Succesvol innoveren met digitalisering in het mbo

Op deze plek vind je goede praktijkvoorbeelden, achtergrondkennis en aanspreekpunten op het gebied van innovatie met digitalisering in het mbo:

Je vindt wat je nodig hebt aan de hand van veelgestelde innovatievragen (zie links in het menu).
Deze zijn gestructureerd volgens de innovatiecirkel. Dit is een samenhangend model van practor 'Innovatiesucces in het mbo' John Schobben.
Onder elke vraag vind je:
- verwijzigingen naar praktijkvoorbeelden;
- relevante achtergrondkennis uit de literatuur en de praktijk;
- verwijzing naar aanspreekpunten met ervaring.

Dit is een levende publicatie van de werkgroep Innovatie stimuleren van het programma Doorpakken op Digitalisering.

De vragen, praktijkvoorbeelden en verwijzingen naar personen zijn voornamelijk verzameld uit dit programma. We zullen gaandeweg informatie toevoegen.

Innovatiecirkel

Wat is innovatie?

Innovatie is te definiëren als geslaagde vernieuwing. Het gaat om iets nieuws dat zijn nut bewijst, dat waarde toevoegt.

Het proces om te komen tot innovatie is per definitie onzeker: van iets dat echt nieuw is, weet je van tevoren namelijk nooit zeker of het zijn nut gaat bewijzen. Het vraagt om:

Onderzoek naar wat er precies mis is aan wat al bestaat. Waar heb je iets nieuws voor nodig? Welk nut of welke waarde ontbreekt?
Het bedenken van iets nieuws.
Het uitproberen of iets nieuws ook nuttig is.

Wanneer is iets nuttig? In de context van het programma Doorpakken op Digitalisering heeft de werkgroep Innovatie stimuleren vastgesteld dat iets nieuws geslaagd is als de uiteindelijke outcome is dat 'meer studenten dieper leren'. De opbrengsten van het programma zullen we vanuit de werkgroep Innovatie zoveel mogelijk in dit licht plaatsen.

Er is al heel veel kennis en praktijkervaring over innoveren. In deze publicatie hebben we dit gerangschikt volgens de innovatiecirkel.

De innovatiecirkel

Wat is de innovatiecirkel?

De innovatiecirkel beschrijft zes aspecten van succesvol innoveren.

Het model vindt zijn oorsprong in het boek Innovatiesucces in het mbo van practor John Schobben. Het is het product van literatuuronderzoek, actieonderzoek onder grote afgeronde en lopende landelijke projecten en eigen onderzoek van het practoraat ‘Innovatiesucces in het mbo’.

Schobben schrijft: “Het stilstaan bij die stappen, de randvoorwaarden en de verantwoordelijkheden vergroot het innovatiesucces in het mbo.”

Het is geen tijdvolgordelijke cirkel maar een vicieuze cirkel die steeds opnieuw in organisaties doorlopen wordt. Uiteraard is het goed om bij een nieuwe innovatie met de vraagarticulatie te beginnen en zal men, naast permanent reflecteren en het houden van tussenevaluaties, aan het eind van een proces op het totaal terugkijken maar alle aspecten van de cirkel spelen tijdens het hele proces.

Toepassing

De cirkel is toepasbaar op kleine innovaties, curriculumontwikkeling, opleidingsrenovatie en innovatie, grotere landelijke projecten tot en met sectorbrede bewegingen als ‘MBO in 2030’ en ‘Doorpakken op Digitalisering’.

De cirkel kan onder andere gebruikt worden als denkkader, als gespreksleidraad, als checkmiddel voor ondersteuners en als taxonomie voor vraag en antwoord zoals die hierna in deze wiki is gebruikt.

Toepassing in het programma Doorpakken op Digitalisering

Specifiek voor Doorpakken op Digitalisering is de cirkel door de werkgroep innovatie gebruikt om vragen uit werkgroepen niet te rubriceren naar de onderwerpen van de werkgroepen maar naar de innovatievragen die uit de werkgroepen komen. Daarmee kunnen andere werkgroepen hun voordeel doen omdat een wiel al elders in het project (of daarbuiten) is uitgevonden.

Meer info

Voor meer informatie:

PDF van het boek Innovatiesucces in het mbo, waar in hoofdstuk 9 dieper ingegaan wordt op de innovatiecirkel, vind je op www.innovatiesuccesinhetmbo.nl
Wil je een hard copy van het boek ontvangen mail het adres waarop je dat bezorgd wilt hebben naar info@leijgraaf.nl
Wil je dieper op het onderwerp ingaan of heb je specifieke vragen, mail dan naar john.schobben@leijgraaf.nl

Vraagarticulatie

Bij dit aspect gaat het erom de kernvraag of het doel van een bepaald project zo scherp mogelijk te formuleren op alle organisatieniveaus. Wat willen we bereiken? Voor wie? En waartoe?

Dat begint al bij het verzamelen van de leervragen uit de praktijk. Door kort-cyclisch te reflecteren op onderwijsonderdelen kunnen docent leervragen verzamelen. Contacten met het bedrijfsleven leiden weer tot vernieuwingsvragen die lang-cyclischer van aard zijn. Beiden vormen input voor innovatie bijvoorbeeld in het curriculum.

Daarbij is het van belang om evidence informed te werk te gaan.

Veelgestelde vragen rond vraagarticulatie

Intentie

Een belangrijk onderdeel van vraagarticulatie is het achterhalen van de intentie oftewel wat willen we bereiken?

Praktijkvoorbeelden

Binnen het thema Regie op leermiddelen is deze vraag beantwoord door te peilen waar de behoefte lag bij de deelnemende ROC's. Daar kwam naar voren dat men duidelijkheid wilde over wie welke rol speelt in de aanschaf van leermiddelen, in het ontwikkelen van leermiddelen en in het aanbod bepalen van leermiddelen. Als de rollen duidelijk zijn, is de vervolgvraag 'Waar worden beslisissingen genomen?'. Ook wilde men weten hoe het beleid hieromtrent op diverse instellingen is. Uiteindelijk leidde dit tot de volgende intentie/wens.

Een sterkere regie op leermiddelen vanuit de mbo-sector is gewenst, voor (heldere eisen aan) een innovatieve leermiddelen-infrastructuur, waarmee:

flexibilisering van het onderwijs wordt ondersteund,
transparant zicht is op het totale aanbod van leermateriaal,
een combinatie van open en gesloten materiaal mogelijk is,
marktwerking wordt bevorderd (waaronder het makkelijker maken voor nieuwe toetreders),
en publieke waarden (zoals privacy) worden geborgd.

Tools

De tool '5x waarom' uit de innovatieversneller is een praktische methodiek om de dieper liggende intentie van een innovatievraag naar te achterhalen.

Relevante literatuur/bronnen

Scharmer's Theory U.

Simon Sinek's Start with why.

Aanspreekpunten

Marc Dietzenbacher is aanvoerder voor de werkgroep Regie op leermiddelen.

Vanuit de werkgroep Innovatie is Gerard Reimink aangesloten.

Aansluiten op behoefte doelgroep

Hoe sluit je aan op de behoefte van je doelgroep?

Het antwoord lijkt eenvoudig: vraag het je doelgroep, lever een product dat die behoefte invult en vraag ze of ze daar tevreden mee zijn; zo ja, klaar, zo nee: pas je product aan.

Maar dan….. hoe doe je dat?

Het begint met goed bepalen wie je doelgroep is en die zelf, en niet via een omweg, bevragen. Gaat het om kwalificatie voor het bedrijfsleven dan zijn bedrijven je doelgroep; gaat het om het verbeteren van het onderwijs dan zijn studenten en docenten je doelgroep. Heb je je doelgroep scherp ga dan op zoek naar de vraag onder de behoefte. Vaak komen mensen met een (gedeeltelijke) oplossing in plaats van een vraag. Ga op zoek naar die vraag en beperk je daarbij niet tot de doelgroep zelf maar betrek de organisatieomgeving van de doelgroep erbij. Dus bijvoorbeeld niet alleen de werkvloer maar ook het management en het bestuur daarvan, of andersom. Voor onderwijs is het voorbeeld van andersom dat het bestuur veranderideeën heeft en er dan docenten wel of niet bij betrekt.

Een laatste tip die werkt is: betrek je doelgroep bij je tussenproducten: hoe vaker je zich ontwikkelende prototypes voorlegt aan je eindgebruiker, des te groter is de kans dat je uiteindelijke product wordt opgepakt en gebruikt.

Praktijkvoorbeeld

Het team Flexibilisering en modularisering heeft persona's ontwikkeld. Persona's zijn schetsen van de belangrijkste gebruikers uit je doelgroep. Ze helpen om je beter in te leven in de doelgroep waar je je diensten voor ontwikkelt. In het kader van Leven Lang Ontwikkelen heeft dit team vijf persona's gemaakt van studenten die bijvoorbeeld initieel onderwijs volgen, bijscholing of omscholing nodig hebben (zie afbeelding hieronder). Een voorbeeld van een persona voor omscholing:

Klaas is 49 jaar en werkt in de bouw, een fysiek zware baan. Hij ziet dat zijn jongere collega’s het werk veel makkelijker doen dan hij. Klaas realiseert zich dat deze baan te belastend is voor hem in de toekomst. In zijn vrije tijd sleutelt hij graag aan zijn auto. Klaas wil zich preventief gaan omscholen om naar een ander vakgebied om straks niet thuis te komen zitten. Hij gaat op zoek naar een passend traject in de techniek.

Download hier de powerpoint met alle persona's.

Tools

De tool Prototype testplan uit de Innovatieversneller van Kennisnet bied je een online template om de bevindingen van je doelgroep vast te leggen bij het testen met een prototype.

De tool feedback verzamelen uit de Innovatieversneller van Kennisnet helpt je om tussendoor feedback op te halen bij je doelgroep.

Relevante literatuur

Voor een verdere verdieping: ‘Innovatiesucces in het mbo’: Design thinking en systems thinking in theorie en praktijk. Auteur : John Schobben, ISBN 9789493012196, o.a. par. 9.4.2.1. vraagarticulatie: het expliciteren van leervragen

URL:

https://www.leijgraaf.nl/wp-content/uploads/2021/05/HR200006-Practorpublicatie-John-Schobben_digi_25mei.pdf

Aanspreekpunt

John.schobben@leijgraaf.nl

0622947312

Eigenaarschap

Vraagarticulatie: waar ligt het eigenaarschap?

Bij substantiële innovaties is uiteindelijk de totale organisatie betrokken. Dat betekent dat in de ideale situatie iédereen in de organisatie zich eigenaar moet voelen van een innovatie. Dat neemt niet weg dat er in verschillende fasen - van een vaak langdurig proces - sprake kan zijn van wisselend eigenaarschap.

In eerste instantie zijn initiatiefnemers de eigenaar. Dat kan een bestuur zijn op grond van visie en beleid tot en met een team of een docent als ze op signalen van studenten of bedrijven curriculumvernieuwing willen oppakken. In de uitvoeringsfase, de implementatie, zal het management een belangrijke rol spelen in het realiseren van de innovatie in de praktijk: worden er middelen en uren vrijgemaakt en krijgt planning en roostering de opdracht de innovatie op te nemen? Vaak is de betreffende teammanager dan de eigenaar van het proces in deze fase.

Het is dus niet goed om het eigenaarschap vanaf het begin bij één persoon of partij te leggen en het daar te laten.

Tools

De volgende tools uit de Innovatieversneller van Kennisnet kunnen helpen bij het creëren van eigenaarschap:

De tool Team samensteller helpt je om overzicht te krijgen wie er nodig zijn om bij te dragen aan je project en in welke rol.
Met de tool Concept scenario's krijg je vooraf inzicht welke betrokkenen gevolgen ervaren van je innovatie.
De tool Innovatie-ambassadeurs geeft je een overzicht van (mogelijke) ambassadeurs voor je innovatie en hoe je ze betrokken en enthousiast kan houden.

Relevante literatuur

Voor een verdere verdieping: zie paragraaf 3.3 van ‘Innovatiesucces in het mbo’: Design thinking en systems thinking in theorie en praktijk. Auteur : John Schobben, ISBN 9789493012196

URL:

https://www.leijgraaf.nl/wp-content/uploads/2021/05/HR200006-Practorpublicatie-John-Schobben_digi_25mei.pdf

Aanspreekpunt

John.schobben@leijgraaf.nl

0622947312

Innovatieconcept

Als de vraag helder is, kun je een passende aanpak opstellen voor het werken aan de vraag.

Als je al een helder doel kunt formuleren als antwoord op de vraag, past een adaptieve aanpak waarin je stuurt op de uitkomst. Als het doel onbekend is, is een reflexieve strategie waarin je meer stuurt op het proces behulpzaam.

Voor complexe vraagstukken liggen methodieken als design thinking en systems thinking voor de hand. De eerste is meer mens- en vernieuwingsgericht en de tweede gaat meer uit van de toegevoegde waarde voor het geheel.

Over de manier waarop deze twee methodieken complementair kunnen zijn aan elkaar, lees je meer in paragraaf 3.3 van de publicatie Innovatiesucces in het mbo van practor John Schobben.

Veelgestelde vragen rond het innovatieconcept

Hoe maak je het concreet?

Innovatieconcept: hoe maak je het concreet?

Bij het concreet maken van concepten en ideeën is het van belang om snel met onrijpe ideeën de dialoog aan te gaan met afnemers van diensten of producten. Design thinking, protyping, 'experimenteer en leer' en learning by doing zijn methoden om hier invulling aan te geven.

Experimenteer en leer

'Starten met innovatie is net zoals leren lopen. Het kan alleen met vallen en opstaan.'

De kans dat jouw topdieeën gelijk een schot in de roos zijn, is klein. Je ziet altijd iets over het hoofd of schat iets verkeerd in. Daarom is het verstandig je ideeën te toetsen. Hierdoor kom je er namelijk achter of jouw idee en het businessmodel erachter aantrekkelijk zijn voor klanten, cliënten of burgers. Uitvinders, start-ups, en bedrijven experimenteren door te praten met klanten, hun nieuwe concepten aan ze voor te leggen of klanten die zelfs enige tijd te laten gebruiken. Dat doe je in deze stap, getiteld 'Experimenteer en leer'.

Uit 'Innoveer jezelf' van Gijs van Wulfen, uitgeverij AnderZ, hoofdstuk 9

Nieuwe ideeën toetsen

Toets je beste nieuwe ideeën om te checken of ze aantrekkelijk zijn voor de doelgroep.Zo kun je in een vroeg stadium vaststellen of je op het juiste spoor zit.

Het onderzoek of experiment heeft ook een verkennend karakter, want het gaat niet alleen maar om goed of niet goed. Het gaat ook om het begrijpen van de voorkeuren van jouw klanten. Waarom vinden ze wat ze vinden? Bovendien wil je graag aanknopingspunten achterhalen voor verbetering van de concepten. Voer het onderzoek bij voorkeur uit met prototypen: driedimensionele ontwerpen of goede schetsen voor producten, of praktische conceptbeschrijvingen voor diensten. Maak het zo concreet mogelijk door iets te laten zien wat al lijkt op het uiteindelijke product.