In dit leerpad vertrekken we met een stukje geschiedenis en literatuur: Thomas More schreef een boekje, Utopia en sindsdien is het concept 'utopie' overal bekend. Wat is eigenlijk een utopie en is het goed om er een voor ogen te hebben?
Zijn er trouwens plekken waar mensen echt werk maken van een levende utopie? We bezoeken er eentje in Zuid-India: Auroville.
Het Rijk Gods, een bijbels begrip, heeft veel gemeen met een utopie. Maar wat is dat Rijk Gods eigenlijk?
En ten slotte komen we nog eens terug op de vraag: wat heb je aan utopieeën als die toch niet werkelijk worden? Maar ook: is het wel verstandig om geen visioen van een ideale wereld voor ogen te houden?
kritische analyse van de Engelse, economische orde. tegen de kapitalisering van het Engelse platteland:
“Enclosure”: de onteigening van grote stukken grond van de boerenpachters ten
de nieuwe grootgrondbezitters omheinden dorpsgronden en lieten er schapen grazen. het ging om de wol, voor de export naar het vasteland.
‘Dus pikken ze nu alle akkers in, zetten grote hekken om hun nieuwe weilanden, slopen de huizen, verwoesten de dorpen maar laten wel de kerk staan. Op welke manier die arme mensen ook gedwongen worden te vertrekken, mannen, vrouwen, echtparen, weduwen en wezen, ouders met kleine kinderen en al hun arbeiders zonder geld; ze worden gedwongen om te vertrekken, zeg ik, uit hun bekende en vertrouwde huizen zonder dat ze ergens naar toe kunnen.’
(p. 36)
de gevolgen zijn vreselijk:
armoede
verloedering ...
‘Overal herbergen, hoerenkasten en bordelen, overal kroegen met hun bier en hun wijn en hun duizenden verfoeilijke spelletjes: met dobbelstenen, met kaarten, met munten, met fiches, met kleine balletjes, met grote ballen.’ (p. 38)
Oplossing: gemeenschappelijk bezit
dan (kan) het niet meer zó uit de hand lopen.
Sterker, dan zou er tijd over zijn voor andere dingen dan werken, eten en slapen Vgl: Karl Marx
Thomas More - Boek II
In het Tweede Boek gaat More dieper in op een geschikte dagbesteding. In Utopia:
Elke dag worden lezingen gehouden. ‘Talloze mannen en vrouwen uit alle lagen van de bevolking komen naar de lezingen luisteren als er eentje bij zit die hen aanspreekt.’
(p. 81)
‘mag iedereen de tijd dat hij vrij is van zijn werk voor bezigheden gebruiken die hij zelf heeft uitgekozen en de meesten houden zich in deze tussenuren bezig met intellectuele arbeid.’
(p. 81)
Omdat de adel en de rijken het in Utopia niet meer voor het zeggen hebben, bestaat er ook een andere morele orde. Een voorbeeld:
‘De Utopianen hebben een enorme afkeer van oorlog. Hoewel geen enkel ander dier zo vaak vecht als de mens, vinden ze vechten alleen iets voor dieren. Voor oorlogsroem hebben ze, in tegenstelling tot bijna alle andere volken, dan ook geen enkele waardering.’
(p. 126)
En is het volgende citaat niet een vorm van levenskunst?
‘Ook een knap uiterlijk, een goede conditie of een lichaam dat barst van de energie is een leuk cadeau van moeder natuur, waar je best blij mee mag zijn. Hetzelfde geldt voor genot dat via onze oren, ogen en neus ons lichaam binnendringt: dat beschouwen ze als iets dat ons leven kleur geeft.’
(p. 110)
Thomas More - Conclusie
Thomas More adoreerde de klassieken én de Bijbel.
Uit zijn Utopia blijkt dat hij teleurgesteld was in de wereld die hem omringde,
More lijkt inmiddels enigszins uit de tijd;
Utopisch denken is sinds enkele decennia voor velen verdacht geraakt.
Toch blijkt in zijn beschrijving van de ideale samenleving de ware humanist, die soms verrassend modern is.
De allereerste woorden die Jezus zou hebben uitgesproken, zijn een apocalyptische aankondiging van het komende Koninkrijk van God. In het evangelie van Marcus komt Jezus, nadat hij door Johannes is gedoopt en door Satan in de woestijn is beproefd, in Galilea binnen met een dringende boodschap:
De tijd is vervuld en het Koninkrijk van God is bijna hier; bekeer u en geloof in het goede nieuws!
(Markus 1,15)
Ik neem aan dat dit een adequate samenvatting is van wat Jezus zelf werkelijk predikte. Het gezegde over "de tijd is vervuld" is een apocalyptisch beeld. Voor apocalyptici zijn er twee tijdperken in de geschiedenis:
het huidige, slechte, tijdperk dat nu volgens zijn vooraf bepaalde koers verloopt.
de glorieuze tijd die gaat komen waarin God zijn soevereiniteit voor eens en voor altijd zal vestigen.
Voor Jezus was de tijd van dit, het huidige tijdperk, zo goed als compleet. Dit tijdperk naderde zijn einde en het nieuwe Koninkrijk was bijna hier.De mensen moeten zich nu voorbereiden door zich tot God te wenden en dit goede nieuws te aanvaarden.
Maar de komst van het RIjk Gods blijft uit. God grijpt niet in in de geschiedenis van het volk. Israel wordt niet hersteld en de heerschappij van de koning komt niet terug. In tegendeel: in het jaar 67 wordt de tempel in Jeruzalem helemaal vernield. Een Rijk Gods lijkt nu verder weg dan ooit.
Latere christenen namen de term "goed nieuws" op en pasten het toe Jezus' leven zelf - vooral op de verhalen over zijn dood en opstanding. Hetzelfde Griekse woord dat ik met "goed nieuws" heb vertaald, is elders met "evangelie" vertaald. De betekenis van het goede nieuws / het evangelie, verandert: het gaat niet meer over de komst van de Mensenzoon die Gods konininkrijk op aarde zou vestigen, maar over de verrijzenis van Jezus. Dàt is het Goede Nieuws.
Het is duidelijk dat Jezus zelf de mensen niet aanspoorde om in zijn eigen dood en opstanding te geloven toen hij pas met zijn missie was begonnen. Hij spoorde de mensen aan om de boodschap van het goede nieuws te aanvaarden, dat God nù, zeer binnenkort, in de geschiedenis zal ingrijpen en zijn Koninkrijk zal binnenbrengen.
Wat bedoelt Jezus als hij spreekt over Gods komende Koninkrijk?
Bijna alle hedendaagse exegeten zijn het erover eens dat wanneer Jezus spreekt over het Koninkrijk van God, hij niet verwijst naar de "hemel". Dat is de plaats waar je ziel naartoe gaat, als God het wil, wanneer je sterft. Nu goed: het Koninkrijk van God houdt wel enigszins verband met de "hemel" als de plaats waar God op de troon zit. Maar wanneer Jezus over het Koninkrijk spreekt, lijkt hij te verwijzen naar iets hier op aarde - waar God op een gegeven moment zal beginnen te regeren zoals hij al 'boven' (in de hemel) regeert. Dit sluit volledig aan bij de joodse achtergrond van Jezus’ leven en denken. Want door de hele Hebreeuwse Bijbel wordt voortdurend gesproken over de God van Israël die de Koning van alle mensen is en zijn heerschappij voor hen vestigt:
God is de koning van de hele aarde; lofzangen met een psalm.
God is koning over de naties; God zit op zijn heilige troon.
(Ps. 47,7-8)
De HEER is koning, hij is gekleed in majesteit;
De HEER is gekleed, hij is omgord met kracht...
Uw troon is van oudsher gevestigd;
U bent van eeuwigheid.
(Ps. 93,1-2)
Bovendien, wanneer Jezus verwijst naar dit komende Koninkrijk, waarin God zal regeren, lijkt hij niet in puur symbolische termen te denken dat God de "heerser van je hart" wordt. Want hij beschrijft het Koninkrijk vaak met heel concrete woorden. Jezus spreekt over God die “aan de macht komt”, over mensen die het Koninkrijk “binnengaan”, over mensen die “eten en drinken in het Koninkrijk” met de Joodse voorouders, over zijn discipelen die dienen als “heersers” van het Koninkrijk, zittend op werkelijke "tronen" in het koninklijke hof.
Voorwaar, ik zeg u, in de vernieuwde wereld, wanneer de Mensenzoon zit op de troon van zijn
heerlijkheid, zullen ook jullie (= de discipelen) gezeten zijn op twaalf tronen,
oordelend over de twaalf stammen van Israël.
(Matt. 19,28; vgl. Lukas 22,30).
En er zal geween zijn en tandengeknars als je Abraham en Isaak en Jacob en alle profeten
in het koninkrijk ziet, maar jij wordt uitgeworpen; en mensen zullen komen van oost en west
en van noord en zuid en aan tafel gaan zitten in het koninkrijk van God.
(Lukas 13,23-29; vgl. Matt. 8,11-12)
Dergelijke verwijzingen zijn verspreid over de traditie, en in plaats van ze af te schrijven - bijvoorbeeld omdat wij ons zelf niet meer kunnen voorstellen dat God daadwerkelijk, letterlijk, een koninkrijk hier op aarde zal stichten - moeten we ze toch serieus nemen. Jezus dacht, net als andere apocalyptici die voor hem en daarna leefden, klaarblijkelijk dat God zijn heerschappij zou uitbreiden vanuit het hemelse rijk naar waar hij hier op aarde verblijft. Er zou hier een echt, fysiek koninkrijk zijn, een paradijselijke wereld waarin God zelf over zijn trouwe volk zou heersen, waar gegeten, gedronken en met elkaar gesproken zou worden, waar menselijke mederegenten op tronen zouden zitten en bewoners die bij banketten eten.
Dit toekomstige koninkrijk staat tegenover de huidige boze koninkrijken waaraan Gods volk nu onderworpen is, koninkrijken van haat, gebrek en onderdrukking. In het toekomstige koninkrijk zal Gods volk worden beloond met een utopisch bestaan. Geen wonder dat Jezus het komende Koninkrijk als „goed nieuws” verkondigde aan degenen die wilden luisteren. Maar het was niet voor iedereen goed nieuws, bijvoorbeeld niet voor degenen die al aan de macht waren. Want wanneer het komende koninkrijk zou komen, zouden degenen die nu aan de macht waren omvergeworpen worden. En de dag des oordeels was spoedig.
Waar het visioen ontbreekt...
Waar het visioen ontbreekt, verwildert het volk.
Spreuken 29,18
Het lam vleit zich bij de leeuwin
Johannes beschrijft in de Apokalyps zijn visioen: “Ik zag een nieuwe hemel en een nieuwe aarde.” (Apk 21,1) Hij zag een wereld waarin de mensen leven in gemeenschap met God. De menswording van Christus loopt uit in een totale herschepping: “Zie, Ik maak alles nieuw.” (Apk 21,5) De schepping is de mensen in handen geven om haar te beheren, te verzorgen en te ontwikkelen. Met Christus als leidsman mogen wij meewerken aan de herschepping. Paus Franciscus beschrijft in Laudato si’ hoe wij kunnen bijdragen aan de verwerkelijking van het visioen van een betere, schone en eerlijke wereld. De paus stelt dat de christelijke spiritualiteit een alternatief begrip van de kwaliteit van het leven biedt: “minder is meer”. Soberheid maakt vrij.
Werken aan een betere wereld vraagt om een visioen, een idee waar we ons allen achter kunnen scharen. Zonder visioen verwilderen we en vervallen we tot ieder voor zich. Zonder visioen willen we vooral meer van hetzelfde: meer consumeren en meer genot.
Het arrangement Het Rijk Gods: een Utopie? is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Auteur
Kurt Hansen
Je moet eerst inloggen om feedback aan de auteur te kunnen geven.
Laatst gewijzigd
2022-06-20 19:59:39
Licentie
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Leerpad waarin je vertrekt van bij het boekje Utopia van Thomas More, om dan een poging tot utopisch paradijs in India te bezoeken: Auroville. Een vergelijking dringt zich op. Daarna onderzoeken we wat Jezus van Nazareth op het oog had toen hij het Rijk Gods aankondigde. En of dat dan ook een utopie is.
Leerpad waarin je vertrekt van bij het boekje Utopia van Thomas More, om dan een poging tot utopisch paradijs in India te bezoeken: Auroville. Een vergelijking dringt zich op. Daarna onderzoeken we wat Jezus van Nazareth op het oog had toen hij het Rijk Gods aankondigde. En of dat dan ook een utopie is.
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
Thomas More: intro
Tentoonstelling in Museum M over Utopia
