Eeuwen gelden dachten de mensen dat de aarde plat was en als je te ver de zee op voer je van de aarde af zou vallen.
Doordat mensen naar de zon en de maan, sterren en planeten gingen bestuderen kwamen er vragen wat deze hemellichamen zijn. Waar ze van gemaakt zijn. Hoe ver ze van ons weg staan. En wat onze plaats in dit alles is.
Er zit regelmaat in de beweging van de hemellichamen. De regelmatige beweging van de zon en de maan bepaalt onze kalender. Zo weten we bijvoorbeeld wanneer het een goed moment is graan te zaaien, voor ons brood. En wanneer belangrijke religieuze feestdagen als Pasen vallen.
Door goed te kijken naar de hemel en naar de regelmaat van hemellichamen hebben we verschrikkelijk veel geleerd over onze plaats in het heelal. We hebben op de maan gelopen, en op Mars rondgereden. En wie weet ontdekken we in de toekomst leven op andere planeten of gebruiken we zwarte gaten om door de tijd te reizen.
In deze lessenserie gaan we de hemel ontdekken.
Informatie voor docenten
Deze lessenserie is geschreven voor de onderbouw Mens en Natuur van het vmbo. Het is een lessenserie van 5 tot 8 lessen waarin leerlingen uitgedaagd worden een model te vormen van zeer alledaagse (en allenachtse) verschijnselen die leerlingen in de hemel waarnemen.
Hiermee zit de module in de kern van het leergebied Mens en Natuur: het aannemen van een onderzoekende houding ten opzichte van de natuur en uitgedaagd worden om samenhangen te herkennen en praktische waarnemingen te verbinden aan theorieën en modellen.
Hier wordt uiting aan gegeven door leerlingen waarnemingen te laten doen aan de beweging van de zon en schijngestalten van de maan en ze vervolgens uit te dagen een model te vormen dat deze waarnemingen beschrijft. Zo zetten leerlingen, als jonge wetenschappers, een eerste stap in het verklaren van waarnemingen.
1. Een stok in de grond
We gaan de hemel ontdekken.
Eén van de eerste dingen die opvalt als je naar de hemel kijkt is die grote gele bal die overdag te zien is. En ’s nachts niet. De zon die ’s ochtends opkomt, in een grote boog over de hemel trekt en ’s avonds ondergaat.
We gaan de beweging van de zon eens beter bekijken.
Dit gaan we doen met een zeer belangrijk instrument. Een instrument dat eeuwenlang met groot succes gebruikt is om de beweging van de zon mee te meten: een stok.
De beweging van de zon is te meten door goed naar de schaduw te kijken.
Kijk goed naar het volgende filmpje en beantwoord daarna de vragen.
Oefening: Een stok in de grond
0%
Kijk naar het volgende filmpje en beantwoord de vragen.
We gaan de hemel ontdekken. In de vorige les heb je gekeken naar de beweging van de zon gedurende een dag.
Door naar de schaduw van de zon te kijken kun je nagaan hoe de zon door de hemel reist.
De punten van de schaduw vielen op een bepaalde dag ongeveer op de volgende plaatsen:
Van boven ziet dat er zo uit:
3. Schaduwen vergelijken op meerdere locaties
We zijn de hemel aan het ontdekken. Je hebt naar de beweging van de zon gekeken gedurende een dag. Je hebt nagedacht hoe die beweging eruitziet in de zomer, en in de winter. De schaduw die de zon werpt is niet altijd hetzelfde gedurende het jaar.
De schaduw is op dezelfde dag echter óók niet hetzelfde, overal op aarde….
Je ziet een stuk van een beroemde kaart van Ptolemeus. Dit is hoe we in de oudheid, in de tijd van de Grieken en Romeinen, dachten dat de aarde eruitzag. Voor de geïnteresseerden: bekijk de volledige kaart (Pas op: 18MB).
De kaart is door Columbus gebruikt bij zijn zoektocht naar India.
Ptolemeus schreef een beroemd boek, de “Almagest”, dat zeker 1000 jaar van grote invloed is geweest op ons denken over de hemel.
In het noorden van Egypte ligt de plaats Alexandrië. Iets zuidelijker ligt de plaats Syene (tegenwoordig heet deze plaats Aswan). De afstand tussen de twee plaatsen is ongeveer 5000 stadia (een lengtemaat in die tijd. één Stadia is ongeveer 185 m).
De plaatsen liggen dus bijna 1000 km uit elkaar
Kijk via beide links hieronder eens naar de lengte van de vertikale blauwe lijn.
Wat valt je op?
Tot zover de zon en zijn schaduw. We gaan ook eens beter naar de maan kijken, tenslotte ook een opvallende verschijning aan de hemel.
De maan
Het is je vast eens opgevallen dat de maan er niet altijd hetzelfde uitziet. Kijk maar:
4. Sterrenbeelden
We zijn de hemel aan het ontdekken. Je hebt gekeken naar de beweging van de zon en de maan. Zo heb je veel geleerd over de plaats van de zon, de maan en de aarde en over hoe deze ten opzichte van elkaar bewegen. Mogelijk heb je ook, onverwacht, bepaald hoe groot de aarde is.
We richten onze blik nu op de sterren.
Oefening: Sterrenbeelden
0%
Ga online naar stellarium. Je kunt dan door de muis ingedrukt te houden op het scherm en te bewegen de richting veranderen.
Klik onderin op
Sterrenbeelden om de naam van stercombinaties te zien.
Ook leuk om op de telefoon te installeren is planeten 5.0 van Dana Peters.
Je kunt je telefoon dan richten op de hemel en je krijgt de namen bij de ster combinaties.
Planeten lijken met het blote oog op sterren. Ze bewegen echter ten opzichte van de sterren. De Grieken dachten dat planeten bijzondere sterren waren, omdat ze anders bewegen aan de hemel. Het woord planeet betekent in het Grieks dwaallicht of dwaalster.
We zijn de hemel aan het ontdekken. Het is je inmiddels ongetwijfeld opgevallen dat alles in de hemel draait. De zon, maan en de sterren.
Alles lijkt om de aarde te draaien.
Je hebt zelf waarschijnlijk echter weleens gehoord, dat de aarde om de zon draait.
Hoe komen we daarbij? In deze les verplaats je je in de wetenschappers die ontdekten dat bewegingen van hemellichamen eenvoudiger te verklaren zijn door ervan uit te gaan dat de aarde om de zon draait.
De beweging van de dwaalster, die je de vorige les ontdekt hebt, staat hierbij centraal.
We hebben de hemel ontdekt. We keken naar de zon, en hoe deze beweegt. Zo leerde je onverwachts de omtrek van de aarde. Dat gebeurt heel vaak in de wetenschap (voorbeelden!).
We hebben naar sterren gekeken. Zo ontdekte je de reizigers (planeten). Door naar de beweging van deze reizigers te krijgen kreeg je enig besef voor waarom we het zonnestelsel zo beschrijven zoals we doen….
Dat de zoektocht naar een verklaring voor de bijzondere beweging van de dwaalsterren geleid heeft tot het huidige model van het zonnestelsel.
Wellicht verbaas je je. Aan hoe groot en verwonderlijk het heelal lijkt te zijn. En dat het tegelijkertijd te bevatten / beschrijven is. Dat het te begrijpen lijkt te zijn, is misschien wel het grootste wonder.
Het arrangement Astronomie 2 VMBO-t is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Auteur
Wim Tomassen
Je moet eerst inloggen om feedback aan de auteur te kunnen geven.
Laatst gewijzigd
2021-10-11 23:18:34
Licentie
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Leerlingen leren dat de aarde rond de zon draait aan de hand van een tijdklok. vervolgens leren zet dat de maan rond de aarde draait aan de hand van schaduw. Deze module gaan dan over op het heelal met de planeten in ons zonnestelsel
Leerniveau
VMBO theoretische leerweg, 1;
HAVO 1;
VWO 1;
Leerinhoud en doelen
Mens en natuur;
Kracht/beweging bij mensen, verkeer, transport van goederen en zonnestelsel;
Ontstaan van heelal, aarde en leven;
Leerlingen leren dat de aarde rond de zon draait aan de hand van een tijdklok. vervolgens leren zet dat de maan rond de aarde draait aan de hand van schaduw. Deze module gaan dan over op het heelal met de planeten in ons zonnestelsel
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
Oefeningen en toetsen
Een stok in de grond
Sterrenbeelden
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat
alle
informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen
punten,
etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
