2. DE TWEEDE WERELDOORLOG

2. DE TWEEDE WERELDOORLOG

3.1. Aanloop WOII

Toen Hitler in 1933 de verkiezingen won en kanselier van Duitsland werd, begon hij met het versterken van zijn binnenlandse macht. Hij liet wetten goedkeuren, verwijderde politieke opponenten en organiseerde de staat op zo’n manier dat zijn nazipartij de totale macht verwierf. Hij verliet eenzijdig de Volkenbond, die opgericht werd na de Eerste Wereldoorlog om internationale geschillen op te lossen. Het Duits leger (voornamelijk luchtmacht), het zogenaamde Condorlegioen, nam actief deel aan de Spaanse Burgeroorlog en vocht mee aan de zijde van de rechtse generaal Francisco Franco (1936-1939). Door de situatie in Duitsland en door de expansiedrang van Hitler raakte heel Europa in een gespannen oorlogssfeer.

Gebaseerd op de ideologie van het pangermanisme en op zoek naar lebensraum voor het Duitse volk, breidt Hitler zijn territorium steeds verder uit. Door de appeasementpolitiek van de Westerse landen wordt een oorlog uitgesteld, maar wanneer Duitsland en de SU het Molotov-Von Ribbentroppact tekenen, is een oorlog onafwendbaar.

De periode die in dit deel wordt behandeld is aangeduid. De inval in Polen is aangeduid in het rood omdat dit het begin was van de tweede wereldoorlog!
De periode die in dit deel wordt behandeld is aangeduid. De inval in Polen is aangeduid in het rood omdat dit het begin was van de tweede wereldoorlog!

3.1.1. Pangermanisme, appeasementpolitiek en Albanië

Toen Hitler in 1933 de verkiezingen won en kanselier van Duitsland werd, begon hij met het versterken van zijn binnenlandse macht. Hij liet wetten goedkeuren, verwijderde politieke opponenten en organiseerde de staat op zo’n manier dat zijn nazipartij de totale macht verwierf. Hij verliet eenzijdig de Volkenbond, die opgericht werd na de Eerste Wereldoorlog om internationale geschillen op te lossen. Het Duits leger (voornamelijk luchtmacht), het zogenaamde Condorlegioen, nam actief deel aan de Spaanse Burgeroorlog en vocht mee aan de zijde van de rechtse generaal Francisco Franco (1936-1939). Op buitenlands vlak voerde hij meer en meer een agressieve politiek op basis van het pangermanisme.

Pangermanisme (van Grieks pan = 'geheel, alle' en Latijn Germanus = 'Germaans' of 'Duits') is een Duits-nationalistische stroming ontstaan in de negentiende eeuw, volgens welke alle etnisch-Germaanse volken of alle Duitstaligen verenigd moesten worden in één staat. De Duitse propaganda legde de nadruk op de onvrijwillige scheiding van het Duitse volk, bijvoorbeeld door het Verdrag van Versailles. De leuze was dan ook:"Heim ins Reich", zoiets als "weer thuis in het Rijk". (Bekijk zeker ook de kaartjes op de ppt!)

In 1935 bezette hij vanuit de bedoeling om alle ‘rasechte Duitsers opnieuw samen te voegen’ het gedemilitariseerde Rijnland en werd er onthaald als een held. In 1938 achtte hij zich sterk genoeg om zijn expansie verder te zetten: Oostenrijk werd aangehecht, de zogeheten Anschlüss.

Op deze afbeelding zie je waar de volksduitsers woonden. De blauwe vlak zijn de volksduitsers, de rode grenzen zijn de landsgrenzen.
Op deze afbeelding zie je waar de volksduitsers woonden. De blauwe vlak zijn de volksduitsers, de rode grenzen zijn de landsgrenzen.

In 1935 bezette hij vanuit de bedoeling om alle ‘rasechte Duitsers opnieuw samen te voegen’ het gedemilitariseerde Rijnland en werd er onthaald als een held. In 1938 achtte hij zich sterk genoeg om zijn expansie verder te zetten: Oostenrijk werd aangehecht, de zogeheten Anschlüss.

De anschluss van Oostenrijk

Dan stelde Hitler eisen ten aanzien van Sudetenland, dat in de grensstreek van Bohemen ligt. Hij had hiervoor verschillende redenen:

  1. In Sudetengebied, dat sinds Versailles deel uitmaakte van Tsjecho-Slowakije, woonden ongeveer 2,8 miljoen Volksduitsers.
  2. Het gebied bevatte een groot deel van de natuurlijke hulpbronnen van Tsjecho-Slowakije
  3. Het gebied bevatte het grootste deel van haar industrie en de hoofdverdedigingslinies van het Tsjecho-Slowaakse leger.
Op dit kaartje zie je de verschillende gebieden die Duitsland annexeerde of bij zijn rijk
liet aansluiten. Het Sudetenland is gearceerd in het zwart, het is het grensgebied
van Bohemen en Moravië

 

Na de bedreigingen van Hitler werd in Britse, Franse, Italiaanse en Duitse diplomatieke kringen overleg gevoerd ten einde uit de impasse te komen en een nieuwe oorlog af te wenden, de zogenaamde appeasementpolitiek. De appeasementpolitiek was de politiek waarmee de Westerse mogendheden (het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk) probeerden om Hitler tevreden te stellen en een oorlog te vermijden. Deze politiek vond zijn hoogtepunt in het verdrag van Munchen. Hierin beloofde hij Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk dat hij geen verdere gebieden zou inpalmen, nadat hij Sudetenland zou krijgen. Hitler gebruikte diplomatie als middel om zijn buitenlandse politiek en uiteindelijk zijn oorlogspolitiek te dienen.

 

De bekende 'peace for our time speech' van Neville Chamberlain die hoopte dat hij Hitler rustig kon houden door toegevingen te doen, de zogenoemde 'appeasementpolitiek'

Hitler hield zich echter niet aan de afspraak en bezette Tsjechië een jaar later. In maart 1939 werd de Slowaakse leider in Berlijn ontboden, waar Hitler hem mededeelde dat de tijd voor Slowakije gekomen was. Slowakije zou de onafhankelijkheid moeten uitroepen en Duitsland zou als "beschermheer" optreden. Als de Slowaken weigerden zou hun hele land verzwolgen worden door Hongarije. Het land werd een Duitse vazalstaat.

Nadat nazi-Duitsland in maart 1938 Oostenrijk geannexeerd had en zonder Mussolini in te lichten in maart 1939 Tsjechië bezette, voelde Italië zich gekleineerd en besloot Mussolini om Albanië te annexeren. Op 7 april vielen de troepen van Mussolini Albanië binnen. Ondanks verzet van enkele patriotten kregen de Italianen de Albanezen snel onder de knoet.

3.1.2.Lebensraum en het Molotov Von Ribbentroppact

Het was duidelijk voor de andere Europese landen dat Hitler onbetrouwbaar was. Er werd voorgenomen om paal en perk te stellen aan de expansiedrang van Duitsland, want die bleek nog niet gestild. Hitler had zijn pangermanistische doeleinden bereikt en beweerde nu te streven naar ‘Lebensraum’ voor dat Duitse volk. Lebensraum benoemde hij als een ruimte voor het Arische volk waarin ze hun ‘natuurlijke positie’ opeisen. Eigenlijk was het vooral noodzakelijk omdat Duitsland het economisch moeilijk had door zijn zware investeringen in het leger

Op deze Duitse propagandaposter zie je hoe Hitler de bevolking klaarstoomde om 'Lebensraum' of 'levensruimte' te veroveren voor zichzelf. De verovering van Polen (het donkerrode gedeelte), was maar het begin van zijn plan.
Op deze Duitse propagandaposter zie je hoe Hitler de bevolking klaarstoomde om 'Lebensraum' of 'levensruimte' te veroveren voor zichzelf. De verovering van Polen (het donkerrode gedeelte), was maar het begin van zijn plan.

Het Verenigd Koninkrijk waarschuwde Duitsland dat er geen uitbreiding mocht komen ten nadele van Polen, zoals Hitler had vooropgesteld in zijn boek ‘Mein Kampf’. Hij wilde dit echter wel. Om deze doelstelling te behalen, moest Hitler echter een bondgenoot vinden en hij vond een eigenaardige bereidwillige: Stalin.

Het was bevreemdend voor de wereld dat Hitler amper zes jaar na het veroveren van de macht in Duitsland het molotov von ribbentroppact (een niet-aanvalsverdrag) afsloot met de Sovjet-unie omwille van meerdere redenen:

  1. Vanuit Duitse kant was er een diepgegronde haat tegen het communisme (denk aan het anti-kominternpact!). Toch schoof hij dit aan de kant, omdat hij zonder dit pact zijn oorlog met Polen (en daarmee de Tweede Wereldoorlog) niet had kunnen starten. Dan was de kans te groot geweest dat hij op (a) twee fronten oorlog moest voeren (tegen Frankrijk en GB aan de ene kant en de Sovjet-unie aan de andere).
  2. De Sovjet-Unie had van hun kant Duitsland al vrij snel als een bedreiging erkend. Communistische partijen reageerden fel op de haat en vervolgingen van de nazi's. Toch sloten ze een verdrag af omdat:

(a) De Sovjet-Unie zocht toenadering in West-Europa, vooral bij Groot-Brittannië en Frankrijk, maar hier was de angst voor het communisme zo diepgeworteld dat ze de Sovjet-Unie links lieten liggen. Deze landen lieten de Sovjet-Unie bijvoorbeeld buiten de onderhandelingen die uitmondden in het Verdrag van München in 1938.

(b) Bovendien was er ook een sterk wantrouwen onder de leiders van de Sovjet-Unie jegens het westen; men herinnerde zich nog Napoleon, de eerste wereldoorlog en de westelijke steun aan de Witten tijdens de Russische Burgeroorlog.

(c) Als laatste stond het Britse liberale vrijemarktdenken haaks op de communistische ideologie. Het gevolg was dat Stalin toenadering zocht tot Duitsland om zich ‘veilig te stellen’.

Het Molotov Von Ribbentroppact

Het Molotov von Ribbentroppact was dus een niet-aanvalsverdrag tussen Nazi-Duitsland en de Sovjet-Unie uit 1939. Door het zogenoemde ‘Duivelspact’ werd Oost-Europa tussen de twee grootmachten verdeeld en ontstonden er dus meer en meer twee blokken die tegenover elkaar stonden. Het feit dat deze twee blokken besloten elkaar niet aan te vallen, maakte de dreiging voor West-Europa natuurlijk nog groter, want ze zouden zich niet richten op elkaar. Nog belangrijker was echter dat er een geheime clausule werd afgesproken in het pact dat Polen en Oost Europa onder de twee grootmachten verdeelde. De wereld kon nu enkel nog wachten tot de oorlog uitbrak. Dat gebeurde op 1 september 1939, wanneer Duitse troepen Polen binnen vielen.

Samenvatting aanloop naar de tweede wereldoorlog

Samenvatting: de aanloop naar de tweede wereldoorlog

3.2. De opmars van de asmogendheden

Tijdens de eerste jaren van de oorlog veroverden de asmogendheden gebieden in een snel tempo. In West-Europa veroverden de Italiaanse en de Duitse legers het volledige vasteland, met uitzondering van vazalstaten of landen die zich neutraal opstelden. Enkel Groot-Brittanië bleef onafhankelijk en in oorlog met de asmogendheden. Hitler besloot echter te starten met operatie Barbarossa, de inval in de Sovjet-unie, waardoor zijn legers op veel verschillende fronten moesten vechten. Wanneer Japan een verrassingsaanval uitvoert op Pearl Harbour, wordt ook de VS in de oorlog betrokken en ontstaat er een gelegenheidsrelatie tussen de VS, GB en de Sovjet-Unie. Hierdoor kantelt het machtsevenwicht stilaan in het voordeel van de geallieerden.

Op deze tijdlijn wordt aangeduid welke periode er wordt besproken tijdens dit deel. In deze periode rukken de asmogendheden op over de hele wereld.
Op deze tijdlijn wordt aangeduid welke periode er wordt besproken tijdens dit deel. In deze periode rukken de asmogendheden op over de hele wereld.

3.2.1.De Blitzkrieg, Duinkerken en de Vichy-republiek

Na twee weken kwam de Sovjet-Unie ook in de strijd. Polen werd nu vanuit het westen (door Duitsland) en oosten (door de SU) aangevallen. Duitsland en de Sovjet-Unie slaagden erin om in een maand het Poolse leger te vernietigen. Het plan werd uitgevoerd zoals werd afgesproken tussen ministers van Buitenlandse Zaken Molotov en von Ribbentrop in de geheime protocollen van augustus 1939. De snelle opmars van de Duitse troepen had te maken met een nieuwe strategie: de blitzkrieg.

De Blitzkrieg was een snelle bewegingsoorlog met tanks die ondersteund werden door vliegtuigen en gevolgd werden door grondtroepen. Ze hadden het doel door de linies te breken en vijandelijke troepen te omsingelen en versterking te voorkomen. Ondanks deze strategie en technologische superioriteit verloren de Duitsers toch nog steeds meer dan 15.000 manschappen tijdens de verovering van (de helft van) Polen.

Hitler had gelijk met zijn inschatting dat Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk niet zouden aanvallen. Frankrijk deed een kleine aanval op het Saargebied waarbij enkele dorpen werden ingenomen, maar daar stopte het. De legers van de verschillende landen mobiliseerden manschappen en namen hun posities in. De British Expeditionary Force was gelegerd in het oosten van België (ten noorden van Samber en Maas), waar de Duitsers in 1914 een doorbraak hadden geforceerd. Ook een deel van het Frans leger trok in die richting.

In april viel Duitsland Denemarken en Noorwegen binnen. Op 10 mei 1940 was het de beurt aan België, Nederland, Frankrijk en Luxemburg. Bij het binnenvallen ontweken de Duitsers de Maginot-linie, een reeks van verstevigingen aan de Frans-Duitse grens. Ze vielen binnen door de Ardennen, terwijl de geallieerde troepen dachten dat dit voor de tanks van de Duitsers niet toegankelijk zou zijn. Door een snelle omtrekkende beweging werd een groot deel van het Britse leger ingesloten in Duinkerken. Uiteindelijk konden deze geëvacueerd worden door onder andere vissersboten over het kanaal te sturen van gewone Britse burgers. Dit staat bekend als het ‘mirakel van Duinkerken’. Hierdoor werden meer dan 300.000 troepen gered en bleef het Britse leger intact genoeg om een invasie van GB te voorkomen. Dit is het begin van ‘De slag om Engeland’, die later in de oorlog doorslaggevend zou blijken. Op dat moment zag het er echter slecht uit voor de geallieerden: een groot gedeelte van Frankrijk gaf zich over op 25 juni.

 

Het mirakel van Duinkerken

Een deel van Frankrijk, Vichy-Frankrijk, bleef zogezegd ‘onafhankelijk’ en werd dus niet bezet door de Duitsers. In realiteit moesten zij zij zich echter schikken en ze bekleden zelfs een actieve rol van samenwerking met het Duitse Naziregime. Zij werden, net als Slowakije eerder, een vazalstaat.

Belangrijk is dat ook al de Franse kolonies in het bezit kwamen van het nazi-regime. Vooral in Noord-Afrika had Frankrijk aanzienlijke kolonies die zich aan de kant van de asmogendheden schaarden. Dit was een zware tegenvaller voor de geallieerden.

Een kaartje van de veroveringen van de asmogendheden met een detail van Vichy-Frankrijk
Een kaartje van de veroveringen van de asmogendheden met een detail van Vichy-Frankrijk

3.2.2. Mare nostrum, de balkanoorlog en de oorlog in Egypte

Het kaartje is van het Romeinse rijk
ten tijde van Hadrianus. Je ziet dat
het Romeinse rijk de volledige mid-
delandse zee omsluit.

In 1940 stond Hitler op het toppunt van zijn roem, en kwam Mussolini steeds meer in diens

schaduw te staan. Italië bezette weliswaar ook wat gebieden (waaronder dus Albanië), maar hield duidelijk geen gelijke tred met de Duitsers. Benito Mussolini vond dat de landen rond de middelandse zee aan Italië toebehoorde omdat ze tijdens het Romeinse rijk van Hadrianus helemaal in handen van ‘Italianen’ waren. De term ‘Mare Nostrum’ (‘onze zee’) stamt van daar.

Als eerste poging om de middelandse zee opnieuw op te eisen, was het fascistisch Italië  aanvankelijk Griekenland binnengevallen in oktober 1940. Griekenland was bijster slecht op oorlog met Italië voorbereid: het kon aanvankelijk slechts 10 divisies (ca. 100.000 man) in het veld brengen en bezat geen noemenswaardige luchtmacht. De Italianen waren echter al bijna even slecht voorbereid. Legerbevelhebbers klaagden dat ze te weinig voorbereidingstijd hadden en het feit dat ze een veldtocht in november moesten voeren nu de weersomstandigheden zo slecht waren. Toch zag men het optimistisch in: men verwachtte dat de veldtocht tegen de slecht bewapende Grieken een militaire "wandeling" zou worden.  Italië werd echter roemloos verslagen en het Griekse leger drong de aanvallende troepen terug tot in het binnenland van Albanië. Hierdoor moest Duitsland troepen afstaan teneinde Italië te helpen in de Balkanoorlog. Dit was ook belangrijk omdat de geallieerden anders vanuit Griekenland een tegenoffensief zouden kunnen opzetten. Een snelle Duitse Blitzkrieg-campagne volgde in april 1941 en in mei 1941 stond Griekenland onder bezetting van de drie asmogendheden Duitsland, Italië en Bulgarije.

Op het kaartje boven zie je het tweede wapenfeit waarbij de Italianen vanuit hun kolonie in Libië Egypte binnenvielen in de hoop om de strategische doorgang van het suez-kanaal te veroveren en de Britten in de regio te breken. Maar ook hier moest het slecht bewapende en slecht georganiseerde Italiaanse leger al snel het onderspit delven en ook hier moesten de Duitsers ter hulp schieten. Hitler stuurde zijn geniale generaal Rommel naar Noord-Afrika, maar moest zijn troepen dus opsplitsen waardoor het zwakker kwam te staan op andere fronten

3.2.3.Operatie Barbarossa, Pearl Harbour en de gelegenheidsrelatie

Ondertussen had Hitler zijn blik opnieuw naar het Oosten gericht. Hij verscheurde het molotov von Ribbentroppact (zie boven) met de Sovjet-Unie, en begon aan Operatie Barbarosa: zijn inval in de Sovjet-Unie. Het doel was om Moskou in te nemen en nog Lebensraum te veroveren voor het Duitse volk, maar ook om een definitief einde te maken aan het communisme.

De Duitse troepen veroverden veel gebied in een korte tijd, maar Rusland kon zich na verloop van tijd beter organiseren en had een bijkomend voordeel met hun enorme reserves aan soldaten. Toen de winter aanbrak, vertraagde de Duitse opmars.

De snelle opmars van de Duitsers word een halt toegeroepen door de winter. Toch zal Hitler de strijd om Rusland nog niet opgeven.
De snelle opmars van de Duitsers word een halt toegeroepen door de winter. Toch zal Hitler de strijd om Rusland nog niet opgeven.

Onmiddellijk na de Eerste Wereldoorlog was de VS terug gekeerd naar een isolationistische politiek, waarbij ze zich niet mengde in de wereldpolitiek. Zo hielpen ze het Verenigd Koninkrijk niet (openlijk) tijdens het moeilijke eerste oorlogsjaar. Japan schatte de onbereidwilligheid om oorlog te verklaren als een teken dat de VS ook niet wou vechten met Japan en liever zou onderhandelen. Op 7 december 1941 werd de VS verrast door een Japanse aanval op Pearl Harbour. De VS, die een isolationistische politiek voerden, werden zo in de wereldoorlog gesleurd. De Amerikanen zouden voortaan hun enorme voorraad grondstoffen en kapitaal inzetten om Duitsland en Japan te verslaan.

 

Een filmscène die de aanval op Pearl Harbour uitbeeld

Japan had verschillende redenen om de VS aan te vallen.

  1. De belangrijkste reden voor de aanval op Pearl Harbour was het economische embargo dat de Verenigde Staten instelde om de Japanners weerwerk te bieden voor hun agressie. Japan had in 1940 wanneer Frankrijk capituleerdeimmers Indo-china bezet, een Franse kolonie. Ook zette ze druk op Thailand om zich bij hen aan te sluiten.
  2. Ook het feit dat de VS militaire materieel leverde aan het Verenigd Koninkrijk, een vijand van Duitsland (en dus onrechtstreeks Japan), leidde tot de overtuiging dat de VS een vijand was die moest aangevallen worden om hun positie in Azië te verstevigen.
  3. Daar kwam bij dat een mondialisering van het conflict onvermijdelijk leek voor de asmogendheden, en dat ze dus liever de eerste slag wilden toebrengen.

De speech van Pearl Harbour

Van erg groot belang is dat er door operatie Barbarossa en Pearl Harbour een gelegenheidsrelatie ontstond tussen de ideologische vijanden: de Verenigde staten (VS) en Groot-Britannië (GB) enerzijds en de Sovjet-Unie (SU) anderzijds. Ze gingen samenwerken tegen een gemeenschappelijke vijand, de asmogendheden.

3.3. TAAK: Oorlog op het thuisfront: sociale verschuivingen in de VS

Na de aanval op Pearl Harbour, kon de VS niet anders dan hun neutrale positie opgeven en aan de oorlog deelnemen. De grote economische druk die de oorlog met zich meebracht, zorgde er echter voor dat er aan het thuisfront ook sociale verschuivingen gebeurden die de traditionele machtsverhoudingen onder druk zetten. Verschillende bevolkingsgroepen zagen in het conflict een optie om hun sociale positie te verbeteren, anderen kwamen onder druk te staan.

 

Oorlog op het thuisfront: inleiding

3.3.1. De positie van de vrouw

Door de deelname van de VS aan de oorlog, verdwenen er veel mannen uit belangrijke posities op de arbeidsmarkt. Vrouwen grepen de kans met beide handen om een volwaardige plaats in te nemen in de maatschappij. En dat deden ze niet enkel in de fabrieken!

Oorlog op het thuisfront: de positie van de vrouwen

3.3.2. De positie van de Japanse bevolking

Door de deelname van de VS aan de oorlog veranderde de visie die de Amerikanen hadden op de Japanse Amerikanen. Hun positie in de samenleving ging er drastisch op achteruit. Bekijk het filmpje en los de vragen op.

 

 

Oorlog op het thuisfront: de positie van de Japanse Amerikanen

3.3.3. De positie van de zwarte bevolking

De positie van de zwarte bevolking was altijd al slecht geweest binnen de Amerikaanse samenleving, en daar bracht de oorlog niet zomaar verandering in. Toch werden de eerste stappen richting emancipatie gezet in het leger, al was dat ook uit pure noodzaak...

Oorlog op het thuisfront: de positie van de zwarte bevolking

3.4. Keerpunten in de oorlog

Door de inmenging van de VS en de Sovjet-unie in de oorlog, kregen de asmogendheden er twee geduchte tegenstanders bij. Toch was het lange tijd onduidelijk wie aan het langste eind zou trekken. Enkele sleutelmomenten van de strijd worden beschouwd als kantelpunten die de geallieerden definitief de overmacht schonken. In de stille Oceaan rechtte de VS de rug tijdens de slag van Midway, die de Japanse vloot danig verzwakte. Er was de slag om Groot-Brittanië, waarbij de Duitsers er niet in slaagden het eiland te veroveren. In Noord-Afrika leden de asmogendheden verliezen door Operatie Toorts en de slag bij El-Alamein. Operatie Barbarossa valt stil aan de poorten van Moskou en bij de slag om Stalingrad krijgen de Duitse legers een heftige weerslag.

3.4.1.Slag bij Midway

Nadat de Verenigde Staten op 7 december 1941 door de aanval op Pearl Harbor (zie boven) direct betrokken raakten bij de gevechtshandelingen van de Tweede Wereldoorlog, begon de strijd met het Japanse Keizerrijk om de heerschappij over de Grote Oceaan. De Japanners rukten geleidelijk op en veroverden een gebied dat zich uitstrekte van Birma tot de Solomonseilanden. Na een luchtaanval op Japans grondgebied in april 1942 vonden de Japanners het noodzakelijk om hun greep op het noordelijke en centrale deel van de Grote Oceaan te verstevigen. Daartoe werd een aanval ingezet op het Amerikaanse eiland Midway.

Onderschrift

Na de grote successen van de Japanse Keizerlijke Marine stond alleen het geïsoleerde Midway, door Amerikaanse soldaten bewoond, een invasie van Hawaï in de weg. De Amerikaanse marine was dus genoodzaakt de aanval op Midway af te slaan en daarmee ook de aangenomen onoverwinnelijkheid van de Japanse Keizerlijke Marine te ontkrachten.

De belangrijkste reden voor het succes van de VS was dat de Amerikanen de communicatiecode van de Japanse marine hadden gekraakt en zich dus konden voorbereiden. Japan leed een belangrijke strategische en morele nederlaag.

 

De slag bij Midway

3.4.2. De slag om Groot-Brittanië

Door het ‘mirakel van Duinkerken’ (zie boven) bleef een groot deel van het Britse leger gespaard en kon het vluchten naar Engeland. De Duitsers namen zich voor om Engeland te dwingen tot een vredesbestand door uitputting en gebrek een grondstoffen of om het eiland te bezetten en zo tot overgave te dwingen.

GB wilde een economische blokkade aan Duitsland opleggen zowel als dat Duitsland dat wilde opleggen aan GB. Dit deden ze door handelsschepen van elkaar onder vuur te nemen. Dit leidde tot de langst durende veldslag in de geschiedenis van WOII, de slag om de Atlantische oceaan, die voor een groot gedeelte bestond uit een duikbotenoorlog. Voor het bepalen van de positionering van de duikboten was de evolutie van de radar belangrijk, maar vooral het breken van de Enigma-code hielp in de eerste jaren om de geallieerden het voordeel te schenken.

 

De duikbotenoorlog

De Enigma-code was een erg ingewikkelde code die gemaakt werd door een machine en ervoor zorgde dat de geallieerden de communicatie van de asmogendheden niet konden ontcijferen als ze onderschept werd. Een team van gespecialiseerde wiskundigen, waaronder Alan Turing, sloeg erin om deze code te breken. Zijn team ontwierp daarvoor een machine die de voorloper is van de hedendaagse computer. Dit was doorslaggevend in de duikbotenoorlog (zie vorige paragraaf), de campagne in N-Afrika (zie onder) en de landing in Normandië (zie onder). Het bespaarde (naar schatting!) 14 miljoen levens en zorgde ervoor dat de oorlog twee jaar eerder afgelopen was. De gedecodeerde informatie moest op zijn beurt top Secret blijven, en werd daarom onder de geallieerden verspreid onder de naam Ultra.

 

Trailer van 'The imitation game', een film over het breken van de enigmacode

De werkelijke slag om GB speelde zich voornamelijk in de lucht af, boven het kanaal. Verscheidene elementen gaven GB een beslissend voordeel:

  1. Ze vochten boven hun land en konden dus steeds terugkeren om te landen en te tanken. Gestrande piloten landen boven hun ‘eigen’ gebied
  2. Ze hadden een uitgebreid en efficiënt radarnetwerk dat de binnenkomende Duitse vliegtuigen in kaart kon brengen waarop de piloten konden richten.

 

De luchtslag boven het kanaal

Toch konden ze niet voorkomen dat Duitse bommenwerpers tijdens nachtelijke bombardementen de Britse steden tot puin herleidden. Deze intense reeks Duitse bombardementen tussen september ’40 en mei ’41 wordt the Blitz genoemd, en kostte het leven aan meer dan 40.000 burgers.

The Blitz was een verwoestende reeks bombardementen die de Duitsers uitvoerden op Londen.
The Blitz was een verwoestende reeks bombardementen die de Duitsers uitvoerden op Londen.

3.4.3.Het verlies in Noord-Afrika

Operatie Toorts was de landing van de geallieerden op de kusten van Algerije en Marokko, op dat moment gebieden die in handen waren van Vichy-Frankrijk (zie boven). Al snel gaven de Fransen over en schaarden de Afrikaans-Franse legers zich aan de zijde van de geallieerden, waardoor de Duitsers op hun beurt Vichy-Frankrijk bezetten.

Een propagandafilmpje van de geallieerden over het succes van Operatie Toorts

Erg belangrijk was ook de overwinning van Montgomery tegen Rommel in de slag om El-Alamein in Egypte. Rommel wilde het strategisch belangrijke suezkanaal bereiken en de olievelden van het midden-oosten innemen. Beide geniale krijgsheren vochten lang voor het overwicht, maar dat kantelde uiteindelijk in het voordeel van de Britten, onder andere door het breken van de Enigma-code (zie boven), waardoor Montgomery gewaarschuwd werd voor de troepenbewegingen van Rommel. De felbevochten strijd in de woestijn stond bol van afleidingsmanoeuvres en werd, door een totale afwezigheid van burgerslachtoffers, beschouwd als een erg propere oorlog. Het belang van deze overwinningen kan moeilijk overschat worden, gezien de geallieerden vanuit N-Afrika een eerste stap konden zetten naar het Europese vastenland, namelijk via hun inval in Sicilië. (Zie ook atlaskaart 130)

De slag bij El Alamein

3.4.4.De slag om Stalingrad

Tijdens operatie Barbarossa (zie boven) werd het al snel duidelijk dat Hitler nood had aan olie. De snelle opmars van de Duitsers viel stil en na een moeizame strijd rond Moskou, verlegde hij zijn aandacht naar het Westen, de olievelden van de Kaukasus. Onderweg zou hij in de slag om Stalingrad het Russische leger een zware strategische, maar ook morele slag toebrengen.

Maar er waren verschillende zaken die de Duitse opmars in Rusland parten speelden.

  1. Om te beginnen pasten de Russen de tactiek van de verschroeide aarde toe. Ze vernietigden alles wat ze achterlieten. Hierdoor ontstonden er erg lange verbindingslijnen tussen Duitsland en de SU, die communicatie en bevoorrading bemoeilijkten.
  2. De Russische winter was hard en de Duitsers waren niet voldoende voorbereid om de weersomstandigheden te verdragen. Plus, het materiaal vroor vast, wegen werden onberijdbaar etc...
  3. De Russen vochten in hun thuisland en konden dus eenvoudiger versterkingen aanbrengen of moegestreden troepen wisselen. Dit zorgde ervoor dat de Russen beter uitgerust konden vechten.
  4. Door hevige en langdurige bombardementen was Stalingrad en het omliggende gebied een ruïne. De Duitsers konden het overwicht van hun tanks niet uitbuiten door het steenpuin, en het werd dus vooral een ‘straatoorlog’.

 

De slag om stalingrad

Uiteindelijk waren het de Russen die aan het langste eind trokken en het Duitse leger begonnen terug te drijven. De overwinning van de Russen was erg belangrijk voor de moraal van het Rusissche volk dat stand had gehouden en een grote slag gewonnen had. Ook de leider van de Sovjet-Unie, Jozef Stalin, kon de overwinning gebruiken om zijn macht in de verf te zetten en zijn alleenheerschappij te consolideren. Vanaf dat moment zouden de Russen stelselmatig beginnen oprukken, onder andere door enorme financiële en materiële steun van de Amerikanen.

3.5. De bevrijding

De Sovjet-Unie drong aan om een tweede front te openen in het Westen, zodat zij niet alleen moesten vechten tegen het Duitse leger. Dit leidt tot de grootste amfibische operatie tot de dag van vandaag, D-Day, een enorme invasie van de geallieerden op de kusten van Frankrijk. Wanneer ook de Russen doorduwen aan het Oostfront, stort het Duitse rijk in West-Europa na enkele tegenaanvallen geleidelijk in elkaar.

In de Stille Oceaan vechten de Japanners ondertussen voor elke morzel grond en weigeren ze toe te geven. De Amerikanen vergroten de druk door brandbombardementen uit te voeren, maar dat haalt niets uit. Uiteindelijk gooien de VS twee atoombommen op het eiland om Japan op de knieeën te dwingen.

3.5.1. De bevrijding van Europa

Zoals gezegd ontstond er een gelegenheidsrelatie tussen de Sovjet-Unie en de VS naar aanleiding van de aanval op Rusland door Duitsland en de aanval van Japan op de VS. Ze gingen dus samenwerken tegen de asmogendheden. Tijdens de oorlog waren er verschillende oorlogsconferenties waar de drie leiders van de geallieerden op aanwezig waren. Daar overlegden ze over oorlogsstrategie, maar bekeken ze ook at de wereld na de overwinning. Uit dit diplomatieke overleg kwamen ze ertoe om onder andere de Verenigde Naties (zie onder) op te richten.

De eerste ontmoeting is de conferentie van Teheran in november 1943. Toen kwamen Churchill (GB), Roosevelt (VS) en Stalin (SU) voor het eerst bijeen. Men nam de volgende besluiten:

  1. De Sovjet-Unie mocht de veroverde gebieden houden die in de tijd van de tsaar deel uitmaakten van het Russische Rijk.
  2. Stalin werd een tweede front toegezegd. Hij kreeg de belofte van GB en de VS dat ze in het westen een nieuw front zouden opstarten zodat het Duitse leger zich moest concentreren op twee fronten en het Rode leger van de SU dus meer ondersteund werd.

De conferentie van Teheran

Dit tweede front in het westen was belangrijk voor beide partijen.

  1. De Sovjets waren er zich van bewust dat de westerse geallieerden zo lang mogelijk wilde wachten met het openen van een tweede front, zodat het Rode Leger het vuile werk kon opknappen.
  2. Maar ook voor de geallieerden was een goede reden om een tweede front niet eindeloos uit te stellen. De grote naties in het Westen wisten namelijk dat ze de Sovjet Unie geen vrij spel konden geven in de bevrijding van heel Europa. Mochten ze hun gang laten gaan, kon dit zware gevolgen hebben op de machtsverdeling na de oorlog. Mede hierdoor was het voor de westelijke geallieerden belangrijk Berlijn even snel te bereiken als de Sovjet-Unie.

De landing in Normandië, beter bekend als ‘D-Day’ of ‘Operation Overlord’, was de grootste maritieme operatie in de militaire geschiedenis. Een hallucinant aantal schepen, vliegtuigen en soldaten maakten de overtocht over het kanaal om de verstevigde kustlijn te doorbreken, de zogenaamde Atlantik Wall (zie ppt voor kaart en filmpje!)

 

Een uitgebreide beschrijving van D-Day

Een tweede offensief in het Franse St. Tropez in augustus ’44 (zie atlaskaart 130) zette de Duitsers nog zwaarder onder druk. De opmars doorheen het westen verliep echter met horten en stoten en op verscheidene plaatsen was de tegenstand van de Duitsers aanzienlijk.

Terwijl geallieerde legers bijvoorbeeld bezig waren met de voorbereiding van een slotoffensief, sloeg het Duitse leger in december 1944 nog eenmaal verrassend toe en lanceerde het Ardennenoffensief. Door Luxemburg en België probeerde een Duits leger Antwerpen en de kanaalkust te bereiken teneinde de geallieerde legers in tweeën te splitsen. Deze poging mislukte.

Ook ontwikkelden Duitse wetenschappers in de laatste jaren van de oorlog de V2 raket, een dodelijk wapen en de eerste langeafstandraket van zulke grootte. Vooral de stad Antwerpen was een doelwit, en werd door meer dan 1600 V2 raketten getroffen. Toch bleven de gealieerden oprukken

In februari 1945, toen duidelijk werd dat de gealieerden de oorlog zouden winnen, kwamen de drie grootmachten Churchill (GB), Stalin (SU) en Roosevelt (VS) opnieuw bijeen in de conferentie van Jalta: daar spraken ze onder andere af dat:

a) Duitsland in vijven te delen. Een stuk zou aan Polen en de Russen toevallen de rest zou in vier bezettingszones worden verdeeld

b) Berlijn zou in vier delen worden verdeeld

c) Dat de in de veroverde gebieden door de Russen er vrije en democratische verkiezingen zouden gehouden worden.

Toen er in april 1945 zowel in het Westen als in het Oosten een laatste geallieerd offensief startte, stortte het georganiseerde" Duitse verzet snel ineen. Amerikaanse en Russische troepen ontmoetten elkaar op 25 april 1945 bij Torgau aan de rivier de Elbe. Op 2 mei 1945 viel Berlijn en op 9 mei 1945 eindigde in Europa de Tweede Wereldoorlog.

3.5.2. De bevrijding van de Stille Oceaan

Het einde van de oorlog in Europa was echter maar het begin. De tweede wereldoorlog woedde immers ook aan de andere kant van de wereld en daar was het einde nog niet in zicht. De Japanners verdedigden élk eiland tot de laatste man. Elk eiland werd voorzien van tunnels, verstevigingen en troepen die bereid waren te vechten tot de dood. Op de volgende pagina zie je in de kaders het geschatte aantal slachtoffers (VS + Japan) dat viel bij de slag om elk eiland. Deze cijfers, die over het algemeen veel hoger lagen voor Japan dan voor de VS, waren voor de Amerikaanse leiders een bewijs dat Japan niet van plan was op te geven tot élke soldaat gesneuveld was.

Men zocht verschillende manieren om de Japanners op de knieën te dwingen en schuwde de harde middelen niet. Zo voerde generaal Curtis Lemay met B-29 vliegtuigen brandbombardementen uit op verschillende Japanse steden. Deze bombardementen kostten het leven aan meer dan 100.000 burgers en zorgde voor meer dan een miljoen vluchtelingen.

Wanneer zelfs de vreselijke brandbombardementen geen verschil maakten, gingen de Amerikanen over tot het ultieme wapen; de atoombom. Er waren verschillende redenen voor deze beslissing.

  1. Zoals gezegd was er de onverzettelijke houding van Japan dat vastbesloten leek de strijd zo lang mogelijk te rekken.
  2. Na al de jaren heerste er oorlogsmoeheid bij de Amerikaanse bevolking en de mensen begonnen een snel einde te eisen zonder dat er nog duizenden Amerikaanse jongens zouden sterven.
  3. De VS wilden hun technologische overmacht demonstreren aan de Sovjet-Unie, dat tijdens het oprukken een groot gedeelte van Europa onder zijn controle had gekregen.

De Verenigde Staten besloten dus om de oorlog tegen Japan snel te beëindigen door het inzetten van hun geheime wapen; de atoombom. De eerste bom werd afgeworpen boven Hiroshima waardoor deze stad van de aardbodem verdween. Omdat de Japanners zich ondanks de burgerslachtoffers nog steeds niet onvoorwaardelijk wilden overgeven, werd een tweede bom gegooid op de stad Nagasaki. De gevolgen waren enorm: meer dan 200.000 burgers verloren het leven. Op 15 augustus capituleerde een verwoest Japan en kwam de tweede wereldoorlog ten einde

Een filmpje over de 2 atoombommen

3.5.3. Taak: de herinnering van de bevrijding

Lees onderstaande essay en los de vraagjes op in je bundel. Je kan de tekst ook uitgeprint daar vinden.

Zeg vooral niets over de Russen

Essay Marc Reynebeau - Redacteur De Standaard - zaterdag 8 juni 2019

Wereldleiders twisten nog altijd over de betekenis van D-day en van de Tweede Wereldoorlog. Ze deden nooit anders, ook de voorbije week niet. Maar als zíj de vrijheid nemen om het verleden te interpreteren, kan ook wie het fascisme wil oprakelen dat doen.

De Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov was donderdag ontstemd. ‘Het waren de volkeren van de Sovjet-Unie die de ruggengraat van het Derde Rijk hebben gebroken’, stelde hij. En dat ‘het vuur van de waarheid’ niet te doven valt, wilde hij toch even kwijt aan het adres van ‘de ­geschiedenisvervalsers’ die daarop uit zouden zijn. Hij bedoelde impliciet de westerse landen die woensdag en donderdag de geallieerde landing in Normandië van 75 jaar geleden plechtig herdachten. Tegenover de suggestie dat D-day, 6 juni 1944, het beslissende keerpunt in de Tweede Wereldoorlog was, wilde ­Lavrov graag een ander narratief plaatsen.

Aan de andere kant van het continent vocht het Rode Leger inderdaad vier jaar lang in zijn eentje en slaagde het erin om de nazi’s ruim 2.200 kilometer terug te drijven, tot in Berlijn. Daarbij stierven 20 à 27 miljoen Sovjetburgers en -soldaten. Ter vergelijking: toen kwamen 859.900 Britten en Amerikanen om. (Maar ook, onder meer, 20 à 25 miljoen Chinezen).

De bijdrage van de Sovjet-Unie in het verslaan van nazi-Duitsland was cruciaal, en het land betaalde er een gruwelijke tol voor. Dat doet weinig af van de betekenis van D-day en het westelijke front, al klopt het ook dat de geallieerden het in Normandië niet tegen de meest ervaren troepen moesten opnemen, want die had de Duitse legerleiding veel talrijker ingezet waar ze die het dringendst nodig had: aan het Oostfront, tegen het Sovjetleger.

Russen niet welkom

Lavrovs bittere uitval brengt een politieke interpretatiestrijd rond dat verleden aan de oppervlakte. Want de Russen waren deze week niet welkom op de herdenkingsplechtigheden van 75 jaar D-day. Internationale spanningen duwen Rusland in sancties en diplomatiek isolement. En deze week begon het nog maar pas. Tot midden volgend jaar herdenkt Europa op grote schaal 75 jaar bevrijding, en nergens staat daarbij al een zitje voor de Russische leiders klaar.

Dat is ook mogelijk omdat er een historische grondslag voor bestaat. De beeldvorming rond D-day had al zeer vroeg, ­zeker tijdens de Koude Oorlog, de bijdrage van de Sovjet-Unie aan de oorlog tegen de nazi’s gerelativeerd door precies erg veel gewicht te geven aan de Amerikaans-Britse landing op de Normandische stranden. Dat hielp vast ook om het prestige te temperen van het Rode Leger, dat in West-Europa bij de bevrijding het communisme populair maakte.

Toen de inwoners van het pas bevrijde Parijs eind augustus 1944 werd gevraagd wie de doorslag gaf in de oorlog die toen nog bezig was, meende 61 procent dat de Sovjets die verdienste toekwam, tegen 29 procent voor de Amerikanen, die tenslotte lang voor neutraliteit hadden gekozen en pas eind 1941 in de oorlog waren gekomen. Bij een analoge peiling bij alle Fransen zestig jaar later, in 2004, sloeg de verhouding om, naar 20 tegenover 58 procent. ‘De kant die de Koude Oorlog won’, zo becommentarieerde het Franse blad Le Monde Diplomatique die evolutie, ‘heeft ook de slag om de herinnering gewonnen.’