De overstroming in Zeeland in 1953 was een grote nationale ramp. De kans dat er weer een overstroming zal plaatsvinden aan de kust is op dit moment erg laag. De kans dat er een overstroming in het rivierengebied plaatsvindt is groter. In 1995 ging het net goed: het rivierengebied ontsnapte maar net aan een watersnoodramp. De verwachting is dat de aankomende jaren meer neerslag zal vallen in het rivierengebied van de Maas en de Rijn. De kans op overstromingen neemt hiermee toe. Maatregelen zijn nodig om de gebieden rond de rivieren beter te beschermen. In deze module leer je welke maatregelen worden genomen om deze gebieden veiliger te maken.
Bestudeer als voorbereiding de derde pagina van het item uit de Kennisbank hieronder.
Wateroverlast door menselijk ingrijpen in het rivierengebied
Als er in korte tijd veel water wordt afgevoerd, noemen we dit piekafvoer. Om ons te beschermen tegen hoogwater in de rivier zijn er dijken aangelegd. Op sommige plaatsen liggen deze dijken dicht bij de rivier. Hierdoor heeft de rivier op deze plaatsen weinig ruimte om te stromen. Wanneer er meer water in de rivier komt, zal op deze plaatsen het water ook snel hoger komen te staan.
Voordat er dijken waren sedimenteerde de rivier zand en klei op de oeverwallen en komgronden die buiten de winterdijk lagen. Nu de dijken zijn gebouwd, is dit niet meer mogelijk. Hierdoor word zand en klei afgezet op de uiterwaarden van de rivier. Hierdoor worden de uiterwaarden steeds verder opgehoogd, waardoor er steeds minder water door de rivierbedding kan stromen.
Op andere plaatsen is in de uiterwaarden gebouwd. Er staan bijvoorbeeld bruggen of nieuwe woonwijken en bedrijven. Ook hierdoor heeft de rivier minder ruimte gekregen en is de kans op overstromingen toegenomen.
Kribben en kanalisatie
Daarnaast zijn er ook ingrepen uitgevoerd om ervoor te zorgen dat de rivier goed bevaarbaar is. Zo zijn er kribben aangelegd in de rivieren. Dit zijn dammen die loodrecht op de rivier staan, om te voorkomen dat de oevers van de rivier eroderen en ze zorgen ervoor dat het water door het midden van de rivier blijft stromen. Hierdoor blijft de rivier goed bevaarbaar. Daarnaast heeft de mensen veel bochten uit de rivier gehaald: de rivier is gekanaliseerd. Door deze ingrepen stroomt het water uit de midden- en bovenloop sneller richting de benedenloop, waardoor er in de benedenloop sneller overstromingen ontstaan. Dit is precies waar Nederland ligt.
Verstening door verstedelijking
Steden en dorpen in Nederland en de rest van Europa groeien. Er worden steeds meer woningen en gebouwen gebouwd. Bovendien wordt er veel infrastructuur aangelegd. Hierdoor ligt er op een steeds groter deel van de bodem een verhard oppervlak in de vorm van daken, wegen, stoep(tegels). Dit noemen we verstening.
Door verstening kan neerslag minder makkelijk de grond inzakken. Hierdoor wordt een groter deel van de neerslag sneller afgevoerd naar de riolering. Dit water wordt afgevoerd naar de rivier. Op plaatsen waar geen asfalt of tegels ligt kan water makkelijker de grond inzakken.
Bekijk nu het tweede fragment van 'Wateroverlast'
Vragen
Stap 2. Ontbossing
Ontbossing langs rivieren
In Nederland en in de rest van Europa zijn door de eeuwen heen bij rivieren bossen gekapt. Deze ontbossing had gevolgen voor de rivieren. Kijk naar het eerste fragment van 'Wateroverlast'.
Door ontbossing wordt er minder water opgenomen door de bossen en bodem, waardoor de afvoer van water naar de rivier leidt tot een grotere piekafvoer. Als er heel veel water door de rivier stroomt, stijgt het rivierwater niet alleen op de plek waar de neerslag in de rivier komt. Op alle plekken waar de watermassa langs stroomt, stijgt het waterpeil van de rivier. Uiteindelijk stroomt het water naar de rivierdelta. Voor de Rijn en de Maas is dit Nederland.
Ook is er een grotere kans op bodemerosie: de bodem op de hellingen in de bovenstroom zullen sneller eroderen. Dit betekent dat de grond sneller wegspoelt door neerslag. Wanneer er in korte tijd heel veel neerslag valt en de watermassa veel bodem meeneemt, kunnen modderstromen ontstaan.
Nieuw plan om rivieroverstromingen af te wenden
In de winter van 1995 viel in het stroomgebied van Maas en Rijn buitengewoon veel regen. Er ontstond een gigantische piekafvoer, waardoor het waterpijl in de rivieren sterk steeg. Langs de Maas liepen stukken land onder water en dijken langs de Waal dreigden te breken. Wanneer dit zou zijn gebeurd, zou een groot deel van het rivierengebied onder water zijn gelopen. Daarom werd op 31 januari 1995 uit voorzorg een kwart miljoen mensen uit het rivierengebied geëvacueerd. De dijken hielden stand tegen het water en toen het water in de rivieren weer zakte, konden de bewoners weer naar huis.
Klimaatverandering
Door het versterkte-broeikaseffect is de verwachting dat het klimaat gaat veranderen: er zal vaker veel neerslag in korte tijd vallen. Hierdoor zal er vaker een hogere piekafvoer zijn. Naar aanleiding van de bijna-ramp in 1995 en het veranderende klimaat besloot de Nederlandse overheid dat een herhaling van de dreiging moest worden voorkomen. Er werd een groot plan opgesteld met allerlei maatregelen langs rondom de riveren in Nederland. Het pakket van maatregelen is samengevat in het programma ‘Ruimte voor de rivier’. In de video hieronder worden maatregelen genoemd die horen bij dit programma.
Bekijk onderstaande video van 3:00 tot 5:15 (tot "noodoverloop". Hierin worden maatregelen besproken en schematisch weergegeven.
Ingrepen ruimte voor de rivier
Ruimte voor de Rivier
De maatregelen die worden toegepast in het rivierengebied zijn onderdeel van het plan "Ruimte voor de Rivier". Dit plan wordt uitgevoerd door Rijkswaterstaat. Rijkswaterstaat heeft onder meer als taak Nederland te beschermen tegen overstromingen. Rijkswaterstaat werkt in het programma samen met waterschappen, provincies en gemeenten, bedrijven en burgers.
De waterschappen zijn regionale besturen die de waterhuishouding in hun gebied beheren. Of anders gezegd: zij bepalen hoeveel water er via rivieren, beken, kanalen en sloten wordt aangevoerd en afgevoerd in hun gebied en regelen de hoeveelheid grondwater in hun gebied.
Ingrepen rivierengebied: een overzicht
In de animatie in onderstaande link krijg je inzicht in de ingrepen in het rivierengebied en hoe deze eruit zien. Doe het volgende:
- klik op "legenda" zodat je alle onderdelen
- verhoog het water tot de winterdijk (door het + teken naast de waterdruppel)
- als je met je muis beweegt over de ingrepen krijg je een toelichting over de ingreep;
- klik op het logo van het huisje onder "binnendijks" en kijk welke ingrepen mogelijk blijven;
- beantwoord onderstaande vragen behorend bij deze opdracht.
De link: (mogelijk moet je deze openen in internet explorer om deze te laten werken)
Met retentie wordt bedoeld dat neerslag tijdelijk wordt opgeslagen. Het water dat als neerslag valt stroomt niet meteen naar de rivier. Hierdoor voorkom je dat het water in korte tijd de rivier bereikt, waardoor het waterpeil in de rivier te sterk stijgt en er gevaar dreigt voor overstromingen. Het water wordt bijvoorbeeld vastgehouden in zogenaamde retentiebekkens. Dit wordt op veel plaatsen rond de rivier toegepast, zie ook de kaart hierboven.
Kijk voor een uitleg naar het filmpje “De rivier stroomt over”. Start het filmpje op 1:25 en kijk tot het einde.
Het arrangement Ruimte voor de rivier - GEEL/ROOD is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Auteur
Auteur Kunskapsskolan
Je moet eerst inloggen om feedback aan de auteur te kunnen geven.
Laatst gewijzigd
2019-03-04 13:23:07
Licentie
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
Oefeningen en toetsen
Ingrepen rivierengebied
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat
alle
informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen
punten,
etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
Kribben en kanalisatie
