De informatiemaatschappij - v456

De informatiemaatschappij - v456

De informatiemaatschappij

Introductie

We leven in een informatiemaatschappij die, om goed te kunnen functioneren, volledig afhankelijk is van moderne informatie- en communicatietechnieken (ICT).

Dankzij ICT kunnen we de hele dag naar informatie zoeken, op internet en op de sociale media. Maar is die informatie wel betrouwbaar?

Er worden daarbij, gewenst en ongewenst, grote hoeveelheden data opgeslagen.

Maar van wie zijn die gegevens? Zijn die bij derden wel veilig?

Wat ga je leren?

Jullie kijken eerst naar nieuwe technieken die ons leven ingrijpend veranderd hebben, van de landbouwsamenleving tienduizend jaar geleden tot aan de huidige informatiemaatschappij.

Daarbij zetten we de voordelen van de vele ICT-toepassingen - die ons leven makkelijker, handiger en prettiger hebben gemaakt - naast de nadelen - de nepberichten, valse twitteraccounts, identiteitsfraude en cybercriminaliteit - om er maar een paar te noemen.

Hoofdvraag

  • Welke voordelen biedt de informatiemaatschappij en wat zijn de kwalijke kanten ervan?

Begrippen

  • tijdruimtecompressie
  • informatie- en communicatietechnologie
  • informatiemaatschappij

Wat ga je doen?

Activiteiten

Aan de slag

Stap 1

Je krijgt een overzicht van een aantal doorbraken en consequenties van nieuwe technieken die zijn ontwikkeld. Je bekijkt video's en beantwoordt vragen.

Stap 2

Je leest over moderne informatie- en communicatietechnieken, maar ook hoe o.a. Facebook en Twitter ons leven kunnen beïnvloeden met uitwisseling van informatie en (nep)nieuws. Je zoekt informatie over hoe en waaraan je nepberichten het beste kunt herkennen.

Stap 3

ICT speelt een belangrijke rol bij mensenrechtenkwesties en het waarborgen van privacy. Je bekijkt video's en beantwoordt een vraag.

Stap 4

Je krijgt uitleg over identiteitsfraude en gijzelsoftware en hoe lastig is om dit aan te pakken. Je bekijkt een video en beantwoordt vragen.

Afronding

Samenvattend

Omschrijf de begrippen. Vergelijk de omschrijvingen met een klasgenoot.

Eindopdracht A

Maak de eindtoets.

Eindopdracht B

Je brainstormt over de kansen en valkuilen van een toekomstig 6G-netwerk.

Examenvragen

Oefen de eindexamenvragen.

Terugkijken

Kijk terug op de opdracht.


Tijd
Voor deze opdracht is de studiebelasting ongeveer 3 SLU.

Aan de slag

Stap 1: Nieuwe technieken

Nieuwe technieken die ons leven hebben veranderd

Nieuwe kennis en technieken hebben ons leven voortdurend veranderd. Aanvankelijk ging dat langzaam, tegenwoordig razendsnel. Hieronder staan enkele doorbraken en hun consequenties op een rij:

Zo’n 10.000 jaar geleden was het ontstaan van de landbouw een doorbraak die het leven ingrijpend veranderde. Vroeger zwierven mensen van plek naar plek, op zoek naar wild en vruchten. Dankzij de landbouw konden de mensen zich op een vaste plek vestigen.

Zo’n 6000 jaar geleden werd het wiel uitgevonden en werd transport een stuk makkelijker.
Zo’n 5000 jaar geleden ontstond het schrift (aanvankelijk alleen met pictogrammen), waardoor onder meer afspraken konden worden vastgelegd.

De uitvinding van de stoommachine stond aan de wieg van de industriële revolutie en daarna ging de rem er helemaal af: elektriciteit, telegraaf, radio, auto, lopende band, televisie en computer hebben allemaal grote invloed (gehad) op ons dagelijkse leven.

Vanaf 1975 ontwikkelde zich de ‘high-tech’, de hoogwaardige technologie met de eerste transistor, de eerste processor, en de software om computers te bedienen.
In 1991 werd het internet ontwikkeld met zijn email en het World Wide Web.

De meest recente stap is de ontwikkeling van mobiele telecommunicatieapparatuur met de mobiele telefonie en de integratie van mobiele telefonie, computer en camera tot de smartphone.

We kijken even terug op de ontwikkeling van de (optische) telecommunicatie. In 1793 ontwikkelde de Fransman Chappe de semafoor, een systeem van seinpalen die op bepaalde afstand van elkaar werden geplaatst. Chappe kon met vijftien seinpalen een afstand van 220 kilometer in dertien minuten overbruggen. De stand van de armen van een seinpaal had een bepaalde betekenis, een code. De codes stonden op papier en zo kon men een bericht doorsturen. De seinpalen kennen we nu alleen nog van het spoor.

Mobiele telefonie ontstond met het eerste communicatienetwerk voor de autotelefoon, waarbij 24 zendmasten (het 1G-netwerk) verspreid over heel Nederland met elkaar verbonden waren.

Zie daarvoor het videofragment: van 29:04 min. “In de jaren tachtig” tot 35:05 min. t/m “Alle contact virtueel.”

Kijk ook naar de volgende video.

Terwijl er door sommige mensen met argusogen gekeken wordt naar de komst van het 5G-netwerk wordt er in Eindhoven al druk gewerkt aan de opvolger. Hoewel het er waarschijnlijk pas over tien jaar is, is 6G nu al in de maak.

Stap 2: (des)Informatie

De wereld draait om (des)informatie

De huidige samenleving is een technologisch hoogontwikkelde samenleving die, om goed te functioneren, volstrekt afhankelijk is geworden van moderne informatie- en communicatietechnieken (ICT). In deze moderne samenleving zijn kennis en communicatiediensten misschien wel belangrijker dan tastbare producten. Economen spreker daarom over een informatiemaatschappij.

Maar ook tastbare producten kunnen niet meer zonder ICT. Voor het huidige high-tech-tijdperk werden auto’s bijvoorbeeld ontwikkeld op de tekentafel. Sindsdien hebben automerken een aanzienlijk deel van de traditionele technici vervangen door programmeurs. Nu ontwikkelen de ICT-specialisten auto’s met behulp van speciale 3D-software.

Veel van de ICT-toepassingen zijn afkomstig uit Silicon Valley in Californië. Wereldspelers als Microsoft, Apple, Facebook en Google beïnvloeden ons leven in hoge mate. Verreweg de meeste computers draaien op de besturingssoftware van Microsoft of Apple. De meeste informatie wordt gezocht en gevonden met behulp van zoekmachine Google en we hebben er het werkwoord googelen (=informatie zoeken op internet) aan te danken.

Facebook

‘Vrienden’ zoeken we tegenwoordig vooral op Facebook of Instagram. Sinds begin 2021 telt Facebook 2,8 miljard gebruikers. Er zijn personen met meer dan 100 miljoen volgers. Bekijk hier de Top 10 van meest gevolgde pagina's.

Niet iedereen is even blij met die wereldwijde uitwisseling van informatie. De Chinese regering vroeg in 2010 Google om bepaalde trefwoorden (zoals ‘mensenrechten’ en ‘Amnesty International’) te censureren, zodat Chinese burgers geen ongewenste informatie zouden kunnen vinden. Google weigerde mee te werken en werd prompt door de Chinese regering in de ban gedaan. China ontwierp eigen zoekmachines: Baidus en QQ.

Ook met Facebook is niet iedereen blij. Op Facebook was een filmpje van mei 2017 te zien waarin de getatoeëerde koning Maha Vajiralongkorn in een afgezakte spijkerbroek en een minuscuul hemd rondwandelt in een winkelcentrum in München. Het filmpje werd massaal gedeeld. Thailand eiste dat Facebook in totaal 131 ‘beledigende sites’ zou verwijderen. Gebeurde dat niet, dan zou er een boycot volgen. Facebook gaf niet toe en de filmpjes bleven staan.

Turkije wachtte niet op een reactie van Facebook over onwelgevallige items. De Turkse regering was zo ontevreden met de berichtgeving over de mislukte staatsgreep van 2016 in dat land dat het niet alleen Facebook blokkeerde, maar ook Twitter, YouTube, WhatsApp, Skype, Wikipedia en nog zo’n tien andere diensten.

Nepnieuws

Ex-president Trump van de Verenigde Staten van Amerika gooide het over een andere boeg. Onwelgevallige berichten, met name over hemzelf of over zijn beleid, bestempelt hij op Twitter steevast als nepnieuws (fake news). De term nepnieuws was niet nieuw. Op internet verschenen er eerder valse berichten met de intentie om bezoekers naar een website te lokken en daarmee dankzij advertenties winst te maken. Later kwamen er ook valse berichten met als doel om de publieke opinie te beïnvloeden of politiek-ideologische tegenstanders zwart te maken.

Moeten we ons over nepnieuws druk maken? Je zou denken van niet, ware het niet dat volgens onderzoek 85 procent van de internetgebruikers nepnieuws niet als zodanig herkent.

Hieronder zie je twee nepberichten en het aantal mensen dat het nepnieuws niet herkende:

Bron: Buzzfeed

We leven in een informatiemaatschappij, maar we kunnen niet blind vertrouwen op die informatie!

Stap 3: Rechten en ICT

Mensenrechten en de informatiemaatschappij

ICT maakt het mogelijk om grote hoeveelheden gegevens (data) op te slaan en systematisch te onderzoeken. Zo kan ICT van nut zijn bij het voorkomen van ziekten, epidemieën, hongersnoden, milieurampen en mensenrechtenschendingen.

Kleinschaliger gebruik van ICT kan bijvoorbeeld ertoe leiden dat boeren op de hoogte blijven van de prijzen die voor hun producten in een naburige stad worden betaald, zodat zij sterker staan tegenover tussenhandelaren.

ICT kan ook een belangrijke rol spelen bij mensenrechten dankzij early warnings. Hoe eerder de wereld weet dat er ergens een mensenrechtenactivist is opgepakt, hoe sneller mensenrechtenorganisaties zich voor die persoon kunnen inzetten waardoor er bijvoorbeeld martelingen voorkomen kunnen worden.

Amnesty International lanceerde een speciale app waarmee mensenrechtenverdedigers, die het risico lopen dat ze worden ontvoerd, aangevallen of gemarteld, alarm kunnen slaan.

De Panic Button-app is een stil alarm en kan geactiveerd worden in het geval van nood.

Door een druk op de button worden mede-activisten gewaarschuwd dat een collega in gevaar is. Hierdoor kan er sneller hulp worden ingeschakeld. In de eerste uren na een arrestatie kan het netwerk van de mensenrechtenverdediger snel in actie komen voor de vrijlating van hun collega. Zo kunnen ze het politiebureau overstelpen met telefoontjes, een protest organiseren of advocaten en organisaties zoals Amnesty waarschuwen.

Een van de mensenrechten en een grondrecht in onze grondwet is het recht op privacy. Een van de organisaties die opkomen voor het recht op privacy op internet is Bits of Freedom. Zij waarschuwt jongeren dat zij niet zomaar hun persoonlijke gegevens op internet moeten zetten. Die persoonlijke gegevens zijn interessant voor gepersonificeerde advertenties.

Kijk naar dit videofragment: van 07:47 min. tot 10:00 min.

Valse twitteraccounts

Een andere kwalijke kant van de ICT-maatschappij zijn de valse twitteraccounts op internet.
Hubert Bruls, burgemeester van Nijmegen, heeft geen twitteraccount. Iemand die heel goed geïnformeerd is over het reilen en zeilen in Nijmegen, heeft onder zijn naam in januari 2016 een twitteraccount geopend en schrijft de ene na de andere tweet. Daarmee schaadt hij het imago van de burgemeester. Zo noemt de onechte burgemeester op 14 juni 2017, ten tijde van de formatiepogingen van Bruls’ partij CDA met GroenLinks, de partijleider Jesse Klaver een ‘milieuclown’.

Bénédicte Ficq

Ook advocate Bénédicte Ficq heeft last van een vals twitteraccount op haar naam.

Bekijk de volgende video: Van 02:04 min. “Ik zat in de schmink…” tot 04:30 min. “Ik weet gewoon niet wie het is.”

Stap 4: Fraude en criminaliteit

Identiteitsfraude en cybercriminaliteit

Bekijk deze video over identiteitsdiefstal.

Deze Belgische video is geënsceneerd, maar identiteitsfraude is reëel en een groot probleem.
Dat overkwam ook journalist Kevin Goes. Zijn naam, geboortedatum en burgerservicenummer werden gebruikt om een huis te huren op 200 kilometer van zijn eigen huis. In dat huurhuis werd een wietplantage aangetroffen en Goes kreeg een vordering van bijna 13.000 euro. Hoe toon je aan dat iemand anders je identiteitsgegevens misbruikt heeft?
De rechter geloofde aanvankelijk niet dat hij geen huis met een wietplantage had gehuurd, maar hij had geluk. De nep-Goes liep tegen de lamp toen hij weer een huis op naam van de echte Goes probeerde te huren.

Identiteitsfraude kan voor allerlei criminele activiteiten worden gebruikt. Gestolen identiteiten kunnen gebruikt worden om iets te verbergen: bijvoorbeeld een wietplantage; om dure producten bij webshops te bestellen, om mensen af te persen of om een gezochte crimineel van een andere identiteit te voorzien. Vaak zitten er (buitenlandse) criminele bendes achter.

Een andere uitwas van crimineel ICT-gedrag is ransomware of in het Nederlands: gijzelsoftware. De computergebruiker krijgt te lezen dat zijn of haar computer geblokkeerd werd en pas na betaling weer wordt vrijgegeven. Betalen blijkt echter niet altijd tot het vrijgeven van de computer te leiden.

Hoe makkelijk het is om je gegevens te hacken, toonde de Australische beveiligingsonderzoeker Troy Hunt aan.
3,8 Miljard gebruikersgegevens zitten in zijn database ‘Have I Been Pwned’. Hij verzamelt ze om mensen te waarschuwen tegen datalekken.

Gijzelsoftware kan iedereen treffen, ook gerenommeerde bedrijven als APM in de Rotterdamse haven dat containers laadt en lost. Normaal worden er dagelijks duizenden containers in een geautomatiseerd proces geladen en gelost. Vier dagen lang lagen in 2017 de werkzaamheden stil. De computers waren gehackt en werkten niet meer en er konden geen containers de terminals meer in of uit. Dat kostte APM elke dag vele miljoenen euro’s.

Cybercriminaliteit is lastig aan te pakken. Nederlandse opsporingsambtenaren zijn gebonden aan de wetten van Nederland. Cybercriminele bendes werken wereldwijd en trekken zich niets van grenzen aan. WannaCry, een variant van de gijzelsoftware die in mei 2017 over de wereld raasde en die oorspronkelijk uit Rusland kwam, trof particulieren en bedrijven in 150 verschillende landen!

Afronding

Samenvattend

Bij 'Wat ga je leren?' worden de volgende begrippen genoemd.
Geef zelf een omschrijving van deze begrippen.

​Informatie- en communicatietechnieken (ICT)  
Informatiemaatschappij  
Nepnieuws (fake news)  
Identiteitsfraude  
Gijzelsoftware  
Cybercriminaliteit  


Bespreek de begrippen met een klasgenoot.

Eindopdracht A: Toets

Eindopdracht B: 6G-netwerk

De informatiemaatschappij kan niet bestaan zonder:

  • Het modernste telecommunicatienetwerk
  • Berichten waar je op kunt vertrouwen

Het 5G-netwerk is inmiddels in Nederland geïntroduceerd, maar de opvolger staat al weer klaar. Je brainstormt met een ontwikkelingsteam over de nieuwe mogelijkheden van 6G. Dit netwerk is niet alleen sneller dan het 5G-netwerk, maar de communicatie zal dankzij de mogelijkheden van 6G de samenleving compleet veranderen.

The sky is the limit, was het oude motto, maar nu geldt: there is no limit!

Je kunt kansen en valkuilen noemen, voor- en nadelen, mogelijkheden en bezwaren.
Gebruik daarvoor al jullie fantasie!
Hoe jullie dit vorm gaan geven, kun je overleggen met je docent. Misschien is een discussie of gesprek in de klas wel mogelijk.
Kijk eventueel in de Gereedschapskist voor ideeën.

Beoordeling

Afhankelijk van hoe jullie deze opdracht gaan uitwerken, beoordeelt de docent jullie vindingrijkheid en creativiteit bij het uitwerken van deze opdracht.

Gereedschapskist

Welkom bij de gereedschapskist. Hier vind je uitleg over alle werkvormen waarmee je je eindproducten maakt. Bij iedere werkvorm staat beschreven hoe je deze uitvoert, kun je inspiratiefilmpjes bekijken en vind je de beoordelingscriteria waaraan jouw product moet voldoen. Ook zie je welke digitale middelen je kunt gebruiken en aan welke vaardigheden je werkt tijdens het maken van je eindproduct. Veel succes!

 

Examenvragen

Op deze pagina vind je examenvragen van ExamenKracht van vorige jaren. De vragen sluiten zo goed mogelijk aan bij de opdracht die je net hebt afgerond.

Maak bij het beantwoorden ook gebruik van dat wat je al eerder geleerd hebt. Als je de vraag niet kunt beantwoorden, probeer het dan later opnieuw. Nadat je een vraag beantwoord hebt, kun je deze zelf nakijken en je score aangeven.

VWO 2016-TV1

VWO 2016-TV1 Vragen 1-4

VWO 2017-TV2

VWO 2017-TV2 Vraag 3

VWO 2018-TV2

VWO 2018-TV2 Vraag 3

VWO 2019-TV2

VWO 2019-TV2 Vraag 29

VWO 20121-TV3

VWO 2021-TV3 Vragen 1-4

 

Meer oefenen?
Wil je met nog meer examenvragen oefenen?
Als je school deelneemt aan VO-content kun je verder oefenen door in te loggen op ExamenKracht (www.examenkracht.nl).

Terugkijken

Intro

  • Lees de Introductie van de opdracht nog eens door.
    Maak jij veel gebruik van internet en social media? Met welk doel?

Kan ik wat ik moet kunnen?

  • Lees de hoofdvraag en deelvragen nog eens door.
    Kun je twee voor- en twee nadelen noemen die spelen in de huidige informatiemaatschappij?

Hoe ging het?

  • Tijd
    Voor deze opdracht staat ongeveer 3 SLU.
    Heb je de opdracht binnen dit aantal uren kunnen doen?
  • Inhoud
    In de opdracht kijk je niet alleen naar de gemakken van social media, maar ook naar de gevaren.
    Ben je dingen tegengekomen die nieuw voor je waren of waarover je verbaasd bent? Noem een voorbeeld.
  • Eindopdrachten
    Heb je de eindtoets gemaakt en had je een goede score?
    Heb je gekozen voor een brainstormsessie over het toekomstige 6G-netwerk?
    Was dat leuk om te doen?
  • Examenvragen
    Heb je de examenvragen gemaakt? Wist je nog veel antwoorden?

Bronnen

  • Het arrangement De informatiemaatschappij - v456 is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    VO-content
    Laatst gewijzigd
    2025-05-07 21:46:56
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Toelichting
    Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde voor VWO leerjaar 4, 5 & 6. In het domein "Wereld" wordt het thema ''Informatie maatschappij" besproken. Nieuwe kennis en technieken veranderen ons leven voortdurend, van het beginnen met landbouw, tot het uitvinden van het schrift tot de mobiele telefoon. De huidige samenleving is een technologisch hoogontwikkelde samenleving die, om goed te functioneren, volstrekt afhankelijk is geworden van moderne informatie- en communicatietechnieken (ICT). In deze moderne samenleving zijn kennis en communicatiediensten misschien wel belangrijker dan tastbare producten. Economen spreker daarom over een informatiemaatschappij. ICT maakt het mogelijk om grote hoeveelheden gegevens (data) op te slaan en systematisch te onderzoeken. Zo kan ICT van nut zijn bij het voorkomen van ziekten, epidemieën, hongersnoden, milieurampen en mensenrechtenschendingen. Maar ITC kan ook problemen opleveren zoals identiteitsfraude of ICT criminelen die gijzelsoftware gebruiken.
    Leerniveau
    VWO 6; VWO 4; VWO 5;
    Leerinhoud en doelen
    Globalisering; Aardrijkskunde;
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld
    Studiebelasting
    6 uur 0 minuten
    Trefwoorden
    aardrijkskunde, arrangeerbaar, gijzelsoftware, ict, identiteitsfraude, informatie maatschappij, stercollectie, vwo456

    Gebruikte Wikiwijs Arrangementen

    VO-content - Gereedschapskist. (2019).

    Gereedschapskist activerende werkvormen

    https://maken.wikiwijs.nl/105906/Gereedschapskist_activerende_werkvormen

    VO-content Aardrijkskunde. (z.d.).

    Template opdracht - v456

    https://maken.wikiwijs.nl/141201/Template_opdracht___v456

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    Oefeningen en toetsen

    Nieuwe technieken

    Rechten en ICT

    Fraude en criminaliteit

    De informatiemaatschappij

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    QTI

    Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat alle informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen punten, etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.

    Versie 2.1 (NL)

    Versie 3.0 bèta

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van