Thema 5 Vitale functies temperatuursregeling
Lichaamstemperatuur
De lichaamstemperatuur wordt geregeld vanuit twee temperatuurcentra. Deze bevinden zich in de tussenhersenen en in de hersenstam.
Warmteproductie en warmteafgifte
Door verbranding van voedingsstoffen in de cellen produceert het lichaam warmte. Als het lichaam in beweging is, is deze verbranding gedeeltelijk bedoeld als energiebron voor de spieren. Ook dan wordt er warmte geproduceerd.
Als het lichaam in rust is, bijvoorbeeld tijdens slaap, is de verbranding in de cellen vooral bedoeld als warmtebron, dus voor het op peil houden van de lichaamstemperatuur.
Cellen zetten voedingsstoffen niet alleen om in energie, ze gebruiken zo ook voor de opbouw van het lichaam. Het proces van verbranding en opbouw heet de celstofwisseling. Deze stofwisseling in de cellen staat onder invloed van hormonen die de schildklier produceert. De schildklier bevindt zich in de hals.
Het lichaam produceert warmte, maar verliest ook warmte:
- Via de huid (dit gebeurt via uitstraling en transpiratievocht)
- Via de uitgeademde lucht
- Met de uitscheiding van urine en ontlasting
Celstofwisseling = proces van opbouw van cellen en verbranding van afvalstoffen van het lichaam.
Afwijkingen lichaamsthemperatuur
Bij gezonde mensen zijn de warmteproductie en warmteafgiften zijn op elkaar afgestemd. De lichaamstemperatuur tussen de 36 en 37,5 graden. In de ochtend is de lichaamstemperatuur meestal lager dan in de avond. Dit komt doordat de stofwisseling in de avond op een lager peil ligt dan overdag: er wordt minder warmte geproduceerd. Daarom moet je de temperatuur twee keer per dag meten.
Een afwijkende temperatuur is een symptoom dat er iets niet in orde is. Koorts is op zichzelf geen ziekte. Observeer de lichaamstemperatuur bij het vermoeden van afwijkingen in de lichaamstemperatuur. Het observeren gebeurt ook routinematig.
Filmpje
Afwijkende waarden
Afwijkende waarden
- Normale lichaamstemperatuur ligt tussen de 36°C en de 37,5°C
- Verhoging; een lichaamstemperatuur tussen de 37,6°C en de 38°C
- Koorts; een lichaamstemperatuur van 38°C en hoger
Zorg en rapportage bij afwijkende waarden
Zorg en rapportage bij afwijkende temperatuur
Als mensen koorts hebben moet je op een aantal dingen letten als verpleegkundige. Sommige dingen zijn namelijk heel onaangenaam als je koorts hebt. Hier volgen een aantal aandachtspunten.
- Bedrust: de verhoogde stofwisseling vereist extra energie. Deze energie kan het lichaam het best in ruststand opbrengen. Als je geen rust neemt en dus actief bezig bent kan de temperatuur nog meer stijgen.
- Omgevingstemperatuur: de wensen van de zorgvrager hierbij als uitgaanspunt nemen. De therapeutische temperatuur van de ruimte ligt tussen de 16°C en de 18°C
- Licht: mensen met koorts kunnen overgevoelig zijn voor fel licht, zorg dus dat de ruimte niet te fel verlicht is.
- Voeding: bij koorts is er sprake van verhoogde stofwisseling, het lichaam heeft dus behoefte aan extra energie. De beste voeding is koolhydraat en eiwitrijke voeding. Zorg dat de porties niet te groot zijn en er smakelijk uitzien
- Vocht: door de koorts zal er een verhoogde transpiratie zijn dus is de toename van vocht erg belangrijk. Zeker in combinatie met braken of diarree is de kans op uitdroging heel groot. Bij een hoge koorts is een toename van 3 liter per dag gewenst. Bouillon, vruchtensap en koude drankjes met eventueel ijsklontjes zijn aan te bevelen
- Hygiëne: bij koorts is een wasbeurt en het verschonen van bed en kleding van belang. Door overmatige transpiratie kan dit meerdere keren per dag nodig zijn. Laat de zorgvrager niet te lang bloot liggen. Let ook op de mondhygiëne, de slijmvliezen kunnen uitdrogen en er kan stomatitis ontstaan.
- Koortswerende medicijnen: de zorgvrager kan op voorschrift van de arts medicijnen krijgen, meestal zijn dit salicylpreparaten. Kinderen met hoge koorts krijgen meestal paracetamol, dit kan in de vorm van een tablet, drankje of een zetpil.
- Preventie maatregelen: neem bij de bed verzorging maatregelen om de nadelen van bedcomplicaties tegen te gaan, zoals decubitus en intertrigo en bij onvoldoende lichaamsbeweging trombose.
- Observatie: observeer bij koorts de temperatuur, polsslag en de voedingstoestand van de zorgvrager. Ook de uitscheiding moet in de aten worden gehouden, zoals de vochtbalans enzovoort
- Psychische aspecten: iemand met koorts heeft extra aandacht en steun nodig, bij hoge koorts kan er namelijk verwardheid optreden.
Rapportage bij koorts:
Voor zorgvragers die koorts hebben wordt een temperatuurlijst ingevuld. Dat is tegenwoordig steeds minder op papier maar vaker digitaal. Bij de temperatuur taat elk hokje voor 0,2°C
Waardes meten
Je kunt de lichaamstemperatuur op verschillende manieren en plaatsen meten. Hieronder worden deze verschillende manieren duidelijk beschreven;
Koorts meten onder de arm
Een digitale thermometer of kwikthermometer kan in de okselplooi gestoken worden. Hou de punt van de thermometer in het midden van de okselplooi en dicht tegen het lichaam aangedrukt. Wacht bij een digitale thermometer op het biepsignaal. Een kwikthermometer moet je “afslaan” tot het kwik voldoende gezakt is in de thermometer. Laat een kwikthermometer enkele minuten in de okselplooi zitten zodat het kwik kan stijgen tot het de lichaamstemperatuur van de patiënt heeft aangenomen.
Omdat de okselplooi enkel een oppervlakkige meting van de temperatuur geeft, wordt de echte lichaamstemperatuur onderschat. Tel daarom 0,5°C bij de meting om de echte temperatuur te kennen.
Deze meting noemen we axillaire meting.
Koorts meten onder de tong
Onder de tong wordt de precieze temperatuur van het lichaam opgemeten. Hou hiervoor de punt van de kwikthermometer of digitale thermometer diep onder de tong. Hou de thermometer voldoende lang onder de tong, meestal enkele minuten. Zorg ervoor niet op de thermometer te bijten. Meet daarom nooit met een kwikthermometer onder tong bij kinderen !
Koorts meten met een fopspeen
Er zijn fopspeentjes (tutters) verkrijgbaar met een ingebouwde thermometer. Door te tutteren wordt de temperatuur van de baby opgemeten. Je kan dit gemakkelijk aflezen op de buitenkant van de fopspeen. Ook hier wordt een precieze temperatuur weergegeven.
Koorts meten op de huid
Een snelle meting kan gebeuren door digitale huidthermometers. Door eenvoudig het toestel tegen de zijkant van het voorhoofd (de slaap) te drukken wordt de temperatuur gemeten. De thermometer meet de temperatuur van het bloed dat door een groot bloedvat in de slaap loopt. Deze metingen zijn meestal niet zo accuraat (dus vaak foutief) omdat het voorhoofd makkelijk kan afkoelen door zweten of koude, maar ook makkelijk kan opwarmen door inspanningen, de zon, een muts, ...
Koorts meten in het oor
De oorthermometer meet snel de temperatuur in het oorkanaal. Vaak wordt de temperatuur echter niet correct gemeten, zodat de temperatuur gemakkelijk onderschat wordt. Voor een juiste meting trek je eerst de oorschelp naar boven om het oorkanaal recht te trekken, steek vervolgens de thermometer in het oor voor de meting. Richt de thermometer naar het oog van de andere zijde. Men moet immers de temperatuur meten die van het trommelvlies straalt.
Zorg ervoor dat de meetopening van de thermometer schoon is.
Indien er oorsmeer in de gehoorgang zit, kan de koorts niet tympaan gemeten worden.
Let erop niet te meten in een oor waarop net geslapen is, omdat dit een onjuist hoge temperatuur weergeeft.
De duurdere toestellen geven een vrij goede meting. Goedkopere toestellen zijn minder accuraat.
Bij kinderen onder de 3 jaar kan de koorts NIET via het oor gemeten worden.
Koorts meten rectaal
Bij kleine kinderen (zeker tot 3 jaar), maar ook bij volwassenen kan de temperatuur rectaal genomen worden. Breng daarvoor de kwikthermometer of digitale thermometer een centimeter diep in de anus. Omdat de sluitspier van de anus vaak samentrekt als reactie op de thermometer, kan er door de wrijving een verhoging van de temperatuur ontstaan. Meestal dient een halve graad afgetrokken te worden van de meting om de juiste temperatuur te kennen.
De meting is echter wel erg accuraat (na aftrek van een halve graad).
Een voorhoofdthermometer meet de temperatuur door middel van infraroodstraling. Het is een makkelijke en hygiënische manier om snel en accuraat iemands temperatuur vast te stellen.
Koorts
Koorts
Koorts; is een symptoom, kan bij verschillende lichamelijke aandoening of ziektes voorkomen.
Bijvoorbeeld:
- Infectieziekten
- Uitdroging
- Onstekingsprocessen
- Hersenaandoeningen
- Wonden
- Trombose
- Verhoogde schildklierwerking
Reden koorts:
- Door de koorts wordt de leefomgeving van de micro-organismen ongunstiger
- Hogere temperatuur zorgt voor een grotere productie van witte bloedcellen, witte bloedcellen maken micro-organismen onschadelijk
Verschijnselen bij koorts:
- Als de temperatuur oploopt; kou, rillerigheid en bleke gelaatskleur
- Tijdens de koorts; warm, de zorgvrager kan droog en heet aanvoelen, blozen, onrust en transpiratie
- Een toestand van algehele malaise, met hoofdpijn en spierpijn
- Rusteloosheid en soms slapeloosheid
- Geen eetlust en soms misselijkheid en braakneigingen
- Erge dorst, of juist geen dorstgevoel
- Toename polsfrequentie, gemiddeld 10 tot 15 slagen per minuut bij 1°C temperatuurstijging
- Toename ademfrequentie
- Minder urine productie
- Branderige ogen, koortsblaasjes op de lippen
Koortsstuipen
Koortsstuipen komen vaak bij kinderen voor. Van alle kinderen heeft 3 tot 5% voor in het vijfde levensjaar een of meer koortsstuipen doorgemaakt. Een koortsstuip is een plotselinge stoornis in de elektrische functie van de hersenen. Doordat bij jonge kinderen de hersenen nog niet volgroeid zijn, zijn ze gevoelig voor temperatuurschommelingen die ontstaan bij koorts (>39°C). Koortsstuipen komen over het algemeen alleen voor bij jonge kinderen, tussen de drie maanden en vijf jaar, bij oudere kinderen is dit een zeldzaamheid. Een koortsstuip ontstaat als het kind plotseling koorts krijgt.
Het kind is tijdens de aanval bewusteloos en voelt geen pijn. Soms stopt de ademhaling een paar seconden en/of heeft het kind spiertrekkingen in de armen en benen. Na een paar minuten komt het vanzelf weer bij. De aanval duurt meestal niet langer dan 10 minuten en gaat vanzelf weer over.
Veel kinderen zijn na een dergelijke aanval erg moe en vallen al weer snel in een diepe slaap.
Daarna kunnen ze nog een tijdje huilerig of onrustig zijn. De oorzaak van de koorts is vaak een kinderziekte, griep, een keel- of een oorontsteking.
Ondertemperatuur
Er is sprake van ondertemperatuur als de lichaamstemperatuur 36 graden is. In de praktijk gaat het meestal om ondertemperatuur bij pasgeborenen. Daarnaast komt het wel voor bij oudere verwarde mensen die gaan dwalen, vervolgens verdwalen en ergens verkleumd gevonden worden. Om de ondertemperatuur te bestrijden wordt gedoseerd warmte toegediend.
Warmte toepassen
Het toepassen van warmte komt vaak eens voor, bijvoorbeeld bij zorgdoelen als:
- lichaamstemperatuur verhogen;
- pijn verminderen;
- koudegevoel bestrijden;
- zweetproductie bevorderen;
- bloeddoorstroming verbeteren door verwijdering van de bloedvaten.
Er zijn verschillende mogelijkheden om warmte toe te dienen. In de praktijk zijn de volgende warmtebronnen belangrijk:
- metalen kruik met schroefdop;
- metalen, dichtgesmolten kruik;
- warmwaterzak;
- elektrische deken;
- infraroodlamp.
Metalen kruik met schroefdop
Deze metalen kruik wordt vaak gebruikt. Zo'n kruik bewaren en gebruiken is aan regels gebonden. de kruik moet helemaal gevuld worden met water om deze te kunnen bewaren om doorroesten van binnenuit te voorkomen. Het water voor de kruik moet eerst gekookt zijn, zodat het zuurstofarm is. Als je de kruik leeg bewaart kan deze roesten. Hierdoor kan een geroeste kruik onverwachts gaan lekken waardoor er kans is om brandwonden te krijgen.
Gebruik een kruik als volgt:
- giet een kopje koud water in de kruik (tegen stoomvorming);
- vul de kruik met kokend water tot het water overloopt, de lucht moet uit de kruik borrelen;
- controleer de gummiring van de schroefdrop en sluit de kruik af;
- droog de afgesloten kruik goed af;
- controleer de kruik op lekkage door hem heen en weer te rollen, hiermee zuigt ook de rubbering zich vacuum.
- doe een kruikenzak om de kruik.
Leg altijd een metalen kruik altijd met de dop naar beneden tussen de dekens. Leg de kruik nooit direct tegen de zorgvrager aan. Wees extra voorzichtig bij mensen die de temperatuur niet kunnen beoordelen of de kruik niet kunnen verwijderen, zoals bij bewusteloze mensen, verwarde mensen, mensen met gevoelstoornissen (verlammingen), baby's en kleine kinderen.
Metalen, dichtgesmolten kruik
Deze kruik is met olie gevuld en dichtgestoldeerd. Vooral in instellingen worden ze veel gebruikt. Daar worden ze in een zogenaamde kruikenmoeder opgewarmd. De opwarmtijd in een kruikenmoeder is vijftien tot twintig minuten. De temperatuur van de kuik is dan 80 graden. Een dichtgesmolten kruik kun je ook op een andere manier opwarmen: Zet de kruik dan in een pan koud water en breng het water aan de kook. De kruik is op temperatuur als hij tien minuten in kokend water heeft gestaan. Neem vervolgens de kruik uit het water en droog hem goed af. Doe ook om deze kruik een kruikenzak. Deze soort kruiken worden verder op dezelfde manier gebruikt als de metalen kruik met schroefdop.
Warmwaterzak
Dit is een rubberen zak met schroefsluiting, voorzien van een gummiafsluiting of gummiplaat. de warmwaterzak blijft maar twee tot die uur op temperatuur.
Gebruik een kruik als volgt:
- controleer de zak of de gummiafsluiting goed is, vooral bij oude warmwaterzakken is dit belangrijk;
- vul de zak voor tweederde deel met warm water van ongeveer 80 graden, kokend water tast rubber aan;
- verwijder de lucht uit de zak: leg de zak neer, houd de hals omhoog, breng de hals langzaam naar beneden en druk zachtjes op de zak om lucht te laten ontsnappen;
- sluit de zak af en controleer of er geen lekkage is;
- leg de zak, omwikkeld met een flanellen doek, op de juiste plaats;
- laat de warmwaterzak na gebruik goed uitlekken. Poeder de droge zak eventueel in en bewaar hem op een droge, donkere koele plaats.
Elektrische deken
De voordelen van een elektrische deken zijn:
- licht in gewicht;
- gemakkelijk aan te brengen;
- constante temperatuur;
De nadelen van een elektrische deken zijn:
- altijd gevaar van kortsluiting;
- moeilijk te reinigen.
De deken is ongeschikt voor zorgvragers die kortsluiting niet kunnen beoordelen, bijvoorbeeld verwarde mensen. Maak een elektrische deken nooit met water schoon.
Infraroodlamp
De infraroodlamp zorgt voor stralingswarmte. Het is geschikt om bepaalde delen van het lichaam extra te verwarmen, bijvoorbeeld bij reumatische pijnen en spierpijnen. De stralen dringen ongeveer drie millimeter in de huid. De bloedcirculatie van de huid wordt daardoor verbeterd. Afhankelijk van de sterkte van de lamp, moet de afstand tussen de lamp en de huis 40 tot 75 centimeter zijn. De lamp wordt meestal 15 tot 20 minuten gebruikt op een plaats. Belangrijk is om tussentijds de huid te controleren, vanwege verbrandingsgevaar.
Koude toepassen
Het gevolg van kou op het lichaam is dat de bloedvaten, de cellen en de weefsels zich samentrekken. koude geeft daardoor een tijdelijke pijnstilling. na een korte toepassing van koude is er na enige tijd juist een verhoogde doorbloeding. Pas koude toe om:
- pijn te verminderen;
- stuwing bij borstvoeding te verminderen;
- bloedingen te voorkomen.
De verschillende koudebronnen zijn de ijsblaas, ijs, koelelementen en lakens bevochtigd met alcohol.
IJsblaas
Een ijsblaas is een dunne gummizak, afgesloten met een schroefdop met gummiring of gummiplaat. De werkwijze is:
- vul de ijsblaas voor een derde met ijsblokjes (houd de ijsblokjes even onder de warme kraan, zodat de scherpe randen verdwijnen);
- controleer de ijsblaas op lekkage;
- sluit de zak en omwikkel hem met een flanellen doek of zak;
- leg de ijsblaas aan en controleer de ijsblaas en de huid van de zorgvrager regelmatig;
- laat de ijsblaas na gebruik goed uitlekken. peder de droge zak eventueel in en bewaar hem op een droge, donkere en koele plaats.
IJs
Een goed voorbeeld hiervan is het kind bij wie de amandelen verwijderd zijn. Om een nabloeding te voorkomen, kan het kind bijvoorbeeld een ijslolly eten.
Koelelementen
In instellingen worden koelelementen (coldpacks) gebruikt. Ze kunnen ingevroren worden, Het voordeel is dat je na schoonmaken opnieuw kan gebruiken. Coldpacks mogen niet direct tegen het lichaam aanliggen, want daardoor kan de huid bevriezen. Wikkel de coldpacks in een doek of doe ze in een washandje.
Lichaamstempratuur opnemen
Lichaamstempratuur opnemen :
Deze kan je op verschillende plaatsen opnemen. Deze zijn goed afsluitbaar en de bloedvaten lopen net onder het lichaamsoppervlak.
- In het rectum
- Onder de oksel
- In de mond
- In de lies
- In het oor
- Via het voorhoofd of slaap
Bij de eerste 4 plaatsen kun je een elektrische en een analoge thermometer gebruiken. Voor het oor of het voorhoofd heb je een infrarode digitale thermometer nodig.
Deze regels gelden voor het opnemen van de lichaamstempratuur:
- De batterij
- Stel de thermometer in
- Volg gebruiksaanwijzing
- Sla thermometer af
- Controleer of het niet defect is
- Goede hygiene
- Duidelijke instructies
Bij sommige zorgvragers is het belangrijk om de thermometer in te brengen en vast te houden zoals;
- Bewustloze mensen
- Demente ouderen
- Babys en kleine kinderen
- Mensen met hoge koorts en koude rillingen
Rectale meting
Rectale meting
Dit is een betrouwbare methode. Kies een andere methode als rectale meting niet mogelijk is , bijvoorbeeld bij aambeien of een kraamvrouw die ingeknipt is.
Breng het puntje van de thermometer via de anus in het rectum. Maak eventueel gebruik van een beschermend plastic hoesje. In instellingen wordt dit vaak gedaan.
Help de zorgvrager bij het zelf inbrengen van de thermometer
- Geschikte houding aan nemen
- Breng de thermometer in
- Verwijder de thermometer
- Rapporteer de gemeten lichaamstempratuur en ruim de thermometer op.
Axillaire meting
De tempratuur meting in de oksel is minder betrouwbaar dan de rectale meting. De tempratuur in de oksel is 0.5 lager dan in het rectum
Ook duurt een axillaire meting langer dan een rectum meting , vooral bij een analoge meter , die moet 10 minuten in de oksel blijven. Bij zeer magere mensen en babys is het niet mogelijk de lichaamstempratuur axillair op te nemen.
- Oksel moet goed droog zijn
- Diep plaatsen in de oksel
- Goed afgesloten zijn
Axillaire meting
De tempratuur meting in de oksel is minder betrouwbaar dan de rectale meting. De tempratuur in de oksel is 0.5 lager dan in het rectum
Ook duurt een axillaire meting langer dan een rectum meting , vooral bij een analoge meter , die moet 10 minuten in de oksel blijven. Bij zeer magere mensen en babys is het niet mogelijk de lichaamstempratuur axillair op te nemen.
- Oksel moet goed droog zijn
- Diep plaatsen in de oksel
- Goed afgesloten zijn
Orale en femorale meting
De orale meting is ook minder nauwkeurig dan de rectale meting. De tempratuur in de mond is ook 0.3 lager dan in het rectum. Sommige elektronische thermometers zijn hierop in te stellen.
Bij orale meting zijn deze dingen belangrijk.
- Kort van te voren geen warme of koude drank of voedsel gebruiken
- Ook niet roken
- Thermometer onder de tong
- Mond goed gesloten blijven
Femorale meting :
De analoge thermometer moet ook bij de femorale meting 10 minuten aangelegd worden. In de lies is de tempratuur 0.5 lager dan in het rectum
- Zorg ervoor dat de lies voor de meting goed droog is.
- Leg de thermometer in de liesplooi aan en let erop dat de benen gesloten blijven.
Intra-aurale of tympanische meting
Een intra-aurale of tympanische meting doe je met behulp van een oorthermometer , deze is zeer gebruiksvriendelijk.
De oormeter meet de warmtestraling van het trommelvlies. Deze is gelijk aan de tempratuur die in het lichaamsheerst.
Een intra-aurale meting is bij zeer veel mensen gebruikelijk.
Een uitzondering is voor mensen die een aandoening hebben , zoals een kapot trommelvlies.
Doen dan dit;
- Plaats een lensdopje voor de meting op de thermometer
- Plaats de thermometer met het lesnsdopje zo in de uitwendige gehoorgang.
- Richt de lens van de thermometer op het trommelvlies en druk daarna op het knopje scan.
- Lees de tempratuur af
- Verwijder het lensdopje.
Thermometer reingen
Thermometers reinigen
Het is belangrijk de thermometer goed te reinigen. Dit kan bijvoorbeeld met een doekje dat vochtig gemaakt is met alcohol of een mild reinigingsmiddel . maak ze schoon met water dat niet warmer is dan 42 c.
Na dit schoonmaken is het aan te raden een desinfecterend vloeistof te gebruiken.
