K&C - Structuralisme

K&C - Structuralisme

0. Info startweek

Inhoud en eXplore miles

Waarom zou je voor deze quest willen kiezen?

- Je bent nieuwsgierig wat architectuur en structuur met elkaar te maken hebben.

- Je vindt het leuk om gebouwen te onderzoeken en te tekenen

- Je wil graag creatief bezig zijn en...

- ... OOK iets leren over structuur in de architectuur.

 

Leerdoelen van deze quest

- Je kunt kunstwerken beschrijven aan de hand van betekenis, ontwerp, materialen, techniek, plaats en tijd. Je leert wat "structuralisme" binnen de architectuur betekent. (4.10 IMYC)

- Je begint begrip te ontwikkelen over de manieren waarop kunstenaars worden beïnvloed (denk aan eigen ervaringen en achtergrond) en zelf anderen beïnvloeden. In het licht van "structuralisme". (4.12 IMYC)

Als je kiest voor het maken van de maquette dan:

- ga je zelf uitproberen hoe je "structuur" in "jouw eigen gebouw" kan verwerken. Daarmee werk je aan het leerdoel: je kunt een origineel kunstwerk creëren waarbij je verschillende processen, materialen, gereedschappen en media gebruik om uiting te geven aan mijn ideeën, gedachten, emoties en kijk op de wereld. (IMYC 4.07)

 

Welke producten moet je leveren?

Voor deze quest moet je de volgende producten leveren:

  • collage eigen gekozen architectuurstroming
  • collage werk Piet Blom
  • collage werk Aldo van Eyck

Als je jouw collages gemaakt hebt, rond je deze quest af door een maquette te maken:

  • maquette van een structuralistisch gebouw (eigen werk)

 

LET OP BELANGRIJK:

Deze quest kun je zelfstandig maken.

Als je kiest voor samenwerking, vermenigvuldigt de opdracht met het aantal leerlingen (dus 2 dan 6 gebouwen enz.). De maquette maak je allemaal individueel

De coach die deze quest begeleidt is mevrouw Best voor Basecamp Red en mevrouw van Leeuwen . Basecamp Blue en Basecamp High.

 

 

eXplore miles

 

Deze quest levert jou 10 eXplore miles op als je hem helemaal doorloopt, alle stappen zet en alle deliverables op tijd levert.

 

ACTUEEL

Stream van het gesprek op 8 september 2021

ARCHITECTUURCAFE STRUCTURALISME HERMAN HERTZBERGER EN ABEL BLOM

Herman Herzberger omschrijft structuralisme als een structuur waarin je modules kunt schuiven of plaatsen, zoals flessen in een flessenrek. Herhalende units die in te vullen zijn passend met de vraag en/of behoefte van het moment. Het laat een slimme verwevenheid van herhalende elementen zien.

1. Jij begint

Het structuralisme in de Nederlandse architectuur en stedebouw is een stroming die zich kenmerkt door gebouwen met een geometrische structuur samengesteld uit vaak kleine eenheden die gerelateerd zijn aan de menselijke maat. Het begin van het structuralisme ligt in het midden van de 20e eeuw en was een reactie op het functionalisme. De nieuwe stroming hoorde bij de avant-garde, terwijl de algemene stedenbouw zich tot in de jaren 1970 volgens de oude principes van het functionalisme verder ontwikkelde.

Motivatiemotor

➜ Maak een tegel aan in Egodact. Beschrijf daarin waarom je deze quest tot een goed einde zou willen brengen.

 

Verderkijker

1. Wat denk jij bij de afbeelding van het gebouw, op de vorige pagina, wat roept dat bij jou op? Wat voor gevoel geeft dit gebouw jou?

➜ Beantwoord bovenstaande vraag in het Logboek van je tegel voor deze Quest in Egodact.

 

Structuralisme in het algemeen is een denktrant in de 20e eeuw, die op verschillende plaatsen, in verschillende tijden en in verschillende vakgebieden is ontstaan. Het is onder andere te vinden in de linguistiek, antropologie, filosofie, kunst en architectuur.

Een definitie, die voor al deze vakgebieden bruikbaar is, is aan het begin van het Engelstalige artikel als volgt geformuleerd: "Structuralisme is een theoretisch paradigma met het grondprincipe, dat elementen van de menselijke cultuur in relatie staan tot een overkoepelend systeem of een structuur." Verder is een citaat van de filosoof Simon Blackburn opgenomen: "Het structuralisme gaat ervan uit dat de verschijnselen van het menselijk leven niet begrijpelijk zijn zonder hun onderlinge relaties. Deze relaties vormen een structuur, en achter iedere lokale variatie van verschijnselen zijn er constante wetten van een abstracte cultuur."

2. Wat is Structuralisme in jouw eigen woorden?

➜ Beantwoord bovenstaande vraag in het Logboek van je tegel voor deze Quest in Egodact.

2. Onderzoek Structuralisme

1. Wat betekent structuralisme in relatie tot architectuur?

➜ Maak een mindmap en zoek afbeeldingen over struralisme in de architectuur en plaats deze in jouw mindmap.
➜ Post je mindmap in Seesaw en plak de link bij EINDresultaten met het woord mindmap.

 

Structuralisme

het gedachtegoed van het structuralisme is ontstaan: uit een onvrede over de toenmalige heersende architectuur opvattingen van het functionalisme, die volgens Van Eyck geen rekening hielden met de sociale aspecten van de mens en de gemeenschap, wat tot uitdrukking kwam in de ‘onherbergzaamheid’ van de stad. Vervolgens is de filosofie van het structuralism verder uitgediept, om te kijken welkantwoord er werd geformuleerd op de onherbergzaamheid van de stad. De term casbah organisée (geordende kasbah) is daarin een centraal begrip en het Burgerweeshuis (Amsterdam, 1957-60) van Van Eyck het eerste gebouwde voorbeeld.Piet Blom heeft de theorie over de geordende kasbah verder heeft uitgewerkt in zijn studie naar het Stedelijk dak (1965), dat resulteerde in de bouw van de Kasbah (Hengelo, 1969-73).

2a. Onderzoek

Structuralisme in gebouw Centraal Beheer Apeldoorn van architect Herman Hertzberger

Uitgangspunten Structuralisme

Esthetica van het aantal

In visueel opzicht kent het structuralisme twee verschillende verschijningsvormen, de "esthetica van het aantal" en "structuur en invulling", die soms in combinatie optreden. Het begrip "Aesthetics of Number" (esthetica van het aantal) introduceerde Aldo van Eyck in het tijdschrift Forum 7/1959. Deze architectuur is vergelijkbaar met celstructuren en wordt ook "configuratieve architectuur" genoemd. De verschijningsvorm aan de buitenkant van deze architectuur is onveranderlijk.

Structuur en invulling

In 1961 introduceerde John Habraken de thema's "structuur en invulling" en "architectuur van de montere veelvormigheid"[14] voor de participatie in de woningbouw. In de jaren 1960 ontstonden ook veel bekende utopie-projecten, die gebaseerd zijn op het principe "structuur en invulling". Het Tokyo-Bay-Plan van Kenzo Tange uit 1960 is een van de meest bekende projecten. Architectuur en stedenbouw van deze richting zijn interpreteerbaar, aanpasbaar en uitbreidbaar. Verdere begrippen zijn "open structuren" en "twee-componenten-bouwwijze".

Humane architectuur

De volgende aspecten hebben minder betrekking tot de visuele kant van de architectuur en worden vaak als ideologische uitgangspunten omschreven:

  • Gebouwde structuren als contravorm van de sociale structuren volgens het Team 10, dat zich "Werkgroep voor het onderzoek naar de Relaties tussen sociale en gebouwde structuren" noemde.
  • Archetypisch gedrag van de mensen als uitgangspunt voor de architectuur (vgl. Antropologie, Claude Lévi-Strauss). In tegenstelling tot deze opvatting geloofden de rationalisten, die door bepaalde groepen van de Russische avant-garde uit de jaren 1920 beinvloed waren, dat de mens en de maatschappij maakbaar en te manipuleren zouden zijn.
  • Samenhang, groei en verandering op alle niveaus van de stedenbouw. Geleding van de bouwmassa. Stedenbouwkundig grondconcept met het principe Sense of place. Herkenningstekens in de stedenbouw.
  • Polyvalente vorm en individuele interpretatie (vgl. Langue et Parole, Ferdinand de Saussure). Gebruikersparticipatie. Integratie van professionele en alledaagse bouwcultuur met als resultaat de pluralistische architectuur.

Het principe Structuur en invulling is tot nu toe actueel gebleven, zowel in de architectuur van de woningbouw als ook bij de stedenbouw. Bij de participatie in de woningbouw zijn invloedrijke voorbeelden: de perspectieftekening van het project "Fort l'Empereur" in Algiers van Le Corbusier (1934), de isometrietekening van de Diagoonwoningen in Delft van Herman Hertzberger (1971) en de woningbouwprojecten met "half-huizen" van Alejandro Aravena in de 21ste eeuw. Bekende projecten van "structuur en invulling" op het niveau van de stad zijn: het Tokyo-Bay-Plan van Kenzo Tange (1960) en de fascinerende maquettefoto's van de Vrije Universiteit Berlijn van Candilis Josic & Woods (1963-73). Verder zijn de utopieprojecten van onder meer Archigram en Yona Friedman te noemen. In het algemeen wordt bij de stedenbouw met de volgende structuurmiddelen gewerkt: verkeerslijnen (onder andere gridironplannen), symmetrieën, pleinen, opvallende gebouwen, rivieren, zeeoevers, groenzones, heuvels enzovoort. Dit is ook bij vroegere stadsstructuren het geval.

Bij het principe Esthetica van het aantal is gebleken, dat het voor de structurering en geleding van een hele stad minder bruikbaar is. Maar zowel in de architectuur als ook bij woonwijken zijn voorbeeldig gelede gebouwen en configuraties ontstaan. De eerste invloedrijke illustraties voor deze richting leverde Aldo van Eyck met luchtfoto's van zijn weeshuis in Amsterdam (1961). Het weeshuis en de latere configuratie bij het ruimtevaartcentrum Estec in Noordwijk (1989) horen bij de mooiste "ikonen" van het structuralisme.

2b. Verwerking

Verwerking

Opdracht: Zoals je ziet zijn er veel verschillende stromingen in de Nederlandse architectuur naast het Structuralisme. Kies er 1 uit waarvan jij een (digitale) collage gaat maken met minimaal 3 gebouwen die bij die stroming horen, de kenmerken van die stroming en de belangrijkste architecten die tot die stroming behoren.

3. Het Blaakse Bos Piet Blom

3a. Onderzoek

Eerste kubuswoningen in Helmond

Het Blaakse Bos is een gebouwencomplex in Rotterdam bij de Blaak, bestaande uit 38 kubuswoningen (waarvan één een museum is), 2 superkubussen, een toren ('het potlood') en 16 kleine winkelruimtes. De naam het Blaakse Bos verwijst naar de visie van architect Piet Blom, waarin elke woning een boom voorstelt en het totale complex een bos. Het Blaakse Bos is gebouwd tussen 1982 en 1984. Het ontwerp van de kubuswoningen werd al gemaakt in de jaren zeventig.

Kubuswoningen in Rotterdam

Piet Blom (Architect)

Piet Blom werd op 8 februari 1934 geboren te Amsterdam. Hij groeide op in de volkswijk Jordaan, alwaar zijn ouders een groente/aardappelhandel dreven. Hij volgde aanvankelijk de ambachtsschool en werd timmerman. Zijn drang tot ontwerpen kon hij uiten op de Academie voor Bouwkunst te Amsterdam. Aldo van Eyck was daar zijn leermeester Tegelijkertijd had de tijdgeest van de jaren 60/70 veel invloed op Blom. Zo was hij lid van de PROVO-beweging. Evenals Aldo van Eyk, Herman Herzberger, Joop van Stigt en Leo Heijdenrijk, wordt Piet Blom tot het 'Structuralisme' gerekend. In 1962 won Blom de fameuze Prix de Rome voor een kinderdorp-ontwerp.

Het Structuralisme is begin jaren 60 ontstaan als reactie op stromingen als het Nieuwe Bouwen. De structuralisten wilden integratie, samenhang en de ‘menselijke maat’ terug in gebouwen. Kleinschalige ruimtes op een open manier met elkaar verbonden met grotere binnenruimtes die uitnodigen tot sociale interactie. Vooral in de jaren 70 zijn veel structuralistische wooncomplexen gebouwd. Het structuralisme heeft veel invloed gehad op de sociale woningbouw, in Nederland. Blom’s architectonisch motto was: “wonen onder een stedelijk dak”. Met de Amsterdamse Jordaan als voorbeeld wilde hij dorpachtige gebouwen ontwerpen waarin zich alle facetten van het leven kunnen voltrekken, waarin elke ruimte en elk individu een deel is van het geheel en waarin iedereen zich kan ontplooien.

Piet Blom

Piet Blom museum

3b. Verwerking

Opdracht: Maak een collage van werken van Piet Blom, plaats er aantekeningen bij waarmee je laat zien wat zijn gebouwen zo bijzonder maken, wat zijn de kenmerken?  Vertel ook welke materialen, vormen en technieken Piet Blom in zijn architectuur gebruikt.
Toon minimaal 3 verschillende gebouwen op jouw collage!

4. Burgerweeshuis Aldo van Eyck

4a. Onderzoek

Het Burgerweeshuis

TRacy Metz over het Burgerweeshuis

Het voormalige Burgerweeshuis aan het IJsbaanpad in Amsterdam-Zuid werd in 1958-1960 gebouwd door Aldo van Eyck en is het eerste voorbeeld van het structuralisme. Aldo van Eyck verwierf ermee veel aanzien in binnen- en buitenland. Het gebouw is opgebouwd uit 328 kleine eenheden, vier enkellaags grote eenheden, vier grote eenheden met een verdieping en een opgetild langwerpig volume met daaronder de ondergrondse fietsenstalling. De verschillende eenheden zijn gegroepeerd rond enkele patio's en een binnenplaats.

Aldo van Eyck werd op 16 maart 1918 in Driebergen geboren als zoon van de dichter P.N. van Eyck. Na een studie Bouwkunde aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag (1935-38) vertrok hij naar Zürich waar hij ging studeren aan de Eidgen"ssische Technische Hochschule (1938-42). 

In 1946 was Aldo van Eyck gaan werken bij de afdeling Stadsontwikkeling van de dienst Publieke Werken in Amsterdam. In deze hoedanigheid ontwierp hij onder meer 730 speelplaatsen door de hele hoofdstad. In de architectuur spelen kinderspeelplaatsen een marginale rol, maar in Van Eycks gedachtengoed zijn het essentiële ruimtes in een stad.

In 1951 startte Aldo van Eyck zijn eigen architectenbureau. Met de realisatie van het Burgerweeshuis kreeg zijn architectonische stem ineens een groot gehoor. Het complex is opgezet als een kasbah, met ruimtes die in elkaar overvloeien, maar ook autonoom kunnen functioneren. Spannend is de interactie tussen binnen- en buitenruimtes in het interieur. Van Eyck sprak in zijn theoretische onderbouwing van zijn architectuur vaak over 'duofenomenen': tegengestelde begrippen die samen een paar vormen, zoals binnen-buiten, groot-klein, dynamisch-statisch. In het Burgerweeshuis worden dit soort contrasten met grote vaardigheid bespeeld. Van belang is ook dat Van Eyck in het Burgerweeshuis elementen uit niet-westerse culturen introduceerde, waarmee hij het puur westerse modernisme van nieuwe impulsen voorzag.

Na het weeshuis was het lange tijd stil. Pas in 1966 en 1969 werden de volgende belangrijke bouwwerken opgeleverd: een expositiepaviljoen voor de Sonsbeektentoonstelling (1966), de Pastoor van Ars-parochie in Loosduinen (1969) en het woonhuis van vormgever/kunstverzamelaar Martin Visser in Bergeyk (1969). In alledrie gebouwen introduceert hij de cirkel als een wezenlijk element in de plattegrond, een verwijzing naar de Afrikaanse kraal-architectuur. In 1972 zou Van Eyck zelfs werkelijk in een andere cultuur gaan bouwen en woningbouw in Peru realiseren. Rond diezelfde tijd werkte Van Eyck samen met Theo Bosch - met wie hij inmiddels een bureau voerde - mee aan de volkshuisvesting in het Nieuwmarktgebied in Amsterdam.

De beladen erfenis van Aldo van Eyck

Gebouwen van Aldo van Eyck

4b. Verwerking

Opdracht: Maak een collage van werken van Aldo van Eyck, uit de periode rond het Burgerweeshuis, plaats er aantekeningen bij waarmee je laat zien wat zijn gebouwen zo bijzonder maken, wat zijn de kenmerken?  Vertel ook welke materialen, vormen en technieken Aldo van Eyck in zijn architectuur gebruikt.
Toon minimaal 3 verschillende gebouwen op jouw collage!

5. Aan de slag! Maak een maquette van een structuralistisch gebouw!

5a. Onderzoek

Als afrondende activiteit van deze quest ga je zelf een maquette maken van een structuralistisch gebouw, stadsdeel of stad.

Hoe maak je een maquette?

Maquette van de kasbah in Hengelo.

Maquette van een stad door Piet Blom
Maquette van een stad door Piet Blom

5b. Verwerking

Opdracht: Maak jouw eigen structuralistische maquette (gebouw, stadsdeel, stad).  Er is materiaal bij HVX beschikbaar om jouw eigen maquette te maken. Er zijn ook voorbeelden beschikbaar. Zorg dat je het proces van het maken en het uiteindelijke resultaat filmt en beschrijft! Geef in ieder geval antwoord op de vraag welke elementen van het structuralisme terugkomen in jouw maquette? Je levert een filmpje en beschrijving in als bewijs in Seesaw/Egodact!

Model maquette kubuswoning

6. Afronding

  Je levert bewijs door een filmpje en beschrijving van jouw structuralistische maquette (en de tot stand koming) in te leveren in Seesaw met een link in Egodact.

6b. Terugkijker

Bronnen

Architectuurexcursie Rotterdam

Onderzoek

Architectuur excursie naar Rotterdam. Rondleiding in samenwerking met ArchiGuides langs het gedachtegoed van structuralisten als Piet Blom, Jaap Bakema en Nico Zwarts. Rotterdam staat bekend als stad van het modernisme, maar het ‘verzet’ tegen de eenvormigheid en de grootschaligheid van het modernisme is net zo zichtbaar. Baanbrekende ontwerpen als de kubuswoningen van Piet Blom en de Centrale Bibliotheek van architectenbureau Van den Broek en Bakema gaven Rotterdam een totaal andere kleur. Met het verhoogde woonerf van Nico Zwarts en het woningbouwdoolhof, beter bekend van het Kabouterdorp van Verhoeven, wordt de Rotterdamse architectuur tegen een ander licht gehouden.

Verwerking

Opdracht: Maak een collage met afbeeldingen en teksten van de architectuurexcursie naar Rotterdam. Plaats aantekeningen bij jouw collage, wat laat je zien. Geef de kenmerken van het structuralisme aan. Vertel ook welke materialen, vormen en technieken er in de gebouwen zijn gebruikt. Leg uit hoe het structuralisme tot uitdrukking komt bij elk van jouw gebouwfoto's.
Toon minimaal 3 verschillende gebouwen met overzicht en details op jouw collage!