Het Zuid-Amerikaanse continent kent een bewogen ontstaansgeschiedenis. Nog steeds is dit continent aan veranderingen onderhevig, getuige de aardbevingen en vulkaanuitbarstingen die er regelmatig plaatsvinden.
In deze opdracht maken jullie kennis met de fysische geschiedenis van dit continent. Dit gebeurt onder andere met een uiteenzetting over de huidige verdeling van gebergten en hoogvlaktes aan de ene kant en lagergelegen, vlakkere gebieden van Zuid-Amerika aan de andere kant.
Verder komt ook de aanwezigheid van ertsen, steenkool, aardolie en aardgas aan bod.
Wat ga je leren?
Hoofdvraag
Hoe heeft Zuid-Amerika zijn huidige vorm, de opbouw van zijn aardlagen en zijn reliëf gekregen?
Deelvragen
Hoe is het reliëf in Zuid-Amerika ontstaan?
Wat is er zo bijzonder aan de Andes en de aangrenzende subductiezone? Waarin wijkt de situatie af van overige subductiezones?
Waarom komen langs de gehele Andes aardbevingen voor, maar zijn er níet overal vulkanen, zoals bij andere convergente plaatgrenzen met subductie wel het geval is?
Hoe zijn in Zuid-Amerika de voorraden aan ertsen en fossiele brandstoffen ontstaan?
Welk verband is er tussen de locaties van deze delfstoffen en de processen in de aarde die Zuid-Amerika vorm hebben gegeven?
Begrippen
Orogenese
Schild
Hoogtezones
Slab pull
Hoogvlakte/hoogland
Ertsen/ertsvorming
Fossiele energiebronnen
Subductie
Kraton
Wat ga je doen?
Activiteiten
Vooraf
Wat kun je al?
Bestudeer de Kennisbanken en maak de instaptoets.
Aan de slag
Stap 1
Je bekijkt in een video de uiteendrijving van het oorspronkelijke Pangaea, wat leidde tot het ontstaan van de huidige continenten. Voor het beantwoorden van de vragen maak je gebruik van twee websites.
Stap 2
Zuid-Amerika wordt ingedeeld in vier hoogtezones. Je bekijkt waar gebergtes en laagvlaktes voorkomen. Ook lees je over het ontstaan en de locatie van vulkanen. Bekijk video's en beantwoord vragen, waarbij je gebruikmaakt van de Bosatlas.
Stap 3
Je krijgt uitleg over de hoogvlaktes en gebergtes in het noorden en zuiden van Zuid-Amerika en hoe deze (door slab pull) zijn ontstaan. Je beantwoordt vragen met de Bosatlas.
Stap 4
In de opdracht onderzoek je welke belangrijke delfstoffen in vijf hooggebergtegebieden te vinden zijn. Ook zoek je uit hoe deze delfstoffen en energiebronnen zijn ontstaan.
Afronding
Samenvattend
Omschrijf de begrippen. Vergelijk ze met een klasgenoot.
Eindopdracht A
Maak de eindtoets.
Eindopdracht B
Maak een PowerPointpresentatie in vijf delen over Zuid-Amerika.
Examenvragen
Oefen met de eindexamenvragen.
Terugkijken
Kijk terug op de opdracht.
Tijd
Voor deze opdracht is de studiebelasting ongeveer 3 SLU.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
De aardkorst is opgebouwd uit aardplaten die voortdurend tegen, langs of uit elkaar bewegen. Dit heet platentektoniek. Daardoor verplaatsen continenten die zich op sommige platen bevinden, zich voortdurend over het aardoppervlak.
Kijk naar de video ‘From Pangaea to the Modern Continents’.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Met zijn top bijna 7000 meter boven
de zeespiegel is de Aconcagua de
hoogste berg in de Andes.
Bekijk in de Bosatlas:
GB54 Kaart 202 / GB55 Kaart 220 Zuid-Amerika
Door het samenspel van bewegende aardplaten is er sprake geweest van orogenese (gebergtevorming) in Zuid-Amerika en zijn ook andere gebieden met hun eigen reliëf ontstaan.
Daarom ligt het oppervlak van het continent in verschillende hoogtezones. De klassieke indeling is:
tussen 0 en 200 m (laagland, laagvlakte),
tussen 200 en 500 m (heuvelland)
tussen 500 en 1500 m (middelgebergte)
hoger dan 1500 m (hooggebergte, hoogvlakte).
Laagvlaktes komen vooral voor aan de kustgebieden en langs de rivieren. Hiervan bestaat de bodem uit sedimenten. Hooggebergte vind je in de Andes en ook hier en daar in Zuidoost-Brazilië. Tot het middelgebergte horen onder meer het Hoogland van Guyana en het Hoogland van Brazilië.
In deze en de volgende stap zie je hoe deze verschillen in hoogte zijn ontstaan.
Bekijk de video 'Plate Textonics Explained': van begin tot 2:20 min.
Slab pull
Oceanische korst ontstaat uit magma dat uit de mantel opwelt bij een oceanische rug en stolt. Daarna koelt het materiaal in de korst in de loop van miljoenen jaren verder af en krimpt het waardoor de dichtheid ervan toeneemt. Hoe ouder, hoe zwaarder. Op het moment dat een oude korst in een subductiezone terecht komt wordt deze door het eigen gewicht onder een hoek van ongeveer 45 graden de diepte ingetrokken. Dit noemt men slab pull.
Op de plaat waaronder deze korst verdwijnt, verschijnt een boog van vulkanen zoals in Indonesië het geval is.
De Andes wijkt hiervan af. Het idee is dat de Nazcaplaat nog zo jong is dat ze niet zo diep zinkt maar meer horizontaal blijft waardoor de continentale plaat erboven omhoog wordt geduwd. Door de relatief grote snelheid waarmee de Nazcaplaat zich naar het oosten beweegt zal de oceanische bodem die naar beneden duikt steeds jonger zijn.
Paranáplateau
Basaltafzettingen
Door de slab pull werd de Zuid-Amerikaanse plaat uitgerekt toen Zuid-Amerika nog vastzat aan Afrika. Die kracht zorgde er voor – naast nog een aantal andere factoren - dat de continenten zich van elkaar scheidden. Voor het zover was, stroomden langs een deel van de grens tussen beide continenten grote hoeveelheden basalt uit over de omgeving.
Zo ontstonden ongeveer 125 miljoen jaar geleden tegelijkertijd de dikke basaltafzettingen van het Paranáplateau in Brazilië (foto) en van het Etendekaplateau aan de westkust van Afrika.
Bekijk de video: van begin tot 9:37 min. “at a greater distance".
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Met de vulkanen die in de Andes te vinden zijn, is iets bijzonders aan de hand. Al zijn het stratovulkanen, hun uitbarstingen verlopen minder explosief dan bij stratovulkanen in Japan, Java en Sumatra en langs andere convergente plaatgrenzen met subductie van een oceanische plaat. Dat komt omdat het magma dat via vulkanen in de Andes aan het aardoppervlak komt minder silicium bevat dan het magma elders en daardoor vloeibaarder is. Algemeen geldt namelijk dat hoe minder vloeibaar magma is, met des te meer explosief geweld uitbarstingen gepaard gaan. Onderweg naar het aardoppervlak neemt het magma onder vulkanen in de Andes weinig silicium op uit de continentale plaat. Het gesteente dat door stolling uit dit magma ontstaat, heeft iets weg van basalt (met weinig silicium) dat ontstaat bij uitbarstingen van schild- en spleetvulkanen maar ook iets van rhyoliet (met veel silicium) dat ontstaat bij uitbarstingen van stratovulkanen. Dit gesteente wordt andesiet genoemd omdat het in de Andes voorkomt.
Stap 3: Relief in het Noordoosten
De heuvel in Rio de Janeiro waarop
dit beeld staat, maakt deel uit van
de Great Escarpment langs de
zuidoostkust van Brazilië.
Een groot deel van Zuid-Amerika bestaat uit vlaktes die zijn opgebouwd door sedimentatie van materiaal uit de Andes, andere gebergtes en hoogvlaktes.
Dat materiaal is door verwering afgebroken en door de rivieren Amazone, Orinoco en Paraná weggevoerd en afgezet in hun stroomgebied.
In Colombia en Venezuela splitst de Andes zich in drie afzonderlijke gebergtes, waarvan de meest oostelijke van west naar oost loopt.
Hoogvlaktes
Een groot deel van Zuid-Amerika wordt ingenomen door twee hoogvlaktes of hooglanden, het Hoogland van Guyana en het Hoogland van Brazilië. Deze hoogvlaktes zijn schilden, plekken waar gesteente van een kraton door erosie van bovenliggende gesteenten bloot zijn gelegd. Een kraton is een stuk continentale aardkorst dat meer dan een miljard jaar lang min of meer intact is gebleven en weinig beïnvloed is geweest door platentektoniek.
Alleen aan het zuidoostelijke rand van het Braziliaanse hoogland is een echt gebergte te vinden, de Serra del Mar, vlak bij de kust. Dit gebergte is onderdeel van een langere strook met bergen langs de Atlantische kust die als Great Escarpment wordt aangeduid. Deze strook is ontstaan door spanningen in de Zuid-Amerikaanse Plaat opgewekt door de slab pull die ontstaat door de subductie langs de grens tussen de Nazca- en Antarctische Plaat enerzijds en de Zuidamerikaanse Plaat anderzijds. Die spanningen hebben ervoor gezorgd dat westwaarts het terrein werd opgetild tot een hoogland. Ook het Plateau van Patagonië, een schild in Argentinië, is opgetild, maar minder hoog dan de andere twee schilden.
Stap 4: Mineralen in Zuid-Amerika
Oefening: Kostbare bijproducten bij het ontstaan van Zuid-Amerika
0%
Algemene Informatie
Titel
Kostbare bijproducten bij het ontstaan van Zuid-Amerika
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Zuid-Amerika is in twee opzichten een continent dat in beweging is. Het verplaatst zich in noordwestelijke richting, steeds verder van Afrika af en in de bodem beweegt het een en ander. De aardbevingen en vulkaanuitbarstingen die in sommige gebieden van het werelddeel plaatsvinden en ook de natuurlijke rijkdommen die in de bodem verscholen liggen en waaraan veel mensen een middel van bestaan hebben, zijn daarvan het bewijs.
Als eindopdracht maak je samen met je klasgenoten een PowerPointpresentatie over dit dynamische continent. De presentatie wordt opgesplitst in de volgende vijf delen van het continent:
De Andes
Het noordwestelijke deel van het continent waar de Andes zich splitst
Het Hoogland van Guyana
Het Hoogland van Brazilië (inclusief de zee vlak langs de kust van Brazilië)
Patagonië.
De docent deelt de klas in vijf groepen. Elke groep krijgt een gebied om er zijn deel van de presentatie over te maken.
Hoe je dit kunt aanpakken, lees je in de Gereedschapskist hieronder.
Beantwoord in jouw deel de volgende vragen:
Hoe heeft het gebied zijn vorm gekregen? Geef aandacht aan de platentektoniek, aan verwering en aan erosie.
Welke delfstoffen zijn er in het gebied te vinden?
Hoe zijn die delfstoffen ontstaan?
Beoordeling
Als je klaar bent, zal de docent je bijdrage aan deze serie op de volgende punten beoordelen:
Hebben jullie op duidelijke wijze de informatie gepresenteerd?
Vullen afbeeldingen en ander beeldmateriaal de tekst van je bijdrage goed aan?
Jezelf op een goede manier presenteren is een belangrijke vaardigheid in deze maatschappij. Je laat zien waar je mee bezig bent geweest, waar je je in hebt verdiept en welke kennis je hebt opgedaan. Powerpoint of Prezi zijn programma's die jou kunnen helpen om informatie te presenteren.
Examenvragen
Op deze pagina vind je examenvragen van ExamenKracht van vorige jaren. De vragen sluiten zo goed mogelijk aan bij de opdracht die je net hebt afgerond.
Maak bij het beantwoorden ook gebruik van dat wat je al eerder geleerd hebt. Als je de vraag niet kunt beantwoorden, probeer het dan later opnieuw. Nadat je een vraag beantwoord hebt, kun je deze zelf nakijken en je score aangeven.
Meer oefenen?
Ga naar ExamenKracht en oefen ook met de nieuwste examens.
Terugkijken
Intro
Lees de Introductie van de opdracht nog eens door.
Geeft de intro een duidelijk beeld over de inhoud van deze opdracht?
Kan ik wat ik moet kunnen?
Lees de hoofdvraag en deelvragen nog eens door.
Kun je uitleggen hoe Zuid-Amerika er in zijn huidige vorm uitziet qua reliëf en aardlagen? Welke delfstoffen tref je in de gebergtes aan en hoe zijn ze ontstaan?
Hoe ging het?
Inhoud
In de opdracht kijk je ook naar de aanwezigheid en locaties van vulkanen.
Kun je uitleggen hoe het proces van slab pull werkt?
Eindopdrachten
Heb je de eindtoets goed gemaakt? Was je tevreden over je score?
Is het jullie gelukt een boeiende presentatie te houden over de vijf gebieden in Zuid-Amerika?
Examenvragen
Heb je de examenvragen gemaakt? Ging het goed?
Het arrangement Fysische en geografische ontwikkelingen - v456 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde voor VWO leerjaar 4, 5 & 6. In het domein "Zuid-Amerika" wordt het thema ''Fysische en geografische ontwikkelingen" besproken. De beweging van aardplaten heeft in Zuid-Amerika geleid tot gebergtevorming, reliëfverschillen en vulkanische activiteit. Het continent is verdeeld in hoogtezones, variërend van laagland tot hooggebergte. De Andes is een opvallend voorbeeld van gebergtevorming, waar subductie van de Nazcaplaat onder de Zuid-Amerikaanse plaat plaatsvindt. Deze subductie veroorzaakt vulkanische activiteit, waarbij andesitisch gesteente minder explosieve uitbarstingen veroorzaakt. Oude basaltafzettingen en scheiding van continenten dragen verder bij aan het complexe geologische verhaal van Zuid-Amerika. In Zuid-Amerika zijn grote vlaktes ontstaan door sedimentatie uit de Andes en andere gebergten. Rivieren als de Amazone, Orinoco en Paraná hebben dit materiaal afgevoerd en afgezet. De Andes splitst zich in Colombia en Venezuela in drie gebergtes. Het Hoogland van Guyana en het Hoogland van Brazilië beslaan aanzienlijke delen van het continent als hoogvlaktes. Deze onthullen oud gesteente van 'kratons', weinig door tektoniek beïnvloede aardkorst. De Serra del Mar in Brazilië en de Great Escarpment langs de Atlantische kust zijn ontstaan door spanningen in de Zuid-Amerikaanse Plaat, veroorzaakt door subductieprocessen. Het Plateau van Patagonië is ook opgetild, zij het minder hoog.
Leerniveau
VWO 6;
VWO 4;
VWO 5;
Leerinhoud en doelen
Systeem aarde;
Aardrijkskunde;
Eindgebruiker
leerling/student
Moeilijkheidsgraad
gemiddeld
Studiebelasting
6 uur en 0 minuten
Trefwoorden
arrangeerbaar, basalt, nazca plaat, plateau van patagonie, stercollectie, subductie, vwo456
Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde voor VWO leerjaar 4, 5 & 6. In het domein "Zuid-Amerika" wordt het thema ''Fysische en geografische ontwikkelingen" besproken. De beweging van aardplaten heeft in Zuid-Amerika geleid tot gebergtevorming, reliëfverschillen en vulkanische activiteit. Het continent is verdeeld in hoogtezones, variërend van laagland tot hooggebergte. De Andes is een opvallend voorbeeld van gebergtevorming, waar subductie van de Nazcaplaat onder de Zuid-Amerikaanse plaat plaatsvindt. Deze subductie veroorzaakt vulkanische activiteit, waarbij andesitisch gesteente minder explosieve uitbarstingen veroorzaakt. Oude basaltafzettingen en scheiding van continenten dragen verder bij aan het complexe geologische verhaal van Zuid-Amerika. In Zuid-Amerika zijn grote vlaktes ontstaan door sedimentatie uit de Andes en andere gebergten. Rivieren als de Amazone, Orinoco en Paraná hebben dit materiaal afgevoerd en afgezet. De Andes splitst zich in Colombia en Venezuela in drie gebergtes. Het Hoogland van Guyana en het Hoogland van Brazilië beslaan aanzienlijke delen van het continent als hoogvlaktes. Deze onthullen oud gesteente van 'kratons', weinig door tektoniek beïnvloede aardkorst. De Serra del Mar in Brazilië en de Great Escarpment langs de Atlantische kust zijn ontstaan door spanningen in de Zuid-Amerikaanse Plaat, veroorzaakt door subductieprocessen. Het Plateau van Patagonië is ook opgetild, zij het minder hoog.
Het Zuid-Amerikaanse continent kent een bewogen ontstaansgeschiedenis. Nog steeds is dit continent aan veranderingen onderhevig, getuige de aardbevingen en vulkaanuitbarstingen die er regelmatig plaatsvinden.
Hoe heeft Zuid-Amerika zijn huidige vorm, de opbouw van zijn aardlagen en zijn reliëf gekregen?
Activiteiten
Bestudeer de Kennisbanken.
Op deze pagina vind je examenvragen van ExamenKracht van vorige jaren. De vragen sluiten zo goed mogelijk aan bij de opdracht die je net hebt afgerond.
Intro
