Ik ben Copernicus. Ik ben eind 15e eeuw geboren in Polen. Er zijn bijna twee millennia voorbijgegaan sinds Eratosthenes en Anaximander het denken over ons zonnestelsel veranderden. De Griekse en de Romeinse beschaving die daarop volgde, zijn in verval geraakt. De kennis die in de oudheid werd opgebouwd is verloren geraakt.
Gelukkig hebben de Arabieren (die na de dood van Mohammed een groot deel van het Midden-Oosten, Afrika en Zuid-Europa veroverden) deze kennis in het Arabisch vertaald. De afgelopen decennia is deze kennis langzaam in het Latijn beschikbaar gekomen.
Al in de oudheid waren planeten bekend. Aristoteles plaatste, in zijn dominante wereldbeeld, de aarde in het midden en alles draaide daar volgens hem omheen. Dat is erg goed voor te stellen. Alles lijkt tenslotte om de aarde heen te draaien.
In mijn tijd denken we dat de planeten alles op aarde beïnvloeden. Astrologen worden vaak door koningen geraadpleegd om beslissingen te nemen over bijvoorbeeld het voeren van oorlogen. Het is erg belangrijk om de baan van deze planeten te bepalen en te voorspellen. Helaas is het ook erg ingewikkeld.
Ik denk echter dat het veel eenvoudiger wordt als niet de aarde als middelpunt wordt genomen, maar de zon.
In 1543, vlak voor mijn dood, publiceer ik in mijn boek “De Revolutionibus Orbium Coelestium” dat niet de aarde centraal staat, maar de zon. Dit boek slaat in als een bom. Het zet tenslotte ons hele wereldbeeld op zijn kop. Staan wij, Gods schepsels, niet meer centraal in de schepping?
Kijk mee naar mijn ontdekking.
Wat ga je leren?
Leerdoelen
Aan het eind van deze opdracht kun je:
uitleggen dat de sterrenhemel ’s nachts een volledige omwenteling om de aarde lijkt te maken.
uitleggen dat de sterren onderling niet lijken te bewegen.
omschrijven hoe planeten bewegen t.o.v. de sterren.
de retrograde beweging van planeten beschrijven.
de retrograde beweging verklaren met zowel een geocentrisch (aarde centraal) als heliocentrisch (zon centraal) model.
de bouw van ons zonnestelsel (planeetbanen, maan-aardestelsel, satellieten) beschrijven.
uitleggen wat een model is en wat het nut van modelleren is.
Wat ga je doen?
Activiteiten
Aan de slag
Activiteit
Waarnemen
Je kijkt naar de sterrenhemel.
Verklaren
Je verklaart de bijzondere beweging van Mars.
Theorie
Je bestudeert de theorie over de beweging van de planeten.
Verwerken
Je beantwoordt de verwerkingsvragen.
Terugkijken
Je kijkt terug op de opdracht.
Tijd
Voor deze opdracht staat ongeveer 3,5 uur.
Aan de slag
Stap 1: Waarnemen
Gebruik het programma Stellarium om naar de sterrenhemel te kijken.
Download en installeer het programma Stellarium: www.stellarium.org
Bekijk, om met het programma te oefenen, hoe de sterrenhemel er vanavond uitziet.
Experimenteer met de volgende knoppen:
Gebruik het programma Stellarium. Zoek Mars. Klik op het zoekvenster aan de linkerkant van het scherm en zoek Mars.
Bekijk de beweging van Mars gedurende enige tijd. Teken de positie van Mars op verschillende momenten tegen de achtergrond van de sterrenbeelden.
Dus bijvoorbeeld vandaag, een maand later, weer een maand later en weer een maand later. Wat valt je op?
SPOILER ALERT: Bekijk de tip alleen als het echt nodig is.
Bekijk de beweging van Mars.
Geef op de achtergrond van de sterrenhemel (download “plaatje Achtergrond opdracht leerlingen Mars loops the loop”) van begin november 2011 tot eind juni 2012 om de tien dagen (ongeveer) aan wat de locatie van Mars is op die datum (zet de datum erbij).
Geen zin om lang vooruit te spoelen? Geef in de linkerkant een datum op. PAS OP het is jaar / maand / dag !!!
Stap 2: Verklaren
De Grieken ontdekten dat planeten bewegen ten opzichte van de sterren. Ze bewegen normaal gesproken echter altijd dezelfde kant op. Soms echter vertraagt deze beweging, stoppen ze en bewegen ze vervolgens enige tijd de andere kant op! Heel bijzonder. Deze beweging heet ‘retrograde beweging’.
Je gaat de retrograde beweging van de planeet Mars beschrijven.
Je doet dat op twee manieren.
Door de aarde centraal te stellen. De planeten draaien om de aarde.
Door de zon centraal te stellen. De aarde en de andere planeten draaien om de zon.
Verklaar de bijzondere beweging van Mars
Aarde centraal
Stel dat de aarde het middelpunt is van het heelal en dat de planeten om de aarde draaien.
Beschrijf de beweging van Mars ten opzicht van de aarde.
Gebruik hierbij dit document
Zon centraal
Stel dat de zon centraal staat en dat de aarde en de andere planeten om de zon draaien.
Kan ook dan de retrograde beweging van Mars beschreven worden?
Gebruik hierbij dit document.
Oefening: Verklaar de bijzondere beweging van Mars
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
De sterrenhemel lijkt ’s nachts een volledige omwenteling om de aarde te maken. T.o.v. elkaar lijken de sterren stil te staan. Ze nemen onderling vaste posities in en zijn dus te groeperen in sterrenbeelden.
Er zijn echter ook hemellichamen die bewegen t.o.v. de sterren. Deze hemellichamen worden planeten genoemd. Planeten bewegen meestal één kant op t.o.v. de sterrenhemel. Soms bewegen planeten echter tijdelijk de andere kant op.
Een model gebruiken
Deze beweging is op twee manieren te beschrijven:
Aarde centraal.
Zon centraal. De aarde en de planeten draaien om de zon.
1. Aarde centraal.
2. Zon centraal
Deze twee ‘beschrijvingen’ worden ook wel modellen genoemd. Een model is een schematische weergave van de werkelijkheid. De bovenstaande plaatjes zijn modellen van de positie en beweging van aarde, zon en Mars.
Modellen helpen om waarnemingen te verklaren. Zo verklaren bovenstaande modellen bijvoorbeeld de waargenomen beweging van de planeet Mars.
Het kan zijn dat er twee of meer verschillende modellen zijn, die allemaal een zelfde waarneming verklaren. Bovenstaande modellen verklaren bijvoorbeeld beiden de waargenomen beweging van Mars. Welk model is dan het juiste? Wetenschappers vinden dat het ene model beter is dan het andere, als het eenvoudiger is of als het meer waarnemingen kan verklaren.
Er is lang gediscussieerd over welk van de bovenstaande modellen de juiste was. Uiteindelijk zijn wetenschappers het er over eens geworden dat het model met de zon centraal een betere beschrijving is. Dit omdat het model met de zon centraal eenvoudiger is dan het model met de Aarde centraal, en ook omdat andere waarnemingen (zoals bijvoorbeeld de afstand aarde-Mars gedurende een aantal jaar) beter in overeenstemming zijn met het model met de zon centraal.
Bekijk eventueel een Engelstalige video waarin dit ook wordt toegelicht.
Stap 4: Verwerken
Je wordt ingedeeld in groepjes van vier.
Ieder groepje krijgt een aantal A4-vellen met daarop steeds de volgende figuur.
Je kunt hiervoor ook het google document gebruiken.
Je krijgt steeds een vraag.
Schrijf die vraag in de cirkel.
Elk groepslid krijgt een eigen kleur viltstift en beantwoordt de vraag in zijn/haar eigen vak.
Tenslotte licht iedere leerling zijn antwoord toe aan de rest van de groep.
De vragen die steeds gesteld worden zijn:
Wat is een model?
Waar is een model voor?
Geef een voorbeeld van een model. Wat kan er uitgelegd worden met dat model?
Is er altijd maar één juist model?
Kun je zeggen dat het ene model beter is dan het andere? Zo ja, hoe?
Tip
Vergelijk bijvoorbeeld de positie van Mars op 12 maart 2016 en een maand later, op 12 april 2016. Mars staat op een andere plek! Op 12 maart staat Mars tussen de sterrenbeelden Schorpioen en Weegschaal, en een maand later meer in het sterrenbeeld Schorpioen!
12 maart 2016
12 april 2016
Stap 5: Terugkijken
Kan ik wat ik moet kunnen?
Lees de leerdoelen van deze opdracht nog eens door.
Kun je wat je moet kunnen?
Hoe ging het?
Tijd
Voor de opdracht staat ongeveer 3,5 uur.
Ben je ongeveer 3,5 uur met de opdracht bezig geweest?
Waarnemen
Hoe vond je het werken met het programma Stellarium?
Had je al eens eerder op deze manier naar de sterrenhemel gekeken?
Verklaren
Is het je gelukt om de retrograde beweging van Mars op twee manieren te beschrijven?
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollectie voor NaSk voor vmbo leerjaar2/ 3/4. Dit is thema ’Ruimte'. Het onderwerp van deze les is: planeten.
Je leert uitleggen dat de sterrenhemel ’s nachts een volledige omwenteling om de aarde lijkt te maken, uitleggen dat de sterren onderling niet lijken te bewegen, omschrijven hoe planeten bewegen t.o.v. de sterren, de retrograde beweging van planeten beschrijven, de retrograde beweging verklaren met zowel een geocentrisch (aarde centraal) als heliocentrisch (zon centraal) model, de bouw van ons zonnestelsel (planeetbanen, maan-aardestelsel, satellieten) beschrijven, uitleggen wat een model is en wat het nut van modelleren is.
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollectie voor NaSk voor vmbo leerjaar2/ 3/4. Dit is thema ’Ruimte'. Het onderwerp van deze les is: planeten.
Je leert uitleggen dat de sterrenhemel ’s nachts een volledige omwenteling om de aarde lijkt te maken, uitleggen dat de sterren onderling niet lijken te bewegen, omschrijven hoe planeten bewegen t.o.v. de sterren, de retrograde beweging van planeten beschrijven, de retrograde beweging verklaren met zowel een geocentrisch (aarde centraal) als heliocentrisch (zon centraal) model, de bouw van ons zonnestelsel (planeetbanen, maan-aardestelsel, satellieten) beschrijven, uitleggen wat een model is en wat het nut van modelleren is.
Ik ben Copernicus. Ik ben eind 15e eeuw geboren in Polen. Er zijn bijna twee millennia voorbijgegaan sinds Eratosthenes en Anaximander het denken over ons zonnestelsel veranderden. De Griekse en de Romeinse beschaving die daarop volgde, zijn in verval geraakt. De kennis die in de oudheid werd opgebouwd is verloren geraakt.
Klik op het zoekvenster aan de linkerkant van het scherm en zoek Mars.
De Grieken ontdekten dat planeten bewegen ten opzichte van de sterren. Ze bewegen normaal gesproken echter altijd dezelfde kant op. Soms echter vertraagt deze beweging, stoppen ze en bewegen ze vervolgens enige tijd de andere kant op! Heel bijzonder. Deze beweging heet ‘retrograde beweging’.
De sterrenhemel lijkt ’s nachts een volledige omwenteling om de aarde te maken. T.o.v. elkaar lijken de sterren stil te staan. Ze nemen onderling vaste posities in en zijn dus te groeperen in sterrenbeelden.
Je wordt ingedeeld in groepjes van vier.
