Ai Weiwei fotografeert eigen werk, Colored Vases, in Londen. Beeld reuters
Geef toe, het is een interessante, zelfs hoogst relevante vraag. Niet dat er een pasklaar antwoord op bestaat. Maar dat maakt het natuurlijk juist zo interessant! Kunst kan wakker schudden. Een spiegel voorhouden. Confronteren. Een deel van de kunstenaars heeft met zijn werk een esthetisch doel of wil vermaak bieden. Andere kunstenaars zetten hun werk in om de barricades op te gaan en mensen aan te sporen hun houding of manier van handelen te veranderen. Je mag deze quest ook met z'n tweeen maken. Veel plezier!
Begeleiding Heb je een vraag, ik help je graag!
How to protest?
HOW TO PROTEST
In FEEST kraakt een onaangepaste familie het Maaspodium. In de jaren zeventig werden er veel panden in Nederland gekraakt. Volgens Wikipedia is kraken “het zonder toestemming van de eigenaar in gebruik nemen van een onroerende zaak (een terrein, gebouw of ruimte)”. Naast kraken zijn er meer vormen van verzet, waarmee je kunt laten zien dat je het ergens helemaal niet mee eens bent. We zetten er een paar voor je op een rij.
Zwijgen is goud
Hoewel verzet vaak bestaat uit marsen met spandoeken, leuzen en een hoop boegeroep, lieten studenten aan de University of California in 2011 zien dat het ook anders kan. Als reactie op een filmpje dat uitlekte van een agent die een groep geweldloze Occupy’ende studenten aanviel met een bus pepperspray in het gezicht, protesteerden duizenden studenten zwijgend en starend tegen de kanselier van de universiteit.
Een andere vorm van het zwijgprotest is de stille tocht. Hierbij wordt naast woede vaak uiting gegeven aan rouw. De meest beroemde stille tocht is de Witte Mars, op het hoogtepunt van de zaak Dutroux in 1996. In Brussel kwamen hier 300.000 mensen op af.
Verspillingsprotest
Wanneer boeren vinden dat ze te weinig betaald krijgen voor hun producten, kan dat soms tot enorme verspillingen leiden. Zo hebben bijna 2.000 boze melkboeren eens geprotesteerd in Brussel tegen de lage melkprijzen. De melkveehouders loosden zo’n 15.000 liter melk tegen de gevel van een gebouw van de Europese Unie waar de parlementsleden vergaderden en ze bespoten de politiemacht met melk.
Creatief verzet
Wat als je in een land woont waar verzet tegen de regering verboden is? Dan protesteer je niet zelf, maar laat je het je knuffelbeer of legopoppetje doen. Zo gebeurde het in 2011 en 2012 in Rusland dat de inwoners hun speelgoed inzetten tegen de regering. Dat zorgde voor bijzondere beelden.
Social media als platform
Facebook en Twitter zijn media waarmee je enorm veel mensen kan bereiken en dus heel handig om in te zetten wanneer je je ergens tegen wilt verzetten of wilt laten zien dat je ergens voor staat. In 2009 braken er in Iran heftige demonstraties uit tegen de ongeregeldheden tijdens de presidentsverkiezingen. Twitteraars steunden deze ‘groene revolutie’ door hun profielfoto groen te maken. Om hun steun te betuigen aan de LGBT gemeenschap (lesbian, gay, bisexual, transgender) kleurden Facebookleden hun profielfoto in regenboogkleuren. En toen er in 2015 een terroristische aanslag plaatsvond op het hoofdkantoor van het satirische weekblad Charlie Hebdo in Parijs, reageerden mensen door de leus ‘Je Suis Charlie’ te delen op social media.
De kracht van één man
Een geslaagde protestactie behoeft niet per se een mensenmassa. Het kan ook best in je eentje. Zo gebeurde het tijdens de Chinese studentenprotesten van 1989 dat één man een colonne tanks van het Chinese leger halt toeriep. Onbevreesd gaat hij voor de tanks staan en weet ze minutenlang tegen te houden.
Dansen tegen de autoriteit
In juli 2018 werd een Iraans meisje gearresteerd door de Iraanse politiemacht vanwege de dansfilmpjes die ze plaatste op haar Instagramaccount. Op de filmpjes is ze dansend zonder hoofddoek te zien, iets dat in Iran verboden is. Als protestreactie plaatsten tientallen vrouwen dansvideo’s op social media.
Het is niet de eerste keer dat Iraanse burgers worden opgepakt vanwege hun online activiteiten. Twee jaar geleden werden acht modellen opgepakt omdat zij zonder hoofddoek op Instagram verschenen. In 2014 werd een groep tieners gearresteerd en veroordeeld tot voorwaardelijke celstraffen en zweepslagen vanwege een videoclip die ze maakten op het nummer ‘Happy’ van Pharrell Williams.
Goed vastgeketend
Vooral milieuactivisten maken gebruik van het keten-jezelf-vast-verzet. Ze ketenen zich vast aan bomen, treinrails, olietankers, elektriciteitscentrales en meer. Zo ketenden Greenpeace activisten zich vast aan muren en deuren tijdens een protest tegen de European Business Summit in Brussel. Greenpeace wil dat Europese bedrijven meer initiatieven voor klimaatverandering ondersteunen.
Demonstreren
Het blijft één van de meest populaire vormen van verzet: demonstreren. Niets dat woede zo goed uitdrukt als een massa mensen die een plein, park of gebouw bezet met spandoeken en indrukwekkende boodschappen. Eén van de grootste demonstraties ooit vond plaats in Rome op 15 februari 2003. Meer dan drie miljoen mensen kwamen samen om te protesteren tegen de Amerikaanse invasie in Irak. In meer dan 600 steden wereldwijd gingen die dag tientallen miljoenen mensen de straat op. Helaas werden de plannen onverminderd doorgezet.
En zo zijn er natuurlijk nog veel meer voorbeelden van verzet te bedenken. Hoe zou jij te werk gaan als je je ergens tegen zou willen verzetten?
Controversiële kunst
Van plasseks tot Madonna aan een kruis.
Vanaf de negentiende eeuw zijn kunstenaars niet alleen op zoek naar de grenzen, ze rekken die op en gaan er dwars doorheen. Daarmee komt wat kunstenaars doen op gespannen voet te staan met de heersende waarden en normen, vooral wanneer kunstenaars de publieke ruimte en de publiciteit zoeken.
Bloot Omdat normen verschuiven is wat eerst niet door de beugel kon, binnen de kortste tijd geaccepteerd: in 1967 sprak heel Nederland er schande van: kunstenares Phil Bloom liep in het VPRO-programma HOEPLA achteloos door het beeld, praktisch naakt. In een volgende aflevering zat ze in een stoel met een krant. En toen ze die liet zakken, bleek ze weer niets aan te hebben. In 1967 was de eerste blote vrouw op tv te zien en het haalde de internationale pers en er werden kamervragen gesteld.
Onrust en onlustgevoelens Volgens de Amerikaanse schrijfster Susan Sontag (‘Against interpretation’) voelen veel mensen zich ongemakkelijk bij kunst, omdat het hen raakt op een manier waarvoor ze geen verklaring hebben. De natuurlijke reactie is defensief, toeschouwers lopen weg tijdens de voorstelling, museumbezoekers zoeken een zaal met meer vertrouwde kunst op en gaan op zoek naar een interpretatie die de onrust en onlustgevoelens binnen acceptabele grenzen brengt.
Aantrekkingskracht Veel kunstenaars houden zich bezig met de vraag waarom hun werk mensen zo raakt. De Britse kunstenaar Damien Hirst, vooral bekend van zijn kunstwerken waarbij hij dieren op sterk water zette: 'Het treurige van mijn doorgesneden koeien op sterk water is dat ze meer persoonlijkheid hebben dan de koeien die vrij in de wei lopen. Daardoor raken mensen geïrriteerd.' 'Als ik echt taboedoorbrekend zou willen zijn, zou ik waarschijnlijk veel heftiger werk maken', verklaarde de fotograaf Serrano, wiens foto van een vrouw die in de mond van een man urineert, gebruikt is als affiche voor het Groninger Museum, grote opschudding veroorzaakte. 'Ik probeer mooie kunst te maken, die onderhoudend is, maar ook educatief en informerend, met het risico dat kijkers zich er onbehaaglijk door voelen. Mijn werk moet mensen laten denken. Ze mogen het best vreselijk vinden, als ze maar reageren.'
Geen doel maar middel Kunstenaars die 'op het randje' opereren hebben vaak een moreel alibi: de schok is niet het doel maar een middel. Ze maken gebruik van shockerend materiaal of schokkende beelden, maar ze geven tegelijkertijd waarachtig inzicht in de met taboes beladen onderwerpen. Het is 'gruwelkunst' die in het verlengde ligt van de negentiende-eeuwse freakshow, de horrorfilm en de 'ondeugende' plaatjesboeken. Het is kunst die inspeelt op onbewuste angsten en verlangens. Verontrustende kunst die de àndere kant van het leven toont, de kant waar mensen liever niet te veel aan denken. Het verlangen om het verbodene te tonen is waarschijnlijk al zo oud als de mensheid. Vroeger kon dit voor een kunstenaar een hachelijke onderneming zijn, waar gevangenisstraffen tegenover stonden, of ten minste het verliezen van de opdrachtgevers. Omdat kunstenaars tegenwoordig onafhankelijker opereren worden hen steeds minder grenzen opgelegd. Het kan dan zomaar gebeuren dat je als argeloze museumbezoeker een kunstwerk tegenkomt dat voor jouw gevoel een grens overschrijdt.
Publieke rel De vrijheid van de kunstenaar is niet zonder slag of stoot ontstaan. In de loop van de geschiedenis is het vaak gebeurd dat een kunstuiting voor grote consternatie, of zelfs een rel, zorgde. De eerste echte publieke rel over een kunstwerk is waarschijnlijk die rond de Olympia van Manet in 1865. Manet was zeker niet de eerste die een schilderij van een naakte vrouw exposeerde. Het was ook niet het naakt op zich dat de commotie bij het publiek veroorzaakte, maar de blik van het model in combinatie met de entourage. Manet had een blote vrouw (een prostituee, in de ogen van de kijker) geschilderd en niet een naakt model in de academische traditie, waarbij naakten meestal godinnen voorstelden die op het schilderij een bovenaardse, verheven rol hadden, ontdaan van erotische lading. Ook de kenners en de kunstwereld wonden zich op over Manet’s schilderij: het was geschilderd in grove penseelstreken, en dat was niet de mode in die tijd. Manet schilderde de Olympia in het zelfde jaar als het Déjeuner sur l’Herbe. Op dit schilderij was zelfs zomaar een naakt persoon geschilderd, zonder enige verwijzing naar een mythologisch verhaal of een allegorischebetekenis. Aanvankelijk wilde men Déjeuner sur l’Herbe’ niet tentoonstellen maar toen dat eenmaal toch gebeurde was het schandaal even groot. Manet kon het zich veroorloven, hij was rijk en hoefde niet te leven van zijn kunst. De man in de straat heeft nauwelijks weet gehad van de commotie over Manets werk. Ten eerste waren die niet geïnteresseerd in kunst en er ware geen media die nieuws onder de aandacht van een groot publiek brachten.
Controverses Ook nieuwe muziekstromingen hebben controverses gebracht. Toen de jazzmuziek opkwam werd dit door velen bestempeld als duivelse muziek, die een slechte invloed had op de jongeren die er naar luisterden. Ook de eerste popmuziek werd op deze manier ontvangen. Vooral ná de Tweede Wereldoorlog lijkt het wel of iedere verandering of vernieuwing in de kunst controversieel is en het protest, de roep om censuur en soms agressieve reacties er bij horen. De voorbeelden zijn talrijk: Rock ’n roll – ‘beatmuziek’- punk – rap. Abstract expressionisme, pop-art, post moderne kitsch (Jeff Koons) - Sensations, Le Sacre du Printemps –Ballets Russes, West Side Story, Der Stellvertreter, Troilus en Cressida, Het vuil, de stad en de dood, Madonna. Kunst maakt emoties los. Is dat niet een belangrijke taak van kunst?
DAG OPDRACHT
OPDRACHT
Je doet een artistiek onderzoek naar activistische kunst en maakt voor dit onderzoek je eigen activistische kunstwerk.
TIJD
8 uur (op school)
INHOUD
- leerlingen werken in groepen!
- leerlingen kiezen een kunstenaar/kunstwerk/kunstvorm op basis van hun fascinatie
- leerlingen bereiden een artistiek onderzoek voor. (hierin moeten ze stapsgewijs worden meegenomen)
- leerlingen maken een korte pitch (max 2. minuten).
opmerkingen:
De theorieles is een voorbereiding op deze opdracht!
de thuisopdracht: een verwerking van het artistiek onderzoek en reflectie!
VORM
Jullie eigen activistische kunstwerk.
BEOORDELING
Kijk voor de beoordelingscriteria naar de rubric. Doe dit voor je je werk inlevert!
INLEVEREN
Individueel inleveren via Classroom
WONDERWALL
Kies een afbeelding waar je graag meer over wilt weten!
“Ik maak geen kunst, ik ontwerp discussies.” – Tinkebell
Kunst als maatschappelijke spiegel. Soms kunnen ideeën niet met woorden overgebracht worden, of komen ze simpelweg beter over in beeld of geluid. Denk hierbij aan het belang van protestliederen. Kunstenaars bevragen ontwikkelingen in de samenleving door ze in een andere, creatieve context weer te geven. Ze lichten iets uit, trekken het door tot in het absurde of spelen juist in op ons gevoel. Het bekendste Nederlandse voorbeeld is Tinkebell, die haar kat tot handtas maakte. Wat je er ook van vindt, ze bevraagt hiermee onze omgang met dieren en het verschil tussen huisdieren en de bio-industrie.
Hoort een kunstenaar ook een activist te zijn? Is het maken activistische kunst een belangrijke taak of een pseudo-activiteit in de marge van de echte politiek?
De vraag of kunst geëngageerd kan of moet zijn, komt in de geschiedenis regelmatig aan bod. Kunst heeft ontegensprekelijk invloed op de maatschappij waarin we leven. Sinds het ontstaan van de Provo beweging heeft de kunstenaar zich nadrukkelijk gemanifesteerd op een terrein dat oorspronkelijk niet geacht werd het zijne te zijn: de sociale en politieke wereld. In bepaalde opzichten werd kunst zelfs een machtig wapen tegen de kleinburgerlijkheid van het volk: kunst als motor van nieuwe maatschappelijke ontwikkelingen en kunst als tegenkracht voor culturele afbraakpolitiek.
Zowel activisme als kunst ontstaan uit een diepe onvrede over de status quo. Of ze dienen op z'n minst als commentaar daarop. Van hieruit begint een zoektocht naar manieren om burgerlijke ongehoorzaamheid tot de uiterste grenzen te verkennen. In beide gevallen speelt creativiteit een cruciale rol, met de publieke ruimte als onvermijdelijke arena.
Het is opvallend hoeveel tentoonstellingen en programma’s er de laatste tijd gewijd zijn aan het thema kunst en activisme. Dat de samenleving zich roert en steeds verder polariseert is duidelijk. Ook in de kunst duikt steeds meer het gevoel op dat er iets moet gebeuren.
Architectuur
FREEDOM TOWER
WORLD TRADE CENTER MASTER PLAN
New York, New York, USA
DESCRIPTION
In 2002, the Lower Manhattan Development Corporation (LMDC) announced a competition for a master plan to develop the 16 acres in Lower Manhattan destroyed by the terrorist attack of 9/11. Studio Libeskind’s design, “Memory Foundations,” won the commission.
In designing the master site plan, Daniel Libeskind worked closely with all the stakeholders, knowing that it was fundamental to balance the memory of the tragedy with the need to foster a vibrant and working neighborhood. In the end, he devoted half of the 16-acre site to public space, defined by the Memorial and the Memorial Museum, while also setting aside locations for sustainable, high-tech office towers, re-connecting the historic street-grid, reinvigorating the streetscape with above-ground retail, reshaping the underground transit concourses and even finding room for two major new public facilities: an iconic new transportation station and a performing arts center.
De academie het Bauhaus streefde op subtiele manier een betere wereld na. Binnen deze opleiding werd bewust gezocht naar architectuur en kunst die een maatschappelijke impact had. In 1919 richtte Walter Gropius de school op in Weimar. Ze ontwierpen er gebouwen, meubels en gebruiksvoorwerpen.
Het uitgangspunt van Bauhaus was dat een betere omgeving tot betere mensen en uiteindelijk een betere maatschappij zou leiden. Dit vertaalden ze naar rust in de gebruikte kleuren en vormen, strakke, eenvoudige lijnen en functionaliteit. Rust in huis is rust in het hoofd, is rust in de maatschappij.
Deze filosofische benadering van kunst was niet nieuw. Ook in de periode van de renaissance was er een duidelijk streven naar orde en regelmaat. De gulde snede werd gebruikt om tot een ideale verhouding tussen hoogte en breedte te komen. Renaissance betekent ‘wedergeboorte’ en greep op haar beurt terug op de klassieke oudheid waar geometrische vormen en rust ook de regel vormden.
Beeldende kunst en vormgeving
Muurschildering van vakantievierende Australische premier overschilderd
Een kritische muurschildering van de Australische premier Morrison in een hawaïshirt is alweer verdwenen. Kunstenaar Scott Marsh maakte het werk 23 december 2019, nadat er in Australië veel kritiek was gekomen op Morrisons besluit om op Hawaï vakantie te vieren terwijl zijn land kampt met bosbranden.
Op de mural was Morrison afgebeeld met cocktail, bloemenkrans en kerstmuts, voor een achtergrond van vuur. "Merry crisis", zei hij tegen de kijkers.
Nativity scenes take on a number of appearances, from wooden figurines to plastic light-up props found in the front yards of houses, they come in all shapes and sizes. Just in time for Christmas, Banksy offered up his own rendition of Jesus’ birth. Titled Scar of Bethlehem, Banksy’s version is quite unlike most nativity scenes you’ll see today.
In Scar of Bethlehem, Mary and Joseph look down at the baby Jesus, as the story goes, flanked by a donkey and cow. The subdued colours of their robes are juxtaposed against a grey cement wall that makes up the backdrop. There, you find the most usual and poignant portion of the scene: the Star of Bethlehem appears to be made from a bullet hole. Faded graffiti tags reading ‘love’ and ‘paix,’ French for peace, adorn the base of the walls.
The work was unveiled just a few days before Christmas at the Walled Off Hotel in Bethlehem. Opened just two years ago, the hotel, which Banksy contributed to, sits just across the street from a portion of the controversial wall that separates Israelis and Palestinians. Banksy’s touch is easily found in the hotel – his work hangs in various parts of the hotel and one room, known as ‘Banksy’s Room,’ features a painting hung over the bed of an Israeli and a Palestinian having a pillow fight.
As is usual with Banksy’s works, Scar of Bethlehem is packed with meaning. ‘It is a great way to bring up the story of Bethlehem, the Christmas story, in a different way,’ says Wissam Salsaa, manager of the hotel, in The Guardian. The work will ‘make people think more,’ he continues. The wall was begun nearly 20 years ago in 2002 when violence hit a fever pitch. Mostly in the West Bank, the wall was built by Israelis. The barrier, large walls in some places and fences in others, was erected for protection, according to Israelis in favour of the wall, during the Palestinian uprising, but those in opposition, particularly Palestinians, believe the barrier keeps them away Jerusalem. ‘Banksy is trying to be a voice for those that cannot speak,’ Salsaa says of the new work, though, ‘creating a new model of resistance through art.’
Now, the hotel, which has been said to have ‘the worst view in the world,’ has a new item for visitors to mull over. Banksy posted the new artwork to his Instagram account on December 21st, calling it ‘a modified nativity set.’ The work has received mixed reviews from those who find Scar of Bethlehem to be a clever take on the traditional scene and those who disagree with it for various reasons. Then again, would it be a Banksy without a little controversy?
However you see it, with the nativity, says Salsaa, ‘Banksy has his own contribution to Christmas.’
Banksy: boodschap op straat
Onder de pseudoniem Banksy werd deze kunstenaar wereldberoemd met politiek geladen graffitiwerken. Sinds de jaren 90 duiken zijn werken op in Europa en Amerika. Maar ook in Gaza, waar hij bijvoorbeeld de muur tussen Palestijns en Israëlisch gebied beschilderde. Terugkerende thema’s in zijn werk zijn pacifisme, anti-kapitalisme, tegen de gevestigde orde in gaan en de roep voor vrijheid. De website Uk.Complex waagde zich er aan een top 50 van het werk van Banksy te maken. Met op nummer 1: Flower Thrower.
De politieke muurschildering is niet nieuw. Aan het begin van de 20ste eeuw was er al sprake van een sterk politiek geladen vorm van street art: muralisme. In Mexico beeldden kunstenaars ten tijde van de Mexicaanse revolutie het leven en de sociale conflicten van het Mexicaanse volk uit. Diego Rivera is 1 van de bekendste en zeer actieve muralist. Zijn vriend Trotsky zei hier over: “Rivera's muurschilderingen zijn niet slechts uitingen van passieve beschouwing, maar een levend onderdeel van de klassenstrijd."
Graffiti betekent ‘ingekraste tekening’. Neanderthalers, de oude Grieken, de Vikingen – ze deden allemaal aan graffiti. Sommige ingekraste boodschappen zijn nog altijd te bewonderen. En net als bij de hedendaagse ‘tags’ was de politieke boodschap meestal beperkt tot: ik was hier.
ANDERE VOORBEELDEN VAN 'PROTEST' BEELDENDE KUNST
Harmen de Hoop is a visual artist who makes anonymous and illegal interventions in public space. He works on the notion of ‘place’ in the contemporary city, the behaviour of individuals or groups, and the conflicts of interests in public space. He addresses the passer-by without using the existing language of the art world. His interventions are made by re-contextualizing existing signs or objects, adding them to a location in an unexpected way and by doing so questioning ‘normality’. The work is often about the functionality of materials and objects, or about rules and regulations and the way people behave in the public domain. With this he tries to let people look at themselves in a different way, often with a sense of humor. Before he makes a work he visits and photographs an unlimited number of locations in a chosen city until he finds the right site for his intervention. From 1998 onwards the majority of his works consist of carefully planned actions in public space. As with his interventions he confronts an unprepared public with actions that comment on social, political and philosophical issues.
Minder subtiel was het werk van de Duitse kunstenaar Joseph Beuys (1921-1986). In een toespraak uit 1985 vat hij zijn controversiële beeldende werk en vele performances zelf samen als “homeopathische therapie: de kunstpil”, waarmee de wonden van een samenleving kunnen worden blootgelegd én behandeld. (Bron)
Een beroemd voorbeeld van een performance (zelf noemde hij het Aktionen) is ‘Coyote: I Like America and America Likes Me’ uit 1974. Beuys sloot zichzelf 3 dagen lang samen met een wilde coyote op in een galerie in New York. Gedurende deze 3 dagen leerden ze samen te leven. De Aktion was en een protest tegen de Amerikaanse oorlog in Vietnam, maar ook een hoopvolle boodschap dat vrede mogelijk is.
Hedendaagse kunstenaars die actie voeren met hun kunst zijn bijvoorbeeld Philipp Ruch (1981), Tania Bruguera (1968) en Jonas Staal.
• Ruch richtte in 2008 het Zentrum für politische Schönheit op. Onder de naam ‘Die Toten kommen’, vroeg dit collectief aandacht voor vluchtelingen, door aan de grens van Europa overleden vluchtelingen te herbegraven in het hart van Berlijn.
• Ook de Cubaansae Bruguera houdt zich bezig met vluchtelingen. met haar langdurige project 'Immigrant Movement International' onderzoekt ze facetten van immigratie, zoals ze in deze video uitlegt.
• Beeldend kunstenaar Staal (1981) vermengt kunst en politiek. Zijn meest bekende actie is ‘De Geert Wilders werken’, waarbij hij in 2005 herdenkingsmonumenten voor deze politicus in de openbare ruimte plaatste.
Dans
Dansen als protest tegen de arrestatie van Iraanse tiener
09/07/2018 Bron: BBC, The Guardian
Iraanse jongeren delen massaal filmpjes van zichzelf waarin ze aan het dansen zijn, als steun voor een Iraanse tiener die om dezelfde reden werd gearresteerd.
De 19-jarige Maedeh Hojabri danst graag, en deelt die video’s met haar duizenden volgers op sociale media via verschillende accounts. De filmpjes werden opgenomen bij haar thuis in Teheran. Meestal draagt ze geen hoofddoek, ook al is die in Iran verplicht wanneer vrouwen in het openbaar verschijnen. Bovendien mogen vrouwen in Iran niet dansen in het bijzijn van mannen die geen naaste familie van hen zijn.
De Iraanse regering is dan ook geen fan van de dansfilmpjes: de tiener werd vrijdag opgepakt voor een inbreuk op de openbare kuisheid. De staatszender zond vrijdag haar gedwongen bekentenis uit. ‘Ik deed het niet om aandacht te trekken. Ik heb deze video’s gemaakt voor mijn volgers, maar wilde hen niet aanmoedigen om hetzelfde te doen’, aldus Hojabri, wier gezicht werd geblurd.
Hojabri zou overigens niet de enige danser zijn die de voorbije weken werd gearresteerd. De arrestaties lokken heel wat protest uit: op sociale media worden de dansfilmpjes van Hojabri massaal gedeeld om haar te steunen. Heel wat jongeren maken ook zelf video’s waarin ze aan het dansen zijn, vergezeld van de hashtag #dancing_isn’t_a_crime.
‘Als je eenieder ter wereld vertelt dat hier tienermeisjes worden gearresteerd omdat ze gelukkig zijn en dansen, en worden beschuldigd van het verspreiden van onzedelijkheden, terwijl kinderverkrachters en anderen vrij rondlopen, zullen ze in lachen uitbarsten. Het is gewoon niet te geloven’, schrijft blogger en activist Hossein Ronaghi.
Niet de eerste keer
Vorige zomer werden ook al zes Iraanse jongeren gearresteerd omdat ze anderen enkele ‘westerse’ dansen hadden aangeleerd, waaronder zumba. In 2014 werden ook drie jongens en drie meisjes gearresteerd omdat ze Pharrel Williams’ megahit ‘Happy’ hadden geplaybackt en de video hadden verspreid via Youtube. Zij werden veroordeeld tot een celstraf van een jaar en negentig zweepslagen.
Gevreesd wordt dat de autoriteiten Instagram in de nabije toekomst zullen verbieden. De inhoud van Facebook en Twitter wordt bijvoorbeeld al sterk gefilterd.
Niet schreeuwen, vechten of vernielen, maar dansen of raven als protest
Wat is de macht van de dansende massa? Kunstenaar Bogomir Doringer weet alles over de rave als protestvorm.
Haroon Ali16 oktober 2018 VOLKSKRANT
Bogomir Doringer: ‘De non-verbale communicatie van dansen zorgt dat je close kunt worden met iemand buiten je comfortzone.’
Voor de hoge zuilen van het Georgische parlement in Tbilisi staat een kolkende massa, in een walm van roze rook, waar vlaggen en neonlichtjes doorheen prikken. Duizenden jongeren protesteren – niet door te schreeuwen, te vechten of te vernielen, maar door vreedzaam te dansen. Een dag eerder, in mei van dit jaar, was de oproerpolitie Bassiani en Café Gallery binnen gevallen. Deze twee clubs staan bekend als liberale, homovriendelijke bolwerken in het conservatieve, streng christelijke Georgië. Feestgangers werden in het pikkedonker overdonderd door tientallen mannen met machinegeweren. Volgens de autoriteiten was het een actie tegen drugshandel, maar de actievoerders zagen het als een aanval op hun vrijheid, in een land waar je jaren de bak ingaat voor één pil of joint, en waar lhbt’ers geregeld in het nauw worden gedreven.
De indrukwekkende beelden gingen de wereld over en zetten de clubs in Tbilisi op de kaart als een broeinest van progressieven in Oost-Europa. Het was de aanleiding om donderdag tijdens Amsterdam Dance Event een bijeenkomst te organiseren over dancefeesten (ook wel raves) als protestvorm, gecureerd door de Servische kunstenaar Bogomir Doringer, die vanuit Amsterdam al jaren de clubcultuur bestudeert, en Arad Inbar, danser bij gezelschap ICK Amsterdam (en geboren in Israël). De hoofdvraag van de bijeenkomst is: waar dans je voor en hoe gebruik je je lichaam? De treffende titel Body in Revolt (Lichaam in opstand) is geleend van dansgezelschap ICK.
Samen één
Raves worden vaak gezien als oppervlakkig, alsof het alleen draait om extase (en drugs). ‘Al sinds mensenheugenis gebruiken we ons lichaam om frustraties van ons af te schudden’, zegt curator Doringer (35). ‘Het kan een catharsis zijn. Maar dansende massa’s – van dionysische rituelen in het Romeinse Rijk tot politiek getinte festivals als Woodstock – zenden tevens een duidelijk signaal naar de gevestigde orde: wij hebben ook macht.’ Natuurlijk zijn er veel commerciële feesten waarbij het draait om een beroemde dj, die op een voetstuk wordt uitgelicht om door duizenden te worden vereerd. Maar de buitenrave in Tbilisi had urgentie, zegt Doringer (die geregeld naar Georgië afreist). ‘Zonder iets te zeggen liet deze massa zien: wij zijn één en niemand kan ons verdelen.’
Het doet Doringer denken aan zijn jeugd in Belgrado, toen de Navo in 1999 delen van de stad bombardeerde (tijdens de oorlog in het voormalige Joegoslavië). ‘Dat was heel intens. Toen ik de sirenes en gevechtsvliegtuigen hoorde, vluchtte ik naar de toenmalige technoclub Industrija, omdat ik wist dat al mijn vrienden daar zouden zijn. We maakten grapjes over onze naderende dood en dansten onze angst weg. Als er iets zou gebeuren, waren we tenminste samen.’
Communicatie van dans
Tijdens zijn tienerjaren hadden raves altijd een politieke lading. ‘Ik ontmoette clubgangers met dezelfde opvattingen als ik, maar ook mensen die president Milosevic steunden. De non-verbale communicatie van dansen zorgt dat je close kunt worden met iemand buiten je comfortzone. Een goede club daagt je uit.’
Des te groter was de cultuurshock toen Doringer in 2004 naar Nederland kwam om aan de Rietveld Academie te studeren. ‘Iemand zei tegen me: jij houdt toch van grote raves? Dan moet je naar Sensation White. Ik verwachtte duizenden flippende mensen die energiebollen de lucht in lanceerden – maar niemand bewoog. Ik zag alleen vrienden die in kringetjes stonden te hangen.’
Daar ontstond het idee voor zijn langlopende kunstproject I Dance Alone, waarbij Doringer volle dansvloeren in binnen- en buitenland van bovenaf fotografeert, als een soort alziende god. ‘Mensen zeggen vaak over een feest: de sfeer was episch, we waren echt één. Maar is dat gevoel ook te documenteren, kun je de geest vangen die de mensen op de dansvloer verenigt?’
Clubdansers zijn interessanter
Doringer leerde veel door dansvloeren te bestuderen. ‘Ten eerste kijk ik hoe lichamen bewegen. Jongeren van nu nemen meer ruimte in dan mensen van mijn generatie. Ze bewegen wild om zich heen, als ninja’s – wat lef vereist.’ Hij vindt clubdansers vaak interessanter dan professionele dansers op een podium, omdat iedereen een ‘eigen signatuur’ heeft. ‘Verder kijk ik hoe de crowd reageert op het verloop van een dj-set: is de sfeer optimistisch of juist duister en confronterend?’ Clubgangers doorlopen fasen, zegt Doringer. ‘Als je 12, 24 of 48 uur doorgaat, al dan niet met drugs, ga je van trots naar kwetsbaarheid. Je ontdekt de grenzen van je uithoudingsvermogen, maar ook hoe ver je wilskracht reikt. Raves kunnen spiritueel zijn, of een statement, of puur hedonisme.’
In de veilige, ruimdenkende zone die een club hoort te zijn, kun je ook volop experimenteren, zegt Doringer. ‘Je leert hoeveel contact en ruimte je nodig hebt. Je leert flirten en de grenzen van je seksualiteit verkennen.’ Hij doelt dan vooral op undergroundclubs als Berghain in Berlijn en De School in Amsterdam, waar donkere hoekjes en darkrooms zijn. ‘Het gaat niet alleen om seksuele vrijheid, maar ook om de mogelijkheid om je raar en grotesk te gedragen. Een dansvloer kan zo een plek worden voor zelfreflectie, maar dan moet de raver het wel zelf zo benaderen.’
Samen of alleen?
De titel van zijn kunstproject I Dance Alone zet je eigenlijk op het verkeerde been. ‘Tijdens mijn jeugd in Joegoslavië vierde het collectivisme hoogtij. Dansen in je eentje, in je eigen bubbel, was dan een opgestoken middelvinger. Maar je gaat natuurlijk uit om mensen te ontmoeten, dus de massa beïnvloedt altijd het individu en vice versa.’ Grappig dat de actievoerders in Tbilisi juist de slogan We Dance Together gebruikten. Doringer: ‘I Dance Alone is wat filosofischer – wie ben ik? We Dance Together benadrukt een collectieve opstand. Het is inspirerend dat mensen in Tbilisi zich zo snel wisten te verenigen en 48 uur doorgingen. Daar kan het individualistische Westen wat van leren. Een week na de demonstraties in Tbilisi organiseerden clubs in Berlijn ook een vergelijkbaar protest tegen fascisme.’
Maar wat is de werkelijke politieke invloed van een groep ravers, behalve dat ze het drugsbeleid proberen te sturen? ‘Het gaat niet alleen om high worden’, zegt Doringer. ‘Mensen willen niet in angst leven en voor één joint zes jaar de bak ingaan, zoals in Georgië. Clubs zijn plekken waar de progressieven zich verenigen. Door die clubs proberen te sluiten, voorkom je ook dat deze mensen elkaar kunnen treffen. Stel je eens een samenleving voor waar niet meer mag worden gedanst?’
Raven kan dus zeker politiek zijn, wil Doringer benadrukken. ‘Zaken die nu het maatschappelijke debat bepalen – zoals discriminatie bij het deurbeleid, veiligheid van seksuele minderheden en wangedrag tegen vrouwen – kwamen voor het eerst aan de orde in het uitgaansleven.’
De Graham-danser moet de grond niet loslaten, maar juist cultiveren.
door Sander Hiskemuller 3 augustus 2006 TROUW
Martha Graham (1894-1991): jetsetfiguur, vriendin van sterren als Liza Minnelli, Andy Warhol, Jackie Onassis en Gregory Peck, in 1998 door Time Magazine uitgeroepen tot ’danseres van de eeuw, passend in het rijtje artistieke giganten als Pablo Picasso en James Joyce’.
Graham dicteerde de ontwikkeling van de moderne dans in de twintigste eeuw en ontketende met haar danstechnische principes een revolutie die afrekende met de ijzeren wetten van de academische dans. Alle toonaangevende dansmakers zijn in meer of mindere mate schatplichtig aan haar werk: choreografen als Merce Cunningham en Paul Taylor waren direct aan de Martha Graham Dance Company verbonden, naast sterren als Rudolf Noerejev en Margot Fonteyn die er hebben gegasteerd.
Toch heeft het er lang naar uitgezien dat het legendarische gezelschap aan interne strijd ten onder zou gaan. „Maar we zijn uit de impasse opgekrabbeld”, zegt Janet Eilber, sinds een jaar de nieuwe artistiek directeur van Grahams New- yorkse dansgezelschap.
De ellende begon toen Martha Graham, achtervolgd door depressies, een alcoholverslaving en artritis, het leiderschapsstokje van het gezelschap overdroeg aan haar protégé en erfgenaam Ron Protas. Onder zijn leiding werd het gezelschap naar de financiële en artistieke afgrond geleid. Toen alle donaties ten spijt – zo begunstigde popdiva Madonna Graham ooit met 150.000 dollar om uit de schulden te komen – de fameuze dansstudio aan de East 63rd Street moest worden verkocht, maakte het bestuur pas tien jaar na Grahams overlijden een eind aan Protas’ mismanagement.
Protas werd uit zijn functie ontzet, waarop zich een jarenlang juridisch gebakkelei over de artistieke nalatenschap van de ’godmother’ van de moderne dans voltrok. Janet Eilber: „In afwachting van de uitspraak hebben we twee jaar stilgelegen. Maar nu de rechten op Grahams choreografieën bijna in zijn geheel aan het aan het gezelschap gelieerde Martha Graham Centre zijn toegewezen, tonen we de wereld wat we waard zijn.”
In het jaar dat de Martha Graham Dance Company haar tachtigste verjaardag viert, brengt het ’opgekrabbelde’ gezelschap het komend weekend een bezoek aan Nederland. In een programma met drie Graham-werken, krijgt het publiek een proeve van de Graham-dans uit de eerste hand. Eilber: „Het programma biedt een chronologisch overzicht van belangrijke werken uit Grahams oeuvre die elk een bepaalde artistieke periode kenmerken. Vaak wordt de vergelijking met Picasso getrokken; net als in zijn werk evolueren ook Grahams choreografieën fasegewijs in reactie op nieuwe artistieke inzichten of maatschappelijke ontwikkelingen.”
Uit protest tegen het opkomende fascisme in Europa, sloeg Graham in 1936 de uitnodiging af om op te treden tijdens de Olympische Spelen in Berlijn. Eilber: „’Sketches from Chronicle’ uit datzelfde jaar is Grahams anti-oorlogspamflet dat de verschrikkingen van oorlog aan de kaak stelt. Bovendien wordt ’Sketches’ gedanst door louter vrouwen, wat tekenend is voor het vroege werk van Graham, analoog aan de jaren dertig waarin de maatschappelijke positie van vrouwen sterker wordt.”
Na Grahams ’Griekse periode’ met werken als ’Cave of the Hart’ (1946) naar de mythe van Medea en ’Night Journey’ (1947) over de incestueuze verhouding tussen Iocaste en haar zoon Oedipus, verlegt Graham de focus in de jaren vijftig naar het persoonlijke relatiedrama. Eilber: „Het was de tijd van de babyboom. Mensen werden welvarend, er kwam meer vrije tijd en meer aandacht voor persoonlijke ontwikkeling en relaties.
In ’Embattled Garden’ (1958) stelt Graham de verhouding tussen Adam en Eva, tenslotte de ’oudste relatie’ van de mensheid, op de proef als hun hof van Eden wordt verstoord.”
’Acts of Light’ uit 1986, evenals ’Embattled Garden’ ook op het repertoire van Het Nationale Ballet, is Grahams reflectie op haar carrière: een soort dansante snelkookpan waarin vijftig jaar Graham-dans de revue passeert. Eilber: „Een werk dat duidelijk maakt waar haar dans voor staat, zowel in specifieke Graham-thema’s als in Graham-techniek.”
’Dance is a song of the body. Either of joy or pain’, zei Martha Graham en in dit citaat ligt het hele stelsel van haar vernieuwende ideeën en de door haar ontwikkelde techniek verscholen. Janet Eilber: „Met de Graham-techniek, gebaseerd op ’contraction’ en ’release’, ofwel het spannen en het daaropvolgend loslaten van borst- en buikspieren, is het lichaam in de eerste plaats een vehikel voor het uitbeelden van driften en emoties.”
De nadruk ligt op het contact van de voeten met de aarde omdat, zoals Graham stelde: ’de danser de grond niet moet loslaten, maar juist cultiveren, want het is zijn eigen landschap’. Hiermee rekende Graham af met de strikte voorschriften van het academische ballet, waarbij juist het loskomen van de aarde centraal staat. Eilber: „Door de ademhaling gedreven lijkt het bij de Graham-danser alsof het lichaam wordt voortgestuwd door innerlijke impulsen, wat de dans een grote dramatische geladenheid geeft.”
Grahams nalatenschap bestaat uit meer dan 170 dansstukken die alle een diepe psychologische gelaagdheid tonen. Als dochter van een psychiater was Graham gefascineerd door de opkomende psychoanalyse, wat tot uiting kwam in thema’s als (seksuele) passie en frustratie waarvoor zij Freud bestudeerde, en religieuze en mythologische motieven uit Jungs theorieën over het collectieve bewustzijn.
Eilber: „In combinatie met haar techniek bracht Graham een perfect huwelijk tussen het fysieke en het emotionele tot stand. Het was voor de danser geen kwestie meer van hoe je een houding van arm of been er zo perfect mogelijk uit moest laten zien; het ging om het vinden van de emotionele motivatie om tot die beweging te komen. Bij Graham-dans is het noodzakelijk dat een danser doet aan ’soul searching’.”
Nu de Martha Graham Dance Company na jaren van teloorgang weer (Eilbers:) ’Back on track’ is, wordt alle aandacht gericht op het cultiveren van Martha Grahams artistieke erfgoed. „Daarbij is het noodzakelijk dat we zoeken naar nieuwe invalshoeken om het oeuvre voor een immer veranderend publiek blijvend fris te houden.”
Educatie blijkt ook hier het sleutelwoord. Zo wordt het programma in het Rotterdamse Nieuwe Luxortheater geïntroduceerd door een danser met een amusante toelichting op de getoonde choreografieën. „Ook kijken we voor de toekomst naar de aanpak die musea voor moderne kunst steeds meer hanteren. Die weten met multimediale middelen als audio- en videobegeleiding de schatkamer van de moderne kunst voor iedereen te ontsluiten. Ons gezelschap moet die functie ook krijgen. Maar dan als schatkamer van de moderne dans, gevuld met Grahams pronkstukken.”
Film
Film BlackKklansman bereikt met activistische ondertoon groot publiek
In menig bioscoopzaal is het doodstil als BlackKklansman voorbij is. De film, die twee uur lang vooral veel humor en overdrijving laat zien, is op het laatst bloedserieus. Op het doek prijken beelden van de aanslag in Charlottesville, waarbij een rechtsextremist inreed op een groep antifascistische betogers. Een jonge vrouw kwam om het leven.
De film van regisseur Spike Lee legt zo een haarscherp verband met het verhaal uit de film die speelt in de jaren 70 en de hedendaagse samenleving. Deze activistische ondertoon lijkt een succes: de film is momenteel de best bezochte bioscoopfilm in Nederland.
"Lee vertelde bij de presentatie van de film in Cannes dat hij het zo belangrijk vond om de link tussen toen en nu te leggen", vertelt filmjournalist Gerhard Busch van VPRO Cinema. Hij interviewde de regisseur op het Franse filmfestival. "Lee is woedend en hij wil dat laten zien."
Daar refereerde Lee in een eerder interview ook aan. Toen zei hij: "Hoe kan ik niet kwaad zijn als onze bevolking is uitgemoord, slavernij heeft plaatsgevonden en er sprake is van racisme? Zeker met die man in het Witte Huis."
Ai Weiwei: Yours Truly began as a feature about “@Large: Ai Weiwei at Alcatraz,” the public art project that Haines and the artist collaborated on in 2014, while Ai was still under house arrest in Beijing after his three-month imprisonment in 2011. Unable to travel from China and visit the site, he nonetheless designed an exhibition perfectly suited to the long-closed federal penitentiary-turned-national park. It amounted to a tribute to political prisoners around the world.
With the help of teams of assistants, over 100 larger-than-life pixelated portraits of jailed individuals were created out of millions of Lego blocks. Over 900,000 people visited the site during its seven-month run, certainly a large-enough crowd to mark the project as a major success and justify a documentary to capture it.
Known the world over for his stance against the Chinese government, which more recently has expanded into a broad-based campaign for human rights, Ai is also a master of self-promotion, and is particularly adept at training the spotlight on his favorite causes. A documentary on so lionized a figure could have become a vanity project, given that the subject himself was involved in its creation. However, Haines, a first-time director, has managed to situate him in a larger context, rescuing the film from charges of narcissism.
Haines (who also could have turned this into her own opportunity for self-promotion, given her role as organizer and executive director of the For Site Foundation, the chief sponsor of the Alcatraz show) ultimately made Ai Weiwei: Yours Truly into an examination of the recent history of political repression.
Early on, she incorporates astounding footage of China in the 1950s, when Ai’s father, the venerated poet Ai Qing, was a victim of the Anti-Rightist Campaign and was sent to a work camp in Xinjiang Province. With testimony from the artist’s mother Gao Ying and his brother Ai Dan and a scattering of remaining family photographs, the film conveys the insurmountable hardships and degradation they faced in exile. At another point, the film examines the history of Alcatraz as a site of oppression and protest, ranging from the detainment of Hopi leaders in 1895 to the occupation of the island by Native American activists in 1969.
Ai’s Alcatraz project tied together all these threads in a postcard component that encouraged visitors to send messages to imprisoned activists of their choosing—thus the film’s name, Yours Truly. Ai was inspired to create this interactive artwork by the memory of his father receiving an anonymous postcard praising one of his poems while still in exile. Though just a child at the time, Ai recalls the momentary look of happiness on his father’s face.
The artist’s postcards, with innocuous pictures of birds and flowers from certain activists’ home countries, also made a profound impact on their receivers.
Haines and Ai heard back from hundreds of family members and from those who were able to reply from their jail cells. Recipients ranged from the Egyptian Arab Spring activist Ahmed Maher to former U.S. intelligence officer John Kiriakou, who disclosed the Bush Administration’s use of waterboarding program and served prison time for releasing other classified information. According to the film, these postcards gave them hope at some of their bleakest moments of imprisonment.
One of the finest moments in the film is a scene where Ai, now free to travel and living in Berlin, visits government whistleblower Chelsea Manning after her release from prison. He had sent her a postcard saying, “Keep strong and hold on to your idea.” Whatever you think of Manning’s disclosure of classified information to WikiLeaks, it is powerful to see the once-embattled pair meeting as free equals.
At an early point in the film, Ai explains himself by saying, “It is your duty as an artist to fight for freedom of speech. That is the soul of any creativity.” The documentary demonstrates that there is a worldwide network of people who feel the same way, and who have taken great risks to make their voices heard.
As the credits roll, names of imprisoned dissidents are listed, broken down by individual countries. China has the longest list by far, underscoring how brave Ai once was to speak out when he was living there, and how lucky he was that his detention ended after 81 days. This side of the artist is sometimes lost when audiences visit his less politically engaged exhibitions, and even when critics review his work. Ai Weiwei: Yours Truly makes the case that such engagement is always at the forefront of his thinking, not only when he finds himself in front of a camera.
Onze missie is om ogen te openen voor mensenrechten. Wij zetten film in voor het stimuleren van de dialoog over een rechtvaardige wereld, de beïnvloeding van de publieke opinie en de motivering tot inzet voor mensenrechten en een duurzame samenleving.
Wij hebben de visie dat de kunstvorm film een buitengewoon sterk medium is. Daar waar het in woord en geschrift soms niet lukt mensen echt te raken, kan cinema wél door onverschilligheid of cynisme heen breken. Juist dít vermogen maakt film het middel bij uitstek om mensen te betrekken bij de strijd voor mensenrechten en een duurzame samenleving. We genereren impact door ons een spiegel voor te houden, inzicht te geven en vragen te stellen. Wij zien film echter nooit als sluitend pleidooi, maar als startpunt van een proces van meningsvorming. Wij doen dit in binnen- en buitenland met films uit binnen- en buitenland.
Afgelopen maand brachten zangeres Beyoncé en rapper Jay-Z een videoclip uit bij het nummer Apeshit. De clip werd geheel opgenomen in het Louvre en toont het tweetal dansend en zingend tussen de kunstwerken. Het is een videoclip die aandacht vraagt voor de ‘witte kunstgeschiedenis’ en het slavernijverleden van Europa. Vensters zet de 16 kunstwerken uit de clip voor u op een rijtje!
Beyoncé en Jay-Z zijn sinds 2008 getrouwd en hebben samen 3 kinderen. Ondanks dat dit hip-hop koppel vaker samen heeft opgetreden, kwam het onverwacht dat ze dit jaar samen een heel album uitbrachten onder de naam ‘The Carters”. Door als zwarte artiesten een clip op te nemen in het pantheon van de witte Westerse kunstgeschiedenis, geven Beyoncé en Jay-Z een signaal af over de rassenongelijkheid binnen de kunst.
1. Mona Lisa – Leonardo da Vinci
De videoclip van Beyonce en Jay-Z begint voor de Mona Lisa. Vier jaar geleden maakte het duo een selfie voor de Mona Lisa die ze verspreidden via hun instagram account. Nu beginnen ze hun videoclip er. Ze kijken recht in de camera alsof ze zelf geportretteerd worden. Mona Lisa is misschien wel het meest invloedrijke witte portret ter wereld. Beyoncé en Jay-Z behoren tot de meest invloedrijke zwarte muzikanten van alle tijden. De twee laten zich in de clip afbeelden als twee zwarte mensen die ook zo’n beroemd portret verdienen.
2. De kroning van Napoleon – Jacques Louis David
In 1804 kroonde Napoleon zichzelf tot keizer en werd zijn vrouw Josephine keizerin. In de videoclip van Beyoncé zien we haar en andere dansers voor dit schilderij dansen. Beyoncé staat recht onder Josephine alsof zij degene is die door Napoleon gekroond wordt. Napoleon was een grote kolonisator en verdiende veel geld aan de exploitatie van zwarte slaven. Toen in een deel van het Franse rijk na opstanden de slavernij was afgeschaft, was het Napoleon die dit opnieuw invoerde. Beyoncé’s kroning door Napoleon wordt daardoor extra ironisch.
3. De gevleugelde overwinning van Samothrace
Dit marmeren beeld van Nike stond ooit op een heiligdom op het Griekse eiland Samothrace. Het beeld werd in de 19e eeuw teruggevonden en naar het Louvre gebracht. In de video wordt op de grote trappen voor het beeld gedanst. Maar er worden ook andere verwijzingen naar beeld gemaakt, door zwarte dansers met witte vleugels te laten zien. Griekse goden worden altijd wit afgebeeld. Maar is dit wel terecht?
4. Andrea Solario – Maagd met Groene Kussen
5. Rosso Fiorentino – Pietà
6. Kopie naar Lysippos – Hermes
Bovenstaande drie werken worden in de videoclip maar erg kort getoond. De meest duidelijke verwijzing is het beeld van Hermes, waarin je de Griekse god ziet knielen om zijn sandalen aan te trekken. Meteen erna zie je een groep mannen geknield op de grond zitten, wat refereert aan de recente protesten van de American Football spelers.
7. Grote Sfinx van Tanis
Een prominent beeld in de videoclip is de grote sfinx van Tanis. Het beeld werd gekocht uit een privécollectie rond 1825 en is ruim 4000 jaar oud. De Egyptische kunst wordt vaak meegerekend in de Westerse canon van de kunstgeschiedenis als voorloper van de Griekse en de Romeinse kunst. Beyoncé benadrukt in de clip juist dat Egypte in Afrika ligt en als zodanig ook een belangrijke rol speelt in de ontwikkeling van de Afrikaanse kunst. Tegelijk is dit beeld een Afrikaans kunstobject dat door Europeanen werd meegenomen en geclaimd voor hun eigen musea. Opnieuw een verwijzing naar de Europese overheersing van Afrika.
8. Venus van Milo
Afrodite (Venus) is de verpersoonlijking van het Westerse schoonheidsideaal. De Venus van Milo werd rond 1820 gevonden op het Griekse eiland Melos/Milo zonder armen, maar werd meteen omarmd als Griekse schoonheid. Beyonce staat in de clip voor het beeld met haar lichaam in dezelfde S-achtige vorm, alsof een zwart schoonheidsideaal naast een wit schoonheidsideaal wil zetten.
9. Madame Récamier – Jaques Louis David
Het portret dat Jaques Louis David maakte van Mme Récamier wordt in de videoclip nog eens subtiel nagebootst door de dansers. De dansers spelen niet de rijke Récamier, maar ze vormen met hun lichamen de vorm van de chaise longue waarop Récamier ligt. Opnieuw is dit een vrij directe verwijzing naar hoe zwarte mensen in de 18e en 19e eeuw werden gebruikt door blanken. Juist rijken zoals Mme Récamier werden rijker door de uitbuiting van zwarte mensen.
10. Théodore Géricault – de Bevelhebber te Paard
11. Paolo Veronese – de Bruiloft te Kana
12. Ary Scheffer – Paolo en Francesca
Opnieuw drie schilderijen die in de videoclip slechts kort en fragmentarisch in beeld zijn. Een schilderij van de Nederlandse schilder Ary Scheffer waarin de geheime liefde van Francesca en Paolo wordt afgebeeld die Dante beschrijft in zijn goddelijke komedie. Het beeld wordt daarna nagespeeld door een zwart paar, waarin de rol van de man en vrouw zijn omgedraaid. Ook wordt Veronese’s bruiloft te Kana getoond. Hierbij wordt ingezoomd op de zwarte jongens die als bedienden werken. Opnieuw een verwijzing naar de onderdrukking van zwarte mensen.
13. Raft van Medusa – Théodore Géricault
Géricault maakte dit schilderij na de scheepsramp met het Franse schip Méduse in 1816. 147 mensen zaten 13 dagen lang op een gammel vlot voordat ze gered konden worden. Uiteindelijk kwamen 15 mensen hierbij om het leven. Het is moeilijk om dit niet als een verwijzing te zien naar de huidige vluchtelingencrisis waarin dagelijkse vele Afrikanen op gammele bootjes stappen om de gevaarlijke oversteek naar Europa te wagen.
14. De Eed van de Horatii – Jacques Louis David
15. De Sabijnse Maagdenroof – Jacques Louis David
Opnieuw twee werken van Jacques Louis David, waarin broederschap en strijd worden benadrukt. De Horatii waren een drieling uit de vroege Romeinse geschiedenis die samen de strijden voor Rome. De Sabijnse maagdenroof toont hoe de Romeinen vrouwen stalen omdat ze vrijwel alleen mannen in de stad hadden. In de clip worden de schilderijen gecombineerd met beelden van protest. Handen worden in de lucht gestoken als verwijzing naar de Black Lives Matter beweging en daarna worden de wapens uit de schilderijen getoond. Zwarte mensen zullen strijden zoals de Romeinen dat deden.
16. Portret van een Zwarte Vrouw – Marie-Guillemine Benoist
Niet onverwacht speelt dit portret van een zwarte vrouw ook een prominente rol in de clip van Beyoncé en Jay-Z. Het schilderij werd gemaakt net na 1800 en toont een zwarte vrouw: eindelijk niet als onderworpene maar gewoon als geportretteerde. Het is een trotse vrouw die gezien mag worden en één van de weinige zwarte dames is in de geschiedenis van de Westerse kunst. Het schilderij kan gezien worden als het kleine lichtpuntje, het beetje hoop in de videoclip.
Een cabaretier die met een gitaar om zijn nek de barricaden op gaat, een vertrouwd beeld in de jaren zestig en zeventig, is dat niet hopeloos ouderwets? Veertig jaar geleden probeerden Freek de Jonge en Bram Vermeulen met hun Bloed aan de paal-programma te voorkomen dat het Nederlands voetbalelftal deelnam aan het WK'78 in Argentinië. Maar waar zijn in de onzekere tijden van nu nog de protestliederen?
Het driedaagse programma Want er komen andere tijden in het Amsterdamse cabarettheater De Kleine Komedie stelt deze en andere vragen aan de orde. Cabaretiers, zangers en opiniemakers als Paul de Munnik, Jenny Arean en Theo Nijland buigen zich over het protestlied. Cabarethistoricus Jacques Klöters schetst de geschiedenis van het protestlied, er zijn columns van mediaondernemer Derk Sauer en schrijver Désanne van Brederode, maar vooral is er veel muziek.
Klassiekers van Bob Dylan en de Duitse protestzanger Wolf Biermann komen voorbij in een nieuw jasje, maar onder anderen De Munnik, Nijland en cabaretier Nathalie Baartman schreven ook nieuwe liedjes.
'We hopen dat het publiek lekker bevlogen en strijdbaar de zaal uit komt. Dat je denkt: engagement is zo gek nog niet', zegt zanger en componist Theo Nijland, die samen met Kleine Komedie-directeur Vivienne Ypma het initiatief nam tot de reeks voorstellingen. Ypma: 'Het idee ontstond kort na de verkiezing van Donald Trump, met onze eigen Tweede Kamerverkiezingen nog voor de boeg. Wij dachten: nu onze vertrouwde waarden worden aangetast, is het spannend te kijken hoe cabaretiers en liedjesschrijvers daarop reageren.'
Nijland (63) en Ypma (58) benadrukken dat hun programma geen oproep aan cabaretiers is weer ouderwets protestliedjes te gaan schrijven. Nijland: 'Het is ook geen aanklacht. Ik weet dat veel jonge theatermakers zich juist heel bewust bezighouden met thema's als milieu en klimaatverandering.'
'Onze avond is meer bedoeld als onderzoek: hoe was het vroeger en wat hebben we nu?', zegt Ypma. 'Klassieke protestliederen, waarmee de energie binnen de eigen groep wordt gebundeld met een politiek doel, worden niet meer gemaakt in de kleinkunst. Maar er zijn wel veel cabaretiers die maatschappelijk geëngageerd theater maken. Alleen is de vorm veranderd. Engagement is nu meer beschouwend en ironisch geworden, de cultuur heeft zich daarin ontwikkeld. Een zanger zingt niet meer letterlijk 'Je mag niet slaan', maar vertelt over een man die geslagen wordt. De luisteraar mag daar zijn moraal uit halen.'
'Ik vind dat ik altijd geëngageerd ben in mijn liedjes, maar wel op mijn eigen, bespiegelende manier', zegt Nijland. 'Het voelt niet als proteststem, maar zet hopelijk wel aan tot nadenken. In mijn lied Laat mij even gelukkig zijn, snijd ik het dilemma 'helpen of niet?' aan. Als een Syrische familie voor mijn deur staat, laat ik ze dan binnen of zeg ik 'Sorry, ik ben te druk, ik moet nog allemaal muziek componeren'?'
Want er komen andere tijden past in het profiel van De Kleine Komedie als theater voor cabaret met inhoud. Directeur Ypma: 'Veel cabaret is puur amusement. Prima, maar daarvoor zijn wij niet het beste podium. Als ik het hele cabaretaanbod overzie, is André Manuel duidelijk een maatschappijkritische cabaretier. Maar Sanne Wallis de Vries, Daniël Arends en Patrick Laureij zijn goede voorbeelden van cabaretiers die dat minder direct benoemen, terwijl ze wel inhoudelijk en geëngageerd zijn. Het gaat ook om geloofwaardigheid. Er zijn cabaretiers van wie ik denk: je zingt nu een maatschappijkritisch liedje over vluchtelingen omdat je denkt dat dat nu hoort, maar het komt niet uit je hart.'
Want er komen andere tijden, regie Eva Bauknecht, van 27 t/m 29/9 in De Kleine Komedie in Amsterdam.
Bob Dylans oerprotestlied
De voorstelling is vernoemd naar het oerprotestlied van Bob Dylan, The Times They Are a-Changin' uit 1964. Dylans tekst over een nieuwe generatie die strijdt voor verandering, werd het protestlied van de Amerikaanse hippie- en burgerrechtenbeweging. In De Kleine Komedie wordt het lied, in de Nederlandse vertaling van Lennaert Nijgh, gezongen door de voltallige ploeg deelnemende artiesten.
Bob Dylans oerprotestlied
De voorstelling is vernoemd naar het oerprotestlied van Bob Dylan, The Times They Are a-Changin' uit 1964. Dylans tekst over een nieuwe generatie die strijdt voor verandering, werd het protestlied van de Amerikaanse hippie- en burgerrechtenbeweging. In De Kleine Komedie wordt het lied, in de Nederlandse vertaling van Lennaert Nijgh, gezongen door de voltallige ploeg deelnemende artiesten.
Fossil Free Culture Nederland bestaat uit een netwerk van activisten, designers en historici. Hun werkzaamheden vinden plaats op zowel cultureel vlak als in de milieu- politiek; ze zoeken de grens op tussen kunst en activisme.
Artwashing
FFCNL is een campagne gestart om de invloed van de fossiele-brandstofindustrie op Nederlandse culturele instellingen aan het daglicht te stellen. Zo nemen veel musea geld aan van multinationals uit de fossiele-brandstofindustrie: het zogenaamde artwashing. Hiermee proberen fossiele-brandstofbedrijven volgens de organisatie hun imago op te poetsen. FFCNL wil musea ervan overtuigen deze bedrijven als sponsor te laten vallen en probeert het imago van de bedrijven door middel van kunst te ontkrachten.
Protestactie
Op 15 mei 2018 werden 411 coquilles in het Van Gogh Museum verstopt. Elke schelp was gemarkeerd met een koolstofzwarte inktvlek. Het aantal staat voor de concentratie van 411 deeltjes koolstofdioxide per miljoen die in onze atmosfeer zweven dat in april werd bereikt. De actie was een protest tegen het feit dat het museum zich laat sponsoren door een oliemaatschappij.
Bij een eerdere actie in het Van Gogh Museum werden acht activisten gearresteerd, nadat zij zich besmeurden met een goedje dat op olie leek. Het was biologische suikermelasse. De ‘olie’ kwam op de grond terecht en het museum sprak daarom van vernieling. FFCNL zetten een actie op Twitter op om de leden van de groep vrij te krijgen. Vier zijn inmiddels vrijgelaten; vier andere leden zitten nog vast.
Over FFCNL
FFCNL combineert kunst en activisme en protesteren in deze vorm bij musea die zich laten sponsoren door de fossiele-brandstofindustrie. De groep maakt deel uit van een internationale beweging die culturele instellingen wil bevrijden van de link naar fossiele brandstoffen.
Een tentoonstelling als een serie van trainingen gericht op een toekomst van 'anders samenzijn', door Jeanne van Heeswijk en BAK, basis voor actuele kunst, in samenwerking met vele anderen
TINKEBELL. provokes by exemplifying the blind spots of modern society. She confronts a public that revels in being indignant about everything that has nothing to do with them, but at the same time is very apologetic about their own actions. She questions why millions of male chicks are brutally killed every day, but she gets arrested for threatening to do the same in public. Why are people who openly discuss the lowering of the sexual age of consent treated as vile pedophiles, but are 'barely 18' websites intensely popular?
Theater
“Alternatieven tonen is een vorm van macht” – theater en politiek activisme
by Robbert | Posted on 11 May, 2014
Kunst en politiek activisme lijken steeds dichter naar elkaar toe te kruipen, vooral in het theater. Dat is niet alleen in Nederland zo. In Italië en Griekenland bezetten kunstenaars zelfs theaters. “Door het theater te bezetten neemt de gemeenschap de cultuur, maar ook de politiek weer in eigen hand.”
Het publiek in het Amsterdamse theater Frascati is kritisch. De Zwitserse kunstenaar Christophe Meierhans krijgt de ene vraag na de andere op hem afgevuurd. Hij pareert elke kritiek als een volleerd politicus en als hij het even niet weet zegt hij: “Daar kom ik later nog op terug”, om er daarna nooit meer op terug te komen.
In zijn performance Some use for your broken claypots presenteert Meierhans een nieuw democratisch systeem. Hij bedacht dat systeem, vertelt hij aan het begin van de presentatie, om een paar fundamentele problemen van het huidige systeem te omzeilen. Zo zijn politici vooral bezig met herkozen te worden, waardoor het hun beleid vooral is afgestemd op de naderende herverkiezing, in plaats van op wat op lange termijn het beste is voor het land. Daarom is Meierhans’ systeem gericht op het wegstemmen van politici in plaats van het verkiezen. Als maar genoeg mensen de politicus zat zijn, dan moet hij het veld ruimen.
De Verleiders brengen fictie tussen feiten, en dat werkt theatraal erg sterk
De Verleiders: #niksteverbergen is een van de betere afleveringen in de successtory van het politieke, maatschappelijk-geëngageerde theater van De Verleiders. Hein Janssen23 februari 2019
Meteen al aan het begin van de voorstelling maken De Verleiders een grap over hun recente optreden in De Wereld Draait Door dat nogal wat commotie veroorzaakte. Ter promotie van hun nieuwe voorstelling De Verleiders: #niksteverbergen gaven zij een aantal pregnante voorbeelden hoe overheid, bedrijven en inlichtingendiensten de privacy schenden door ons gedrag op internet nauwlettend in de gaten te houden. Allerlei data-experts buitelden – terecht – over de boude stellingen van de heren heen. Zelfs minister Ollongren voelde zich genoodzaakt het voor de AIVD op te nemen.
Maar nu is er dan de voorstelling zelf. Vrijdag was de première in het Amsterdamse Theater Carré. En het moet gezegd: De Verleiders: #niksteverbergen is een van de betere afleveringen in de successtory van het politieke, maatschappelijk-geëngageerde theater van De Verleiders. Zeker, ook nu weer worden met veel verbaal geweld allerlei complottheorieën ontvouwd, waarin George van Houts, Tom de Ket, Victor Löw en Leopold Witte vooral zichzelf spelen. Maar dat alles is ingebed in een raamwerk waarin we het wel en wee volgen van de een door de overheid ingestelde Commissie Privacy. Een wetenschapper/cultuurfilosoof, zakenman, AIVD-manager en een vertegenwoordiger van het gewone volk moeten daarin een advies aan de regering uitbrengen. Fictie dus, tussen alle feitelijke informatie, en dat werkt theatraal erg sterk. Temeer daar de rol van Pip Zaal - de voorzitter van de commissie - gespeeld wordt door Pierre Bokma. Jawel, Bokma speelt een vrouw van zestig, zo’n hardwerkende, uiterst professionele, alleenstaande vrouw die met een stevig aplomb haar motto uitdraagt: first things first. Met ferme hand stuurt zij de mannen aan, maar als een van hen amoureuze avances maakt ontdooit ze, en wankelt haar doortastendheid.
Die vergaderscènes zijn sterk geschreven en worden scherp gespeeld, niet alleen door Bokma (die alleen maar zijn instappertjes hoeft te verwisselen voor een paar hakken om geloofwaardig vrouw te worden), maar ook door Leopold Witte als haar foute amant. Dan wordt De Verleiders: #niksteverbergen echt theater en niet alleen maar een cabareteske variant op een theatercollege. De manier waarop dit soort overheidscommissies te kijk worden gezet – met het gekonkel, de onderlinge chantage, de baantjesjagerij, het gesjoemel met cijfers – mondt uit in messcherpe en grappige satire. Los van al dat datagedoe worden hier ook allerlei actuele thema’s aangesneden –van #MeToo en de rol van Mark Rutte, tot de witte wijnsippende elite. Jammer alleen dat Henk Boels (de gewone man – in dit geval een stukadoor in de WAO) door Victor Löw zo grenzeloos clichématig wordt gespeeld, als een dombo met een grote bek. Dieptepunt is de scène waarin hij verslag doet van de baarmoederoperatie van zijn vrouw. In Carré werd daar overigens hard om gelachen – dus het zal wel een functie hebben.
Een paar keer stappen de acteurs uit hun rol om ons bij te praten over onderwerpen als Syri, PSD2 en The Frightful Five (Amazon, Apple, Google, Facebook, Microsoft). Dan moet je even goed bij de les blijven, maar het is prima te volgen, en zeker niet alleen geschikt voor nerds. Bovendien valt het met het aanwakkeren van angstgevoelens nogal mee. ‘We denken dat we googelen, maar we worden gegoogeld’. Door het publiek vragen te stellen als ‘Wie is van Facebook af gegaan en wie zit er weer op?’ en ‘Wie koopt er nog kunstmest in een moslimwijk?’ wordt ook ons eigen gedrag onderzocht. De smartphone is de sarcofaag van onze ziel – aldus De Verleiders.
In een toneelbeeld dat een kil vergaderlokaal voorstelt, regisseerde Aat Ceelen de voorstelling snel en alert. De slotscène waarin Pip Zaal haar onderzoeksrapport in Nieuwspoort presenteert is indrukwekkend. Te midden van allerlei neerdalende spiegels (we worden van alle kanten bespied), laat Bokma haar gaandeweg transformeren van een professionele vergadertijger tot een intens eenzame vrouw. Haar ‘like me, save me, zweef met mij in the cloud’ verandert dan in een simpel ‘streel me’.
Dat Van Houts na het slotapplaus zijn publiek dan nog drie tips meegeeft om verstandiger met internet om te gaan – ach ja, het is de apostel van de zelfgecreëerde waarheid vergeven.
De Verleiders vormen al sinds 2012 een succesformule in het theater. Met actuele, maatschappelijk-geëngageerde onderwerpen zorgen zij telkens weer voor rumoer, niet alleen in de media, maar zelfs tot in de Tweede Kamer aan toe. Hun onderwerpen waren onder meer de vastgoedfraude, het malafide bankwezen, de zorg en het wel en wee in de politiek. Van Houts en De Ket, vroeger samen een cabaretduo en reclamemakers voor het koffiemerk Kanis & Gunnink, schrijven alle teksten. De Verleiders zijn regelmatig te gast in DWDD. De kaartverkoop vaart daar ongetwijfeld wel bij. Over de onlangs ontstane commotie reageerde De Ket: ‘Wij vervullen als theatermakers de klassieke rol van de nar. Wij provoceren en overdrijven in het aan de kaak stellen van de dingen.’
Wat kan kunst/een kunstwerk ons vertellen over een bepaalde cultuur of over de (huidige) maatschappij?
Wat beïnvloedt kunstzinnige vormgeving/expressie zoal?
Wat beïnvloedt artistieke creatieve processen zoal?
Tot op welke hoogte hebben kunstenaars een verantwoordelijkheid naar hun publiek?
Heeft het publiek ook een verantwoordelijkheid naar kunstenaars? Waarom wel/ niet?
Wat is het verschil tussen een weloverwogen en ondoordachte vorm van
kritiek/betrokkenheid/engagement?
ESSENTIELE VRAGEN ZIJN BELANGRIJK, TIJDLOOS, NOODZAKELIJK EN PRIKKELEN Essentiële vragen zijn provocatief en generatief, dat wil zeggen dat ze aanzetten tot verder nadenken, tot reflectie en dat ze meer vragen oproepen, waaronder goed doordachte vragen. Het zijn niet simpelweg antwoorden of het enig juiste antwoord. Ze leiden tot het doorgronden, het doorvorsen van grotere gehelen of grotere kwesties. De vragen zijn ook prikkelend en uitdagend en leiden zo tot meer betrokkenheid: Drinken wij hetzelfde water als onze voorouders? ZEVEN KARAKTERISTIEKEN VAN ESSENTIELE VRAGEN:
Zijn open van karakter dus niet gesloten: er is niet één juist antwoord
Zetten aan tot denken; zijn intellectueel uitdagend, leiden vaak tot discussie of debat
Vergen hogere orde denken: analyseren, afleiden, evalueren, voorspellen. Je kunt het
antwoord niet vinden door alleen kennis te reproduceren
Verwijzen naar belangrijke, overkoepelende ideeën of kwesties binnen (en soms ook buiten)
een discipline.
Roepen aanvullende vragen op en zetten aan tot verder onderzoek
Verlangen ondersteuning en onderbouwing, het is niet alleen maar een antwoord
Zijn terugkerende vragen: ze kunnen steeds opnieuw op een zinvolle manier aan de orde
Het arrangement Kan kunst de wereld verbeteren? is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
