Mozes, de Exodus en de wetten van de Tora

Mozes, de Exodus en de wetten van de Tora

Inleiding

Herdenkingssteen van Mozes in het Arabisch en het Engels
Herdenkingssteen van Mozes in het Arabisch en het Engels

Niet alleen voor de 3 monotheïstische godsdiensten, namelijk het jodendom, het christendom en de islam, maar ook voor de westerse wetgeving is Mozes een belangrijke figuur. Veel westerse wetten hebben hun oorsprong in de wetten van Mozes, vooral de 10 geboden. Gedurende de westerse geschiedenis heeft Mozes velen geïnspireerd om te ontsnappen aan de slavernij. Ook zijn enkele van zijn wetten en gebruiken nog in het dagelijke gebruik van islamitische wetgeving te vinden. 

Mozes heeft ruim 3.000 jaar geleden geleefd. Hij heeft niet voor de gemakkelijkste weg gekozen, maar daardoor leeft zijn geest nog steeds voort. Dat is in meerdere joodse feestdagen, maar ook in de invulling die binnen christelijke feestdagen is gegeven aan de joodse feestdagen.

De levensopdracht en de uittocht

Matze: ongedesemd brood
Matze: ongedesemd brood

Mozes was een jongen die eigenlijk niet geboren mocht worden. Hij werd geboren in een Hebreeuws slavenvolk dat al enkele eeuwen in Egypte woonde. Het waren afstammelingen van Abraham en geloofden in één God. Dat was anders dan alle andere volkeren, want die geloofden in meerdere goden. Bovendien hadden ze een aantal eigen gebruiken. Hoewel ze verder normaal meededen in de maatschappij, vielen ze toch op. Daarom vond de nieuwe farao hen bedreigend. De nakomelingen van Abraham werden slaven gemaakt. Dit zorgde voor weerzin bij de Hebreeën, zoals de nakomelingen van Abraham werden genoemd. De farao durfde het niet aan om het hele volk uit te roeien, dus hij liet alle net geboren jongetjes in de Nijl gooien. Vanuit de vrouwen zou verder geen dreiging uitgaan. Een van die jongetjes was Mozes. In de onderstaande video wordt verteld wat er met dat jongetje gebeurde en hoe hij is uitgegroeid tot iemand die het slavenvolk van de Hebreeën heeft bevrijd.

Het slavenvolk werd een te grote minderheid in Egypte en op enig moment besloot een farao om dit volk 

Afschaffing van de slavernij

Een slavin wordt verkocht op de Romeinse slavenmarkt
Een slavin wordt verkocht op de Romeinse slavenmarkt

Slavernij is iets van alle tijden. Vroeger kon je slaaf worden omdat je niet je schulden kon aflossen, of omdat je dorp werd overvallen en je meegevoerd kon worden als slaaf. In de tijd van het Romeinse Rijk was ongeveer de helft van de bevolking van Rome een slaaf of slavin. Voor veel slaven was het leven niet eens zo heel slecht. Dat was afhannkelijk van de vraag wat je allemaal kon en hoe goed je naar je meester luisterde. Zo konden slaven helpen met de opvoeding van de kinderen. Slechte slven konden eindigen in de arena of in een galeischip. Ook in Afrika, Amerika, onder de Arabieren en de chinezen was slavernij normaal. Alleen in Europa in de Middeleeuwen was dat niet normaal.

Dat veranderde toen Europeanen Amerika gingen koloniseren, na de ontdekking van Columbus. Er werden slaven in Afrika gekocht van Afrikaanse stamhoofden of van Arabieren. Veel slaven kwamen in Noord- en vooral Zuid-Amerika terecht. Juist voor de slaven in heel Amerika was het verhaal van Mozes erg belangrijk. Het gaf hun geloof dat er een bevrijding zou komen. Pas in de 19e eeuw zou die er ook echt komen. William Wilberforce heeft jarenlang moeten strijden voor de opheffing van de slavenhandel en later  de slavernij. Nadat het hem lukte om in Groot-Brittannië de slavernij af te schaffen, volgde veel andere landen.

Het verhaal van uittocht (Exodus) van Mozes is een van de verklaringen waarom in Noord- en Zuid-Amerika de nakomelingen van de voormalige slaven over het algemeen nog steeds erg christelijk zijn.

De woestijntocht en de wetten

Mozes en de 10 geboden
Mozes en de 10 geboden

Mozes en het volk zijn bevrijd, maar het moeilijkste moet nog komen. Dat is de tocht door de woestijn. Die verliep zo moeizaam dat ze er enkele tientallen jaren over hebben gedaan. Het duurt allemaal zo lang, dat Mozes uiteindelijk het Beloofde Land net niet haalt. Hij zal het land alleen van een afstand zien, vlak voor de rivier de Jordaan. 

De woestijntocht is niet alleen moeilijk vanwege de droogte, maar ook vanwege de vele rusies en het aanhoudende gemopper. Mozes moet daarom wetten maken, zodat hij er niet steeds bijgeroepen moet worden als er weer iets is. Hij trekt zich terug op de berg Horeb en probeert samen met God om een wet te maken. Na 40 dagen komt Mozes terug met de 10 geboden, neergeschreven op twee grote platte stenen. Dit wordt later nader uitgewerkt in allerlei andere wetten. Die zijn, samen met het verhaal van Mozes en zijn voorvaderen, opgeschreven in 5 geschriften. Die worden de Tora genoemd, ofwel de 5 boeken van Mozes. Joden lezen ieder jaar opnieuw de hele Tora door. Ook de openbaring van de wetten in de Tora, worden door de joden nog jaarlijks gevierd met een feestdag.

De Tora en de pandemie

De doden worden begraven in de tijden van de Pest.
De doden worden begraven in de tijden van de Pest.

De 5 boeken van Mozes bevatten naast de 10 geboden, veel geboden en verboden. De voedstelwetten vormen daar een belangrijk onderdeel van. Heel bekend is het verbod op het eten van varkensvlees. Dit vlees werd in die tijd als onrein bestempeld. In het hete klimaat van die tijd bedierf varkensvlees snel en er zaten veel parasieten in. Ook verschillende andere dieren werden onrein verklaard. Nog steeds mogen joden het vlees van deze dieren niet eten. Het verbod op het eten van varkensvlees is door de moslims overgenomen. Dat geldt ook voor de manier van slachten van dieren. Zowel joden als moslims hebben daar een aantal voorwaarden voor. Goed vlees en goede geslacht, betekent voor joden dat het "koosjer" is. Voor moslims heet het "halal". 

Een ander voorbeeld van een wet betreft huidziekten. Onder deze algemene term vallen ziekten zoals de Pest of epidemieën. Dit wordt gecombineerd met verscheidende regels omtrent hygiëne. Hierdoor was het joodse volk minder bevattelijk voor allerlei ziekten. Pas in de 19e eeuw is het belang van hygiëne ingezien in de westerse wereld. 

Toen de Pest heerste in Europa (1347-1352), bleek dat joden minder geraakt werden. Waar in Europa ongeveer een derde van de bevolking stierf aan de Pest, daar waren onder de joden slechts 5% van hen te betreuren. Dat hadden ze te danken an de reinheidsvoorschriften uit de Tora. Dat geringe aantal doden onder de joden viel op, ook omdat joden bij elkaar in de buurt woonden. In Europa was men erg over de toeren van de grote hoeveelheden doden. Daardoor zocht men naar zondebokken. Er moest wel iets bijzonders aan de hand zijn, als er maar zo weinig joodse slachtoffers waren. 

Zoals in de video te zien is, liep het niet goed af voor de joden.

Aan de ene kant liepen de joden al voor op wetenschappelijke ontdekkingen dankzij de regels uit de Tora op de rest van de bevolking, aan de andere kant hebben andere volkeren hun veel leed aangedaan.

Het geeft wel aan dat de Tora op veel gebieden haar tijd vooruit was.

Extra. Historiciteit van het Mozes-verhaal

Treurnis om de 10e plaag
Treurnis om de 10e plaag

Het probleem van de verhalen van Mozes is dat ze te lang geleden gebeurd zijn om precies te weten wanneer het is gebeurd. Het is niet duidelijk onder welke Egyptische farao de uittocht heeft plaatsgevonden. Van de oude Egyptenaren is veel gevonden, zoals in de vele koningsgraven. Er is echter geen Egyptisch verslag van de uittocht gevonden. Dat kan samenhangen met het feit dat Egyptenaren niet graag verslagen maakten van nederlagen. Een manier om uit te vinden of de uittocht heeft plaatsgevonden is door te kijken in hoeverre de details uit het verhaal kloppen. De steden die beschreven staan in het Bijbelse verhaal hebben echt bestaan. Hoe zit het dan met de plagen? Is het mogelijk om een natuurlijke verklaring te geven van die plagen?

Er heeft daarnaast rond de tijd van Mozes zich een spectaculaire tsunami plaatsgevonden vanwege een vulkaanuitbarsting op het Griekse eiland Santorini. Die was zo heftig, dat van het Santorini nog maar een deel is overgebleven. Mogelijk is dat de verklaring van de wonderlijke doortocht door de Schelfzee.

Hieronder is een video van National Geographic waarin gezocht wordt naar natuurlijke verklaringen. Dat zijn dus verklaringen van natuurverschijnselen waarin het niet nodig is dat God wonderen heeft gedaan.

  • Het arrangement Mozes, de Exodus en de wetten van de Tora is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    Pieter van Stiphout
    Laatst gewijzigd
    2020-09-02 19:15:50
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Toelichting
    Mozes is degene die de joden uit de slavernij heeft bevrijd. Hij is ook degene die de 10 geboden heeft gemaakt, waaruit een grote hoeveelheid wetten zijn voortgekomen. In deze les worden 2 voorbeelden (pandemie en slavernij) gegeven waarin het verhaal van Mozes grote invloed heeft gehad.
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld
    Trefwoorden
    tora, uittocht

    Bronnen

    Bron Type
    https://www.youtube.com/watch?v=JbQtMnKNrLY&list=PLi_srCikhtggb0XZKcFfRUFK8Zew21W5y&index=63
    https://www.youtube.com/watch?v=JbQtMnKNrLY&list=PLi_srCikhtggb0XZKcFfRUFK8Zew21W5y&index=63     		Video
    https://www.youtube.com/watch?v=Zyluoe_taso&list=PLi_srCikhtghrNa6Ti1d4aSyPQzQ3JI63&index=40
    https://www.youtube.com/watch?v=Zyluoe_taso&list=PLi_srCikhtghrNa6Ti1d4aSyPQzQ3JI63&index=40     		Video
    https://www.youtube.com/watch?v=ERgcmipzMBY&list=PLi_srCikhtggjPJGyUJ7qE30LDUhKvvjm&index=5
    https://www.youtube.com/watch?v=ERgcmipzMBY&list=PLi_srCikhtggjPJGyUJ7qE30LDUhKvvjm&index=5     		Video
    https://www.youtube.com/watch?v=cIIyCRlyRLk&list=PLi_srCikhtggb0XZKcFfRUFK8Zew21W5y
    https://www.youtube.com/watch?v=cIIyCRlyRLk&list=PLi_srCikhtggb0XZKcFfRUFK8Zew21W5y     		Video
    https://www.youtube.com/watch?v=DQmvKfdu8f4&list=PLi_srCikhtggjPJGyUJ7qE30LDUhKvvjm&index=6
    https://www.youtube.com/watch?v=DQmvKfdu8f4&list=PLi_srCikhtggjPJGyUJ7qE30LDUhKvvjm&index=6     		Video

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van