De informatie binnen deze wikiwijs betreft het onderwerp 'Gezondheid & Ziekte; Hormoonstelsel', aan de hand van diverse werkvormen wordt toegelicht hoe het hormoonstelsel in elkaar zit en in zijn werking gaat.
De inhoud van deze wikiwijs is gebaseerd op de toetshandreiking subdomein 4.3 van de kennisbasis '10 voor de leraar'. De onderwerpen die hier worden uitgelicht zijn;
subdomein 4.1 specifiek gericht op de anatomie van het hormoonstelsel;
subdomein 4.3 specifiek gericht op de pathologie van het hormoonstelsel;
suikerziekte: type 1 & type 2;
zwangerschapdiabetes;
hypoglykemie;
hyperglykemie.
Wij wensen je veel plezier en succes met het maken van deze les.
Deze wikiwijs is ontwikkeld door Laurie Nooijen en Roos Bouwmeister.
Handleiding
Voor de student en docent:
In deze wikiwijs wordt informatie gegeven over het hormoonstelsel. Je zult teksten, filmpjes en opdrachten tegenkomen die elkaar informatief aanvullen, op deze manier zul je alles te weten komen over het onderwerp. Deze wikiwijs is volledig zelfstandig te maken en hiervoor heb je geen docent nodig.
Binnen onze wikiwijs wordt er gebruik gemaakt van educatieve online tools, om de lezer op een interactieve manier bezig te laten zijn met de lesstof. Door de wikiwijs in volgorde te maken, wijst alles zich vanzelf. Door op de linkjes binnen de 'opdrachten' te klikken wordt je automatisch doorverwezen naar de onlinetools, deze zijn voor iedereen toegankelijk, hiervoor hoef je geen verdere accounts aan te maken.
Tussendoor wordt de kennis getest, zodra je dit beheerst kan je door naar het volgende onderdeel. Aan het eind van deze wikiwijs zal je een toets gaan maken om te kijken of je de lesstof uit deze wikiwijs beheerst, bij 65% haal je een voldoende.
Leerdoelen
Leerdoelen hormoonstelsel;
aan het einde van deze wikiwijs kun je de belangrijkste functies van het hormoonstelsel omschrijven;
aan het einde van deze wikiwijs kun je de verschillen en overeenkomsten benoemen tussen diabetes mellitus type 1 en 2 & zwangerschapsdiabetes;
aan het einde van deze wikiwijs kun je het verschil benoemen tussen hypoglykemie en hyperglykemie.
Het woord hormonen is afgeleid van het Griekse woord Hormazones, dit betekent 'aanzetten tot activiteit'. Hormonen zetten lichaamseigen-cellen om tot activiteit. Hormonen zorgen voor een goede balans in ons lijf, ze zorgen ervoor dat je lekker in je vel zit en je lichaam alles doet wat het zou moeten doen.
Wat zijn de kenmerken van hormonen?
Algemene kenmerken van hormonen zijn het beïnvloeden van de stofwisseling. Je hormonen kunnen de stofwisseling; op gang brengen, versnellen of afremmen van bepaalde processen in hormoon gerelateerde organen. Kleine hoeveelheden hormonen kunnen in het gehele lichaam zorgen voor grote veranderingen.
Doel en werking van hormonen
De regeling van hormonen gaat vaak buiten ons bewustzijn om. Het hormonale stelsel komt in actie als de "homeostase" verstoord wordt, dit is je interne evenwicht. Uiteindelijk is het doel van ons hormonale stelsel ons in leven houden en ons aan te passen aan de omgeving.
1.1 Overzicht van het hormoonstelsel
Overzicht hormoonstelsel
Op de afbeeldingen zien jullie de belangrijkste onderdelen van het menselijk lichaam, behorende bij het hormonale stelsel afgebeeld. Bestudeer deze afbeeling goed en bekijk daarna de filmpjes om alvast wat kennis op te doen, voordat we dieper in de stof duiken.
Het hormonale stelsel wordt ook wel het endocriene systeem genoemd. Samen met het zenuwstelsel beheerst het endocriene systeem de activiteit van alle organen en systemen in het menselijk lichaam. Deze samenwerking wordt ook wel het neuro-endocriene systeem genoemd.
Endocriene systeem
Het endocriene systeem bestaat uit organen, in deze organen worden hormonen geproduceerd door hormoonklieren. Vervolgens worden de hormonen afgegeven via het bloed. Er is sprake van een onderlinge verband tussen de verschillende hormoonklieren, sommige van deze hormoonklieren beheersen een terugkoppelingsmechanisme. Dit zorgt ervoor dat een overmatige hoeveelheid van een bepaald hormoon bij de productie geremd wordt.
Neuro-endocriene systeem
De meeste hormonen worden gemaakt door endocriene cellen, dit zijn gespecificeerde kliercellen die zich bezighouden met de productie van een bepaald hormoon. Het zenuwstelsel doet constant metingen en kan het hormoonstelsel aansturing geven indien nodig. Het hormonale stelsel zal in actie komen als de "homeostase" verstoord wordt, dit is je interne everwicht. Zo zorgt je neuro-endocriene systeem er dus voor dat je lichaam zich aanpast naar de omgeving en heeft als belangrijkste taak, ons in leven houden.
Bekijk onderstaande video ter ondersteuning van de tekst:
Zenuwstelsel: anatomische en functionele indeling
Opdracht Quizlet
Open onderstaande link en maak de opdracht -> klik op 'hormoonstelsel' -> klik op 'kaarten' -> start met de oefening.
De hypothalamus ligt vlak boven de hypofyse en is een klein orgaan dat signalen ontvangt uit meerdere hersengebieden. De hypothalamus is onderdeel van het limbisch systeem, dat is het deel van de hersenen dat te maken heeft met emotie, motivatie, genot en het emotioneel geheugen. Het hormoonstelsel staat onder controle van de hypothalamus. De hypothalamus staat weer in verbinding met de hypofyse door het hypofysaire poortaderstel. De hypothalamus geeft signalen af aan de hypofyse door het 'releasing hormoon'.
Hypofyse
De hypofyse is een klein kliertje, liggend in de holte van de schedelbasis achter de neusrug. De hypofyse speelt samen met de hypothalamus een belangrijke rol in de regulatie van de hormoonhuishouding. Je kan de hypofyse zien als het overkoepelende coordinatiesysteem, dat zorgt voor de verbanden en communicatie. De hypofyse koppelt het zenuwstelsel aan het hormoonstelsel en is op zijn beurt weer teruggekoppeld aan de hypothalamus.
Bekijk onderstaande video's ter ondersteuning van de tekst:
Hypofyse
Hypothalamus
1.4 Hormoonklieren
Hormoonklieren
Onze hormoonklieren worden ook wel endocriene klieren genoemd, dit zijn de organen in het lichaam die de hormonen producueren.
De onderstaande endocriene klieren hebben we nodig om ons lichaam weer terug in balans te houden:
Hypothalamus
Hypofyse
Schildklier
Bijschildklier
Zwezerik
Nieren
Bijnieren
Alvleesklier
Eierstokken/testikels
Deze endocriene klieren staan onder invloed van de hypofyse en zorgen ervoor dat het juiste hoeveelheid hormoon op het juiste moment wordt aangemaakt. Via de bloedbaan komen ze op de juiste plek van bestemming. Vervolgens worden de overige hoeveelheid hormonen afgebroken door de lever(gal) of nieren door urine uit te scheiden.
Bekijk onderstaande video's en de afbeelding ter ondersteuning van de tekst:
Iemand met diabetes heeft zonder behandeling te veel suiker (glucose) in zijn/haar bloed. De hoeveelheid glucose in je bloed kan stijgen door beweging en emoties, maar ook stijgt het als je koolhydraatrijke producten eet of drinkt. Deze producten bevatten vaak veel zetmeel en/of suiker, denk bijvoorbeeld aan brood, aardappelen, pasta, rijst, frisdrank, snoep, chocola, vruchtensap, etc.
Glucose is brandstof voor je lichaam. Deze brandstof moet opgenomen worden vanuit je bloed, daarvoor is het hormoon insuline nodig. De alvleesklier produceert normaal gesproken dit hormoon, bij iemand met diabetes type 1 doet de alvleesklier dat echter niet of nauwelijks. De glucose kan daardoor dus niet goed worden opgenomen uit het bloed.
Hoe werkt het?
Diabetes type 1 begint meestal op kinderleeftijd. Wanneer er sprake is van te veel suiker in het bloed heeft dat te maken met het ontbreken van insuline. Insuline zorgt ervoor dat glucose (bloedsuiker) uit het bloed kan worden opgenomen. Doordat het lichaam zelf te weinig of geen insuline aanmaakt moet dit toegediend worden.
Een andere vorm van diabetes is diabetes type 2. Deze vorm van diabetes ontwikkelt zich meestal op volwassen leeftijd en heeft te maken met overgewicht. Diabetes type 1 en type 2 hebben allebei te maken met insuline en glucose (bloedsuiker), maar toch zijn het twee verschillende ziekten met een andere oorzaak.
Bekijk onderstaande video ter ondersteuning van de tekst:
Wat is het verschil tussen diabetes type 1 en 2?
Opdracht 2
Maak onderstaande verwerkingsopdrachten:
Opdracht Nearpod
Open de onderstaande link en beantwoord de vragen in het filmpje:
Bij diabetes type 1 stopt het lichaam zelf met insuline aanmaken. Vanaf dat moment moeten mensen zelf insuline gaan toedienen, twee vormen daarvan zijn het spuiten van insuline en het gebruiken van een insulinepomp. Het is helaas niet te genezen.
Symptomen
Symptomen van diabetes type 1 kunnen zijn;
veel dorst;
veel plassen;
afvallen zonder een duidelijke reden;
erg moe / slaperig;
slecht of wazig zien;
tintellingen of gevoelloosheid in de benen.
Oorzaken
De oorzaak van het te weinig of niet produceren van insuline is nog niet helemaal duidelijk, maar vaak begint het met aanleg voor diabetes type 1, ook zonder diabetes in de familie.
Het zou te maken kunnen hebben met;
gluten, dat zijn eiwitten in graan;
koemelk in flesvoeding voor baby's;
virussen, zoals een verkoudheid of buikgriep.
Om de oorzaken van diabetes type 1 te achterhalen is onderzoek nodig, zodat het beter te behandelen wordt en het uiteindelijk misschien wel te genezen is.
Diagnose, ziekteverloop en complicaties
Wanneer je denkt dat je diabetes type 1 hebt kan de huisarts dit doormiddel van een bloedsuikertest bepalen. Om het zekerheid de diagnose te kunnen stellen moet de bloedsuiker nuchter gemeten worden. Je mag dan 8 uur lang voor de test niets gegeten of gedronken hebben (behalve water). Wanneer de waarde hoger is dan 6,9 mmol/l, heb je diabetes.
Diabetes type 1 is helaas niet te genezen en kan invloed hebben op de conditie van bloedvaten. Hart- en vaatziekten kunnen dan ook worden veroorzaakt door diabetes. Ook staat schade aan de nieren en de hersenen in relatie met diabetes.
Behandeling
Iedere dag is het belangrijk om als diabeet je bloedsuiker te meten, insuline te spuiten of een pompje te dragen. Bij alles wat je inneemt aan voeding moet je berekenen hoeveel insuline nodig is, zodat de stijgende glucose in je bloed weer opgenomen kan worden.
Begeleiding
Een arts of diabetesverpleegkundige zal uitleg geven over deze auto-immuunziekte en het aanpassen van de leefstijl. De glucose in het bloed wordt ook door de patiënt zelf gemeten en er zullen regelmatig controles worden uitgevoerd in het ziekenhuis.
Bij diabetes type 2 reageert het lichaam niet goed meer op insuline. De insuline is er wel, maar kan zijn werk niet meer goed doen en dus blijft er te veel suiker in je bloed zitten. Eerst maakt het lichaam extra insuline aan, maar na verloop van tijd wordt dat steeds minder.
Symptomen
Vaak geeft diabetes type 2 geen duidelijke klachten en kan het dus zijn dat mensen jarenlang ongemerkt rondlopen met tekort aan insuline.
Oorzaken
De volgende factoren vergroten de kans op diabetes type 2;
weinig lichaamsbeweging;
roken;
ongezonde voeding;
overgewicht;
ouderdom;
erfelijkheid.
Diagnose, ziekteverloop en complicaties
Wanneer je denkt dat je diabetes type 2 hebt kan de huisarts dit doormiddel van een bloedsuikertest bepalen. Om het zekerheid de diagnose te kunnen stellen moet de bloedsuiker nuchter gemeten worden. Je mag dan 8 uur lang voor de test niets gegeten of gedronken hebben (behalve water). Wanneer de waarde hoger is dan 6,9 mmol/l, heb je diabetes.
Diabetes kan invloed hebben op de conditie van bloedvaten, hart- en vaatziekten kunnen worden veroorzaakt door diabetes. Ook staat schade aan de nieren en de hersenen in relatie met diabetes.
Behandeling
De behandeling voor diabetes type 2 bestaat uit; meer bewegen, gezonder eten, medicijnen gebruiken voor bloedsuiker, bloeddruk en cholesterol of insuline spuiten.
Begeleiding
Een arts of diabetesverpleegkundige zal uitleg geven over deze auto-immuunziekte en het aanpassen van de leefstijl. De glucose in het bloed wordt ook door de patiënt zelf gemeten en er zullen regelmatig controles worden uitgevoerd in het ziekenhuis.
Zwangerschapsdiabetes is een hele andere tak van sport, het heeft namelijk weinig met je leeftijd te maken. Wanneer je namelijk zwanger bent gebeuren er veel veranderingen met je hormonen in je lijf. Deze veranderingen kunnen invloed hebben op hoe goed je lichaam in staat is om je bloedsuiker onder controle te houden. Het gevaar daarvan is dat je zwangerschapsdiabetes kunt krijgen, een te hoge bloedsuikerspiegel in je bloed tijdens de zwangerschap, dit komt voor bij 1 op de 20 zwangere vrouwen.
Symptomen
Vaak zijn er geen tot weinig symptomen en zijn ze ook lastig te herkennen;
erge dorst;
veel plassen;
kindje is zichtbaar groter dan gemiddeld.
Oorzaken
Er zijn ook risicofactoren voor het ontwikkelen van zwangerschapsdiabetes, wanneer je binnen deze risicofactoren valt is de kans op zwangerschapsdiabetes groter.
Oorzaken kunnen zijn;
ongezond eetpatroon;
weinig beweging;
prediabetes (al een verhoogde bloedsuiker hebben voor de zwangerschap);
overgewicht (of teveel gewicht aankomen tijdens de zwangerschap);
ouder dan 25 jaar zijn;
een niet-westerse afkomst;
in het verleden een miskraam hebben gehad.
Bij deze risicofactoren kun je er in de meeste gevallen niks aan doen, wat wel mogelijk is is dat je je leefstijl aanpast; gezondere voeding en meer beweging.
Diagnose, ziekteverloop en complicaties
Wanneer heb je dan zwangerschapsdiabetes? Over het algemeen zit de bloedsuikerwaarde tijdens de zwangerschap tussen de 4 en 6 mmol/l. Wanneer de waarden boven de 6 mmol/l stijgt begint het volgens de richtlijnen gevaarlijk te worden. Als je nuchter boven de 7 mmol/l zit, dan heb je officieel diabetes.
Zwangerschapsdiabetes kan nare gevolgen hebben voor je ongeboren kindje, namelijk;
te grote baby;
te lage bloedsuiker na de geboorte (hypo);
geelzucht;
het overlijden van je baby voor de bevalling.
Behandeling
Gelukkig weegt aanpassing van je leefstijl het zwaarst mee tegen zwangerschapsdiabetes. Denk hierbij aan voldoende bewegen en gezondere voeding. Door maar kleine aanpassingen te doen in je dagelijkse recepten kun je al een groot verschil maken, dit voorkomt medicijngebruik (insuline) en is natuurlijk het beste voor jou en je baby.
Begeleiding
Je zult vaker op controle moeten en je moet je suikers bijhouden. Je kunt door het meten van een dagcurve zien wat voor een invloed jouw aangepaste leefstijl heeft op de zwangerschapsdiabetes.
Bekijk onderstaande video ter ondersteuning van de tekst:
Wanneer er sprake is van een te lage bloedsuikerspiegel spreken we over hypoglykemie (hypo). Bij een te hoge hoeveelheid suiker in het bloed noemen we het hyperglykemie (hyper).
Oorzaken
Er zijn verschillende aspecten die de bloedsuikerspiegel beïnvloeden bij zowel hypoglykemie als hyperglykemie;
eten;
drinken;
beweging;
emoties;
stress;
verslechterde weerstand.
Symptomen bij een hypo
Tijdens een hypo is de bloedsuikerspiegel te laag, onder de 4 mmol/l. Dit is te herkennen aan;
zweten;
trillen;
hartkloppingen;
duizelig zijn;
snel geïrriteerd zijn en een plotseling wisselend humeur (bijvoorbeeld opeens boos worden);
ongeconcentreerd zijn;
hoofdpijn;
moe zijn;
hongerig zijn.
Behandeling bij een hypo
Wat je het beste kunt doen als je een hypo hebt is snel iets van suiker innemen, het liefst in de vorm van glucosetabletten (druivensuiker), dit komt het snelst in het bloed. Je mag er hiervan zo'n 6 tot 8 tabletten innemen. Een suikerdrankje of stuk fruit helpt ook.
Wanneer je dit niet doet bestaat er (in ernstige gevallen) een kans dat je een epileptische aanval krijgt of bewusteloos raakt, bel dan zo snel mogelijk 112.
Ook mensen zonder diabetes kunnen een hypo krijgen, dit wordt reactieve hypoglykemie genoemd. Reactieve hypoglykemie kan worden behandeld met voedingsadvies en begeleiding van een diëtiste, het kan voorkomen worden door gezond en regelmatig te eten.
Symptomen bij een hyper
Als je bloedsuiker boven de 10 mmol/l komt, heb je een hyper. Dat merk je aan;
veel plassen;
veel dorst hebben en houden;
vermoeid en lusteloos zijn;
plotselinge humeurigheid, snel boos worden;
geen eetlust hebben of juist hongerig zijn;
wazig zien;
misselijk zijn of overgeven;
alles voelt vervelend.
Behandeling bij een hyper
Wat je het beste kunt doen tijdens een hyper is voldoende water drinken (geen suikerdrankjes) en bewegen, dan verbranden de spieren bloedsuiker. Als je insuline gebruikt moet je deze meestal extra bijspuiten.
Wanneer je hyper erger wordt bestaat er een kans dat je kunt flauwvallen of zelfs in coma raakt. Bij een heel ernstige hyper heb je een diepe ademhaling wat naar aceton kan ruiken, bel dan meteen 112.
Prognose, complicaties en begeleiding
Het is niet erg als je een keer een hypo of hyper hebt. Wanneer dit vaker voorkomt is er wellicht een andere behandeling nodig, ga hiervoor naar een arts of diabetesverpleegkundige. Als je bloedsuikerspiegel voor een lange tijd te hoog is kan dit schade toebrengen aan je bloedvaten, nieren enhersenen en brengt het problemen met zich mee in het lichaam. Houdt daarom je bloedsuikerspiegel zo stabiel mogelijk.
Terugkijkend naar de leerdoelen willen we je vragen om hieronder in te vullen wat je tijdens deze onlineles geleerd hebt.
Leerdoelen hormoonstelsel;
aan het einde van deze wikiwijs kun je de belangrijkste functies van het hormoonstelsel omschrijven;
aan het einde van deze wikiwijs kun je de verschillen en overeenkomsten benoemen tussen diabetes mellitus type 1 en 2 & zwangerschapsdiabetes;
aan het einde van deze wikiwijs kun je het verschil benoemen tussen hypoglykemie en hyperglykemie.
Feedback
Forms
Bedankt voor het maken van deze wikiwijs, wij hopen dat je de leerdoelen hebt behaald.
Feedback is van harte welkom, zodat we deze wikiwijs kunnen optimaliseren voor een nog beter leerrendement. Klik op de onderstaande link om je mening te geven over deze wikiwijs:
De functie van het hormoonstelsel - Medicinfo Encyclopedie. (z.d.). https://encyclopedie.medicinfo.nl/de-functie-van-het-hormoonstelsel
De hormoonregeling - Mr. Chadd Academy. (z.d.). [Video]. https://www.mrchadd.nl/academy/vakken/biologie/de-hormoonregeling
De werking van de hypothalamus en hypofyse. (z.d.). InfoNu. https://mens-en-gezondheid.infonu.nl/ziekten/126039-de-werking-van-de-hypothalamus-en-hypofyse.html
Erik Coolen. (2014, 9 februari). samenwerking tussen de hypofyse en de hypothalamus [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=ONOL4L_-C6M
Gregoire, L., & Straaten-Huygen, A. van. (z.d.). Anatomie en fysiologie - 5e druk inclusief Online. ThiemeMeulenhoff bv.
Het Diabetes Fonds. (2020, juli). Diabetes type 1. https://www.diabetesfonds.nl/over-diabetes/soorten-diabetes/diabetes-type-1
Het Diabetes Fonds. (2018, augustus). Diabetes type 2. https://www.diabetesfonds.nl/over-diabetes/soorten-diabetes/diabetes-type-2
Het Diabetes Fonds. (2021, maart). Hypo en hyper. https://www.diabetesfonds.nl/over-diabetes/dagelijks-leven/hypo-s-en-hypers
JufDanielle. (2016a, juli 25). Zenuwstelsel: anatomische en functionele indeling [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=mcVnfY-fPTk
JufDanielle. (2016b, augustus 16). Endocrinologie: Hormonen, hypofyse en feedback mechanisme [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=DpHEqOkL1fY
Kuiper, B. (2020, 6 november). 11 Zwangerschapsdiabetes Dieet Tips Om Het Te Behandelen Met Voeding. Ziektevrijleven. https://www.ziektevrijleven.nl/zwangerschapsdiabetes-dieet/?msclkid=3da9b5d9a279152c9e30d67b77dd6a25
Het arrangement MZA 2122B Team Hormoonstelsel is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Auteurs
Laurie Nooijen
Je moet eerst inloggen om feedback aan de auteur te kunnen geven.
Laatst gewijzigd
2023-01-20 11:40:26
Licentie
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
Oefeningen en toetsen
Hormoonstelsel
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat
alle
informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen
punten,
etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
Opdracht Nearpod
