Goed om je te zien! In deze les bekijken we onze planeet en behandelen we het onderwerp klimaatverandering. Wij, jij en ik, leven op een bijzondere planeet. In tegenstelling tot op andere planeten is er op de Aarde bijvoorbeeld vloeibaar water aanwezig. Er is zwaartekracht op de Aarde. Zou dat er niet zijn dan zouden we nu allemaal zweven, ook de tafels, stoelen en computers in het lokaal nu! De Aarde is leefbaar voor mensen, planten en dieren, ook door de goede temperatuur. De warmte krijgen we van de Zon. De afstand tussen de Aarde en de Zon is precies goed. Net als alles eigenlijk hier op onze planeet. Alles is precies goed.
Onze planeet, de Aarde, wordt ook wel eens de Goudlokjesplaneet genoemd. Want op Aarde is alles precies goed genoeg om leven mogelijk te maken. Bijzonder he! Maar er verandert op dit moment vanalles. Deze les gaat over klimaatverandering. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat de Aarde nog veel langer 'precies goed' blijft?
Lesdoelen
Aan het einde van deze les...
... kun je uitleggen waarom er leven op aarde mogelijk is;
... kun je uitleggen wat de begrippen duurzaamheid en ecologische voetafdruk met elkaar te maken hebben;
... weet je het verschil tussen het natuurlijk en het versterkt broeikaseffect;
... kun je uitleggen wat positieve en negatieve terugkoppelingsmechanismen zijn;
... heb je zelfstandig gewerkt aan de lesstof;
... heb je je eigen kennis en begrip getest aan de hand van de vragen en de test jezelf.
Leefbare aarde
Goudlokjesplaneet
Ken je dat sprookje van Goudlokje? Zoals je net al gelezen hebt wordt de planeet Aarde ook wel eens de Goudlokjesplaneet genoemd. We leven op een bijzondere planeet, de Aarde is namelijk leefbaar. In onderstaande kennisclip wordt dit uitgelegd. Bekijk het filmpje goed, er worden vragen gesteld in de Test jezelf.
De Aarde is kwetsbaar
Duurzame Aarde
Alles op onze planeet is dus precies goed om leven mogelijk te maken. Maar er zijn ook bedreigingen. De mens ademt de lucht in, gebruikt het zoete water en gebruikt natuurlijke hulpbronnen en delfstoffen* voor voedsel en brandstof. Maar al deze bronnen zijn niet onbeperkt aanwezig: ze kunnen opraken. Onze planeet wordt beschermd door de dampkring, en dat is maar een dun laagje lucht. We moeten dus zuinig zijn op onze planeet. Daarvoor gebruiken we het begrip duurzaamheid. Als we leven op een duurzame planeet, dan gebruiken we niet meer natuurlijke hulpbronnen dan dat er op Aarde beschikbaar zijn.
*delfstoffen: grondstoffen en brandstoffen die mensen uit de Aarde halen.
Ecologische voetafdruk
Alles wat 1 mens doet, heeft ruimte nodig. Je woont in een huis, je kleding wordt ergens gemaakt, jouw eten moet worden verbouwd op akkers, de auto stoot CO2 uit en om die CO2 weer op te nemen is veel bos nodig. De hoeveelheid ruimte op Aarde die wordt gebruikt door 1 persoon noemen we de ecologische voetafdruk.
Stel je voor: je hebt €100 voor een heel jaar. Je mag niet meer uitgeven dan die €100. Dus je moet zuinig zijn. Zo werkt het met de Aarde ook. We hebben maar een beperkte hoeveelheid grondstoffen die we kunnen gebruiken in een jaar. In 2018 waren al die grondstoffen op 1 augustus al op. Jij zou dan op 1 augustus al €100 hebben uitgegeven. Dan moet je de rest van het jaar met niets doen. Dat kan eigenlijk niet, want je moet toch leven. Jij moet dan geld gaan lenen. En dat is niet goed.
De dag dat we alle grondstoffen voor het hele jaar al hebben gebruikt noemen we Earth Overshoot Day, in het Nederlands betekent dat Aarde 'voorbijschiet' dag. Dat we meer grondstoffen gebruiken op Aarde dan dat we hebben zorgt ervoor dat we eigenlijk bijna 2 Aardes nodig hebben! Bekijk het volgende filmpje maar eens.
Via het pijltje hier rechtsonder kom je bij de opdrachten die bij dit onderwerp horen.
Opdrachten
Klimaatverandering
We weten nu dat de Aarde kwetsbaar is. Door onduurzaam gebruik van de planeet door de mens ontstaan problemen. Een van die problemen is klimaatverandering. Maar wat is klimaatverandering nou eigenlijk?
Klimaatverandering is eigenlijk heel normaal. Wanneer we kijken naar de geschiedenis van de aarde zien we een afwisseling van ijstijden en warme periodes. Het is dus belangrijk om te kijken naar de tijdschaal als het gaat om klimaatverandering. In de laatste 150 jaar valt de temperatuursstijging van 2 graden Celsius op. Zo smelt bijvoorbeeld het ijs op de Noordpool. Maar kijk je over een periode van miljoenen jaren, dan is die stijging van de temperatuur totaal onzichtbaar!
Een belangrijke oorzaak voor de huidige klimaatverandering is het versterkte broeikaseffect.
Op bovenstaande afbeelding zie je de wereldtemperatuur en het CO2-gehalte afgebeeld van 450.000 jaar geleden tot nu. Je ziet dat er verschillende pieken zijn geweest qua temperatuur en die lopen vrijwel gelijk met de hoeveelheid CO2. Maar kijk eens bij het jaar 0, naar de blauwe lijn.
Hoe ontstaat klimaatverandering?
Bekijk onderstaande video over klimaatverandering.
De atmosfeer
We hebben gezien dat de dampkring de Aarde beschermd en leven op de planeet mogelijk maakt. Een ander woord voor de dampkring is de atmosfeer. In de atmosfeer zitten zuurstof (O2) en koolstofdioxide (CO2). De zon verwarmt de Aarde, maar de dampkring regelt de temperatuur. Op de afbeelding is te zien dat de atmosfeer voor 78% uit stikstof bestaat en 21% uit zuurstof. Maar een klein deel, namelijk 0,035%, is CO2.
Het broeikaseffect
CO2 is een broeikasgas: het laat zonnestralen door, maar houdt warmte vast. Gassen in de dampkring houden warmte vast. Dit wordt het natuurlijk broeikaseffect genoemd. Zonder dit natuurlijke broeikaseffect zou de Aarde onbewoonbaar zijn. Echter is sinds 1850 de hoeveelheid CO2 in de atmosfeer enorm gestegen. Het natuurlijke broeikaseffect is versterkt: het versterkte broeikaseffect. Hierbij ligt de oorzaak bij de mens.
Wie stoot de meeste CO2 uit?
De toename van CO2 in de atmosfeer is veroorzaakt door de mens. De mens verbrandt aardolie, aardgas en steenkool. Deze stoffen worden ook wel fossiele brandstoffen genoemd. Bij de verbranding van fossiele brandstoffen komt CO2 vrij.
Bekijk onderstaande link en de interactieve kaart op deze pagina. Beantwoordt daarna de volgende vragen.
Door de uitstoot van CO2 stijgt de temperatuur op de wereld. Wetenschappers hopen dat het bij 1,5 tot 2 graden Celsius blijft. Maar ook dit kleine verschil in de temperatuur heeft grote gevolgen. De belangrijkste reden dat die gevolgen zo groot zijn is de aanwezigheid van terugkoppelingen. Terugkoppelingen zijn factoren die ervoor zorgen dat een proces versnelt en versterkt of juist afremt. Factoren die het proces versnellen en versterken noem je positieve terugkoppelingen. Factoren die het proces afremmen noem je negatieve terugkoppelingen.
Een voorbeeld van een terugkoppelingsmechanisme is het albedo-effect. Landijs weerkaatst zonlicht door zijn witte kleur. Veel warmte van de zon wordt daardoor teruggekaatst. Door de opwarming van de aarde smelt een groot deel van het landijs, met een vermindering van het albedo-effect als gevolg. De zon kan de aarde daardoor makkelijker opwarmen, waardoor het warmer wordt. Daardoor smelt weer meer ijs, waardoor het albedo-effect afneemt, waardoor de temperatuur weer meer stijgt. Snap je hem? De uitstoot van CO2 veroorzaakt extra opwarming, het proces versterkt zichzelf. Dit is een positieve terugkoppeling.
Maar hoe zit dat dan precies met een negatieve terugkoppeling? Een voorbeeld. Door de toegenomen temperatuur verdampt er meer water. Waterdamp is een belangrijk broeikasgas. Je zou denken dat daardoor de temperatuur dus verder toeneemt. Maar er gebeurt is anders: meer verdamping betekent ook meer wolkvorming. Die wolken weerkaatsten zonlicht. De zonnestralen bereiken het aardoppervlak niet meer, waardoor de temperatuur juist afneemt! Het proces is dus afgezwakt.
Test jezelf!
Haal je meer dan 7 punten? Ga dan naar verder naar de gevolgen van klimaatverandering. Haal je minder dan 7 punten? Ga dan verder naar de extra oefening.
Extra oefening
Hieronder vind je een aantal opdrachten waarbij de stof uit deze les nog een keer herhaald wordt. We focussen ons vooral op de verbanden tussen wat je hebt geleerd. Snap je een onderdeel niet? Lees het terug op de website of vraag de docent om hulp! Heel veel succes.
Oefening: Extra oefenen met de lesstof
0%
Hier kun je extra oefenen met de lesstof. Je herhaalt de stof nog een keer om het straks hopelijk beter te begrijpen. Zet hem op, jij kunt dit!
Albedo-effect: weerkaatsend vermogen van het aardoppervlak.
CO2: koolstofdioxide of koolzuurgas, een gas in de dampkring die van groot belang is voor het leven op Aarde. Het is ook een broeikasgas.
Dampkring: de lucht om ons heen, ook wel atmosfeer.
Delfstoffen: grondstoffen en brandstoffen die mensen uit de Aarde halen.
Duurzaamheid: niet meer natuurlijke hulpbronnen gebruiken dan dat de Aarde kan leveren.
Ecologische voetafdruk: de hoeveelheid ruimte op Aarde die wordt gebruikt door één persoon of een heel land.
Fossiele brandstoffen: brandstof die in miljoenen jaren gevormd is uit resten van afgestorven planten, bomen en dieren. Voorbeelden zijn: aardgas, aardolie en steenkool.
Klimaatverandering: Als over een periode van zo'n 30 jaar de klimaatfactoren, zoals temperatuur of neerslag, zijn veranderd.
Natuurlijk broeikaseffect: In de dampkring zitten gassen die een deel van de warmte van de zon vasthouden. Door dit natuurlijke broeikaseffect is er op Aarde een leefbare temperatuur.
Terugkoppelingen: factoren die ervoor zorgen dat een proces versnelt en versterkt (positieve terugkoppeling) of juist afremt (negatieve terugkoppeling).
Versterkt broeikaseffect: De versterkingen van het natuurlijke effect van koolzuurgas (CO2) door de sterke toename ervan in de lucht.
Bronnen
Ten Brinke, W.B., de Jong, Chr., Jutte, F., Padmos, J.H.A. & van Veen, M.W. (2016). De Geo lesboek 3 vwo. Amersfoort: ThiemeMeulenhoff.
Het arrangement Klimaatverandering is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Auteur
Katy Burger
Je moet eerst inloggen om feedback aan de auteur te kunnen geven.
Laatst gewijzigd
2019-01-25 11:27:20
Licentie
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
een huis, je kleding wordt ergens gemaakt, jouw eten moet worden verbouwd op akkers, de auto stoot CO2 uit en om die CO2 weer op te nemen is veel bos nodig. De hoeveelheid ruimte op Aarde die wordt gebruikt door 1 persoon noemen we de ecologische voetafdruk.
md en leven op de planeet mogelijk maakt. Een ander woord voor de dampkring is de atmosfeer. In de atmosfeer zitten zuurstof (O2) en koolstofdioxide (CO2). De zon verwarmt de Aarde, maar de dampkring regelt de temperatuur. Op de afbeelding is te zien dat de atmosfeer voor 78% uit stikstof bestaat en 21% uit zuurstof. Maar een klein deel, namelijk 0,035%, is CO2. 
