Digitale leeromgeving passend bij het thema erfelijkheid.
Niveau: VMBO KGT.
Leerjaar twee.
In de linkermenubalk kan je kiezen uit de verschillende onderdelen binnen dit thema
Het is wellicht leuk om eerst het filmpje te bekijken.
Kijk eerst dit filmpje.
Ben jij mijn vader wel? Bekijk deze video.
Genotype
Genotype en erfelijkheid
Als je rond kijkt in je eigen klas dan zie je dat iedereen er anders uit ziet, en niemand het zelfde is. Tenzij er een eeneïge tweeling in je klas zit.
Hoe komt dit nou?
Tijdens je eigen bevruchting kwam er 50% van al je erfelijke eigenschappen mee met de zaadcel van je vader en 50% met de eicel van je moeder. Op dat moment kwam je genotype tot stand.
Het genotype bevat informatie voor alle erfelijke eigenschappen van een organisme.
Normaal liggen de chromosomen als lange dunne strengen in een lichaamscel wat niet te zien is onder een microscoop. Maar als een cel zich voorbereidt om te gaan delen dan worden de chromosomen korter en dikker en zijn ze te zien.
Zie afbeelding.
Chromosomen komen in paren voor, je hebt 46 chromosomen en dat is dus 23 paar chromosomen in iedere lichaamscel met een kern.
Fenotype
Fenotype
Het fenotype zijn alle zichtbare eigenschappen van een organisme.
Het fenotype komt tot stand door het genotype en invloeden vanuit het milieu.
Je eigen haarkleur is bepaald door het genotype, maar als je, je haar verft dan is dit geen erfelijke eigenschap. In de zomer kan je huid bruiner worden door de zon maar de bruine tint wordt ook weer lichter na verloop van tijd. Dit komt omdat in je chromosomen de erfelijke informatie ligt van een lichte huidskleur. Invloeden van het milieu zijn bijvoorbeeld je eigen intresses, ouders, vrienden en weersinvloeden.
Zie onderstaande afbeelding.
Börger, B. (z.d.). Fenotype.
chromosomen
Chromosomen
Ieder mens heeft duizende erfelijke eigenschappen op de chromosomen liggen. Ieder chromosoom bevat dan ook weer de informatie voor een groot aantal eigenschappen.
Op de chromosomen liggen weer genen en één gen bevat de informatie voor één erfelijke eigenschap.
Een gen kan aan of uit staan, als het gen voor een eigenschap aan staat dan maakt deze lichaamscel een bepaald eiwit.
Dus als in de cellen van je oog het gen voor blauwe oogkleur aan staat dan maken deze cellen het oogkleur eitwit blauw en en krijg je dus blauwe ogen.
Een gen kan ook erg of weinig actief zijn, een gen dat erg actief is maakt veel eiwit aan denk aan spiereitwitten. Een persoon die heel veel sport krijgt stevigere spieren en dit zie je dan ook aan die persoon.
In het het filmpje wat je kan bekijken worden twee termen gebruikt namelijk homozygoot en heterozygoot.
Homo = gelijk en hier bedoelen ze gelijke genenparen.
Hetero = ongelijke en hier bedoelen ze ongelijke genenparen.
Bekijk het filmpje maar, tip maak tijdens het kijken van het filmpje voor jezelf aantekeningen.
Chromosomen en genen.
Celdeling van lichaamscellen.
Celdeling
Vanaf de bevruchting vindt er celdeling plaats en ook tijdens je verdere leven vindt er iedere seconden tal van celdelingen plaats.
Als organismen groeien dan groeien de cellen niet maar er vindt celdeling plaats. En als je, je knie schaaft dan delen cellen ook omdit weer te repareren.
En cellen delen om oude en dode cellen te vervangen, een enkele cel deelt en maakt zo twee nieuwe cellen. Als die twee cellen delen dan ontstaan er vier nieuwe cellen en zo gaat het maar door in het menselijk lichaam deelt er per dag wel een biljoen keer een cel.
Bekijk de onderstaande kennisclip.
Variatie in genotypen
Gelijke en ongelijke genenparen
De haarvorm is een erfelijke eigenschap en die eigenschap ligt op een genenpaar dat in elke lichaamscel voorkomt. Want zoals je geleerd hebt je krijgt een chromosoom van je moeder en een chromosoom van je vader met op de genen dezelfde erfelijke informatie.
De haarvorm is niet bij iedereen gelijk de een heeft krullen en de ander steil haar, de informatie hiervoor ligt dus op de genen.
Het genenpaar kan uit twee dezelfde genen bestaan je hebt dus bijvoorbeeld twee genen voor krullend haar.
Maar een genenpaar kan ook uit twee ongelijke genen bestaan dan heb je het gen voor steil haar en het gen voor krullend haar. Het is alleen zo dat er maar één gen aanstaat of tot expressie komt.
Gelijke genen noemen we homozygoot, homo = gelijk.
Ongelijke genen noemen we heterozygoot, hetero = ongelijk.
Hoe ontstaat de variatie in genotypen
Bij de vorming van de geslachtscellen komt van ieder chromosomen paar er maar één in de geslachtscel terecht. Hierdoor heeft iedere geslachtscel zijn eigen genotype en als 2 geslachtscellen samensmelten dan ontstaat er een organisme met een geheel nieuw genotype.
Kijk maar naar de onderstaande tekening: een lichaamscel van een vrouw bevat hier 3 ongelijke genenparen en steeds komt er van een gen maar 1 in een eicel terecht. Er ontstaat dus variatie. En wij mensen hebben duizenden verschillende genen in één celkern liggen. Dit geldt ook voor de zaadcel van de man.
Dus als een eicel en zaadcel samensmelten ontstaat er weer een unieke combinatie aan genen.
Mutatie
Mutaties
Je hebt nu geleerd dat het DNA de informatie bevat voor al je erfelijke eigenschappen. Maar je DNA kan beschadigt raken, dit kan gebeuren bij de celdeling.
Als de informatie van één of meerder eigenschappen plotseling veranderd dan noemen we dit een mutatie (gemuteerd = veranderd).
Als deze verandering ook zichtbaar wordt bij een oragnisme in het fenotype dan noemen we dit een mutant. Denk hierbij aan een albino.
Mutagene invloeden.
Door de volgende invloeden van buitenaf kunnen mutaties in je lichaam ontstaan.
Asbeststof
UV-straling
Sigarettenrook
Röntgen- en radioactieve straling
Deze mutagene invloeden kunnen kankerverwekkend zijn.
Kanker
Als er in je lichaam een mutatie plaats vindt die de celdeling regelen dan kan een cel zich ongeremd gaan en blijven delen.
Er ontstaat dan een gezwel en een gezwel kan goedaardig maar ook kwaadaardig zijn.
De kankercellen uit een gezwel kunnen op een gegeven moment ook in het bloed terecht komen en zo verspreid raken over je lichaam.
Zie afbeelding hieronder: ontstaan van huidkanker.
Het arrangement Erfelijkheid is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Auteur
Carina van der Linden
Je moet eerst inloggen om feedback aan de auteur te kunnen geven.
Laatst gewijzigd
2020-05-07 09:53:19
Licentie
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
Oefeningen en toetsen
oefenen vragen erfelijkheid
erfelijkheid.
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat
alle
informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen
punten,
etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
