0. Info startweek.
In deze quest ga je (eindelijk) je eigen grachtenpand ontwerpen! Aan de hand van jouw creatie leer je meer over de Gouden Eeuw en Amsterdam. Door verder te gaan in deze quest kan je de 5 XM upgraden naar 10 XM!
XM: 5-10 XM
Coaches: Meneer Schuijt
Blox: niet verplicht.
Leerspieren: Voortbouwen en herziening.
Opbrengsten: Grachtenpand en
1. Jij begint
Porselein uit China, koffie uit Brazilië, ijzer uit Zweden, schilderijen van Ruisdael, Vermeer of Rembrandt aan de muur: voor wie geld had, was het in de zeventiende eeuw in de Republiek (Nederland) een groot feest! De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden was maar klein, nat en drassig. Toch werd het in de zeventiende eeuw een economische en militaire grootmacht. Het ging zo goed dat we het nu De Gouden Eeuw noemen.
Amsterdam was het bruisend middelpunt van die Gouden Eeuw. Over het IJ kwamen van over de hele wereld producten naar de stad. Kooplieden boden die aan op de beurs of sloegen ze op om ze op een later tijdstip te verkopen. Om de enorme stroom van goederen in goede banen te leiden, kreeg Amsterdam een ring van grachten. Langs de grachtengordel verrezen pakhuizen, afgewisseld met stadspaleizen. De superrijken uit de Gouden Eeuw streken neer aan de Herengracht of Prinsengracht.
Maak een tekening waarin te zien is wat jij al weet over de Gouden Eeuw! Zet deze in Seesaw en Egodact.
Kenmerkende aspecten
Deze quest past bij Tijdvak 6 De tijd van Regenten en Vorsten (1600 – 1700).
De kenmerkende aspecten die erbij horen zijn de volgende:
-
Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie
-
De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek
Vaardigheden
In deze quest komen de volgende historische vaardigheden aan bod:
Onderdeel Tijd:
Onderdeel Interpretatie:
Betekenis nu: (alleen bij 10XM)
2. Ontwerp je eigen grachtenpand!
Deze quest voor 5XM bestaat uit de volgende onderdelen:
-
Je ontwerpt jouw eigen grachtenpand. Je krijgt een budget van fl. 50.000,- (omgerekend naar nu is dat €1.100.000,-) en kiest daarvoor de kamers, kunst en accessoires en producten uit de Oost en West.
-
Op een wereldkaart geef je aan waar alle producten uit jouw stadspaleis vandaan komen.
-
Je beantwoordt een paar vragen die gaan over de Tijd van Regenten en Vorsten (1600 – 1700)
Grachtenpanden: informatie
Inleiding
Je hebt grachtenpanden in allerlei soorten en maten. Langs de bekende grachtengordel in Amsterdam verrezen in de zeventiende eeuw grofweg drie soorten gebouwen: pakhuizen of bedrijfspanden, winkelpanden en stadspaleizen. De pakhuizen waren relatief eenvoudig, maar degelijk gebouwd en echt bedoeld om producten in op te slaan en deze verder te verhandelen. Ze besloegen een enkele kavel, of soms twee kavels achter elkaar (de diepte in). Winkelpanden zaten meestal op de hoek van een huizenblok en waren van kleermakers, meubelmakers, slagers, bakkers. Deze waren nooit groter dan een kavel. Stadspaleizen besloegen wel vier kavels: een dubbele voorkant en aan de achterzijde ruimte voor een tuin, koetshuis of uitbreiding rond een binnenplein. De stadspaleizen waren het domein van de koopmanselite: families die hun fortuin in de handel hadden gemaakt en prachtige woonhuizen lieten bouwen, vooral aan de Herengracht. De stadspaleizen waren tegelijk een pronkstuk voor de familie en een weerspiegeling van de bijzondere economische en culturele positie van Nederland in de 17e eeuw.
Ontwerp je eigen grachtenpand
Voor deze opdracht ontwerp je jouw stadspaleis. Daarvoor heb je vier kavels tot je beschikking. Die moet je benutten: het stadsbestuur had namelijk een verbod op steegjes ingesteld. Je hebt een budget van fl. 50.000,- (guldens). Daarvan moet je de kamers betalen, de kunst en accessoires en producten uit de Oost en West. Het doel is om jouw stadspaleis met een zo groot mogelijke winst te verkopen. Dat betekent dat je het ontwerp na afloop voorlegt aan beëdigd makelaar met specialisatie grachtenpanden, dhr. Drs. D. Schuijt Msc Ma (je weet wel, van 2.06 meter)
2.1 Startpunt
Je ziet hier een plattegrond van vier kavels.
-
Deze plattegrond kun je overnemen en vergroten, maar de verhoudingen moeten hetzelfde blijven (dus de lengte ten opzichte van de breedte).
-
Het stadspaleis bestaat in ieder geval uit drie verdiepingen. Mogelijk komt daar een kelder en/of een zolder bij.
-
Voor iedere verdieping maak je een ontwerp en zet je erbij wat de kosten zijn.
-
De gevel van jouw stadspaleis bevindt zich aan de rechterkant. Om inspiratie op te doen kun je via de zoekterm bouwtekening grachtenpand 17e eeuw enkele voorbeelden bekijken.
2.2 Kamers kiezen
Hier zie je een lijst van 17 kamers die je kunt kopen. De prijzen staan aan de rechterkant. Bedenk goed welke kamers je koopt! Sommige kamers komen alleen in combinatie met een ander (bijvoorbeeld: voor een hijsinstallatie heb je een zolder nodig met en tuitgevel). Je mag een kamer meerdere keren kopen. Denk eraan dat je ook nog kunst en accessoires en producten uit de Oost en West moet aanschaffen.
|
Kamer
|
Omschrijving
|
Prijs in guldens
|
|
Kelder
|
Een kelder gebruik je om producten op te slaan. In stadspaleizen lagen hier exclusieve wijnen en exotische producten (specerijen). Een kelder biedt de mogelijkheid om de meest gewilde producten met veel winst te verhandelen.
NB: een kelder komt altijd in combinatie met een bordes.
|
1000
|
|
Zolder
|
Grachtenpanden waren meestal smal en hoog. Dat had te maken met de hoge grondprijzen en de drassige bodem. Op de zolder konden goederen gestald worden die beslist niet tegen vocht bestendig waren, zoals specerijen.
NB: een zolder komt altijd in combinatie met een hijsinstallatie.
|
1000
|
|
Bordes
|
Een bordes geeft toegang tot de bel-étage (letterlijk: mooie verdieping). Meestal was een bordes over de toegang tot een kelder gebouwd. Een bordes geeft een pand allure, een voorname uitstraling.
|
500
|
|
Hijsinstallatie
|
Met een hijsinstallatie kunnen goederen en voorwerpen vanaf de straat of gracht naar boven getakeld worden. Op de zolder werden producten opgeslagen die geen vocht konden verdragen, zoals specerijen.
NB: een hijsinstallatie komt altijd in combinatie met een zolder.
|
500
|
|
Tuin
|
Grond was duur in Amsterdam, ook in de zeventiende eeuw al. De aanleg van een tuin was dan ook een luxe die maar weinigen zich konden permitteren. De tuinen waren er puur voor de sier met planten, bloemen en bomen uit alle streken waarmee de gewesten handel dreven.
|
3000
|
|
Koetshuis
|
Als een stadspaleis twee kavels diep was, ontstond er ruimte voor een koetshuis. Dat was een gebouw aan de achterzijde van de kavel. Er waren stallen en ruimtes voor de koetsen van de familie. Vaak waren hier ook vertrekken voor bedienden.
Koetshuizen konden een soort huizen op zich zijn, maar je had ook eenvoudige bouwwerken met stenen muren en afdakjes.
|
Luxe uitvoering
3000
Basisuitvoering
750
|
|
Balzaal
|
Een balzaal is het pronkstuk van het huis. Hier kan men gasten ontvangen, onderdompelen in luxe en laten genieten van kunstwerken aan de muur en plafondschilderingen. Een balzaal beslaat gemakkelijk 65% (tweederde) van een verdieping. Indien er geen tuin is, is een balzaal een must.
|
5000
|
|
Vestibule
|
Oneerbieding gezegd is dit de hal. Echter: het is ook de eerste indruk die je gasten gunt van het interieur van jouw stadspaleis. Een vestibule kan als wachtkamer dienen voor zakelijke contacten. En als zij zitten te wachten, moeten zij uiteraard niet verveeld om zich heen gaan zitten kijken.
|
800
|
|
Vijver
|
Een vijver neemt het grootste gedeelte van een tuin in beslag en vraagt veel onderhoud. Het biedt de gelegenheid exotische vissen te houden. Een vijver in combinatie met een koetshuis komt zelden voor.
|
3000
|
|
Keuken
|
Een keuken is onmisbaar: eten doe je tenslotte iedere dag. Een eenvoudige keuken voorziet in de dagelijkse hap, maar als je groots wil uitpakken met een banket voor jouw gasten, heb je een grote keuken nodig.
|
750
|
|
Eetzaal
|
Een eetzaal is onmisbaar om indruk te kunnen maken op gasten. Het is een goed alternatief voor wie geen balzaal kan betalen. Wie een eetzaal inricht, moet ook een keuken plaatsen.
|
3000
|
|
Secreet of privaat (wc)
|
Uiteraard moesten de heer en dame des huizes ook gewoon plassen en poepen. Er bestond nog geen riolering en dus gebruikte men speciale stoelen met een plank met een gat boven een emmer om de behoefte te doen. Meestal zette men die stoelen gewoon in de hoek van de eetkamer (men dacht anders over privacy). Soms bouwde men een secreet op een vaste plek in een nisje of hoekje van het huis. Badkamers bestonden nog niet.
|
250
|
|
Kunst en rariteitenkabinet
|
Rijke kooplieden konden echte verzamelaars zijn: de een legde zich toe op (opgezette) dieren uit verre oorden, de andere op lichaamsdelen op sterk water, landkaarten en globes, porselein, en ga zo maar door. De kamer zelf was niet zo duur, maar als je dit kiest, moet je die wel vullen met kunst en accessoires. En dat kan flink in de papieren gaan lopen!
|
250
|
|
Tuitgevel
|
Komen alleen als voorgevel bij pakhuizen voor. Het is een sobere, bakstenen gevel met puntdak, de top afgedekt met zandsteen of een klein fronton (voorplaat). De zijkanten en de aanzet (waar de tuitgevel begint) kunnen versierd zijn. Geschikt om een hijsinstallatie in te installeren.
|
500
|
|
Trapgevel
|
Tot de zeventiende eeuw hadden huizen meestal een houten dak. De trapgevel verving dat. Je zag ze veel in de Gouden Eeuw, al zijn er nu nog maar een paar van over.
|
1000
|
|
(Verhoogde) halsgevel
|
Deze daklijst kwam overgewaaid uit Frankrijk, waar Lodewijk XIV er gebruik van maakte. Deze gevel biedt veel gelegenheid tot sierelementen waarin bijvoorbeeld het familiewapen verwerkt kon worden. In een verhoogde halsgevel kun je ook nog raampjes verwerken.
|
2000
|
|
Klokgevel
|
Zit wat allure betreft tussen de trapgevel en halsgevel in. Je had een eenvoudige variant (rechts op het plaatje) als opvolger van de tuitgevel. Links op het plaatje zie je een meer versierde klokgevel.
|
1500
|
2.3 Kunst en accessoires
Nu je de kamers hebt gekozen, wordt het tijd voor de inrichting. Een grachtenpand is bedoeld om mee te pronken. Je hebt kunst en accessoires nodig om overwaarde te creëren. Let op: hierna moet je nog betalen voor specerijen en uitheems producten.
|
Kunstvoorwerp of accessoire
|
Omschrijving
|
Prijs
|
|
(Familie) portret
|
Een portret is een uiting van welvaart en trots. Het de gelegenheid om jouw familie met de juiste kleding en attributen een deugdelijke boodschap uit te zenden. En die is voor eeuwig.
|
250
|
|
Linnenkast
|
Een linnenkast was in de 17e eeuw een echt statussymbool. Het gaat om kasten van puur eiken- of beukenhout, ingelegd met motieven van palissander. Ook de inhoud is van belang: linnen was veel duurder dan het gewone laken. Zeker als je er motiefjes en familiewapens in liet weven.
|
300
|
|
Porselein
|
Porselein werd een rage in de Gouden Eeuw. De sierborden, -vazen, -kannen en –schalen uit China waren al sinds de Middeleeuwen bekend en zeer gewild. Slimme ondernemers uit Delft leerden het geheimpje van de smid en maakten porselein dat minstens zo goed van kwaliteit was, maar alleen niet uit China kwam.
|
Uit China
250
Uit Delft
80
|
|
Atlas
|
Gerardus Mercator, Johannes Blaeu, Jodocus Hondius: in de zeventiende eeuw kwamen de beste kaartenmakers uit de Republiek. Niet verwonderlijk voor een zeevarende natie. Een atlas werd in opdracht met de hand vervaardigd. De eigenaar kon aantonen dat hij een man van de wereld was.
|
150
|
|
Tulpenbollen
|
Wie een tuin had, kon in de 17e eeuw de blits maken met een tulpenbed. Naast de schoonheid van de toen nog exotische bloem, kon dit ook lucratief zijn. In de jaren 1630 was er een heuse tulpenmanie en gingen de bollen tot wel 100 keer over de kop.
|
80
|
|
Opgezette dieren
|
Wie een rariteitenkabinet had, moest dat vullen met onder meer opgezette dieren of (delen van) skeletten van dieren. Vlinders uit Suriname, tijgers en apen uit Indonesië, Afrikaanse vogels en ga zo maar door. Met een rariteitenkabinet liet je zien dat je behalve rijk was ook kennis van de wereld had.
|
200
|
|
Wetenschappelijke instrumenten
|
De zeventiende eeuw staat bol van de wetenschappelijke experimenten. Er werden microscopen uitgevonden, lenzen geslepen, meetinstrumenten ontwikkeld, globes van de aarde en hemellichamen gemaakt: de mens kreeg greep op de natuur. Een rariteitenkabinet is de plek om je intellectuele ik te presenteren. Wetenschappelijke instrumenten horen daarbij.
|
100
|
|
Behang
|
Zo'n stadspaleis kon natuurlijk niet met wat schrootjes afgetimmerd worden. Er moest behang komen van zijde, linnen, leer en dan het liefste bewerkt met fluweel, zilver- of gouddraad.
|
50 per kamer
|
2.4 Specerijen en uitheemse producten
De stadspaleizen waren in bezit van kooplieden-regenten. Belangrijke families die hun vermogen met de handel hadden verdiend. Hoewel het kapitaal op den duur vooral groeide door waardepapieren te verhandelen, lag de basis ervan in de winsten op tastbare (roerende) goederen. Met name specerijen en uitheemse producten waren geliefd.
Je ziet hier een lijstje met producten en de winstmarge. Sommige winstmarges waren speculatief: bij gelukkige omstandigheden bracht dit veel op, maar je kon ook al je geld kwijt zijn.
|
product
|
prijs
|
winstmarge
|
product
|
prijs
|
winstmarge
|
|
thee
|
5
|
5%
|
nootmuskaat
|
1
|
1%
|
|
koffie
|
7
|
4%
|
tabak
|
3
|
4%
|
|
cacao
|
3
|
4%
|
rijst
|
1
|
2%
|
|
zilver
|
120
|
10%
|
suiker
|
5
|
8%
|
|
goud
|
180
|
15%
|
peper
|
1
|
20%
|
|
zijde
|
20
|
5%
|
ivoor
|
3
|
10%
|
|
Aandelen VOC
|
2
|
speculatief
|
ijzererts
|
2
|
3%
|
3. Upgrade naar 10 XM!
Je kunt deze quest uitbreiden naar 10XM. Daarvoor doe je de bestaande quest en die vul je aan met een aantal opdrachten bij de volgende producten:
-
Peper (witte en zwarte)
-
Suiker
-
IJzer
Voor deze producten
-
Geef je op een wereldkaart zo nauwkeurig mogelijk de route, afstand en tijd weer die de producten afleggen van de plek waar het gemaakt / verbouwd / gewonnen wordt tot in jouw grachtenpand.
-
Geef je ieder product een Fair Trade – beoordeling van nul tot vijf sterren. Vijf sterren is geheel Fair Trade. Je let op de volgende zaken: 1) arbeidsomstandigheden 2) gelijke kansen en geen discriminatie 3) respect voor het milieu.
-
Leg je bij iedere Fair Trade – beoordeling in 75 tot 100 woorden uit hoe je tot jouw aantal sterren bent gekomen.
4. Reflective Journal
Beantwoord de volgende vragen voordat je de coach een bericht stuurt:
- Wat ging er goed tijdens het maken van de quest?
- Aan welke kwaliteit van jezelf zou je dit koppelen?
- Is er iets wat beter zou kunnen voor de volgende keer?
- Kijk naar de leerspieren poster op de muur, welke heb jij gebruik tijdens deze quest? Leg uit hoe.
- Herken jij dingen die nog steeds van toepassing zijn voor de samenleving van nu? Zo ja, noteer deze!
Maak hier een foto van en zet dit in Seesaw en Egodact!
De leerspieren
