Het vergroten van de basiskennis over Open Leermateriaal bij Collectiespecialisten, Embedded Librarians en Adviseurs/Experts en het onderwijs.
Te gebruiken als naslagwerk bij de advisering en ondersteuning van Open Leermateriaal.
Deze Wikiwijs zal continu worden bijgewerkt al naar gelang de ontwikkelingen op het gebied van Open Leermateriaal.
Waarom gaan we hiermee aan de slag?
We nodigen je uit om met elkaar het onderwijs te versterken door open leermaterialen opnieuw te gebruiken. Onze expertise staat tot jouw beschikking om deze materialen effectief in te zetten, wat bijdraagt aan de verbetering en vernieuwing van het onderwijs en de ontwikkeling van Blended Learning
Dit initiatief sluit aan bij de nationale en internationale ambitie om leermaterialen breed toegankelijk te maken. Bestuurders van Universiteiten van Nederland, de Vereniging Hogescholen en SURF hebben gezamenlijk de Verklaring Nationale aanpak digitale en open leermaterialen ondertekend. Hiermee committeren de Nederlandse hogeronderwijsinstellingen zich aan het gezamenlijk creëren, delen, hergebruiken en inkopen van leermaterialen.
Klik hier voor meer informatie over deze verklaring.
Open Leermaterialen of OER (Open Educational Resources) zijn, in de brede zin, vrij toegankelijke digitale materialen die beschikbaar zijn voor hergebruik binnen het onderwijs. Open Leermaterialen vormen een belangrijk onderdeel van Open Onderwijs.
Open Onderwijs is het produceren, delen en voortbouwen op kennis, met als doel wereldwijde participatie in Open Onderwijspraktijken en gratis toegang tot Open Leermaterialen van hoogwaardige kwaliteit. Om dit te realiseren, wordt ernaar gestreefd om barrières die de samenwerking tussen wetenschappers, onderwijzers en anderen in de weg staan te verwijderen. Denk hierbij aan zaken als hoge kosten, gedateerde en overbodige materialen en wettelijke regels. Samenwerking is hierbij het sleutelwoord, omdat het delen van kennis, inzichten en informatie waarop nieuwe kennis, vaardigheden en ideeën gebaseerd kunnen worden de basiskarakteristiek van onderwijs is.
Kenmerk van Open Leermaterialen is dat deze vrij toegankelijk zijn. Toestemming voor hergebruik en de voorwaarden voor hergebruik zijn veelal vastgelegd in licenties.
Welke Open Leermaterialen zijn er?
Aan de vorm van Open Leermaterialen zitten geen restricties. Je kunt denken aan: Open Leermaterialen (in de enge zin), Open Access Publicaties, Open Data, Weblectures, Open Creative Content, Open Courseware en MOOC’s.
In dit hoofdstuk een toelichting op deze genoemde materialen.
Open Leermaterialen, in de enge zin, zijn digitale onderwijsmaterialen die speciaal voor het onderwijs gecreëerd of bewerkt zijn en worden aangeboden aan studenten en collega’s voor het gebruik binnen het onderwijs en ter ondersteuning van het leerproces. Voorbeelden hiervan zijn:
Evaluatie- en toetsmaterialen: quizzen, tests, toetsvragen
Verkennings- en onderzoeksmaterialen
Handleidingen
Open Access Publicaties
Open Access Publicaties zijn online publicaties, zowel tijdschriften als boeken, waarop geen financiële, wettelijke of technische belemmeringen zitten voor het verkrijgen van toegang en waarvan iedereen de inhoud kan lezen, downloaden, delen en printen. Er zijn verschillende varianten van Open Access Publicaties die de herbruikbaarheid ervan bepalen. De meest gebruikte zijn de Gold Open Access en de Green Open Access. Green Open Access publicaties kunnen niet zonder meer hergebruikt worden (CC-BY-NC-ND).
Open Data
Open Data zijn onderzoeksdata. Door deze open aan te bieden wordt onderzoekers de mogelijkheid gegeven om voort te bouwen op eerder onderzoek.
Open Data is een onderdeel van Open Science. Onder Open Science verstaan we de beoefening van wetenschap op een manier die anderen de kans geeft om mee te werken, bij te dragen aan en gebruik te maken van het wetenschappelijke proces. Er is voor gekozen om Open Science niet als koepelterm te gebruiken, omdat het doet vermoeden dat het enkel wetenschappelijke informatie betreft. Bovendien gaat het als er internationaal over Open Science wordt gesproken vaak enkel over Open Data.
Weblectures
Weblectures zijn video-opnames van instructies, workshops, hoorcolleges of lezingen. Deze opnames kunnen aangevuld zijn met presentaties, websites of publicaties.
Open Creative Content
Open Creative content is de verzamelnaam voor creatieve werken gepubliceerd onder een licentie die het hergebruik ervan toestaat. Dit kunnen bijvoorbeeld teksten, afbeeldingen, geluidsfragmenten of videobeelden zijn. Het betreft hier geen werken waar auteursrecht op rust, zoals bijvoorbeeld filmfragmenten of (foto's van) beeldhouwwerken en schilderijen, maar creative werken zoals bijvoorbeeld een tekening of geluidsfragment dat open gedeeld is door de maker zelf.
Open Courseware
Open courseware is een complete cursus bestaande uit een samengestelde set van Open Leermaterialen waarvan het hergebruik onder voorwaarden is toegestaan via een licentie. Het bevat geen begeleiding en het is niet mogelijk om er studiepunten voor te behalen.
MOOC's
MOOC’s (Massive Open Online Course) zijn gratis online cursussen voor een onbeperkt aantal deelnemers waarvan het hergebruik onder voorwaarden is toegestaan via een licentie. Aan MOOC’s gekoppelde certificaten zijn vaak alleen tegen betaling verkrijgbaar. Bij MOOC’s bestaat de mogelijkheid van begeleiding, maar het is niet mogelijk er studiepunten voor te ontvangen.
Open Textbooks
Open textbooks zijn gratis online verkrijgbare studieboeken met een open licentie, waarbij de gebruiker het recht heeft de inhoud aan te passen in een eigen kopie. In open textbooks staan links naar ander onderwijsmateriaal, er zijn vaak video’s ingebed en er zijn doorverwijzingen naar interactieve elementen, zoals simulaties en animaties. Deze ‘navigatiemogelijkheid’, de koppeling met externe bronnen, is een ander belangrijk voordeel van open textbooks boven reguliere studieboeken.
De meerwaarde die het (her)gebruik van Open Leermaterialen voor het onderwijs oplevert zit in:
Kennisvalorisatie
Het publiek toegankelijk maken van kennis zodat onderwijs en maatschappij deze kennis kunnen benutten
Tijdwinst
Open Leermaterialen kunnen een goede basis vormen voor de ontwikkeling van lesmateriaal (“het wiel hoeft niet opnieuw uitgevonden te worden”), waarmee veel tijd bespaard kan worden door de docent
Kostenbesparing
Volgend uit de tijdswinst bij de ontwikkeling van leermaterialen.
Kostenverlaging voor studenten, doordat er minder tekstboeken gekocht hoeven te worden
Kwaliteitsverbetering
Bij delen van Open Leermaterialen op een “gezamenlijk” platform treedt kwaliteitsverbetering op doordat:
Gegeven feedback de kwaliteit van het leermateriaal kan verhogen.
Docenten en onderwijsondersteuners in staat worden gesteld te leren van het werk van anderen en vice versa.
Samenwerking tussen professionals mogelijk wordt gemaakt.
Uitwisseling van leermaterialen binnen én buiten de eigen organisatie de samenwerking vergemakkelijkt.
Onderwijsinnovatie
Het gebruik van Open Leermaterialen kan ook bijdragen aan onderwijsinnovatie doordat het docenten bij het creëren van leermaterialen de ruimte geeft elkaar te inspireren, van elkaar te leren, samen te werken en voor te bouwen op de meest recente wetenschappelijke kennis en maatschappelijke ontwikkelingen. Onderwijsinnovatie is namelijk de poging om het onderwijs, met name de kwaliteit ervan, doelgericht te verbeteren, onder andere doormiddel van nieuwe technologieën.
Zie ook: Onderwijsinnovatie & vernieuwing. 5 voorbeelden & kansen | Peter Joosten
Onderwijsdifferentiatie
Open Leermaterialen maken het mogelijk en makkelijker om onderwijs te differentiëren en op maat te maken.
Een leven lang leren
De toegang tot Open Leermateriaal biedt iedereen die zelfstandig kwalitatief hoogwaardige kennis op wil doen de kans dit te doen.
Grotere studenttevredenheid
Door een bredere toegang tot leermaterialen kunnen studenten zich makkelijker verdiepen en voorbereiden op opdrachten en toetsen. Studenten kunnen niet alleen kiezen welke materialen ze gebruiken, maar ook waar en wanneer ze dit willen doen. Dit laatste is ook van belang voor het succes van Blended Learning.
De profilering als expert / zichtbaarheid
Door Open Leermaterialen zowel landelijk als wereldwijd te delen kunnen docenten en onderwijsinstellingen zich nationaal en internationaal profileren door te laten zien welke onderwijskwaliteiten ze in huis hebben en op welk onderwerp ze expertise bezitten.
Zoeken naar Open Leermaterialen
In dit onderdeel vind je per type Open Leermateriaal waar je deze kunt vinden. De beste bronnen hiervoor zijn verzameld door de collectiespecialisten en embedded librarians van de Mediatheek. Zij adviseren en ondersteunen docenten en studenten bij het zoeken naar Open Leermaterialen.
Flickr is een website voor het delen van foto’s. Bij het uploaden van foto’s kunnen de gebruiksvoorwaarden worden opgegeven. Er kan op deze gebruiksrechten gefilterd worden.
Via Google afbeeldingen kun je zoeken naar afbeeldingen met een CC-licentie. Selecteer, na het opgeven van de zoekopdracht, “Tools”, klik op “Gebruiksrechten” en zet deze op “Creative Commons-licenties”. ! Bij elke nieuwe zoekopdracht moet dit opnieuw gedaan worden!
Het Openverse team (voorheen CC Search) identificeert systematisch providers die CC-gelicenseerde inhoud hosten en maakt de kwalitatief goede bronnen vindbaar via CC Search.
Unsplash verleent een onherroepelijke, niet-exclusieve, wereldwijde auteursrechtlicentie om foto's gratis te downloaden, te kopiëren, te wijzigen, te verspreiden, uit te voeren en te gebruiken, ook voor commerciële doeleinden, zonder toestemming van of naamsvermelding aan de fotograaf of Unsplash.
Digitale bibliotheek van de Nationale Bibliotheek van Spanje. Biedt gratis toegang tot duizenden gedigitaliseerde documentens, waaronder boeken gedrukt vanaf de 15e tot de 20ste eeuw,, manuscripten, tekeningen, etsen, pamfletten, posters, foto's kaarten, atlassen, muziek historische nieuwsbladen en tijdschriften en audio-opnames.
De digitale manuscripten zijn i.i.g. gratis toegankelijk. Ook veel content alleen in de leeszalen van de BL beschikbaar - tijdelijk niet toegankelijk vanwege cyber attack dd 18-7-24
Europeana werkt samen met Europese archieven, bibliotheken en musea om cultureel erfgoed te delen voor o.a. onderwijs en onderzoek. Deze website bied geavanceerde zoek- en filtermogelijkheden.
Deze business cases betreffen de onderwerpen entrepreneurship, leiderschap/ethiek, operationeel management, strategie, duurzaamheid en "system dynamics". Voor het stimuleren van discussies in de klas.
ENG
Entrepreneurship, leiderschap/ethiek, operationeel management, strategie, duurzaamheid en "system dynamics"
EconBiz biedt: Een literatuuronderzoek in belangrijke Duitse en internationale databanken, met inbegrip van de holdings van ZBW; Toegang tot gratis en gelicentieerde volledige teksten op het internet; Een evenementenkalender voor wetenschappelijke conferenties en zomercursussen; De referentiedienst Onderzoeksgids EconDesk die uw vragen over het zoeken naar literatuur en statistische gegevens beantwoordt.
Khan Academy biedt praktijkoefeningen, instructievideo's en een gepersonaliseerd leer-dashboard. We behandelen wiskunde, wetenschap, informatica, geschiedenis, kunstgeschiedenis, economie, en meer.
OpenLearn is een gratis leerplatform van The Open University van de UK als onderdeel van haar Royal Charter verplichting om het welzijn van de gemeenschap te ondersteunen.
SUNY OER Services (SOS) biedt o.a. een kant-en-klare cursuscatalogus aan.
Zoeken op titel, niet op content-onderdelen.
Tot nu toe 124 cursussen, veelal Amerikaans
OpenCourseWare (OCW) : digitale publicatie van onderwijsmateriaal van hoge kwaliteit op universitair niveau. Deze materialen zijn georganiseerd als cursussen, en bevatten vaak cursusplanningsmateriaal en evaluatie-instrumenten, evenals thematische inhoud. OpenCourseWare is gratis en open gelicenseerd, toegankelijk voor iedereen.
ENG, NL
Energy; Environment; Health; Infrastructures & Mobility; Sustainability; Water
DANS begeleidt onderzoekers, dataprofessionals, andere data-archieven, onderzoeksinstellingen en onderzoeksfinanciers bij vragen op het gebied van datamanagement, certificering en onderwerpen zoals FAIR, open access en software sustainability.
ENG, NL
Social Sciences & Humanities; Archeology; Life, Health & Medical Sciences; Physical and Technical Sciences
4TU.ResearchData is een internationale data repository voor de natuurwetenschappen, techniek en ontwerp. De diensten omvatten beheer, delen, langdurige toegang en opslag van onderzoeksdata.
OpenAIRE is een Europees project ter ondersteuning van Open Science. Het is onder andere een technische infrastructuur die onderzoeksdata verzamelt. Het doel van OpenAIRE is het neerzetten van een open en duurzame communicatie infrastructuur omtrent het management, de analyse, het gebruik, de beschikbaarheid, de monitoring en het verbinden van onderzoeksuitkomsten.
Mendeley Data is een cloud-gebaseerde opslagplaats waar gegevens opgeslagen kunnen worden, zodat ze gemakkelijk gedeeld, geopend en geciteerd kunnen worden. Wanneer er onderzoeksgegevens op Mendeley Data geplaatst worden, krijgen deze een Digital Object Identifier, zodat ernaar kan worden verwezen en ze kunnen worden geciteerd. Elsevier zorgt ervoor dat deze gegevens veilig en blijvend beschikbaar zijn via het partnerschap met Data Archiving and Networked Services (DANS).
NEW: Registry of Research Data Repositories. "Re3data is a global registry of research data repositories that covers research data repositories from different academic disciplines. It includes repositories that enable permanent storage of and access to data sets to researchers, funding bodies, publishers, and scholarly institutions. re3data promotes a culture of sharing, increased access and better visibility of research data. The registry has gone live in autumn 2012 and has been funded by the German Research Foundation (DFG)."
ENG; Meertalig?
Engineering; Humanities and Social Sciences; Life Sciences; Natural Sciences
Muziek(fragmenten) gepubliceerd onder een Creative Commons-licentie. De muziek op deze site is vrij te downloaden en te samplen en de resultaten kunnen met iedereen, overal en altijd gedeeld worden. Sommige nummers kunnen bepaalde beperkingen hebben, afhankelijk van hun specifieke licenties. Elke inzending is duidelijk gemarkeerd met de licentie die erop van toepassing is.
Gratis registratie is nodig om muziek te downloaden. Muziek onder verschillende CC-licenties beschikbaar. Afhankelijk van de licentie mag de muziek alleen gedownload of ook (her)gebruikt, bewerkt of gedeeld worden.
Muziek gratis te downloaden en hergebruiken met naamsvermelding. Bij een betaalde licentie zijn meer formaten beschikbaar en mag de muziek hergebruikt worden zonder naamsvermelding van de maker.
DART-Europe werd in 2005 opgericht als een samenwerkingsverband van nationale en universiteitsbibliotheken en consortia om de wereldwijde toegang tot Europese onderzoeksscripties te verbeteren. Het DART-Europe E-theses Portal is een doorzoekbare database van elektronische onderzoeksthesissen in Europese repositories. De vermelde scripties zijn Open Access.
OpenAIRE biedt toegang tot wetenschappelijke informatie waaronder (Open Access) publicaties afkomstig uit de repositories van alle Nederlandse universiteiten, KNAW, NWO en diverse wetenschappelijke instellingen.
Bevat leermaterialen, zoals kennisclips, PowerPoint-presentaties en oefentoetsen. Er kan gezocht worden in de collecties van verschillende vakcommunity’s. Beschikbare filters: onderwijsniveau, taal, type leermateriaal, onderwijsinstelling en vakgebied.
Wikiwijs is een initiatief van Stichting Kennisnet en is bedoeld voor iedereen die betrokken is bij het kiezen en inzetten van leermiddelen in de dagelijkse lespraktijk. Wikiwijs bestaat uit twee onderdelen:
* Lesmateriaal zoeken: Met Wikiwijs Zoeken kan voornamelijk leermaterialen voor po, vo en mbo gevonden worden, maar ook voor hbo en wo. De meeste lesmaterialen zijn gratis en vrij in het onderwijs te gebruiken.
* Lesmateriaal maken: Op Wikiwijs Maken kan er zelfstandig of samen met collega’s gewerkt worden om online lesmateriaal te maken. Deze lesmaterialen kunnen eenvoudig gedeeld worden met anderen. Hierbij kan ingelogd worden met een HR-account.
Liberty Fund biedt een rijke collectie aan boeken en online bronnen over het begrijpen en waarderen van de complexe natuur van een maatschappij van vrije en verantwoordelijke individuen.
Het doel van de Open Library is om alle gepubliceerde werken beschikbaar te maken voor iedereen in de wereld.
Registratie verplicht. Boeken beschikbaar via uitleensysteem
Vakspecifiek – Biomedisch is uitgangspunt, maar ze zijn aan het uitbreiden naar de andere genoemde discipline. Bevat > 300 peer-reviewed tijdschriften.
Peer-reviewed Open Access tijdschriften die van Elsevier, gratis te lezen en downloaden voor iedereen. De gepubliceerde artikelen:
* Zijn direct gratis toegankelijk en te downloaden van ScienceDirect
* Toegestaan hergebruik gedefinieerd door de keuze van de auteur van Creative Commons-gebruikerslicenties
* Gepubliceerd met CrossMark® om het publicatierecord te behouden
OpenAIRE is een Europees project ter ondersteuning van Open Science. Het is zowel een netwerk toegewijd aan de promotie van en training omtrent Open Science als een technische infrastructuur die onderzoeksdata verzamelt. Het doel van OpenAIRE is het neerzetten van een open en duurzame communicatie infrastructuur omtrent het management, de analyse, het gebruik, de beschikbaarheid, de monitoring en het verbinden van onderzoeksuitkomsten.
Tijdschriften en boeken van SpringerOpen worden bij publicatie vrij en permanent online toegankelijk gemaakt. Zowel de tijdschriften als de boeken zijn peer-reviewed en alles is gepubliceerd onder een Creative Commons-licentie.
Een repository voor onderwijsgerelateerde video lezingen. De lezingen zijn gegeven door gerenomeerde wetenschappers op onder andere conferenties, summer schools en workshops. Het doel is het promoten van wetenschap, het uitwisselen van ideeën en het uitwisselen van kennis met het algemene publiek. Alle lezingen en begeleidende documenten en informatie zijn systematisch geselecteerd en geclassificeerd.
Open Leermaterialen Metafinder.Mason OER Metafinder voert real-time simultane zoekacties uit in 23 verschillende bronnen met open leermaterialen.
Mason OER metafinder doorzoekt: American Memory Project (Library of Congress); AMSER – Applied Math and Science Education Repository; BC Campus:Open Ed; Digital Public Library of America; Directory of Open Access Books (DOAB); HathiTrust – Full View Available; JSTOR Open Access Books; Library of Congress (limited to available online); LibreTexts; Merlot.Org; MIT OpenCourseware; New York Public Library Digital Collections; OAOpen.org; OASIS; OER Commons; OERs at Internet Archive; Open Michigan; Open Research Library; Open Textbook Library; OpenStax CNX; Project Gutenberg; Teaching Commons; World Digital Library
Zoekmachine waarmee anoniem gezocht kan worden. Bij afbeeldingen en video’s kan er op licentie gefilterd worden
Meertalig
Let op: de meest aanbevolen database staat vetgedrukt
(Her)gebruiken van Open Leermaterialen
Wil je Open Leermateriaal dat je hebt gevonden (her)gebruiken, dan zijn er de volgende aandachtspunten:
Controleer de voorwaarden voor (her)gebruik / Creative Commons-licenties
Beoordeel de kwaliteit en toepasbaarheid
Bronvermelding
De Embedded librarians adviseren en ondersteunen docenten bij het (her)gebruiken en bewerken van bestaande Open Leermaterialen.
Controleren
Heb je Open materiaal gevonden dat je wilt gebruiken? Dan is de eerste stap nagaan wat je precies met dit materiaal mag doen. De licentie van een materiaal geeft aan wat toegestaan is. Met betrekking tot het gebruik van Open Leermateriaal wordt er internationaal vaak verwezen naar de 5 R'en van David Wiley:
Retain > Opslaan
Reuse > Identiek hergebruiken
Revise > Hergebruik met aanpassing
Remix > Herschikken en combineren met ander open materiaal
Redistribute > Opnieuw delen (aangepast) materiaal
Zoals het 5R Model laat zien, kan wat mogelijk is bij (her)gebruik variëren. Controleer daarom, voordat een werk wordt hergebruikt, altijd onder welke licentie het valt. De licentie staat in de meeste gevallen bij het materiaal vermeld. Vind je geen licentie, dan kan er niet zonder toestemming worden hergebruikt. Is het materiaal online toegankelijk, dan is linken naar het materiaal wel toegestaan.
Creative Commons-licenties
De meeste Open Content heeft een Creative Commons (CC) licentie. Deze licenties hebben als doel het delen, kopiëren en bewerken van een werk te vergemakkelijken. Door het gebruik van een CC licentie kan flexibeler omgegaan worden met auteursrecht. De maker van een materiaal kan kiezen uit 6 verschillende Creative Commons-licenties. Hiermee bepaalt de maker hoe het materiaal gebruikt en verspreid mag worden.
Creative Commons-licenties zijn opgebouwd uit vier bouwstenen. Ken je deze bouwstenen dan is de betekenis van een Creative Commons-licentie eenvoudig te achterhalen. De bouwstenen staan voor vier verschillende gebruiksvoorwaarden:
Bouwsteen
Verklaring
Naamsvermelding: BY
Het is toegestaan het werk te kopiëren, delen, vertonen, op te voeren, en materiaal te maken dat op het werk gebaseerd is, maar uitsluitend onder vermelding van de maker.
Niet-commercieel: NC
Het is toegestaan het werk te kopiëren, delen, vertonen, op te voeren, en materiaal te maken dat op het werk gebaseerd is, zolang het niet voor commerciële doeleinden gebruikt wordt. Regulier onderwijs mag hier gebruik van maken, een commerciële opleiding of training niet.
Afgeleide Werken: ND
Het is toegestaan het werk te kopiëren, delen, vertonen en op te voeren, daarbij moet het in de originele staat blijven. Het is dus niet toegestaan het werk te gebruiken als basis voor nieuw materiaal.
Gelijk Delen: SA
Het is toegestaan het werk te kopiëren, delen, vertonen, op te voeren, en materiaal te maken dat op het werk gebaseerd is. Het afgeleide werk moet onder dezelfde licentie worden gepubliceerd.
Bovenstaande bouwstenen vormen gecombineerd de zes Creative Commons licenties die je kan tegenkomen. Op volgorde van minst naar meest beperkend:
NB Je ziet in iedere licentie het onderdeel ‘BY’, dat geeft aan dat naamsvermelding een verplicht onderdeel is van elke Creative Commons-licentie.
Naast de zes licenties zijn er nog twee andere labels binnen Creative Commons:
Symbool
Verklaring
Publieke domein dedicatie (CC0) >
De maker heeft afstand gedaan van het auteursrecht.
Public Domain Mark (PDM) >
Er rust geen auteursrecht op het werk, of auteursrecht is verlopen.
NB CC0 en PDM geven aan dat er géén auteursrecht op een werk rust. Iedereen mag het werk daarom zonder restricties hergebruiken, wijzigen en (aangepast) delen.
Beoordelen
Beoordeel het werk op zowel kwaliteit als toepasbaarheid (passend bij de doelen en de vorm van het onderwijs).
Sommige platformen hebben een kwaliteitskeurmerk dat aangeeft of het werk aan de eisen van een (vak)community voldoet. Wanneer een (vak)community een kwaliteitsmodel heeft ontwikkeld kan je deze ook gebruiken om de kwaliteit van het werk mee te beoordelen. Kijk voor meer informatie over kwaliteitsmodellen onder Delen van Open Leermaterialen-Kwaliteitsmodellen.
Bronvermelding
Correcte bronvermelding is verplicht als je materiaal gebruikt (of bewerkt). In de bronvermelding moet het volgende worden opgenomen:
auteur/maker
publicatiejaar en/of bezoekdatum
titel van het werk en/of de bron
link naar de bron
Delen van Open Leermaterialen
De adviseurs/experts adviseren over en faciliteren docenten bij het delen van Open Leermaterialen.
In het vorige onderdeel, over (Her)gebruik van Open Leermaterialen is aan bod gekomen waar je op moet letten wanneer Open materiaal wordt (her)gebruikt. Voor het delen van bewerkt, of eigen gemaakt Open Leermateriaal zijn er de volgende aandachtspunten:
Keuze voor de licentie
Keuze voor een platform
Kwaliteitsvoorwaarden
Kwaliteitsmodellen
Keuze voor de licentie
Voor het opnieuw delen van Open materiaal, of het Open delen van eigen materiaal moet het werk voorzien worden van een Creative Commons licentie. Zie onderdeel, ‘(Her)gebruiken van Open Leermaterialen’-Creative Commons Licenties voor meer informatie hierover.
Bij het kiezen van de licentie moet er rekening gehouden worden met het volgende:
Voorgeschreven licentie van de instelling
Instellingen kunnen een specifieke licentie voorschrijven. Bij Hogeschool Rotterdam bestaat hiervoor op dit moment nog geen publicatiebeleid.
Hergebruik van verschillende Open materialen
Als er binnen het materiaal dat je Open wilt delen materialen zijn hergebruikt met verschillende licenties, dan heeft dit gevolgen voor de nieuw toe te kennen licentie. Er zijn hierbij twee opties:
1. De licentie per opgenomen bron apart benoemen.
2. Moet het hele werk één licentie krijgen, dan moeten de licenties van opgenomen werken naast elkaar gelegd te worden om te bepalen wat er mogelijk is.
Advies bij de keuze voor een Creative Commons Licentie
Gebruik CC BY (Naamsvermelding) verplicht een (her)gebruiker tot naamsvermelding.
Voordeel: Het blijft het zichtbaar welke experts/instellingen aan het werk hebben bijgedragen.
Keuze voor een Platform
Leermateriaal dat men open wil delen kan formeel gedeeld worden via een repository/platform, daarmee wordt het bereik vergroot. Je kunt geheel open delen, waarmee het materiaal met de gehele wereld gedeeld wordt. Een andere optie is semi-open delen, dan wordt het materiaal enkel binnen de eigen instelling gedeeld.
Binnen de HR ontwikkelde Open Leermaterialen, onderzoekspublicaties en afstudeerproducten kunnen worden opgeslagen in een repository. Hogeschool Rotterdam gebruikt de repository SURFsharekit. Via SURFsharekit worden de materialen toegankelijk gemaakt voor platforms en databases, zoals:
Digitale (open) leermaterialen voor het Nederlandse onderwijs via Edusources, het zoekportaal van SURF
Praktijkgericht onderzoek en afstudeerproducten in de HBO Kennisbank
Zorg dat in het materiaal geen gebruik wordt gemaakt van jargon en onduidelijke afkortingen.
Zorg dat er in het materiaal een bewuste keuze is gemaakt voor formeel of informeel taalgebruik.
Zorg dat de taal in het materiaal helder en correct is.
Ontwikkel Open Leermaterialen in het Nederlands of Engels.
Ad. 5: Het materiaal is gepubliceerd in een aanpasbaar formaat, zodat anderen het makkelijk kunnen (her)gebruiken.
Denk hierbij ook na of het materiaal goed te bekijken is op een pc, Mac, tablet of telefoon. Het is verstandig om, indien er gebruik wordt gemaakt van een pdf, ook de teksten in .txt-format beschikbaar te stellen, zodat deze makkelijk te (her)gebruiken zijn. De aan te bieden formats zijn afhankelijk van de repository die gebruikt gaat worden.
Ad 6: Het materiaal voldoet aan de auteursrecht regels voor Open Leermateriaal
Wanneer je je werk vrijgeeft met een CC-licentie, moet je ervoor zorgen dat je werk vrij is van auteursrechten. Maak je werk daarom met origineel materiaal in combinatie met open content materiaal. Dat wil zeggen materiaal met een CC-licentie of uit het publieke domein en/of werk met materiaal waarvan je toestemming hebt om het opnieuw te gebruiken.
Ad. 8: Het materiaal moet gepubliceerd worden in een repository en voorzien worden van metadata zodat het goed terug te vinden is.
Voeg, indien van toepassing, ook docentenhandleidingen en dergelijke toe, dan is de herbruikbaarheid ervan optimaal.
Kwaliteitsmodellen dragen bij aan het vertrouwen in de kwaliteit van het materiaal. Het is het overwegen waard om een keurmerk te koppelen aan materiaal dat aan een bepaald kwaliteitsmodel voldoet, zodat duidelijk is dat er een kwaliteitsmodel is gebruikt en welke criteria hieraan hangen. Keurmerken zijn geen vereiste, maar een optie, die helaas niet alle platforms bieden. Zowel binnen Wikiwijs als de SURFsharekit is het mogelijk een keurmerk toe te voegen.
Vakcommunities
Een vakcommunity is een groep vakgenoten van verschillende (onderwijs)instellingen, zowel nationaal als wereldwijd, die op hetzelfde vakgebied, domein of discipline werkzaam zijn en zich georganiseerd hebben rondom de gedeelde inhoudelijke expertise (SURF). Vakgenoten kunnen samen een vakcommunity beginnen, bijvoorbeeld in de vorm van een instellingsoverstijgend consortium, een vakvereniging of een landelijk (opleidings)overleg. Zo’n vakcommunity kan een rol spelen in het opbouwen en beheren van een collectie Open Onderwijsmaterialen.
Vakcommunity’s kunnen samen in kaart brengen waar behoefte aan is binnen het vakgebied. Ook het onderhouden van de collectie dient de community gezamenlijk te doen.
Om een collectie zo actueel mogelijk te houden is een levendige community nodig (SURF). Het is daarom verstandig te zorgen voor een communityplatform waar de leden elkaar online kunnen vinden en kennis en ervaring uitwisselen (SURF, idem). Bijvoorbeeld een instellingsoverstijgend Microsoft Team. Daarbij is het van de belang dat het voor de leden van de community zo gemakkelijk mogelijk is om samen te werken. Spreek hiervoor samen duidelijke en eenvoudige werkwijzen af en richt een goede samenwerkingsomgeving in.
Vakvocabulaires zijn een hulpmiddel die kunnen helpen bij het delen en vinden van Open Onderwijsmaterialen.
Een vakvocabulaire is een instellingsoverstijgende, vaak hiërarchische lijst met een taxonomiestructuur van begrippen die binnen het vakgebied zijn vastgelegd en die gebruikt worden om samenhangende vaktermen binnen een vakgebied of opleiding te beschrijven op basis van competenties of vakinhoud. Vakvocabulaires zorgen er ook voor dat het metadateren van Open Onderwijsmaterialen minder tijd kost en dat de kwaliteit ervan verbetert. De vakvocabulaires kunnen ook gebruikt worden om te analyseren aan welke Open Onderwijsmaterialen er behoefte is.
Kwaliteitsmodellen
Vakcommunity’s kunnen ervoor kiezen om gezamenlijk een kwaliteitsmodel op te stellen. Vervolgens kan er, vanuit een vakcommunity, ook een keurmerk ontwikkeld worden waarmee aangetoond kan worden dat onderwijsmateriaal aan de eisen van een vastgesteld kwaliteitsmodel voldoet.
Creative Commons (CC)
Een initiatief om open licanties wereldwijd beschikbaar te maken. deze licenties hebben als doel het delen, kopiëren en bewerken van een werk te vergemakkelijken en bieden makers van auteursrechtelijke beschermde werken de vrijheid om op een flexibele manier met hun auteursrecht om te gaan. De maker van een werk kan kiezen uit 6 standaard Creative Commons-licenties opgebouwd uit vier bouwstenen. Hiermee bepaalt de maker onder welke voorwaarden het materiaal gebruikt en verspreid mag worden.
DOI (Digital Object Identifiers)
Een permanente digitale code toegekend door de International DOI Foundation (IDF) om een wetenschappelijk artikel of e-book te identificeren en op het internet terug te vinden.
Keurmerk of kwaliteitsmerk
Een instrument van en voor (vak)communities dat vakgenoten laat zien dat het gevonden leermateriaal van degelijke kwaliteit is en aan de eisen van een (vak)community voldoet.
Kwaliteitsmodel
Een model ontwikkeld door een (vak)community om de kwaliteit van een werk mee te beoordelen. Aan materiaal dat aan een bepaald kwaliteitsmodel voldoet kan een keurmerk gekoppeld worden, zodat duidelijk is dat er een kwaliteitsmodel is gebruikt en welke criteiria hieraan hangen.
Metadata
Gegevens die de karakteristieken van het materiaal beschrijven, zoals auteur, vakgebied, onderwijsniveau, bestandsformaat en dergelijke. Hierdoor is het materiaal vindbaar voor gebruikers en wordt voldaan aan internationale standaarden voor data-uitwisseling.
MOOC’s (Massive Open Online Course)
Gratis online cursussen met toegang tot Open Leermaterialen voor een onbeperkt aantal deelnemers waarvan het hergebruik onder voorwaarden is toegestaan via een licentie. Aan MOOC’s gekoppelde certificaten zijn vaak alleen tegen betaling verkrijgbaar. Bij MOOC’s bestaat de mogelijkheid van begeleiding, maar het is niet mogelijk er studiepunten voor te ontvangen.
Open Access Publicaties
Online publicaties, zowel tijdschriften als boeken, waarop geen financiële, wettelijke of technische belemmeringen zitten voor het verkrijgen van toegang en waarvan iedereen de inhoud kan lezen, downloaden, delen en printen. Er zijn verschillende varianten van Open Access Publicaties die de herbruikbaarheid ervan bepalen. De meest gebruikte zijn de Gold Open Access en de Green Open Access. Green Open Access publicaties kunnen niet zonder meer hergebruikt worden (CC-BY-NC-ND).
Open Courseware
Een complete cursus bestaande uit een samengestelde set van Open Leermaterialen waarvan het hergebruik onder voorwaarden is toegestaan via een licentie. Het bevat geen begeleiding en het is niet mogelijk om er studiepunten voor te behalen.
Open Creative Content
Verzamelnaam voor creatieve werken zoals teksten, afbeeldingen, geluidsfragmenten of videobeelden die zijn gepubliceerd onder een licentie die het hergebruik ervan toestaat.
Open Data
Open aangeboden onderzoeksdata die onderzoekers de mogelijkheid geven om voort te bouwen op eerder onderzoek. Open Data is een onderdeel van Open Science.
Open Leermaterialen (OER – Open Educational Resources) [in de brede zin]
Vrij toegankelijke digitale materialen die beschikbaar zijn voor hergebruik binnen het onderwijs. Toestemming en voorwaarden voor hergebruik zijn veelal vastgelegd in licenties. Open Leermaterialen vormen een belangrijk onderdeel van Open Onderwijs.
Open Leermaterialen [enge definitie]
Digitale onderwijsmaterialen die speciaal voor het onderwijs gecreëerd of bewerkt zijn en worden aangeboden aan studenten en collega’s voor het gebruik binnen het onderwijs en ter ondersteuning van het zelfstandige leerproces.
Open Onderwijs
Het produceren, delen en voortbouwen op kennis, met als doel wereldwijde participatie in Open Onderwijspraktijken, zowel online als face-to-face (blended) en gratis toegang tot Open Leermaterialen van hoogwaardige kwaliteit.
Open Science
De beoefening van wetenschap op een manier die anderen de kans geeft om mee te werken, bij te dragen aan en gebruik te maken van het wetenschappelijke proces.
Open Tekstboek
Gratis online verkrijgbare studieboeken met een open licentie welke aangeeft onder welke voorwaarden de gebruiker de inhoud mag downloaden, delen, adopteren en aanpassen. In Open Tekstboeken staan links naar ander onderwijsmateriaal, er zijn vaak video’s ingebed en er zijn doorverwijzingen naar interactieve elementen, zoals simulaties en animaties. Deze ‘navigatiemogelijkheid’, de koppeling met externe bronnen, is een ander belangrijk voordeel van open textbooks boven reguliere studieboeken.
Repository
Een digitale bewaarplaats voor materialen die via het internet toegankelijk zijn. Via een repository kunnen hogeronderwijsinstellingen hun (open) leermaterialen en onderzoeksresultaten intern en/of extern ontsluiten. Repositories bevatten metadata over de materialen waardoor deze vindbaar zijn voor gebruikers en waarmee een repository voldoet aan internationale standaarden voor data-uitwisseling.
Vakcommunity
Een groep vakgenoten van verschillende (onderwijs)instellingen, zowel nationaal als internationaal, die binnen hetzelfde vakgeboed, domein of discipline werkzaam zijn en zich georganiseerd hebben rondom de gedeelde inhoudelijke expertise in enige vorm georganiseerd hebben.
Vakvocabulaire
Een lijst met termen, gebaseerd op de gemeenschappelijke taal tussen vakgenoten, die binnen een vakgebied zijn vastgelegd en die gebruikt worden om samenhangende vaktermen binnen een vakgebied of opleiding te beschrijven. Vakvocabulaires zijn een hulpmiddel die kunnen helpen bij het delen en vinden van Open Onderwijsmaterialen.
Weblectures
Video-opnames van instructies, workshops, hoorcolleges of lezingen. Deze opnames kunnen aangevuld zijn met presentaties, websites of publicaties.
De kwaliteit van een wetenschappelijk tijdschrift en de artikelen die daarin gepubliceerd zijn is van groot belang. Bij twijfel aan de kwaliteit van een Open tijdschrift is er een aantal punten waarop je kunt toetsen.
Is het onderwerpsgebied van het tijdschrift duidelijk vermeld en omschreven?
Zijn onderzoekers en (wetenschappelijke) docenten de doelgroep en worden ze op de website ook als zodanig benoemd?
Zitten er gerenommeerde en bekende onderzoekers uit het vakgebied in de redactieraad?
Is het tijdschrift verbonden aan, of wordt het gesponsord door, een wetenschappelijk instituut of een wetenschappelijke society?
Voldoet de inhoud van de artikelen aan het onderwerpsgebied van het tijdschrift en de standaarden van het vakgebied?
Hebben de artikelen in het tijdschrift een DOI (Digital Object Identifier)?
Worden de (her)gebruiksrechten per artikel duidelijk vermeld?
Heeft het tijdschrift een ISSN (International Standard Serial Number)?
Het arrangement Open leermaterialen bij Hogeschool Rotterdam is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Deze Wikiwijs is het resultaat van uitgebreid literatuuronderzoek naar Open Leermaterialen en gerelateerde onderwerpen (voorjaar 2021-voorjaar 2022) door Brenda Lems en Mariska Joan Schouten, werkzaam bij de mediatheek van Hogeschool Rotterdam.
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Informatieve module voor informatiespecialisten en het onderwijs op het HBO.
Leerniveau
HBO - Bachelor;
Eindgebruiker
leraar
Moeilijkheidsgraad
gemiddeld
Trefwoorden
creative commons, oer, open leermaterialen, open onderwijs
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
Naamsvermelding: BY
Niet-commercieel: NC
Afgeleide Werken: ND
Gelijk Delen: SA
Voor het opnieuw delen van Open materiaal, of het Open delen van eigen materiaal moet het werk voorzien worden van een Creative Commons licentie. Zie onderdeel,
Leermateriaal dat men open wil delen kan formeel gedeeld worden via een repository/platform, daarmee wordt het bereik vergroot. Je kunt geheel open delen, waarmee het materiaal met de gehele wereld gedeeld wordt. Een andere optie is semi-open delen, dan wordt het materiaal enkel binnen de eigen instelling gedeeld.
De kwaliteit van een wetenschappelijk tijdschrift en de artikelen die daarin gepubliceerd zijn is van groot belang. Bij twijfel aan de kwaliteit van een Open tijdschrift is er een aantal punten waarop je kunt toetsen.
