Voordat je gaat starten met de verschillende opdrachten maak je eerst een tegel aan in Egodact met de naam Duits Literatuurdossier. Deze ga je in de loop van de jaren vullen, zet deze tegel dus apart en niet in een bepaalde periode.
Om je werk goed te bewaren is het handig om een map aan te maken met de titel Duits Literatuur of je schaft een schrift/map aan. Dat is net wat jij handig vindt. Deze worden gevuld met informatie over de verschillende periodes van de Duitse Literatuurgeschiedenis.
Je gaat namelijk een Literatuurdossier opbouwen waarin je boeken en teksten gaat lezen zowel in 5 VWO en in 6 VWO. In 6 VWO komt daar Literatuurgeschiedenis bij, je moet kunnen reflecterren op je gelezen werk m.b.v. literaire begrippen en je gelezen werk in de juiste periode plaatsen
Hieronder zie je een overzicht van de verschillende periodes, we behandelenen niet alle periodes.
Duitsland in de Middeleeuwen
Dit is je eerste opdracht voor je Literatuurdossier. Maak een document aan met de titel Middeleeuwen.
In de onderstaande video wordt uitgelegd hoe de Middeleeuwen eraan toe ging in Duitsland. Hij duurt 45 minuten, je kan de ondertiteling aanzetten in het Duits of Nederlands.
➜ Maak een verslag waarin je de volgende Duitse woorden uitlegt en wat die te maken hebben met de Middeleeeuwen. Zoek vervolgens een aantal plaatjes erbij.
Lehenswesen, Helden in Eisen, Himmel und Hölle, Germänische Stammen, Karl des Größen, Königsgutern und Klostern, Minnesäner, Frauen, Städte und Krankheiten.
➜ Zet dit in Egodact met de naam Duitsland in de Middeleeuwen.
In de Duitse literatuur wordt er over drie periodes in de Middeleeuwen gesproken.
1. Vroege Middeleeuwen (750 – 1170)
2. Hoge Middeleeuwen (1170 – 1350)
3. Late Middeleeuwen (1350 – 1500)
Hieronder vind je een korte vogelvlucht van de Duitse Literatuur in de Middeleeuwen.
De Vroege Middeleeuwen, Frühes Mittelalter
Er zijn uit de vroege Middeleeuwen slechts weinig ‘Duitse’ teksten overgebleven. In eerste instantie werden teksten mondeling overgeleverd, maar gelukkig zijn enkele teksten bewaard gebleven omdat ze werden opgeschreven. Schrijven kon alleen de geestelijkheid en die schreef vrijwel uitsluitend in het Latijn. Monniken in kloosters schreven veelal christelijk-religieuze teksten over, zoals de bijbel en gebeden. Soms vertaalden ze deze Latijnse teksten ook naar de volkstaal, zoals bijvoorbeeld het gebed Vater Unser (Onze Vader).
Omdat ze deze probeerden te vertalen naar het dialect dat in hun omgeving werd gesproken, ontstonden er verschillende versies. De taal waarin men schreef, noemt men het Oudhoogduits (Althochdeutsch). De weinige niet-christelijke teksten die bewaard zijn gebleven, getuigen van het Germaans-heidense tijdperk.
Het ‘Onze Vader’ uit het klooster van Sankt Gallen in Zwitserland uit de achtste eeuw:
Fater unseer, thû pist in himile,
uuihi namun dînan,
qhueme rihhi dîn,
uuerde uuilo dîn,
sô in himile sôsa in erdu.
prooth unseer emezzehic kip uns hiutu,
oblâz uns sculdi unseero,
sô uuir oblâzêm uns sculdikêm,
enti ni unsih firleiti in khorunka,
ûzzer lôsi unsih fona ubile.
Onze Vader die in de hemel zijt,
Uw naam worde geheiligd,
Uw koninkrijk kome.
Uw wil geschiede, op aarde
zoals in de hemel.
Geef ons heden ons dagelijks brood.
En vergeef ons onze schulden
zoals ook wij onze schuldenaars vergeven.
En leid ons niet in verzoeking,
maar verlos ons van de boze.
Oud-Germaanse teksten
Naast christelijke teksten zijn er ook oud-Germaanse gedichten overgeleverd, zoals het heldendicht Hildebrandslied (± 765) en de Merseburger Zaubersprüche (Toverspreuken) uit de negende eeuw. Kenmerkend voor oud-Germaanse gedichten zijn stafrijm, ook wel alliteratie genoemd. Niet de laatste woorden van verschillende zinnen rijmden – zoals wij vaak een gedicht herkennen – maar opeenvolgende woorden begonnen vaak met dezelfde klank. In het Nederlands bijvoorbeeld heerlijk, helder of achter alles.
Het Hildebrandslied is een fragment van een heldendicht over een vader en zoon die tegen elkaar vechten. De zoon weet niet dat het zijn eigen vader is, tegen wie hij het opneemt. Zeer waarschijnlijk heeft het lied een tragisch einde: de vader doodt de zoon.
De Tweede Merseburger Toverspreuk is een bezweringsformule met een epische (vertellende) inleiding over een paard, dat zijn voet verstuikt heeft. De Germaanse goden Wodan, Phol en Freya spelen een rol in het gedicht. De naam Merseburg komt van de gelijknamige stad in Duitsland.
Fragment van het Zweiter Merseburger Zauberspruch
Tekstvoorbeeld: Zweiter Merseburger Zauberspruch
Phol ende uuodan uuorun zi holza.
du uuart demo balderes uolon sin uuoz birenkit.
thu biguol en sinthgunt, sunna era suister;
thu biguol en friia, uolla era suister;
thu biguol en uuodan, so he uuola conda:sose benrenki, sose bluotrenki,
sose lidirenki:
ben zi bena, bluot zi bluoda,
lid zi geliden, sose gelimida sin.
Phol en Wodan reden door het bos.
Daar verstapte het paard van Phol zich.
Daar bezwoer hem Sinthgunt, de zus van Sunna.
Daar bezwoer hem Freya, de zus van Volla.
Daar bezwoer hem Wodan, zoals alleen hij het kon:Zoals het breken van een bot, zoals het vergieten van bloed,
zoals het verzwikken van een ledemaat:
bot aan bot, bloed aan bloed, ledemaat aan ledemaat, alsof ze verlijmd
waren.(Vertaling E. de V.)
Hoge Middeleeuwen, Hohes Mittelalter
Rond de elfde eeuw kwam het ridderwezen in Europa op. Dat veranderde ook de literatuur, waarin ridderlijke deugden als avontuur, moed, daadkracht, trouw en liefde een belangrijke rol gingen spelen. Deze literatuur wordt ‘hoofse’ literatuur genoemd. De dichters trokken langs de verschillende adellijke hoven en droegen daar hun werken voor, veelal begeleid door muziek.
Vanwege de grote hoeveelheid bewaard gebleven werken en de hoge literaire kwaliteit ervan geldt deze periode als het eerste hoogtepunt van de Duitse literatuur. De taal waarin geschreven werd, heet het Mittelhochdeutsch, Middelhoogduits.
De tijd van de ridders is nog steeds een bron van inspiratie. In allerlei Duitse steden vinden voor liefhebbers van de geschiedenis en voor toeristen historische ridderspelen plaats.
Ridderromans
Mede door de kruistochten, die bedoeld waren om het Heilige Land uit handen van de moslims te houden, komen de ridders in contact met verschillende culturen. In de literatuur is dat merkbaar door de ridderepen (het meervoud van “epos”, een heldendicht) die gebaseerd zijn op de stof van de Keltische vorst Koning Arthur en zijn ridders van de ronde tafel. Een ander belangrijk voorbeeld was de Franse schrijver Chrétien de Troyes (tweede helft twaalfde eeuw) die prachtige verhalen schreef over o.a. Lancelot en Perceval.
Belangrijke Duitse ridderepen waren Parzival (1200-1210) van Wolfram von Eschenbach, Tristan und Isolde (rond 1210) van Gottfried von Straßburg en Erec (rond 1190) van Hartmann von Aue.
Minnezang
De hoofse literatuur kende naast de ridderepen ook de minnezang. Minne staat voor hoge liefde, de hartstocht voor een onbereikbare, adellijke dame. De bekendste minnezanger was Walther von der Vogelweide.
Late Middeleeuwen, Spätes Mittelalter
Historische achtergrond
Aan het einde van de middeleeuwen verliest het ridderdom aan betekenis en wordt de burgerij in de steden steeds belangrijker. De steden groeien en vormen binnen het Duitse rijk een steeds grotere machtsfactor. Vooral zogenaamde Freie Reichsstädtezoals Regensburg, Neurenberg, Keulen, Augsburg, Straatsburg en Bazel worden aan het eind van de middeleeuwen belangrijke economische centra.
Deze steden zijn binnen het Duitse rijk – das Heilige Römische Reich deutscher Nation (911 – 1806) – direct onder de keizer gesteld. Ze zijn geen verantwoording schuldig aan zogenaamde Landesfürsten, ze hoeven geen troepen te leveren aan het rijk en genieten bijzondere economische voordelen. Daarnaast verwerven ze een soort kiesrecht, want ook zij – naast de vorsten en aartsbisschoppen – kunnen meebepalen wie de Duitse keizer wordt als er een nieuwe moest worden gekozen. Deze vorsten kregen de titel Kurfürst (in het Nederlands keurvorst van keur, afgeleid van kiezen, namelijk het kiezen van de koning en de keizer).
Hanse
Een andere belangrijke plaats binnen het Duitse rijk nemen steden als Bremen, Hamburg, Lübeck, Rostock en Wismar in. Zij maken deel uit van de Hanse, een handelsverbond van steden rondom de Oost- en de Noordzee. Ook Nederlandse steden als Zwolle, Kampen, Deventer en Zutphen zijn lid van de Hanse. Al deze steden komen aan het eind van de middeleeuwen tot grote bloei die niet alleen economisch van aard is. Ook op politiek en cultureel vlak gaan deze steden een vooraanstaande rol spelen. Het woord Hanse vind je nu nog terug in het woord Lufthansa, een grote vliegmaatschappij. De oorsprong van dit woord is eigenlijk niet duidelijk. Misschien gaat het terug op woorden die iets betekenen als ‘gemeenschap’, ‘groep’.
Door de groei van de handel werden de rijkere burgers invloedrijker. Omdat zij konden lezen en schrijven konden ze kennis nemen van de eerste gedichten en verhalen die dankzij de boekdrukkunst verschenen.
Volksboeken
Johannes Gutenberg vond de boekdrukkunst uit. Er zijn geen portretten van hem uit die tijd, maar zo werd hij achteraf afgebeeld.
De voorliefde voor realistische vertellingen neemt toe. Deze vaak rauwe realistische voorstellingen vindt men voornamelijk in de zogenaamde volksboeken.
Volksboeken zijn riddervertellingen in populaire vorm en volksverhalen over bijvoorbeeld Till Eulenspiegel en Doctor Faustus. De taal waarin geschreven werd, heet het Frühneuhochdeutsch.
Door de uitvinding van de boekdrukkunst door Johannes Gutenberg, rond het jaar 1450, werden deze boeken ook gedrukt en konden zo sneller dan ooit verspreid worden.
Het belang van deze uitvinding zou je kunnen vergelijken met de uitvinding van het internet. Maar voorlopig kon het grootste deel van de bevolking op dat moment nog niet lezen of schrijven.
Meistersinger
Een bijzondere vorm van poëzie in de late middeleeuwen is de zogenaamde ‘Meesterzang’, in het Duits Meistersang. Wat de vorm betreft is het een voorzetting van de hoofse minnezang al speelt de liefde een ondergeschikte rol. Veeleer is er bij het Meistergesang sprake van didactische lyriek wat betekent dat men er een boodschap in verwerkte: de mensen moesten er wat van opsteken. Het waren handwerkslieden die in Meistersingschulen, (meesterzangscholen) deze vorm van ‘onderwijzende poëzie’ schreven. Regelmatig namen zij deel aan wedstrijden, waarin de liederen zo foutloos mogelijk en volgens de regels voorgedragen moeten worden.
De beroemdste vertegenwoordiger van het Meistersang was de schoenmaker Hans Sachs uit Nürnberg, die bovendien bekend werd door zijn kluchtige Fastnachtspiele, ontstaan uit de carnavalsoptochten. Deze Fastnachtspiele waren de voorloper van het wereldlijke drama. De componist Richard Wagner (1813 – 1883) nam de Meistersinger tot onderwerp van zijn muziekdrama Die Meistersinger von Nürnberg (1867).
➜ Maak een verslag per periode, waarin de kenmerken staan van die periode.
➜ Zet dit in Egodact met de naam Duitse literatuur in de Middeleeuwen.
Boeken
Je gaat een van de boeken kiezen om te lezen.
Tristan und Isolde of Nibellungenlied.
Vervolgens maak je een verwerkingsopdracht bij het boek.
Tristan en Isolde
Introductie
Tristan und Isolde
We beginnen met een ridderepos uit de Hoge Middeleeuwen.
Je krijgt het boek van mij.
Vervolgens ga je opdrachten maken.
Het verhaal
Tristan und Isolde
Tristan und Isolde is een ridder-epos, geschreven door Gottfried von Straßburg. Het epos vertelt het verhaal van een onbedoelde en ongelukkige liefde. De ridder Tristan is door zijn koning Marke uitgezonden om Isolde uit Ierland te halen. Tristan en Isolde krijgen per ongeluk een drankje dat hen hopeloos verliefd op elkaar maakt. Beiden worden verbannen, hoewel Isolde later toch bij koning Marke terugkeert. Zonder zijn Isolde leidt Tristan een ongelukkig leven.
Om je alvast een beetje op het verhaal voor te breiden, hieronder een video van Tristan en Isolde.
Opdracht
Je hebt het verhaal van Tristan en Isolde nu gelezen en besproken. Je gaat een verwerkingsopdracht maken bij het verhaal. Je kiest een van de onderstaande opdrachten;
Deze lever je in in je Duits literatuurdossier in Egodact met de naam Tristan en Isolde.
Stripverhaal
Maak een stripverhaal van minimaal 10 plaatjes van het verhaal.
En geef je mening over het verhaal in minimaal 60 woorden
Tijdlijn
Maak een tijdlijn van de gebeurtenissen in je boek. Beschrijf minimaal vijf gebeurtenissen en zet ze op volgorde van tijd (chronologische volgorde).
Criteria:
Maak een korte inleiding bij je tijdlijn.
Beschrijf minimaal vijf gebeurtenissen beschrijven, 50 woorden per stuk
Plaats bij elke gebeurtenis een plaatje.
Maak de tijdlijn op papier of digitaal.
Voorbeeld van een tijdlijn gemaakt in Timeline
Netflix -serie
Een serie op Netflix bestaat uit afleveringen. Bij elke aflevering zie je een korte beschrijving staan van wat er in die aflevering gaat gebeuren. Natuurlijk worden er geen 'spoilers' gegeven!
Opdracht
Stel, jouw verhaal is een Netflixserie. Deel je verhaal op in delen en beschrijf per deel (aflevering) wat er wordt beschreven. Dit hoeven geen lange teksten te zijn, juist niet!
Criteria:
intro van min. 15 - max. 60 woorden
beschrijving van minimaal 5 afleveringen, min. 10 - max. 50 woorden per stuk
titel bij elke aflevering
passende afbeelding bij elke beschrijving
Beschrijving van afleveringen bij Netflix
Andere titels titels
Bedenk 5 andere titels voor het verhaal en licht duidelijk toe( minimaal 50 woorden per titel). Zorg dat elke titel bij het hele verhaal past en alleen bij een bepaald fragment
Nibellungenslied
Introductie
Nibellungenlied
We beginnen met een heldenepos uit de Hoge Middeleeuwen.
Je krijgt het boek van mij.
Vervolgens ga je opdrachten maken.
Het verhaal
Nibelungenlied
Een heel bekend werk uit deze periode is het Nibelungenlied. Dit heldenepos, waarvan de dichter onbekend is, gaat terug tot de tijd van de Germaanse volksverhuizing rond 500 en berust op mondelinge overlevering. Het is pas veel later opgeschreven. Er zijn 32 verschillende versies bekend. In de literatuurwetenschap spreken we van handschriften. Daarvan zijn er tien volledig. De meeste handschriften werden in Zuid-Duitsland en Zwitserland gevonden. Men gaat ervan uit dat de uiteindelijke versie rond 1190/1200 ontstond.
In het eerste deel van de tekst wordt de held Siegfried bedrogen en vermoord door Hagen. In het tweede deel neemt Siegfrieds vrouw Kriemhilde, die inmiddels met de Hunnenkoning is getrouwd, bloedig wraak op Hagen en zijn familie van de Nibelungen. In de Nibelungen gaat het om trouw en verraad, om waarheid en leugen, om macht en wraak – en uiteindelijk tussen alle ellende door ook om liefde.
Om je alvast een beetje op het verhaal voor te breiden, hieronder een video van het Nibelungenlied.
Opdracht
Je hebt een stuk van Nibelungenlied gelezen en besproken. Je gaat een verwerkingsopdracht maken bij het verhaal. Je kiest een van de onderstaande opdrachten;
Deze lever je in in je Duits literatuurdossier in Egodact met de naam Nibelungenlied.
Stripverhaal
Maak een stripverhaal van minimaal 10 plaatjes van het verhaal.
En geef je mening over het verhaal in minimaal 60 woorden
Tijdlijn
Maak een tijdlijn van de gebeurtenissen in je boek. Beschrijf minimaal vijf gebeurtenissen en zet ze op volgorde van tijd (chronologische volgorde).
Criteria:
Maak een korte inleiding bij je tijdlijn.
Beschrijf minimaal vijf gebeurtenissen beschrijven, 50 woorden per stuk
Plaats bij elke gebeurtenis een plaatje.
Maak de tijdlijn op papier of digitaal.
Voorbeeld van een tijdlijn gemaakt in Timeline
Netflix -serie
Een serie op Netflix bestaat uit afleveringen. Bij elke aflevering zie je een korte beschrijving staan van wat er in die aflevering gaat gebeuren. Natuurlijk worden er geen 'spoilers' gegeven!
Opdracht
Stel, jouw verhaal is een Netflixserie. Deel je verhaal op in delen en beschrijf per deel (aflevering) wat er wordt beschreven. Dit hoeven geen lange teksten te zijn, juist niet!
Criteria:
intro van min. 15 - max. 60 woorden
beschrijving van minimaal 5 afleveringen, min. 10 - max. 50 woorden per stuk
titel bij elke aflevering
passende afbeelding bij elke beschrijving
Beschrijving van afleveringen bij Netflix
Andere titels titels
Bedenk 5 andere titels voor het verhaal en licht duidelijk toe( minimaal 50 woorden per titel). Zorg dat elke titel bij het hele verhaal past en alleen bij een bepaald fragment
Beoordeling
Handelingsdeel Middeleeuwen
Je levert in Egodact een handelingsdeel Middeleeuwen in.
Deze bestaat uit de volgende onderelen:
samenvatting Duitsland in de Middeleeuwen
Middeleeuwse Literattur tijdlijn met kenmerken
Boek met samenvatting en verwerkingsopdracht.
Op Deadline Day dinsdag 13 februari in Egodact
Middeleeuwse Markt
Middeleeuwse Markt
Op de literatuurdag is er een Middeleeuwse markt.
Je kan laten zien wat je van Duitse literatuur van de Middeleeuwen hebt opgestoken. Je kan iets maken, wat laten zien, iets opvoeren. Het mag een combi zijn met de Nederlands en Engels.
Wat voorbeelden:
Kalligraferen van een lied, zoals het Nibelungenlied is gebeurd.
Het arrangement Duits vwo 4 periode 3 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
Egodact met de naam Duits Literatuurdossier. Deze ga je in de loop van de jaren vullen, zet deze tegel dus apart en niet in een bepaalde periode.
