0. Info startweek
Inhoud en eXplore miles
Waarom zou je voor deze quest willen kiezen?
- Je bent nieuwsgierig wat kunst en balans met elkaar te maken hebben.
- Je vindt het leuk om met je handen te werken en dingen uit te proberen.
- Je wil graag creatief bezig zijn en je wil..... OOK iets leren over balans in de beeldende kunst.
Leerdoelen van deze quest
- Je leert wat 'balans' met 'kunst' te maken heeft.
- Je gaat zelf uitproberen hoe je 'balans' in 'jouw eigen kunstwerk' (mobile) kan verwerken.
Welke producten moet je leveren?
Voor deze quest moet je de volgende producten leveren:
- poster/collage symmetrische balans
- poster/collage asymmetrische balans
- poster/collage radiale balans
- mobile (eigen kunstwerk)
eXplore miles
Deze Badge levert jou 10 XM op als je hem helemaal doorloopt, alle opdrachten maakt en dit allemaal netjes op volgorde van de Badge in de tegel in Egodact zet.
Vraag als je klaar bent met opdracht 5b feedback voor het theoriegedeelte van deze Badge.
Zorg ervoor dat als je ook klaar bent met je Mobile (kunstwerk) en het schrijven van het Reflective Journal, dat je alles uiterlijk 9 februari in de tegel hebt staan van Egodact. Stuur mij daarna een bericht voor feedback.
LET OP BELANGRIJK:
> Er komt een Teams Chatgroep, waar je vragen in kunt stellen.
> In de tekst staan blauwe linkjes met meer uitleg over verschillende onderwerpen. Open deze en bekijk alle informatie goed. Dit heb je nodig om de stof goed te begrijpen.
> In week 4 (vanaf 22 januari) kun je aan de slag met jouw mobile (eindopdracht kunstwerk). Laat op tijd weten met welk materiaal je wilt werken, dan kan ik daar rekening mee houden.
> De coach die deze quest begeleidt ben ik (mevrouw Best).
> Lever alle opdrachten in de volgorde van de Badge in in de tegel, zodat het overzichtelijk is voor jezelf en ook voor mij. Zie het lijstje hieronder.
Alvast bedankt!
- Voorbereiding
- Verderkijker
- Onderdeel 2: mindmap
- Onderdeel 3a (vraag beantwoorden)
- Onderdeel 3b poster/collage symmetrische balans kunst
- Onderdeel 4a (vraag beantwoorden)
- Onderdeel 4b poster/collage asymmetrische balans kunst
- Onderdeel 5a (vraag beantwoorden)
- Onderdeel 5b poster/collage radiale balans kunst
- Onderdeel 6b jouw eigen Mobile kunstwerk
- Reflective journal
1. Jij begint
➜ Bekijk bovenstaand filmpje. Probeer te begrijpen wat de 3 verschillende vormen van balans zijn binnen de kunst. Snap je het nog niet, bekijk het filmpje nogmaals en kom naar de blox die starten vanaf 10 januari in de Startweek bij mevrouw Best in het Atelier op maandag en woensdag .
Motivatiemotor
➜ Maak een tegel aan in Egodact. Beschrijf bij het onderdeel 'Voorbereiding' uitgebreid waarom je deze Badge helemaal zou willen doorlopen en afronden. Dit vul je eerst in vóór je met de volgende onderdelen verder gaat.
Verderkijker
1. Wat denk jij bij de afbeelding van de olifant, wat roept dat bij jou op? Wat voor gevoel geeft die afbeelding jou?
➜ Beantwoord bovenstaande vragen. Zet je antwoorden in het Logboek van je tegel voor deze Quest in Egodact en noem het 'Verderkijker'.
2. Onderzoekje Balans in de Kunst
1. Wat betekent ‘balans’ eigenlijk?
2. En wat betekent balans in relatie tot kunst?
3. Is het creëren van evenwicht/balans in de kunst noodzakelijk voor het maken van een meesterwerk? Onderbouw je antwoord met een voorbeeld.
➜ Maak de antwoorden op bovenstaande vragen zichtbaar in een mindmap over balans in de kunst. Zoek hierbij 5 afbeeldingen over balans of juist disbalans in de kunst en plaats deze in jouw mindmap.
➜ Post je mindmap in Seesaw en plak de link in de Egodact tegel.
Balans
Balans is in de kunst is één van de basisprincipes van design. Samen met contrast, beweging, ritme, nadruk, patroon, eenheid en variatie, komt een beeldend werk in balans. Balans verwijst naar hoe de elementen van de kunst (lijn, vorm, kleur, waarde, ruimte, vorm , textuur) bij elkaar gezet zijn. Dit noem je compositie.
Wij leven volgens de natuurkunde in een vier-demensionale wereld. Bij één van die demensies wordt het evenwicht bepaald door de zwaartekracht. Het is gemakkelijk te zien wanneer iets in evenwicht is of niet (als het niet op één of andere manier wordt vastgehouden). Het valt om als het niet in evenwicht is. Op een draaipunt (zoals een wip), raakt de ene kant van het object de grond, terwijl de andere omhoog gaat.
Bij één van de andere dimensies moeten kunstenaars vertrouwen op het visuele gewicht (naar een kunstwerk te kijken) van de elementen van de compositie. Is het de kunstenaar gelukt om een visueel evenwicht te creëren. Met andere woorden; lijkt de ene kant niet zwaarder dan de andere? Beeldhouwers en schilders vertrouwen zowel op fysiek als visueel gewicht om de balans te bepalen.
Mensen hebben een natuurlijk verlangen om evenwicht en evenwicht te zoeken. Dit komt waarschijnlijk omdat we bilateraal symmetrisch zijn. Wij streven er over het algemeen naar om kunstwerken te maken die in balans zijn. Een uitgebalanceerd werk, waarbij het visuele gewicht gelijkmatig over de compositie is verdeeld, lijkt stabiel. De kijker krijgt een comfortabel gevoel en het is fijn om naar te kijken. Een werk dat onevenwichtig is, in disbalans, creëert spanning en maakt de toeschouwer ongemakkelijk. Soms maakt een kunstenaar opzettelijk een werk dat niet in balans is.
Isamu Noguchi's (1904-1988) sculptuur " Red Cube " is een voorbeeld van een sculptuur die opzettelijk uit balans lijkt. De rode kubus rust gevaarlijk op een punt, contrasteert met de grijze, solide, stabiele gebouwen eromheen en creëert een gevoel van spanning en ongerustheid.
Soorten balans
Er zijn drie hoofdsoorten balans die worden gebruikt in kunst en design: symmetrisch, asymmetrisch en radiaal.
1. Symmetrische balans, herhaalt patronen van vormen systematisch.
2. Asymmetrische balans vormt een tegengewicht voor verschillende elementen die een gelijk visueel gewicht of een gelijk fysiek en visueel gewicht hebben in een driedimensionale structuur. Het asymmetrische evenwicht is gebaseerd op de instinct van de kunstenaar.
3. Radiale balans, dit is een soort symmetrische balans die typisch een cirkelvorm aanneemt, waarbij de visuele elementenvan een compositievanuit een centraal brandpuntnaar buiten stralen.
2a. Onderzoek
➜ Lees het artikel hieronder en bekijk de afbeeldingen goed.
➜ Maak een lijst van moeilijke woorden die je tegenkomt in de tekst en zoek op wat ze betekenen. Zet bewijs hiervan in je logboek van de tegel in Egodact en noem het 'Woordenlijst Balancing Act'.
'A Balancing Act' in Kunsthal Kade in Amersfoort
25 september 2018
Evenwicht vinden is vaak een hele kunst. Meestal is het óf dit, óf dat en zijn we aan het jongleren tussen alles of niks, zwart of wit, yin en yang, werk en privé enz.
Die tegenstellingen tussen twee uitersten moet meer in balans, want dat schijnt bij te dragen aan;
(1) meer geluk,
(2) een betere gezondheid,
(3) meer energie.
Bibliotheken zijn erover vol geschreven. Want als evenwicht zo belangrijk is, hoe vind je die dan?
In Kunsthal Kade in Amersfoort is deze levenslange zoektocht onderwerp van een expositie. Sinds 15 september jl. zie je in de groepstentoonstelling 'A Balancing Act'. Kunstenaars die zich hebben laten inspireren door deze elementaire natuurwet. Alles zoekt immers zijn eigen evenwicht.
We gaan op zoektocht naar het wikken en wegen in de beeldende kunst. Ga je mee?
Bekijk de afbeeldingen hieronder.
1. Daniel Firman, Nasutamanus, 2012, Courtesy of Perrotin, Foto: Guillaume Ziccarelli
#artselfie 2. '50/50' (2018) van HeyheydeHaas.
'A Balancing Act' uit 1998 van Job Koelewijn.
Wat het meest in het oog springt in deze tentoonstelling is toch wel een aan zijn slurf hangende, levensechte, dus hyper-realistische olifant van de Franse kunstenaar Daniel Firman ('Nasutamanus', 2012, één uit een serie van drie).
Het zwaartekracht-tartende grootste landzoogdier zit met zijn slurf vastgemaakt aan de muur en hangt aldus los in de ruimte. Raar en opzienbarend, want het beeld prikkelt onze ervaring van horizontaal, verticaal en diagonaal. Zoals deze oliefant hier hangt, verstoort onze gewaarwording en onze kijk op dingen. Het kan niet, het klopt niet! Mooi, maar ook een beetje 'unheimisch' (vreemd).
Het is niet verwonderlijk dat balans ook in de beeldende kunst een belangrijk figuratief element is. Ook kunstenaars zoeken naar een manier om de ultieme balans te creëren. Of juist weer helemaal niet. Soms is het spelen met de relatie 'balans < versus > disbalans' uitgangspunt en altijd werkt de artiest met uitersten in vorm, compositie en kleur en de 'perfecte' verhouding daartussen. De Roemeense beeldhouwer Constantin Brâncuși schijnt eens gezegd te hebben "Beauty is absolute balance" en ook expressionist Henri Matisse benadrukte het belang van evenwicht: "What I dream of, is an art of balance".
1. Wainer Vaccari, 'Il Portiere', 1991.
2. Henk Stallinga, 'Lumen Balance', 2016.
3. Vanessa Jane Phaff, 'Before we are dead, we are alive', 2018.
4. Jose Dávila, 'Joint Effort', 2015.
5. Vier circus-affiches, maker onbekend, Adolph Friendländer (lithograaf).
In dezelfde zaal als de 'zwevende olifant' zijn 4 kleurrijke affiches te zien waarop acrobatiek- en koorddans-optredens worden aangekondigd. Tijdens die circus-acts worden allerhande capriolen uitgevoerd die een hoge mate van evenwicht en balans vereisen. Samen met andersoortige 'evenwichtsstoornissen' zoals 'eenwieler-rijden', 'bal-lopen' en 'bascule-springen' (je weet wel: zo'n springwip waarmee een acrobaat wordt gelanceerd) is het circus dé plek waar de 'kunst van het (her)vinden van evenwicht' wordt bedreven.
Dan de mobile - latijn voor beweging. Een ultieme balanszoeker. Ook wel 'mobile à vent' genoemd, is het een soort sculptuur dat tot de kinetische kunst wordt gerekend. Vrijhangend, uitgebalanceerd (alles zoekt immers zijn eigen evenwicht) en een ogenschijnlijk niet aan de wetten van de zwaartekracht onderworpen object. Elk zuchtje wind veroorzaakt beweging.
Meester in de mobile is zonder enige twijfel Alexander Calder (USA, 1898-1976), die in 1929 - na een ontmoeting met Mondriaan, Van Doesburg en Ferdinand Leger - ging experimenteren met abstracte, beweegbare constructies van ijzerdraad.
Deze door mij zeer gewaardeerde kunstenaar, blijkt bijzonder gefascineerd te zijn geweest door het fenomeen circus. Hij maakte een performance (zoals wij dat nu zouden noemen) met een door hem tussen 1926 en 1931 gefabriceerd miniatuur-circus.
En vanaf 1931 trad hij daar ook mee op: 'Cirque Calder', een 'speelgoed' circustheater met modellen van slangenmensen, jongleurs, leeuwentemmers en acrobaten en voornamelijk gemaakt van ijzerdraad, hout en textiel (en nu in bezit van het Whitney Museum in New York). Een filmpje met zo'n optreden door Calder is te zien in de tentoonstelling (maar ook op YouTube).
Heel vermakelijk!
1. Alexander Calder, 'zonder titel', 1967.
2. Isabelle Wenzel, 'Position_3_W_2013', 2013.
3. Julien F. Thomas, 'Conversation (Im)balance', 2018, installatie + audio-choreografie.
4. Carel Visser, 'Open trap', na 1950.
Het zoeken naar, en het verstoren van evenwicht in elke denkbare controverse, dat is wat je ziet in 'A Balancing Act'. "Elke tegenstelling: orde versus chaos, natuur tegen cultuur, inspanning versus ontspanning, heeft uiteindelijk een - al dan niet - natuurlijke balans. Maar wanneer slaat de weegschaal weer door?"
Denk aan de laatste keer dat je op één been moest balanceren. Bij een yoga-pose, het aantrekken van je spijkerbroek of bij het lopen langs of op een randje. Laat staan als je te diep in het glaasje hebt gekeken. Complete balans bestaat niet - je wankelt constant. Het vergt inspanning en concentratie en hoe ouder je wordt, hoe moeilijker het is. Kijk recht voor je uit en nooit naar beneden, zo luidt de tip van de koorddanser.
De balans opmaken
De Duitse kunstenaar Isabelle Wenzel is zelf opgeleid als acrobaat en zij gebruikt dat talent ook als onderwerp in haar kunst. Een quote van haar luidt: "ik wil dat de kijker zich bewust wordt van zijn eigen lichaam; waar het begint en eindigt en wat het allemaal kan. En van de zwaartekracht die ons allemaal beïnvloedt".
Het werk van het Brits-Zwitserse kunstenaarscollectief JocJonJosch (Jocelyn Marchington, Jonathan Brantschen en Joschi Herczeg) handelt altijd over 'identiteit', maar het uit zich vaak in performances met als thema het vinden van balans en evenwicht tussen de drie leden. Goed te zien in de video 'Head to Head' (2014): daarin draait alles om balans én om het blindelings vertrouwen tussen het trio.
De foto 'A Balancing Act' van Job Koelewijn (de naamgever van de tentoonstelling) "toont het balanceren ook in overdrachtelijke zin. Zijn balanceer-act staat symbool voor zijn moeilijke tijd als beginnend kunstenaar in New York, waar hij zijn wankel evenwicht moest zien te bewaren."
1. JocJonJosch, een beeld uit de video 'Head to Head', 2014.
2. Eén van de vier circus-affiches.
3. Isabelle Wenzel, 'Position_14_2.1_W_2013', 2013.
2b. Verwerking
Verwerking
Hoe de elementen van kunst de balans beïnvloeden
Bij het maken van een kunstwerk houden kunstenaars er rekening mee dat bepaalde elementen en kenmerken een groter visueel gewicht hebben dan andere. Over het algemeen zijn de volgende richtlijnen van toepassing, hoewel elke compositie anders is en de elementen binnen een compositie zich altijd gedragen in relatie tot de andere elementen.
Kleur
Kleuren hebben drie hoofdkenmerken (waarde, verzadiging en tint) die van invloed zijn op hun visuele gewicht. Transparantie kan ook een rol spelen.
- Waarde: donkerdere kleuren lijken visueel zwaarder in gewicht dan lichtere kleuren. Zwart is visueel de donkerste kleur en het zwaarste gewicht, terwijl wit visueel de lichtste kleur en het lichtste gewicht is. De grootte van de vorm is echter ook van belang. Een kleinere, donkere vorm kan bijvoorbeeld worden gecompenseerd door een grotere, lichtere vorm.
- Verzadiging: meer verzadigde kleuren (intenser) zijn visueel zwaarder dan meer neutrale (doffere) kleuren. Een kleur kan minder intens worden gemaakt door deze te mengen met zijn tegenpool op het kleurenwiel.
- Tint: warme kleuren (geel, oranje en rood) hebben meer visueel gewicht dan koele kleuren (blauw, groen en paars).
- Transparantie: ondoorzichtige gebieden hebben meer visueel gewicht dan transparante gebieden.
Vorm
- Vierkanten hebben doorgaans meer visueel gewicht dan cirkels, en complexere vormen (trapeziums, zeshoeken en vijfhoeken) hebben doorgaans meer visueel gewicht dan eenvoudigere vormen (cirkels, vierkanten en ovalen)
- De grootte van de vorm is erg belangrijk; grotere vormen zijn visueel zwaarder dan kleinere vormen, maar een groep kleine vormen kan visueel het gewicht van een grote vorm evenaren.
Lijn
- Dikke lijnen hebben meer gewicht dan dunne lijnen.
Textuur
- Een vorm of vorm met textuur heeft meer gewicht dan een vorm zonder textuur .
Plaatsing
- Vormen of objecten die zich in de richting van de rand of hoek van de compositie bevinden, hebben meer visueel gewicht en zullen visueel zware elementen in de compositie compenseren.
- Voorgrond en achtergrond kunnen elkaar in evenwicht houden.
- Items kunnen elkaar ook langs een diagonale as balanceren, niet alleen verticaal of horizontaal.
Elk type contrast kan worden gebruikt bij het streven naar evenwicht: stilstaand / bewegend, glad / ruw, breed / smal, enzovoort.
Balans is een belangrijk principe om in acht te nemen, want het communiceert zoveel over een kunstwerk en kan bijdragen aan het algehele effect, waardoor een compositie dynamisch en levendig of rustgevend en kalm wordt.
3. Symmetrische balans
3a. Onderzoek
Je gaat kennismaken met kunstenaars die een historische, traditionele manier van schilderen en symmetrische balans gebruikten.
- Leonardo Da Vinci’s menselijke vorm (Vitruvian Man);
- Bernardo Daddi’s Madonna en Kind met Heiligen;
- Het werk van Gilbert and George;
- Islamitische kunst;
- Georgia O’Keeffe’s Calico-rozen en koeienschedel.
➜ ‘Waarom zouden kunstenaars gebruik maken van symmetrische balans?’
➜ Beschrijf je antwoord zo uitgebreid mogelijk en geef voorbeelden.
➜ Zet dit in je logboek in de tegel van Egodact en noem het 'Opdracht 3a Symmetrische balans'.
Symmetrische balans
Symmetrische balans is wanneer beide zijden van een stuk gelijk zijn; dat wil zeggen, ze zijn identiek of bijna identiek. Een symmetrisch evenwicht kan worden bereikt door een denkbeeldige lijn door het midden van het werk te trekken, horizontaal of verticaal, en elke helft identiek of zeer visueel vergelijkbaar te maken. Dit soort evenwicht creëert een gevoel van orde, stabiliteit, rationaliteit, plechtigheid en formaliteit. Symmetrische balans wordt vaak gebruikt in institutionele architectuur (overheidsgebouwen, bibliotheken, hogescholen en universiteiten) en religieuze kunst.
Symmetrische balans kan een spiegelbeeld zijn (een exacte kopie van de andere kant) of het kan bij benadering zijn, waarbij de twee zijden kleine variaties vertonen maar behoorlijk op elkaar lijken.
Symmetrie rond een centrale as wordt bilaterale symmetrie genoemd. De as kan verticaal of horizontaal zijn.
"Het laatste avondmaal" van de Italiaanse renaissanceschilder Leonardo da Vinci (1452-1519) is een van de bekendste voorbeelden van het creatieve gebruik van symmetrische balans door een kunstenaar. Da Vinci gebruikt het compositorische apparaat van symmetrische balans en lineair perspectief om het belang van de centrale figuur, Jezus Christus, te benadrukken. Er is een kleine variatie tussen de figuren onderling, maar er is aan weerszijden hetzelfde aantal figuren en ze bevinden zich langs dezelfde horizontale as.
Op-art is een soort kunst die soms symmetrisch evenwicht biaxiaal gebruikt - dat wil zeggen met symmetrie die overeenkomt met zowel de verticale als de horizontale as.
Kristallografische balans, die harmonie vindt in herhaling (zoals kleur of vorm), is vaak vrij symmetrisch. Het wordt ook wel mozaïekbalans of all-over-balans genoemd. Denk aan werken van Andy Warhol met herhalende elementen, de Parlophone " Hard Day's Night " albumhoes van The Beatles, of zelfs behangpatronen.
3b. Verwerking
Nu ga je aan de slag met het maken van een poster/collage over alles wat je hebt geleerd uit de onderzoekactiviteit rond symmetrische kunst. Dit mag zowel digitaal als gewoon op papier.
➜ Zoek eigen voorbeelden van symmetrische balans in de kunst en plaats zelfgeschreven teksten op jouw poster/collage. Denk goed na over wat voor soorten symmetrische balans je wilt laten zien en beschrijven aan de hand van de gevonden afbeeldingen.
➜ Kies voorbeelden uit verschillende tijdperken en verschillende kunststromen (beeldende kunst, architectuur, toegepaste kunst enz.). Vertel ook welke materialen, vormen en technieken er in de kunstwerken zijn gebruikt. Leg uit hoe de balans is verkregen bij elk van jouw voorbeelden.
➜ Toon minimaal 5 verschillende voorbeelden op jouw collage!
➜ Maak duidelijke foto's of screenshots van je poster/collage en plaats deze in je tegel in Egodact. Noem het opdracht 3b. Symmetrische kunst.
3c. Gulden snede
De gulden snede en maatverhoudingen in de renaissance architectuur (en kunst)
Waarom vinden wij de renaissance kunst en architectuur bijzonder en genieten wij van deze objecten? Is het de gulden snede, de goddelijke proporties die zij schijnbaar gebruikten? Is het de menselijke maat die werd gehanteerd? En kunnen wij nu opnieuw die ideale kunst en bouwwerken maken? Welkom in de wereld van verhoudingen, balans en symmetrie.
Zoals zo vaak in de geschiedenis is ook rondom de renaissance een rookgordijn opgetrokken met idealisering en vergoddelijking. Marketingtaal is verre van een 20ste-eeuwse uitvinding. Dat de gulden snede als maatverhouding in alle renaissance kunstwerken is ingezet en het uiterlijk van vele gebouwen bepalen is een dergelijke mythe. Helaas, er is niets goddelijks aan de renaissance kunst en architectuur, nog aan de Egyptische, Griekse of Romeinse voorgangers. Maar in elk sprookje zit een kern van waarheid, zo ook oorsprong van de gulden snede, de Divina Proportione.
Luca Pacioli en Leonardo da Vinci
Een bekende naam! Dan zit het vast wel goed. Maar helaas, de naam Da Vinci betekent niet dat we automatisch te maken hebben met goddelijke waarheden. Leonardo da Vinci was bevriend met Luca Pacioli, een franciscaner monnik die het boek Divina Proportione in 1498 schreef. Dit is het enige boek dat in de renaissance gewijd is aan de gulden snede, gebaseerd op boeken van de Romein Vitruvius en de Griek Euclides. De naam gulden snede was waarschijnlijk door Pacioli bedacht en in enkele teksten van Da Vinci komt deze term ook voor.
Pacioli beweerde niets nieuws en omschreef dezelfde wiskundige berekening als Euclides in zijn Elementen. Euclides verbond hier verder geen enkele bouwkundige of kunstzinnige uiting aan en door de gehele oudheid bleef deze berekening puur wiskundig. De wiskundige berekening toont aan dat bij een specifieke tweedeling van een lijn, het grootste deel van de twee delen zich tot het kleinste deel verhoudt, zoals het gehele lijnstuk zich verhoudt tot het grootste. Deze verhouding is 1: 1,618 en wordt aangeduid met de Griekse letter ϕ (phi). Deze verhouding kun je ook in een rechthoek terugvinden, waardoor er een vierkant in de rechthoek ontstaat.
Het boek van Pacioli heeft waarschijnlijk weinig indruk gemaakt op de renaissance mens, er zijn slechts drie officiële exemplaren uitgegeven. Wel heeft zijn boek Summa de Arithmetica, Geometrica, Proportione et Proportionalità uit 1494 veel aandacht gehad en werd een standaard werk. Hierin komt deze Divina Proportione niet terug.
Even terug naar Da Vinci en zijn aanhaling van de term Divina Proportione. Wanneer hij deze term gebruikt verwijst hij niet naar een gulden snede, maar naar proportionaliteit als iets bewonderingswaardig. Bijvoorbeeld de lengtematen en verhoudingen van de lichaamsdelen. Zijn tekening van de Vitruvius man is dan ook geen verbeelding van de gulden snede, maar een verbeelding van de omschrijving van de menselijke maatverhouding door Vitruvius.
Vitruvius en de menselijke maat
Da Vinci’s Vitruvius man zit dichterbij de waarheid van de juiste proporties dan Pacioli’s Divina Proportione. Vitruvius omschreef hoe de Platoonse ideale vormen, de cirkel en het vierkant, in de proporties van het menselijk lichaam zijn terug te vinden. Voor Vitruvius was de mens de basis van de tempelbouw. Hij legde uit dat het lichaam precies in een omgeschreven cirkel of vierkant met de navel als middelpunt past, respectievelijk Homo ad circulum (mens in cirkel) en Homo ad quadratum (mens in vierkant). Hier komt de term menselijke maat vandaan. Da Vinci corrigeerde zijn tekening en gebruikt voor de cirkel de navel als middelpunt, maar voor het vierkant de genitaliën. Dit paste in de humanistische wiskundige exactheid.
Vitruvius gaf de verhoudingen tussen de verschillende lichaamsdelen weer en gebruikte deze maatverhoudingen in zijn ontwerpen voor de tempels en zuilenorden.
| |
Vingerbreedte |
Breedte handpalm |
Lengte voet |
Cubit (kleine el) |
Lichaamslengte |
| Voet |
16 |
4 |
1 |
2/3 |
1/6 |
| Vinger |
1 |
1/4 |
1/16 |
1/24 |
1/96 |
| Lengte |
96 |
24 |
6 |
4 |
1 |
| Handpalm |
4 |
1 |
1/4 |
1/6 |
1/24 |
| Cubit |
24 |
6 |
3/2 |
1 |
1/4 |
Vierkant, cirkel, maatverhoudingen en symmetrie
Vitruvius en de Italiaanse renaissance tractaatschrijvers (Leon Battista Alberti, Filarete, Francesco di Giorgio, Sebastiano Serlio, Andrea Palladio, Vincenzo Scamozzi en anderen) namen naast het vierkant en de cirkel een paar maatverhoudingen op als belangrijkste proporties in de architectuur (en kunst). Dat zijn 3:4, 2:3, 3:5 en 1:2. Deze getalsverhoudingen waren sinds Pythagoras onlosmakelijk verbonden aan de zuivere muzikale intervallen terts, kwart, kwint en octaaf.
Daarnaast noemden zij (beginnend met Vitruvius) ook de verhouding 1: √2 van groot belang in de architectuur. Deze verhouding is verbonden aan de gelijkzijdige driehoek van zijden van 1, waarbij de diagonaal √2 is. We vinden deze verhouding terug in onze A4 papier. En gedurende de middeleeuwen gold deze verhouding als vuistregel in de bouw.
Naast deze proportiereeksen, het vierkant en de cirkel streefden de architecten naar symmetrie. De zuilen en overige klassieke elementen werden in de renaissance naar de leer van Leon Battista Alberti puur als decoratief element toegepast. De basis van het gebouw moest passen in de ideale proporties.
De waarheid
Wat maakt nu de renaissance kunst bijzonder en welke waarheid schuilt er achter de goddelijke proportie? De kern van dit sprookje zit in de proportieleer. De renaissance kunstenaar werkte voor zijn schilderijen, beeldhouwwerken en architectuur met ideale maatverhoudingen en symmetrie. Dankzij deze proportieleer kregen de menselijke figuren een eenduidig ideaal uiterlijk. Met behulp van de symmetrie kregen de gebouwen een innerlijke rust die voor ons makkelijk te begrijpen is. En door composities uit te werken die gebaseerd waren op eenvoudige getalsverhoudingen ontstond een natuurlijke balans in de kunst. Feitelijk maakten de renaissance kunstenaars niet een beeld van de werkelijkheid, maar een afbeelding van een ideale wereld. Zowel in kunst als architectuur. Wil jij deze nu opnieuw maken? Maak dan gebruik van proportionele verhoudingen en symmetrie.
4. Asymmetrische balans
4a. Onderzoek
Asymmetrische balans zie je bijvoorbeeld in Vincent van Gogh’s Sterrenhemel, Leonardo da Vinci’s Mona Lisa, Jean-Albert Gorin’s Compositie 37, het werk van Kandinsky en Alexander Calder’s Mobile (het beeld bestaat uit asymmetrische balans).
➜ Op welke manier gebruikt Vincent van Gogh asymmetrie?
Beantwoord deze vraag in Seesaw.
Asymmetrische balans
In asymmetrische balans zijn de twee kanten van een compositie niet hetzelfde, maar lijken ze toch een gelijk visueel gewicht te hebben. Negatieve en positieve vormen zijn ongelijk en ongelijk verdeeld over het kunstwerk, waardoor de kijker door het stuk heen kijkt. Een asymmetrische balans is iets moeilijker te bereiken dan een symmetrische balans, omdat elk element van de kunst zijn eigen visuele gewicht heeft ten opzichte van de andere elementen en de hele compositie beïnvloedt.
Asymmetrische balans kan bijvoorbeeld optreden wanneer meerdere kleinere items aan de ene kant in evenwicht worden gebracht door een groot item aan de andere kant, of wanneer kleinere elementen verder weg van het midden van de compositie worden geplaatst dan grotere elementen. Een donkere vorm kan worden gecompenseerd door verschillende lichtere vormen.
Asymmetrisch evenwicht is minder formeel en dynamischer dan symmetrisch evenwicht. Het lijkt misschien meer casual, maar vereist een zorgvuldige planning. Een voorbeeld van een asymmetrisch evenwicht is Vincent van Goghs " The Starry Night " (1889). De donkere driehoekige vorm van de bomen die de linkerkant van het schilderij visueel verankeren, wordt gecompenseerd door de gele cirkel van de maan in de rechterbovenhoek.
' The Boating Party ' van de Amerikaanse kunstenaar Mary Cassatt (1844-1926) is een ander dynamisch voorbeeld van asymmetrische balans, met de donkere figuur op de voorgrond (rechter benedenhoek) in evenwicht gehouden door de lichtere figuren en vooral het lichte zeil in de linkerbovenhoek.
4b. Verwerking
Nu ga je aan de slag met het maken van een poster/collage over alles wat je hebt geleerd uit de onderzoekactiviteit rond asymmetrische kunst. Dit mag zowel digitaal als gewoon op papier.
➜ Zoek eigen voorbeelden van symmetrische balans in de kunst en plaats zelfgeschreven teksten op jouw poster/collage. Denk goed na over wat voor soorten symmetrische balans je wilt laten zien en beschrijven aan de hand van de gevonden afbeeldingen.
➜ Kies voorbeelden uit verschillende tijdperken en verschillende kunststromen (beeldende kunst, architectuur, toegepaste kunst enz.). Vertel ook welke materialen, vormen en technieken er in de kunstwerken zijn gebruikt. Leg uit hoe de asymmetrische balans is verkregen bij elk van jouw voorbeelden.
➜ Toon minimaal 5 verschillende voorbeelden op jouw collage!
➜ Maak duidelijke foto's of screenshots van je poster/collage en plaats deze in je tegel in Egodact. Noem het 'opdracht 4b. Asymmetrische kunst'.
5. Radiale balans
5a. Onderzoek
Radiale balans voorbeelden zijn: Jan Dibbets’ Cupola, Pima Coiled basketry, Mandala art en Bella Coola mask.
➜ Waarom zou een kunstenaar radiale balans kiezen voor zijn kunstwerk?
Radiale symmetrie
Radiale symmetrie is een variatie van symmetrische balans waarbij de elementen gelijkmatig rond een centraal punt zijn gerangschikt, zoals in de spaken van een wiel of de rimpelingen die worden gemaakt in een vijver waar een steen valt. Radiale symmetrie heeft dus een sterk brandpunt.
Radiale symmetrie wordt vaak gezien in de natuur, zoals in de bloembladen van een tulp, de zaden van een paardenbloem, of in bepaald zeeleven, zoals kwallen. Het wordt ook gezien in religieuze kunst en heilige geometrie, zoals in mandala's, en in hedendaagse kunst, zoals in " Target With Four Faces " (1955) van de Amerikaanse schilder Jasper Johns.
5b. Verwerking
Nu ga je aan de slag met het maken van een poster/collage over alles wat je hebt geleerd uit de onderzoekactiviteit rond radiale kunst. Dit mag zowel digitaal als gewoon op papier.
➜ Zoek eigen voorbeelden van radiale balans in de kunst en plaats zelfgeschreven teksten op jouw poster/collage. Denk goed na over wat voor soorten radiale balans je wilt laten zien en beschrijven aan de hand van de gevonden afbeeldingen.
➜ Kies voorbeelden uit verschillende tijdperken en verschillende kunststromen (beeldende kunst, architectuur, toegepaste kunst enz.). Vertel ook welke materialen, vormen en technieken er in de kunstwerken zijn gebruikt. Leg uit hoe de radiale balans is verkregen bij elk van jouw voorbeelden.
➜ Toon minimaal 5 verschillende voorbeelden op jouw collage!
➜ Maak duidelijke foto's of screenshots van je poster/collage en plaats deze in je tegel in Egodact. Noem het 'opdracht 5b radiale kunst'.
6. Aan de slag! Maak jouw Balancing Act Kunstwerk!
6a. Onderzoek
LOBSTER TRAP AND FISH TAIL (1939) – ALEXANDER CALDER
ÉÉN VAN DE GROOTSTE MOBILES VAN CALDER
De Amerikaanse beeldhouwer Alexander Calder werd op aanraden van kunstenaar Hans Arp lid van de kunstenaarsgroep Abstraction-Création in 1931. Het was een internationale groep kunstenaars die vooral werkten in de abstracte stijl.
Alexander Calder, Lobster Trap and Fish Tail, 1939, Hangende mobile: geverfd staaldraad en aluminiumplaat, ca. 260 x 290 cm, The Museum of Modern Art, New York.
In hetzelfde jaar begon hij aan zijn kunstwerken, meestal constructies van metaaldraad en andere materialen, eigenschappen toe te voegen, die leidden tot beweging. Dit deed bij bijvoorbeeld met behulp van een klein motortje of een handslinger. De beweeglijkheid van zijn kunstwerken ontwikkelde hij almaar verder. Hij maakte kunst, dat in beweging werd gezet als gevolg van luchtstromingen, gewichtjes en weegschaalconstructies. In 1932 presenteerde de kunstenaar zijn eerste ‘mobiles’. Hiermee zorgde hij voor vernieuwende stappen in de kinetische (bewegende) kunst. Kunstenaars die hem waren voorgegaan met bewegende elementen in hun kunst zijn de constructivisten Alexander Rodchenko en de broers Antoine Pevsner en Naum Gabo.
Lobster Trap and Fisch Tail behoort met een afmeting van 260 x 290 cm tot de grootste hangende mobiles die Calder maakte in de jaren dertig. Toeval speelt een belangrijke rol in deze werken. De mobiles kunnen al roterend bewegingen in verschillende richtingen maken. Het fascinerende daaraan is dat het uiterlijk voorkomen van het kunstobject steeds onvoorspelbaar veranderd. Dit werk uit 1939 is door Calder in opdracht gemaakt van het Museum of Modern Art in New York. De elementen ogen abstract, maar zijn nog in verband te brengen met de titel van het werk. Zo zou de bovenste figuur de kreeft kunnen zijn. Deze beweegt zich richting een net of val, een ijle elliptische figuur met daarbinnen op en neer gaande zigzaglijnen. De zwarte vorm, die waaiervormig is, zou kunnen refereren aan een vissenstaart of een school vissen.
Als je onderdeel 1 t/m 5b hebt afgerond en alles in je tegel hebt gezet, vraag dan feedback aan mevrouw Best voordat je verder gaat met onderdeel 6. Als je akkoord hebt gekregen voor het theoriegedeelte (1 t/m 5b) mag je door met het maken van je mobile kunstwerk.
6b. Verwerking
➜ Maak jouw eigen mobile! Dit kan vanaf 22 januari op maandag en woensdag bij mevrouw Best in het Atelier. Er is materiaal bij HVX beschikbaar om jouw eigen mobile te maken, maar als je nog andere materialen nodig hebt geef het dan op tijd even door dan kan ik het voor je aanschaffen. Onderschat het niet, het is best pittig om een goed werkende mobile te maken! Dus begin op tijd!
➜ Lever bewijs van je gemaakte mobile door een filmpje van jouw werkende mobile in te leveren in Seesaw met een link in Egodact bij eindresultaat en noem het 'mobile kunstwerk'. Ik ben heel benieuwd naar het resultaat!!
EENVOUDIG Mobile van Calder maken
MOEILIJK mobile van Calder maken
7. Afronding
Zorg dat je vrijdag 16 februari alles netjes op orde hebt in je tegel in Egodat en dat alles op volgorde staat.
7b. Terugkijker
Bronnen
