Nederland vergrijst. Het percentage oudere mensen neemt snel toe. Voor de toekomst betekent dit dat het steeds moeilijker wordt om uitkeringen, zoals de AOW, te betalen. Het aantal mensen dat een AOW-uitkering krijgt neemt toe, terwijl het aantal werkenden juist afneemt.
Bekijk het volgende filmpje over de Vergrijzing:
In deze opdracht staat de betaalbaarheid van de Algemene Ouderdomswet, de AOW, centraal.
Aan het eind van de opdracht organiseren jullie een debat over de stelling "Het koppelen van de AOW-leeftijd aan de levensverwachting is de enige optie om deze voorziening betaalbaar te houden".
Eindtermen
Concept E: Ruilen over tijd
Pensioen is een verplichte context binnen het concept ruilen over tijd.
Leerlingen moeten weten wat het verschil is tussen omslagstelsel en kapitaalstelsel.
Kernbegrippen
pensioen;
kapitaal- versus omslagstelsel;
i/a-ratio;
overheidsbegroting.
Activiteiten
Vergrijzing - AOW
Oriëntatie
Inhoud
Kennisbank
Ruilen over tijd - Levensloop en pensioen
Ruilen over tijd - Overheidstekort
Aan de slag
Inhoud
Onderzoeksvraag
Is het verhogen van de AOW-leeftijd de beste manier om de AOW-voorziening betaalbaar te houden?
Stappen
Wat is het probleem van de vergrijzing?
Aan de slag met het argumentenschema AOW
Eindproduct
Debat houden over Vergrijzing en de AOW
Afronding
Inhoud
Samenvatten
Kennisbank Levensloop en pensioen + toets
Kennisbank Overheidstekort + toets
Terugkijken
Terugkijken op de opdracht.
Benodigdheden
Afhankelijk van de keuze van het eindproduct.
Tijd
Voor deze opdracht heb je 3 à 4 uur nodig.
1 uur voor het bestuderen van het onderwerp in de Kennisbank.
3 uur voor het doorlopen van de stappen en het organiseren en houden van het debat.
Gebruik de informatie uit de Kennisbank bij het maken van de volgende opdrachten.
Aan de slag
Onderzoeksvraag
Hoofdvraag:
Is het verhogen van de AOW-leeftijd de beste manier om de AOW-voorziening betaalbaar te houden?
Deelvragen:
Wat is vergrijzing en wat zijn de gevolgen van de vergrijzing?
Hoe wordt de AOW-uitkering op dit moment betaald?
Welke argumenten zijn er voor het verhogen van de AOW-leeftijd?
Welke argumenten zijn er tegen het verhogen van de AOW leeftijd?
Welke alternatieven zijn er?
Stap 1: Vergrijzing wat is het probleem?
Lees de volgende tekst.
Vergrijzing wat is het probleem?
De vergrijzing wordt vooral gezien als een financieel probleem: de oudedagsvoorzieningen en de uitgaven voor zorg worden onbetaalbaar. Oudedagsvoorzieningen bestaan in ons land grofweg uit twee pijlers: De AOW en inkomensvoorzieningen waarvoor de werknemer zelf tijdens zijn werkzame leven gezorgd heeft. Onder dat laatste vallen lijfrentes en het pensioen waarvoor via het pensioenfonds gespaard wordt. De AOW, en dat vergeten veel mensen nogal eens, is echter een omslagstelsel: de werkenden van nu betalen premies voor de AOW van de gepensioneerden van nu. En daar zit 'm de kneep. Op dit moment staan tegenover elke AOW-er vier tot vijf werkenden. In 2040 is die verhouding 2,5 werkende tegenover een AOW-er. In 2050 moet elke werkende een gepensioneerde onderhouden. Je hoeft geen economie gestudeerd te hebben om te beseffen dat daar iets wringt. Daarnaast doen ouderen in de laatste fase van hun leven een groter beroep op zorg. En die kosten voor medische zorg zijn de laatste jaren al de pan uit gerezen. De zorg dreigt daarom onbetaalbaar te worden.
De oplossingen zijn divers, maar hebben allemaal verschillende inkomenseffecten voor verschillende groepen of zijn niet zo makkelijk te realiseren. Grofweg zijn er drie manieren: meer mensen aan het werk krijgen, een deel van de lasten bij de gepensioneerden leggen en een grotere bijdrage van de overheid.
Dat klinkt logisch, meer mensen aan het werk krijgen. Dat is het ook. Hoe meer mensen werken, hoe meer de premiedruk verdeeld wordt. Nederland is echter kampioen deeltijdwerken. Vooral onder vrouwen is nog een groot onbenut arbeidspotentieel. Veel vrouwen, ook hogeropgeleiden, werken in een deeltijdbaantje en zorgen de rest van de tijd voor de kinderen. In de Scandinavische landen is de arbeidsparticipatie van vrouwen veel hoger. Dat ligt niet alleen aan de betere voorzieningen voor kinderopvang. Nederlandse vrouwen blijken liever zelf voor de kinderen te zorgen, vond het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) uit. Maar er stoppen toch heel veel mensen voor hun 65ste met werken? Klopt, eerder stoppen met werken kan nog wel, maar is door het kabinet zo moeilijk gemaakt, dat het financieel erg onaantrekkelijk is geworden. Onder druk van de vakbonden en de betogingen op het Museumplein heeft het kabinet het echter niet aangedurfd om op dit punt echt door te pakken. Daardoor kunnen 55-plussers nog steeds massaal eerder stoppen met werken. En het Centraal Bureau voor de Statistiek meldde onlangs dat de arbeidsdeelname van ouderen weliswaar stijgt, maar dat slechts twintig procent van de zestig- tot 64-jarigen een baan heeft. Daar valt dus nog een wereld te winnen.
Bestudeer ook de volgende drie maatregelen.
Maatregel 1 Later met pensioen dan maar?
Ja, dat zou kunnen helpen om de arbeidsparticipatie te verhogen. De huidige pensioenleeftijd van 65 jaar werd ingevoerd in een tijd dat veel werknemers bij lange na nog niet eens de zeventig haalden. In 2005 was de gemiddelde leeftijdsverwachting voor mannen gestegen naar 80,2 en die voor vrouwen naar 83,9 jaar. Je zou er dus voor kunnen kiezen om de AOW-leeftijd steeds verdre te verhogen. Daardoor stijgt het aantal werkenden dat AOW-premie betaalt. Tegelijkertijd sparen werknemers langer door voor hun eigen pensioen, waardoor later hun pensioenuitkering omhoog kan.
Klinkt goed. Waarom doen we dat dan niet? Met pensioen gaan wordt door velen gezien als een grondrecht. Een politicus die verhoging van de pensioenleeftijd voorstelt, wordt met pek en veren het land uit gejaagd en verliest in elk geval bij de volgende verkiezingen een deel van z'n Kamerzetel. Alleen jongerenafdelingen van politieke partijen en vertegenwoordigers van denktanks als het Centraal Planbureau (CPB) durven zo'n maatregel openlijk voor te stellen. Maar zij zijn dan ook niet afhankelijk van de luimen van de kiezer.
Maatregel 2 Meer immigranten toelaten.
Niet-westerse immigranten krijgen meer kinderen dan autochtonen. Daardoor zijn er op termijn meer handjes beschikbaar om premies te betalen en voor de ouderen te zorgen, luidt de redenering van voorstanders van meer immigratie. Maar het Centraal Planbureau concludeerde al in 2003 dat meer immigratie niet helpt tegen de vergrijzing. "Over de levensloop bezien zijn de kosten voor onder meer extra belasting- en premie-inkomsten", zo rekende het CPB uit. Alleen voor hoogopgeleide kenniswerkers valt dat beeld gunstiger uit. Veel immigranten belanden in laagbetaalde baantjes en hebben vaker een uitkering. Bovendien gaan die immigranten op zeker moment ook weer met pensioen, waardoor nog meer immigranten nodig zijn die ook weer met pensioen gaan.
Maatregel 3 Meer werklozen en arbeidsongeschikten aan werk helpen?
Ja, dat zou ook helpen. Maar de werkloosheid daalt al hard en in sommige sectoren zijn al weer tekorten. Veel gemeenten zijn druk bezig om bijstandsgerechtigden aan het werk te helpen. En veel werkgevers staan niet te trappelen om herintredende ex-arbeidsongeschikten aan te nemen.
Bespreek samen de inhoud van de tekst en de genoemde maatregelen.
Bedenk per maatregel argumenten voóór en argumenten tegen de maatregel.
Stap 2: Argumentenschema AOW
In 2009 was de AOW leeftijd nog 65 jaar. Er gingen toen stemmen op om de AOW leeftijd te verhogen naar 67 jaar. Op basis van een aantal 'denksessies' met deskundigen en belangenbehartigers zijn toen de argumenten voor en tegen de verhoging van de AOW in kaart gebracht. Download het argumentenschema AOWvan de Argumentenfabriek.
Bestudeer het schema nauwkeurig.
Bespreek ook nu weer samen de argumenten vóór en de argumenten tegen de verhoging van de AOW-leeftijd.
Zoals gezegd: het schema is van 2009. Ga op zoek wat er sinds die tijd veranderd is op het gebied van de AOW.
Wat vinden jullie?
Is het steeds verhogen van de AOW-leeftijd de beste manier om de AOW-voorziening betaalbaar te houden? Ja of nee?
Stap 3: Debat
Organiseren en houden van het debat
Organiseer het debat met behulp van de informatie uit de Gereedschapskist
Het debat houden jullie met de hele klas.
Spreek met jullie docent af wanneer jullie het debat kunnen houden.
Succes met de organisatie en natuurlijk tijdens het debat zelf.
Bij een debat hebben twee of meer mensen een verschillende mening over een onderwerp. Deze standpunten worden helder in beeld gebracht door argumenten voor het eigen standpunt te geven, of door de argumenten van de ander met tegenargumenten te bestrijden.
Afronding
KB: Levensloop en pensioen + toets
De theorie bij deze opdracht vind je in de Kennisbank.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Het arrangement Opdracht: Vergrijzing - AOW - vwo456 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Deze opdracht hoort bij het thema 'Ruilen over tijd', en is onderdeel van de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor economie vwo456. De opdracht begint met een intro, daarna komt er een stuk tekst over wat je straks kan na deze opdracht (de leerdoelen) en vervolgens komt er een uitleg wat je gaat doen. Eerst komt er een opdracht over levensloop & pensioen en overheidstekort. Daarna bestaat de opdracht uit een onderzoeksvraag, drie stappen met bijbehorende opdrachten, een eindproduct, een toets en een reflectie. In deze opdracht geef je antwoord op de volgende onderzoeksvraag: Is het verhogen van de AOW-leeftijd de beste manier om de AOW-voorziening betaalbaar te houden? De onderzoekvraag is onderverdeeld in meerdere deelvragen. Belangrijke onderwerpen zijn: vergrijzing, AOW-uitkering en de AOW-leeftijd. Bij de eerste stap ga je samen met een klasgenoot nadenken over de verschillende maatregelen tegen vergrijzing. Bij stap 2 ga je samen met een klasgenoot een argumentenschema maken voor de AOW-leeftijd. Bij stap 3 ga je als eindproduct een debat voeren over de AOW-leeftijd. Ter afsluiting is er een toets over de levensloop & pensioen en overheidstekort. Na de toets wordt er nog een keer teruggekeken naar de opdracht, dus hoe ging het?
Leerniveau
VWO 6;
VWO 4;
VWO 5;
Leerinhoud en doelen
Ruilen over de tijd;
Economie;
Levensloop;
Intertemporele ruil;
Eindgebruiker
leerling/student
Moeilijkheidsgraad
gemiddeld
Studiebelasting
3 uur en 30 minuten
Trefwoorden
arrangeerbaar, economie, i/a-ratio, kapitaal- versus omslagstelsel, overheidsbegroting, pensioen, ruilen over tijd, stercollectie, vergrijzing - aow, vwo456
Deze opdracht hoort bij het thema 'Ruilen over tijd', en is onderdeel van de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor economie vwo456. De opdracht begint met een intro, daarna komt er een stuk tekst over wat je straks kan na deze opdracht (de leerdoelen) en vervolgens komt er een uitleg wat je gaat doen. Eerst komt er een opdracht over levensloop & pensioen en overheidstekort. Daarna bestaat de opdracht uit een onderzoeksvraag, drie stappen met bijbehorende opdrachten, een eindproduct, een toets en een reflectie. In deze opdracht geef je antwoord op de volgende onderzoeksvraag: Is het verhogen van de AOW-leeftijd de beste manier om de AOW-voorziening betaalbaar te houden? De onderzoekvraag is onderverdeeld in meerdere deelvragen. Belangrijke onderwerpen zijn: vergrijzing, AOW-uitkering en de AOW-leeftijd. Bij de eerste stap ga je samen met een klasgenoot nadenken over de verschillende maatregelen tegen vergrijzing. Bij stap 2 ga je samen met een klasgenoot een argumentenschema maken voor de AOW-leeftijd. Bij stap 3 ga je als eindproduct een debat voeren over de AOW-leeftijd. Ter afsluiting is er een toets over de levensloop & pensioen en overheidstekort. Na de toets wordt er nog een keer teruggekeken naar de opdracht, dus hoe ging het?
Nederland vergrijst. Het percentage oudere mensen neemt snel toe. Voor de toekomst betekent dit dat het steeds moeilijker wordt om uitkeringen, zoals de AOW, te betalen. Het aantal mensen dat een AOW-uitkering krijgt neemt toe, terwijl het aantal werkenden juist afneemt.
Concept E: Ruilen over tijd
Benodigdheden
Bestudeer het volgende Kennisbankitem.
Hoofdvraag:
Vergrijzing wat is het probleem?
Maatregel 1
In 2009 was de AOW leeftijd nog 65 jaar. Er gingen toen stemmen op om de AOW leeftijd te verhogen naar 67 jaar. Op basis van een aantal 'denksessies' met deskundigen en belangenbehartigers zijn toen de argumenten voor en tegen de verhoging van de AOW in kaart gebracht. Download het 
Organiseren en houden van het debat
Kan ik wat ik moet kunnen?
