Welkom
Hallo leuk dat je deze paragraaf komt ontdekken met mijn wikiwijs pagina!
Hoe werkt het?
Aan de linkerkant van de website staan een aantal genummerde onderdelen. Onder ieder onderdeel vallen meerdere pagina's. Je bestuurt deze door middel van de pijlen aan de onderkant van iedere pagina, of door het menu aan de linkerkant. Let op dat je geen pagina's over slaat.
Nadat je de informatie hebt doorgenomen volgt er nog een oefen opdracht. De antwoorden zullen naar mij toe gestuurd worden, zodat ik kan beoordelen of jullie goed je best hebben gedaan. Let er op dat je bent ingelogd met je eigen Google account en dat je ook je naam invult.
Deze dingen ga je leren:
Hoe de stamboom van de mens er uit ziet en welke dieren het dichtst bij ons staan;
Wat ervoor heeft gezorgd dat wij ons onderscheiden van andere dieren;
Wie de eerste mensachtigen waren en hoe ze op ons leken en van ons verschilden;
Hoe evolutie nog steeds gaande is en wat we verwachten over de toekomst.
Veel plezier!
1. Van aap naar mensaap
De stamboom
Waar stammen wij van af?
Biologen delen graag alle organismen in. Het maakt het gemakkelijker dieren een naam te geven en onderscheid te maken tussen soorten, maar het kan ook aantonen welke dieren een gemeenschappelijke voorouder hadden. In de 19e eeuw zagen mensen zich, zoals sommigen vandaag de dag nogsteeds, losstaand van de dieren. Na het verschijnen van Darwin's boek was het voor velen dan ook een shock om te beseffen dat wij eigenlijk ook gewoon een aap zijn. Een mensaap, dat wel, maar niet zo heel anders dan de anderen mensapen.
Bron: Nectar
Stamboom en afstammelingen
Wanneer je kijkt naar bron 2 van het boek zie je een stamboom met verschillende primaten. Wat ook opvalt zijn de knooppunten waar de lijntjes splitsen. Ieder knooppunt laat zien dat hier een gemeenschappelijke voorouder heeft bestaan die nu is uitgestorven. Deze gemeenschappelijke voorouder is echter wel zo aangepast op twee of meerdere manieren, dat variaties op deze voorouder wel hebben kunnen overleven. Op deze manier delen wij dus een gemeenschappelijke voorouder met de Chimpansee en Bonobo, maar ook een verre gemeenschappelijke voorouder met de Gibbon, Orang Oetan en Gorilla.
De doorslaggevende duim
Bron: Quora
Duimen als de beste
Maar liefst 25 miljoen jaar geleden leefde de eerste voorouders van de mensapen. Voor hun tijd waren zij vrij succesvol vergeleken met andere diersoorten. Eén van de eigenschappen die mensapen van andere apen onderschijdt is de opponeerbare duim. Door het hebben van zo'n handige duim hadden mensapen twee grote voordelen:
Voorwerpen stevig vastpakken: handig als je bijvoorbeeld van tak naar tak wilt slingeren, of wanneer je een tak of steen wilt gebruiken als gereedschap;
Voorwerpen vrij nauwkeurig bedienen: handig voor het pellen van vruchten en bij het gebruik van gereedschap.
Overeenkomsten en verschillen
Zoals je kan zien in de bovenstaande video, vertoont de mens grote overeenkomsten met andere mensapen. Naast de opponeerbare duim lijken ook de schedels, bekken en voeten op die van elkaar. Wat opvalt is dat in de loop van de tijd de kaken kleiner zijn geworden terwijl onze hersenen juist zijn gegroeid. Ook wanneer je kijkt naar de voeten zien we overeenkomsten en verschillen, kijk maar eens naar de ondestaande afbeelding.
Bron: Phys.org
Van bosaap naar savanne-mens
Zoals je op de bovenstaande afbeelding kunt zien is er iets veranderd aan onze voeten. Waar onze oudste voorouders nog lekker slingerde in het bos en van liaan naar liaan, was er ook een groep onder hen die is gaan leven op de savanne. Ook toen was er sprake van klimaatverandering. Door opwarming verdween het bos en ontstonden er savannes. Op een savanne is het natuurlijk veel handiger wanneer je lang bent, zodat je je vijanden aan kan zien komen. Daarnaast wil je ook hard kunnen rennen. Dit is de reden dat de grote teen vooruit is gaan wijzen zoals op de afbeelding te zien is.
Kennisclip over mensapen
De doorbraak
Wat onderscheid de eerste mensachtigen van mensapen? Naast rechtop lopen en de naar voren wijzende tenen, lichamelijk gezien bijzonder weinig. De schedel van de eerste mensachtigen was net zo groot als de schedel van een chimpansee. Ongeveer 3,5 miljoen jaar geleden leefde de eerste mensachtigen die daadwerkelijk zijn afgesplitst van de mensapen. Dit vond plaats op de savannes in het oosten van Afrika. De eerste mensachtigen waren jagers en verzamelaars. Ze aten met name noten, vruchten en zaden, maar daarnaast aten ze ook de resten van dode dieren om in leven te blijven.
Oefenen 1
Hieronder kan je voor jezelf aan de slag met de belangrijkste informatie van deel 1. Probeer de vraag of het begrip op de kaart te verklaren en druk op de onderkant van de kaart om hem om te draaien. Na vier kaarten kan je doorgaan met deel 2 van de website of met de extra informatie.
Belangrijk: Indien de Quizlet hieronder geen 'flash cards' laat zien kan je dit wijzigen door onderaan bij ¨Kies leermethode¨ te klikken op ¨Kaarten¨.
Extra: 3D kijken
Bron: Quora
Extra interessant
Zoals je hebt gezien lijken de schedels van een mens en een mensaap behoorlijk veel op elkaar. Een belangrijke reden hiervoor is de vooruit gerichte ogen. Omdat onze verre voorouders van tak naar tak slingerde had het een groot voordeel om goed diepte in te kunnen schatten. Zodoende zijn de ogen gedurende de evolutie, steeds verder naar voren gaan staan. Zoals je in het onderstaande plaatje kunt zien overlapt het zicht van ons linker- en rechteroog meer dan dat van veel andere dieren. In het stuk overlap zien we dan ook goed 3D.
Kijk naar de afbeelding en beantwoord voor jezelf de vraag: Waarom zouden niet alle dieren naar voren gerichte ogen hebben zoals wij?
Bron: Slideshare
2. Van mensaap naar mensachtig
Lucy
Lucy
Een belangrijke ontdekking was het skelet van Lucy. Eén van de oudste mensachtigen die op dit moment bestudeerd wordt. Lucy is 3,5 miljoen jaar oud en liep rechterop. Dit hebben onderzoekers kunnen achterhalen uit de stand van de bekken. Ze was slechts 1,30 meter en woog zo'n 35 kilo, een stuk kleiner en lichter dan jij! De soortnaam die we deze mensachtige hebben gegeven is Australopithecus afarensis. Bekijk hieronder de foto van Lucy, je kan haar zien als een hele verre overgroot oma.
Bron: PNGFlow
De familie stamboom
Zoals je kunt zien in de foto hierboven is het bekken van Lucy vrijwel gelijk aan het bekken van een moderne mens. Daarentegen zie je ook dat de grote van de schedel, en dus de hersencapaciteit, gelijk is aan die van een chimpansee. Lucy behoorde dan ook tot de eerste eenvoudige mensachtigen. Vanuit de soort van Lucy (3,5 miljoen jaar geleden) zijn wel meerdere andere mensachtigen ontstaan. Tot slèchts 10.000 jaar geleden(!) waren wij niet de enige soort mensen die leefde op deze planeet. Vanuit de soort waar Lucy toe behoorde, de Australopithecus afarensis, zijn twee nieuwe soorten ontstaan: de Homo habilis en de Homo erectus.
Homo habilis
Zo'n 2,5 miljoen jaar geleden was daar de eerste handige mens, of ook wel de Homo habilis. Deze handige mensen waren de eerste die gebruik maakten van gereedschap, vaak van steen. Naast de Homo habilis, waren er vanuit de soort van Lucy ook een ander type mensachtigen ontstaan: de Homo erectus. Deze was zeer succesvol en is dan ook onze voorouder. Mede door het succes van de Homo erectus stierf de Homo habilis, net als zijn voorouder de Australopithecus afarensis, uit. Hieronder zie je een afbeelding van een voorstelling hoe een Homo habilis er uit had kunnen zien.
Bron: Reddit
Meerdere mensachtigen tegelijkertijd
Het is belangrijk je te beseffen dat er meerdere mensachtigen gelijktijdig naast elkaar leefden. Zoals je op de bovenstaande afbeelding kan zien zijn er naast de soorten die we tot nu toe hebben besproken nog veel meer mensachtigen geweest. Sommigen van hen waren tussensoorten, maar de meeste van hen waren net als wij een groep afstammelingen van eenzelfde voorouder. Op de moderne mens (Homo sapiens) na zijn alle soorten uitgestorven. Of toch niet helemaal?
Homo erectus
De rechtopgaande mens
Vanaf zo'n 2 miljoen jaar geleden leefde de eerste Homo erectus. Deze voorouders liepen volledig rechtop en waren met 180 centimer ook langer dan hun voorouders. Een grote aanjager voor deze vooruitgang was de grootte van de hersenen. Doordat deze groter waren, was er meer ruimte voor het ontwikkelen van gedrag naast de gedragingen die noodzakelijk waren om te overleven.
Taal handiger dan je denkt
Door de toename van de hersencapaciteit ontwikkelde de Homo erectus de eerste eenvoudige vorm van taal. Taal zorgde voor een veel snellere ontwikkeling van de soort. Dit kwam doordat je nu kennis van generatie op generatie kon overdragen, waardoor niet ieder individu alles opnieuw hoefde te leren. Daarnaast zorgde ervoor dat deze mensachtigen meer in groepen ging leven en samen op pad ging om met elkaar voor eten te zorgen. Je kan je voorstellen dat het jagen op een dier makkelijker gaat wanneer je van te voren een plan kan bespreken door middel van taal.
Bron: American Scientist
De doorbraak
Eén van de dingen die onze voorouders leerden beheersen was vuur. Het gebruik van vuur bracht grote voordelen met zich mee en versnelde de ontwikkeling.
Door het gebruik van vuur kon het eten gekookt worden. Hierdoor kon meer verschillend voedsel worden gegeten en was dit ook voedzamer. Dit is de volgens velen de reden voor de toename van de hersencapaciteit geweest;
Dankzij vuur konden onze voorouders zich beschermen tegen de gevaren van de oertijd. Dit zorgde er voor dat meer individuen bleven leven en zo konden zorgen voor nageslacht;
Vuur werd ook gebruikt tijdens de jacht, waardoor nu ook grotere dieren zoals op de afbeelding hierboven bejaagd konden worden.
Neanderthalers en Homo sapiens
Diversiteit door verspreiding
Door het succes van de Homo erectus kon de soort zich flink verspreiden over de wereld. Er zijn fossielen gevonden in onder andere Afrika, Indonesië en China. Maar ook de van de afstammelingen van deze voorouder zijn fossielen gevonden in Europa. Eén van deze afstammelingen is de Homo neanderthalensis, of ook wel de Neanderthaler. Dit waren de eerste mensachtigen die kleren droegen. Daarnaast waren ze zeer gespierd gebouwd en konden perfect overleven in de natuur. Ondanks hun succes stierven zij toch zo'n 40.000 jaar geleden uit. Wat hiervan de oorzaak is geweest wordt nog onderzocht. Het zou natuurlijk geweest kunnen zijn door een gebrek aan voedsel, maar een grote oorlog tussen verschillende soorten mensen kan niet worden uitgesloten.
Of toch niet..
De Neanderthaler is toch niet geheel uitgestorven. Dankzij de nieuwste technieken hebben we het DNA van verschillende mensachtigen in kaart gebracht. Hierdoor is nu bekend dat ons DNA voor zo'n 1,5 tot 3% uit het DNA van een Neanderthaler bestaat. Maar stammen wij nu af van de Neanderthalers? Nee dat niet, maar dit laat wel zien dat zij ooit kinderen hebben gehad, die hebben gezorgd voor meer nageslacht.
Bron: Quora
Overeenkomsten
De afbeelding hierboven laat mooi de overeenkomsten en verschillen zien met onder andere de Neanderthaler. Zoals je kunt zien zijn zij vrij gespierd en hebben meer haar. Daarentegen is de schedel vrijwel gelijk. Neanderthalers hadden een groot hersenvolume. Dit was nodig om te kunnen overleven in het wild. Wanneer je geen Google hebt om te kijken of je een plant kan eten of niet, zal je dit toch allemaal moeten onthouden. Ook hadden zij betere zintuigen dan wij nu en was het voor hen gemakkelijker een denkbeeldige kaart te maken van de omgeving. Al met al waren zij perfect ontwikkeld voor het overleven in de oertijd.
De Homo sapiens
Naast Neanderthalers was er nog een groep mensachtigen ontstaan vanuit de voorouder Homo erectus: de Homo sapiens. Deze voorloper van de moderne mens leerden gewassen te verbouwen en vee te houden. Op deze manier konden zij voldoende eten produceren om niet alleen zichzelf, maar ook de rest van de groep van eten te voorzien. Dit maakte het mogelijk dat andere leden van de groep zich gingen focussen op het ontwikkelen van bijvoorbeeld werktuigen, kleding en andere uitvindingen.
Bron: Caland Lyceum
De eerste landbouw
Doordat onze voorouders leerden om gewassen te verbouwen en vee te houden konden zij langer op één plek blijven. Dit zorgde voor de eerste nederzettingen en daarmee tevens het begin van de geschiedenis van de mens, zoals je deze zal leren bij geschiedenis. Op de afbeelding hierboven zie je een voorstelling hoe zo'n nederzetting er toen uitgezien kan hebben.
Oefenen 2
Oefeningen met Socrative
Hieronder vind je een link naar Socrative. Vul hier mijn achternaam in: RIETKERKEN
Het toetsje is slechts zeven vragen en geeft goed in zicht in hoe goed je de stof begrijpt. Als je merkt dat je het lastig vindt is hieronder een pagina met extra hulp.
Ja het valt niet mee al die namen van onze verre voorouders! Vind je het fijn om nog even een keer in een overzicht te hebben wie wanneer leefde? Kijk dan hieronder voor een visuele stamboom. Hoe je meer van memes en strips? Klik dan hier voor een getekend (Engels) overzicht van de evolutie van de mens, kort samen gevat in een strip.
Oke, maar hoe dan?
Het is belangrijk je te realiseren hoe evolutie precies werkt wanneer je de evolutie van de mens wilt begrijpen. Een nieuwe soort ontstaat wanneer twee individuen nageslacht krijgen met afwijkende genen, welke zich vervolgens weer voortplant. Wanneer de genen handig zijn zal dit afwijkende individu veel kinderen krijgen en ontstaat er een nieuwe soort. Wanneer deze genen toch minder handig zijn voor de tijd en plek waarin het individu leeft zal deze uitsterven en zullen andere individuen met handigere eigenschappen meer de kans krijgen om kinderen te krijgen.
Om het te versimpelen leg ik het bovenstaande uit aan de hand van een giraffe. Vroeger hadden giraffen nog niet zo'n lange nek als de giraffen van nu. Doordat alle giraffen dezelfde neklengte hadden aten zij van dezelfde struiken. De giraffen met de langste nekken hadden toegang tot meer bomen en struiken dan giraffen met een korte nek. Hierdoor was er meer voedsel voor hen, dan voor hun korte broertjes en zusjes. Daardoor hadden giraffen met een lange nek vaker de mogelijkheid om kinderen te krijgen en op te voeden dan giraffen met een korte nek. Zeker wanneer de blaadjes aan de struiken schaars werden, hadden de giraffen met lange nek toch nog voedsel en dus nageslacht. Hierdoor werd het gen voor een lange nek vaker doorgegeven aan de volgende generatie. dan voor een korte nek en zien we nu vooral giraffen met een lange nek.
Een belangrijk iets om je te bedenken in de evolutie is dat één enkel individu nooit evoluteert. Wij zijn geen Pokémon. Maar een groep individuen evolueerd langzaam over de tijd, omdat individuen met een handige eigenschap gemiddeld meer kinderen zullen krijgen.
Stukje over cultuur, doden begraven, taal.
3. Mensachtig en daar voorbij
Hoe nu verder?
Bron: Earth.com
Zijn we er nog nou nog niet?
Nee, evolutie staat nooit stil. Ondanks dat je denkt dat wij als mensen niet meer veranderen zijn er toch een aantal voorbeelden van evolutie in de afgelopen tijd en in de toekomst.
Cikkelcelziekte
Cikkelcelziekte is een ziekte die je kan erven van je ouders. Hierdoor kunnen je rode bloedcellen minder goed zuurstof afgeven en raken bloedvaten verstopt. Je zou dus denken dat deze ziekte snel zou verdwijnen. Echter in landen waar Malaria een probleem is, helpt het wanneer je drager bent van het cikkelcel-gen. Dit gen zorgt voor een kleine vervorming in rode bloedcellen, waardoor mensen met dit gen een grotere overlevingskans hebben. Wanneer je drager bent, maar niet aan de ziekte lijdt heb je een enkel gen en dus geen paar voor cikkelcel ziekte. Dit noem je heterozygoot. Op deze manier kan je de ziekte wel doorgeven wanneer je een kind krijgt, maar heb je de ziekte zelf niet.
Bron: GFC nieuws
De toekomst
Uit een enorm wereldwijd onderzoek is gebleken dat evolutie er voor zorgt dat wij mensen steeds langer kunnen leven. Over het algemeen is het zo dat aandoeningen welke genetisch zijn bepaald, die zorgen voor sterfte uit onze populatie verdwijnen.
Welke dingen er naast een langer leven nog meer veranderen over de jaren heen zal de tijd moeten leren en is een onwijs leuk onderwerp om een onderzoek naar te doen. Wellicht dat de invloed van het gebruik van onze telefoons over enkele generaties is terug te zien in onze groei, houding en ontwikkeling.
Rudimentaire organen
De mensenstaart
Zoals je net, hopelijk, geleerd hebt delen wij een gemeenschappelijke voor ouder met de apen. Deze voorouder had nog een staart, maar wij helaas niet meer. Doordat we ons evenwicht steeds beter konden bewaren en over de grond liepen is onze staart onnodig gebleken en langzaam verdwenen. Toch zien we nog een klein overblijfsel in ons lichaam. Het staartbeent aan de onderzijde van de wervelkolom zijn vier vergroeide wervels waaraan vroeger de staart bevestigd was. Een overblijfsel zoals dit noemen we een rudimentair orgaan.
Bron: Nemo Kennislink
Het wormvormig aanhangsel
Aan het einde van de dikke darm vind je in de ruime bocht naar dedunne darm de blinde darm. Hierin leven bacteriën die er voor zorgen dat het plantaardig voedsel goed verteerd kan worden. Onze voorouders aten ander voedsel dan wij en hadden meer van deze bacteriën nodig om hun, vaak rauwe, voedsel te kunnen verteren. Hierdoor was de blinde darm aanzienlijk langer. Een overblijfsel hiervan is het wormvormig aanhangsel. Deze is niet nodig om je eten te kunnen verteren, maar is toch overgebleven in het lichaam.
Bron: Catharina Ziekenhuis
4. Afsluiting
Toetsje en wat vond je er van?
Bronvermelding
Human Evolution. (z.d.). [Illustratie]. reddit.com. https://preview.redd.it/d6rqi9mwwvm01.jpg?blur=40&format=pjpg&auto=webp&s=e7e83d7ec5a46124da04575608b483b4510cb81f
Mind the graph. (z.d.). Primate tree of life [Illustratie]. blog.mindthegraph.com. https://blog.mindthegraph.com/wp-content/uploads/2016/02/primates_tree-e1455820573849-1110x600.png
Quora. (z.d.-a). Do monkeys have opposable thumbs? [Foto]. quora.com. https://qph.fs.quoracdn.net/main-qimg-afd1293132f9bd1a8a6ce7df1952c8c2
Quora. (z.d.-b). How do human and ape skulls compare to each other [Illustratie]. quora.com. https://qph.fs.quoracdn.net/main-qimg-57667724aafe84dc7222224599d6a633.webp
Shutterstock. (z.d.). [Kinderen spelend op tablet]. shutterstock.com. https://www.google.com/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Fwww.shutterstock.com%2Fsearch%2Fafrican%2Bchildren%2Btablet%3Fsection%3D1%26context_photo%3D120030211%26search_source%3Dbase_related_searches%26language%3Den&psig=AOvVaw3IXipE0_c6irCIeDXBkQQz&ust=1593531152983000&source=images&cd=vfe&ved=0CAIQjRxqFwoTCIifyaesp-oCFQAAAAAdAAAAABAZ
Het arrangement 13.4 Evolutie van de mens is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Auteur
Bart Rietkerken
Je moet eerst inloggen om feedback aan de auteur te kunnen geven.
Laatst gewijzigd
2020-06-30 14:18:01
Licentie
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Na het doornemen en oefenen met deze website weet je meer over mensapen en wat ze zo bijzonder maakt. Ook begrijp je waarin wij mensen verschillen van mensapen. Daarnaast ga je meer leren over andere soorten mensen die ook ooit hebben geleefd.
Na het doornemen en oefenen met deze website weet je meer over mensapen en wat ze zo bijzonder maakt. Ook begrijp je waarin wij mensen verschillen van mensapen. Daarnaast ga je meer leren over andere soorten mensen die ook ooit hebben geleefd.
