Landschappen en klimaten - v456

Landschappen en klimaten - v456

Landschappen en klimaten

Introductie

Aan een landschap herken je het klimaat, en dan met name aan de plantenwereld in het landschap. Maar ook het reliëf, de atmosfeer, de bodem, het water, de dierenwereld en niet te vergeten de mens geven landschappen hun aanzien. Dat geldt ook voor Zuid-Amerika.

Jullie gaan ontdekken welke landschappen er zijn in Zuid-Amerika en hoe die zijn ontstaan. Jullie gaan ook zien hoe de factoren die landschappen hun uiterlijk geven en elkaar beïnvloeden.

Wat ga je leren?

Hoofdvraag

  • Hoe zijn in Zuid-Amerika verschillende landschappen ontstaan?

Deelvragen

  • Wat is de rol van het klimaat?
  • Welke rol speelt het water (rivieren vooral)?
  • Wat is de rol van de planten- en dierenwereld?
  • Welke rol speelt de mens?

Begrippen

  • Tropisch regenwoud (selva)
  • Savannes (llanos, cerrado)
  • Steppe (pampa en caatinga)
  • Tropisch laagland
  • ITCZ
  • Regiem
  • Verhang
  • Mangrove

Wat ga je doen?

Activiteiten

Vooraf

Wat kun je al?

Bestudeer de Kennisbanken en maak de instaptoets.

Aan de slag

Stap 1

Je onderzoekt welk klimaten er bij de verschillende landschappen in Zuid-Amerika horen. Ook de breedteligging en hoogte(verschillen) spelen hierbij een rol. Je beantwoordt vragen met behulp van de atlas.

Stap 2

Het klimaat en indirect de landschappen worden beïnvloed door zee- en luchtstromen. Je onderzoekt welke zeestromen er langs de kusten van Zuid-Amerika lopen en hoe de passaatwinden lopen langs de ITCZ. Met de atlas erbij beantwoord je de vragen.

Stap 3

De Andes vormt een natuurlijke waterscheiding. Je bekijkt welke kleur de zijrivieren van de Amazone hebben door afzetting van sedimenten. Ook lees je over het regiem van de rivieren en de hoeveelheid water die er verdampt in een stroomgebied.

Stap 4

De rol van de mens heeft indirect gevolgen voor de landschappen in Zuid-Amerika door het gebruik voor landbouwdoeleinden en het aanleggen van infrastructuur. Je zoekt antwoorden op de vragen met behulp van atlaskaarten.

Afronding

Samenvattend

Omschrijf de begrippen. Vergelijk deze met een klasgenoot.

Eindopdracht A

Maak de eindtoets.

Eindopdracht B

Schrijf een verslag over verschillende landschappen, die in Zuid-Amerika voorkomen.

Examenvragen

Oefen met de eindexamenvragen.

Terugkijken

Kijk terug op de opdracht.


Tijd
Voor deze opdracht is de studiebelasting ongeveer 3 SLU.

Wat kun je al?

Bestudeer de Kennisbanken.

Maak nu de instaptoets.

Aan de slag

Stap 1: Relaties

Relaties tussen land(schap) en klimaat

Zo ziet het Amazonebekken eruit: tropisch laagland (meestal 0-200 meter boven de zeespiegel, op sommige plaatsen wat hoger) bedekt met regenwoud dat in Zuid-Amerika selva wordt genoemd en doorsneden wordt door grote en kleine rivieren.

Breedteligging

Wat voor klimaat een gebied heeft, hangt onder meer af van de breedteligging en de hoogte(verschillen) in het gebied. Gebruik voor de volgende vraag de Bosatlas of Alcarta:

  • Bosatlas: De Aarde - Klimaatgebieden/Zeestromen
  • Alcarta: Klimaat - Klimaatgebieden en zeestromen

Stap 2: Interactie

De Humboldtpinguin is een soort
pinguïn dat in de tropen voorkomt
en leeft in de kustgebieden van Peru
en Chili. Ze leven van de jacht op
ansjovis, sardines en andere vissen
die in het voedselrijke, koude water
van de Humboldtstroom leven.

Interactie tussen reliëf en lucht- en oceanische circulatie

Oceanische circulatie

Vooral dicht bij zee wordt het klimaat, en daarmee de landschappen beïnvloed door zeestromen langs de kust. Gebruik voor de volgende vraag deze kaarten uit de Bosatlas of Alcarta:

  • Bosatlas: De Aarde - Klimaatgebieden/Zeestromen
  • Alcarta: Klimaat - Klimaatgebieden en zeestromen

Pendelende ITCZ en reliëf

De Intertropische Convergentiezone of ITCZ, de zone met lagedrukgebieden waar de noordoostpassaat en de zuidoostpassaat samenkomen, ligt dwars over Zuid-Amerika. In januari ligt hij op ongeveer 10 graden zuiderbreedte en in juli op ongeveer 10 graden noorderbreedte.

Gebruik bij de volgende vragen de atlaskaarten:

  • Bosatlas: De Aarde - Klimaat en Zuid-Amerika - Temperatuur en neerslag in januari en juli
  • Alcarta: Aarde - Klimaat: Klimaatgebieden en zeestromen en Zuid-Amerika - Geologie en Klimaat: Temperatuur en neerslag in januari en juli

Stap 3: De rol van water

Het stroomgebied van de Amazone is het grootste van
alle rivieren in Zuid-Amerika en neemt een groot deel van
het continent in beslag.

Net als in andere landstreken op aarde verdampt in Zuid-Amerika een deel van het water dat als neerslag op de bodem valt, zakt een ander deel hiervan in de bodem weg en wordt van de rest het overgrote deel afgevoerd naar zee, vooral door de rivieren Orinoco, Paraná en Amazone.
De Andes vormt een noord-zuid waterscheiding in Ecuador, Peru en een deel van Bolivia.

Sediment

Rivieren voeren in Zuid-Amerika net als overal sediment af. In Zuid-Amerika bestaat dat sediment uit afbraakproducten uit de Andes, het hoogland van Brazilië en het hoogland van Guyana. Dat sediment geeft het water in de rivieren een kleur. Zo zijn zijrivieren van de Amazone in te delen in witte, geelbruine, blauwe of zwarte rivieren. Hun kleur hangt af van de samenstelling van het sediment dat ze uit hun brongebied meevoeren.
Zo is de volgende indeling in zijrivieren van de Amazone te maken:

  • Andes – wit door gesteente van de Andes.
  • Laaglanden ten oosten van de Andes – geelbruin slib.
  • Hoogland van Guyana – blauw door sterk verweerde gesteentes met weinig organisch materiaal, humus, er doorheen.
  • Hoogland van Brazilië – zwart vanwege sedimentair gesteente met veel organisch materiaal er doorheen.

Regiem

De hoeveelheid water die de rivieren afvoeren, hangt niet alleen af van de hoeveelheid neerslag die er valt maar ook van de neerslagverdeling over het jaar. De verdeling van de totale hoeveelheid water die een rivier afvoert is het regiem. Dat regiem is regelmatig of onregelmatig.
In Zuid-Amerika hangt het regiem van rivieren in de eerste plaats af van waar de ITCZ zich boven het continent bevindt. In mindere mate hangt het af van de hoeveelheid water die er verdampt in een stroomgebied. Voor slechts een klein deel hangt het regiem af van de hoeveelheid ijs en sneeuw die er smelt in de Andes.

Bekijk onderstaande tabel.

Rivier

Maximaal maandgemiddelde afvoer in m3

Minimaal maandgemiddelde afvoer in m3

Amazone

229.000

103.000

Orinoco

81.100

1.330

Paraná

23.700

17.350

Pantanal

Het duurt enige tijd voordat het water in een rivier begint te stijgen bij een periode van zware regenval in haar stroomgebied. Dat komt door het geringe verhang (tussen 1 en 10 centimeter per kilometer) in de benedenloop van de rivieren (het water stroomt daar dus langzamer) en doordat regenwater tijdelijk wordt opgeslagen in de grond of in overstromingsgebieden.
Een goed voorbeeld van dat laatste is de Pantanal, een bekken in de laaglanden ten oosten van de Andes. Daar loopt het tijdsverschil tussen regenval en het stijgen van het water in de rivieren zelfs op tot zes maanden.

Stap 4: De rol van de mens

Mensen veranderen in toenemende mate landschappen in Zuid-Amerika door wegen, spoorlijnen en andere verkeersinfrastructuur aan te leggen. Dit maakt het daarna mogelijk woningen en fabrieken te bouwen, grondstoffen te winnen en natuurgebieden in cultuur te brengen.

Afronding

Samenvattend

Bij 'Wat ga je leren?' worden de volgende begrippen genoemd.
Geef zelf een omschrijving van deze begrippen.

​Tropisch regenwoud (selva)  
Savannes (llanos en cerrado)  
Steppe (pampa of caatinga)  
Tropisch laagland  
ITCZ  
Regiem  
Verhang  
Mangrove  


Bespreek de begrippen met een klasgenoot.

Eindopdracht A: Toets

Eindopdracht B: In vogelvlucht

Verslag ‘Zuid-Amerika vanuit de lucht’

Jullie maken dit eindproduct in groepen van twee of drie.

Voor het maken van dit eindproduct heb je Google Earth nodig. Dit programma laat je de aarde zien van grote afstand. Met dit programma onderzoeken jullie landschappen in Zuid-Amerika, die in deze opdracht besproken zijn: selva, llanos, cerrado, caatinga, pampa en mangrove.

Je zoekt antwoorden op de volgende vragen over deze soorten landschap:

  • Hoe ziet de plantenwereld van dit soort landschap eruit?
  • Wat voor klimaat heeft dit soort landschap doen ontstaan?
  • Hoe wordt dit klimaat beïnvloed door het reliëf, de breedteligging, de pendelbeweging van de ITCZ en de zeestromen?
  • Welke sporen van menselijk ingrijpen, als die er zijn, kun je vinden in dit soort landschappen en hoe zijn die ontstaan?

Van alle informatie die jullie gevonden hebben, schrijven jullie een verslag. Hoe je dat kunt aanpakken, lees je in de Gereedschapskist hieronder.

Beoordeling

Jullie docent zal van je verslag op de volgende punten:

  • Is het verhaal van je verslag helder en goed verzorgd?
  • Sluiten afbeeldingen in je verslag goed aan bij de tekst en vullen ze de tekst goed aan?
  • Heb je in het verslag de bovengestelde vragen over het landschap verwerkt?
  • Bevat het verslag geen taalfouten?

Verslag schrijven

Een verslag is een goede manier om een onderzoek te beschrijven dat je hebt uitgevoerd.        

 

Examenvragen

Op deze pagina vind je examenvragen van ExamenKracht van vorige jaren. De vragen sluiten zo goed mogelijk aan bij de opdracht die je net hebt afgerond.

Maak bij het beantwoorden ook gebruik van dat wat je al eerder geleerd hebt. Als je de vraag niet kunt beantwoorden, probeer het dan later opnieuw. Nadat je een vraag beantwoord hebt, kun je deze zelf nakijken en je score aangeven.

VWO 2017-TV2

VWO 2017-TV2 Vraag 13

VWO 2021-TV1

VWO 2021-TV1 Vragen 20-22

VWO 2021-TV3

VWO 2021-TV3 Vraag 20
VWO 2021-TV3 Vraag 21


Meer oefenen?
Wil je met nog meer examenvragen oefenen?
Als je school deelneemt aan VO-content kun je verder oefenen door in te loggen op ExamenKracht (www.examenkracht.nl).

 

Terugkijken

Intro

  • Lees de Introductie van de opdracht nog eens door.
    Is de intro voldoende duidelijk over wat in deze opdracht besproken wordt?

Kan ik wat ik moet kunnen?

  • Lees de hoofdvraag en deelvragen nog eens door.
    Kun je minimaal van twee landschappen die in Zuid-Amerika voorkomen, aangeven welk klimaat er heerst? Wat is de invloed van (rivier)water en wind bij de vorming van deze landschappen?

Hoe ging het?

  • Inhoud
    In de opdracht vergelijk je de rol van de rivieren en de inmenging van de mens in diverse landschappen.
    Is die rol in Zuid-Amerika op dit gebied anders of groter dan in andere delen van de wereld? Licht je antwoord toe.
  • Eindopdrachten
    Heb je de eindtoets goed gemaakt? Vond je de vragen niet te moeilijk?
    Heb je voldoende informatie gevonden over het landschap in Zuid-Amerika wat je moest omschrijven?
    Is duidelijk geworden hoe dat landschap is ontstaan?
  • Examenvragen
    Heb je de examenvragen gemaakt? Ging het goed?

Bronnen

Website:

  • Het arrangement Landschappen en klimaten - v456 is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    VO-content
    Laatst gewijzigd
    2025-05-07 21:38:36
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Toelichting
    Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde voor VWO leerjaar 4, 5 & 6. In het domein "Zuid-Amerika" wordt het thema ''Landschappen en klimaten" besproken. In Zuid-Amerika zijn verschillende soorten landschappen te vinden, zoals selva's, llanos, altiplano, caatinga, atacama, pampa en de cerrado. Het ontstaan van deze klimaten op specifieke locaties hangt af van factoren zoals reliëf, oceaan- en luchtcirculaties. Water speelt ook een essentiële rol, bepalend voor de geschikte vegetatie en de afvoer of afzetting van sediment. Het rivierregime, oftewel de hoeveelheid water die een rivier kan dragen, is eveneens van groot belang. Naast deze natuurlijke factoren speelt de mens een significante rol bij bewuste aanpassingen of onbedoelde verstoringen van landschappen.
    Leerniveau
    VWO 6; VWO 4; VWO 5;
    Leerinhoud en doelen
    Landschappen (en menselijke activiteit); Systeem aarde; Aardrijkskunde; Klimaat;
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld
    Studiebelasting
    6 uur 0 minuten
    Trefwoorden
    aardrijkskunde, arrangeerbaar, caatinga, cerrado, klimaten, landschapsvormen, pantanal, selva, stercollectie, vwo456

    Gebruikte Wikiwijs Arrangementen

    VO-content - Gereedschapskist. (2019).

    Gereedschapskist activerende werkvormen

    https://maken.wikiwijs.nl/105906/Gereedschapskist_activerende_werkvormen

    VO-content Aardrijkskunde. (z.d.).

    Template opdracht - v456

    https://maken.wikiwijs.nl/141201/Template_opdracht___v456

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    Oefeningen en toetsen

    Landschappen en klimaten

    Interactie

    De rol van water

    Pantanal

    De rol van de mens

    Landschappen en klimaten

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    QTI

    Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat alle informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen punten, etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.

    Versie 2.1 (NL)

    Versie 3.0 bèta

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van