het Oostblok in opstand en werden de communistische leiders vervangen door democratisch gekozen regeringen. Dat gebeurde, behalve in Roemenië, zonder geweld. Na tientallen jaren werd alsnog bereikt wat opstandelingen in Hongarije en Tsjecho-Slowakije niet voor elkaar hadden gekregen. De DDR ging samen met de BRD op in een verenigd Duitsland. In 1993 gingen de Tsjechen en Slowaken ieder hun eigen weg. Tsjecho-Slowakije werd opgesplitst in Tsjechië en Slowakije.
Containmentpolitiek
Leerdoelen:
18. Je kunt uitleggen wat containmentpolitiek betekent.
19. Je kunt uitleggen wat containmentpolitiek voor de Koude Oorlog betekent.
Bekijk onderstaand filmpje en beantwoord deze vragen:
Wat is containmentpolitiek?
Waarom is het Marshallplan een voorbeeld van containmentpolitiek?
Waarom is de NAVO een voorbeeld van containmentpolitiek?
Containmentpolitiek en marshallplan
Einde van de Koude Oorlog
Leerdoelen:
20. Je kunt de val van de Berlijnse muur uitleggen als het begin van het einde van het oostblok.
21. Je kunt uitleggen wat Glasnost en Perestrojka is.
22. Je kunt beredeneren waarom Gorbatsjov hervormingen in het Oostblok heeft ingezet.
Verloop einde Koude Oorlog
Bekijk het filmpje en maak de kijkvragen:
Leg uit wat de drie veranderingen van Gorbatsjov zijn.
Maak een overzicht van de gebeurtenissen tussen 1985 en 1991.
Einde Koude Oorlog
Bekijk het filmpje vanaf minuut 11:00 en maak de kijkvragen:
Wat zijn de kenmerken van dat het 'economisch slecht' gaat in het oostblok?
Waarom geeft Gorbatsjov de mensen meer vrijheid?
Waardoor komt de DDR regering steeds meer onder druk te staan?
Waardoor valt uiteindelijk de muur?
Schooltv | Berlijn en de Koude Oorlog
Glasnost en Perestrojka
Maak een samenvatting van de leertekst hieronder.
Perestrojka: economische hervormingen
In een communistische staat zijn de productiemiddelen, dat zijn de bedrijven, fabrieken en boerderijen, in handen van de staat.
Het doel van bedrijven en fabrieken in een communistisch land is niet het maken van winst, maar om te produceren naar behoefte en de gemeenschappelijke eigendommen eerlijk te verdelen. De behoefte van de consumenten en de prijzen van de producten worden niet bepaald door de markt (van vraag en aanbod), maar door de overheid.
In de Sovjet-Unie stelde de regering zogenaamde vijfjarenplannen vast: de economische doelstellingen voor de komende vijf jaar. De doelen uit die vijfjarenplannen werden vaak niet gehaald. Het ging steeds slechter met de economie in de Sovjet-Unie.
Om te voorkomen dat de economie volledig vast zou lopen, begon Michail Gorbatsjov, de secretaris-generaal van de communistische partij en leider van de Sovjet-Unie, in 1985 met een reeks economische hervormingen. Hij gebruikte daar de term ‘perestrojka’ voor. Perestrojka zou je kunnen vertalen als herstructurering, verandering of revolutie.
Gorbatsjov ’s doel was het verbeteren van het communistische systeem.
Door zijn perestrojka mochten bedrijven producten maken en verkopen die beter aansloten bij wat de Russische consumenten wilden hebben. Bedrijven kregen meer vrijheid voor nieuwe ideeën en hoefden zich niet meer tot in detail te houden aan de vijfjarenplannen. Bedrijven mochten ook samenwerken met buitenlandse partners.
Russische economen kwamen in 1990 met het voorstel om binnen 500 dagen de Russische economie te vervangen door een vrijemarkteconomie. Dat zou in feite het einde betekenen van het communisme op economisch gebied. En dat ging Gorbatsjov net een stap te ver.
De perestrojka wordt door de meeste deskundigen als mislukt gezien. Veel plannen zijn nooit uitgevoerd. De investeringen gingen omlaag, het machinepark verouderde waardoor fabrieken vaak stil kwamen te staan en het platteland liep leeg. De Russische consumenten werden steeds ontevredener.
Glasnost: politieke openheid
De hervormingen betroffen niet alleen de economie, maar ook de politiek. Gorbatsjov gebruikte daar vooral de term ‘glasnost’ voor: openheid. Naast glasnost sprak hij ook over ‘demokratizatsiya’, democratisering. Daarmee bedoelde hij dat de Russische kiezers uit meerdere kandidaten konden kiezen voor de gemeenteraden en het parlement (niet: kiezen uit meerdere partijen!).
Deze openheid had grote gevolgen voor de contacten met het buitenland en voor de Russische burgers zelf. Door perestrojka en glasnost van Gorbatsjov verbeterden de relaties met de Verenigde Staten flink, helemaal toen Gorbatsjov en de Amerikaanse president Reagan een eerste wapenakkoord sloten. Voor zijn inspanningen kreeg Gorbatsjov in 1990 de Nobelprijs voor de Vrede.
In eigen land liep de openheid niet helemaal zoals Gorbatsjov gedacht had.
De mensen mochten vrij over de Russische samenleving spreken zonder bang te zijn om gearresteerd te worden. Er verschenen nieuwe kranten en tijdschriften. Op de radio en op de televisie praatten voor- en tegenstanders openlijk over het communisme. Dat alles tot tevredenheid van Gorbatsjov. Maar er ontstonden ook nieuwe politieke partijen en zij wilden van artikel 6 van de grondwet af: daarin stond dat de Communistische Partij de leidende partij in de Sovjet-Unie was. Gorbatsjov hield vast aan dat beruchte artikel van de grondwet.
Ook diverse deelrepublieken (zoals Armenië en Oekraïne), met inwoners van niet-Russische etnische afkomst, eisten hun rechten op. Zij wilden onafhankelijkheid en dat verzwakte de eenheid van de Sovjet-Unie.
Val van de Berlijnse muur
Oefening: Kies de juiste woorden
0%
Kies de juiste woorden in deze tekst over de val van de Berlijnse muur
Dit thema zijn een hoop begrippen die aan de orde komen.
Maak een begrippenlijst van alle moeilijke woorden en begrippen die je bent tegen gekomen. Daar horen minimaal de volgende woorden bij:
Kapitalisme
Communisme
Sovjet-Unie
Vrijemarkt economie
Planeconomie
Vijfjarenplannen
Sociale markteconomie
Marshallplan
BRD
DDR
NAVO
Warschaupact
Wapenwedloop
Nationalisme
Demonstratie
Glasnost
Perestrojka
Deelrepubliek
Containmentpolitiek
Sattelietstaten
Luchtbrug
Blokkade van Berlijn
Personen
Dit thema zijn een hoop personen die aan de orde komen.
Noteer voor jezelf het volgende over de belangrijke personen:
Naam
Wanneer was hij invloedrijk?
Betrokken bij situatie
Stalin
Chroestjov
Gorbatsjov
Kennedy
Reagan
Castro
Eindopdracht
Tekstuele uitleg eindopdracht
Nadat alle doelen gemaakt zijn en je alle opdrachten en gebeurtenissen tijdens de Koude Oorlog hebt bestudeert is je vast wel opgevallen dat er drie belangrijke landen zijn, namelijk de Verenigde Staten, Sovjet-Unie en (een verdeeld) Duitsland. In deze eindopdracht ga jij de visie, belangrijkste gebeurtenissen en sleutelfiguren van één van deze drie landen weergeven. Dit ga je weergeven in een informatieve poster, dat heet een infographic.
Doel: Je begrijpt en kunt weergeven hoe een land zich tijdens de Koude Oorlog heeft gedragen en welke visie het land had.
Tijdsduur: dat is afhankelijk van hoe goed je doelen hebt verwerkt in de weken hiervoor. Wij denken dat de opdracht ongeveer 4 uur duurt.
Inleveren: uiterlijk 20 mei via magister (inleveropdracht in de studiewijzer)
Eisen aan de poster
Je bekijkt de situaties vanuit de ogen van één land (VS, SU of Duitsland).
Bij Duitsland ga je natuurlijk in op de scheiding van het land.
De expert kiest het land voor je, de verdeling staat in de volgende kop.
Je werkt alleen aan de opdracht. .
De poster geeft de volgende informatie:
Belangrijke gebeurtenissen
Keuze van het land tijdens de Koude Oorlog en de achterliggende gedachten
Kapitalisme en communisme
Sleutelfiguren
De informatie komt voornamelijk uit de doelen. Het ene doel is belangrijker dan het andere doel voor jouw land. Laat zien dat jij de juiste selectie hebt gemaakt voor de de poster.
In jouw poster komt niet veel tekst voor,
Je maakt vooral gebruik van afbeeldingen, grafieken, foto’s, strips, kleuren, kaarten, etc….
Je mag deze natuurlijk ook zelf maken. Hiervoor bestaan verschillende programma's, maar ook via word kan je dit doen.
Hoe ga je aan de slag?
Bekijk voorbeelden in de volgende kop.
Bepaal welke informatie je wilt vertellen.
Bedenk met welke visie jouw land tegen deze gebeurtenissen aankijkt.
Welke gebeurtenissen zijn voor jouw land héél belangrijk en welke een beetje?
Hoe wil je alle informatie terug laten komen op je poster?
Maak een schets met wat er op je poster moet komen en op welke manier.
Zorg dat je poster een duidelijke stijl en kleurgebruik heeft.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Schooltv | Berlijn en de Koude Oorlog
De omwenteling was een feit, Polen werd een traditionele republiek met een democratische grondwet.
