Demografie

Snel, langzamer, langzaamst

Introductie

Angola, Brazilië en Portugal verschillen van elkaar wat betreft aantal inwoners. Van de drie landen heeft Portugal de minste inwoners, namelijk 10,28 miljoen en Brazilië met 211 miljoen de meeste. Angola heeft iets meer dan 32,5 miljoen inwoners*.

In Portugal wonen gemiddeld 110,56 mensen per km2 en daarmee is Portugal van de drie landen het dichtstbevolkt. In Brazilië wonen gemiddeld 24,96 km2 en in Angola gemiddeld 26,36 mensen per km2.
In Angola groeit de bevolking het snelst en in Portugal het langzaamst. Brazilië zit er wat dat betreft tussenin. In alle drie landen zijn de inwoners ongelijk over het land verspreid.

In deze opdracht bekijk je waarom de bevolking van de drie landen niet even snel groeit en waarom de bevolking niet gelijkmatig over het land verspreid woont.

*Inwoneraantal verschilt per jaar. Voor actuele cijfers kijk op internet.

Oriëntatie

Hoofdvraag

Waarom verschillen Angola, Brazilië en Portugal van elkaar waar het gaat om bevolkingsdichtheid, -spreiding en –groei?

Deelvragen

  • Welke factoren spelen een rol bij het ontstaan van die verschillen?
  • In welke fase van de demografische transitie zitten deze landen?
  • Hoe zal de bevolking in deze landen zich in de toekomst ontwikkelen?

Aan het einde van deze les ken je de volgende begrippen:

Demografische indicatoren:

  • bevolkingsspreiding en –dichtheid
  • bevolkingsgroei (fase in de demografische transitie)
  • demografische druk
  • leeftijdsopbouw
  • kindersterfte
  • vruchtbaarheid

Sociale indicatoren:

  • analfabetisme
  • verstedelijkingsgraad en –tempo

Ter afsluiting van deze les maak je eindtoetsvragen of maak je een eindproduct om antwoord te geven op de laatste deelvraag.

Vooraf

Activiteiten​

Stap Groepsgrootte Activiteit Tijd
Voorkennis Alleen Kennisbank bestuderen 0,2 uur
Stap 1 Alleen Bevolkingsspreiding en verstedelijking 0,4 uur
Stap 2 Alleen Ongelijke bevolkingsgroei 0,4 uur
Stap 3 Alleen Demografische transitie in Angola, Brazilië en Portugal 0,4 uur
Stap 4 keuze A of B
Stap 4A Groepje Onderzoek naar de toekomst van de bevolking van Angola, Brazilië en Portugal 1 uur
Stap 4B Alleen Eindtoets 0,2 uur

 

Voorkennis

Bestudeer uit de kennisbank aardrijkskunde:

KB: Bevolkingsopbouw
KB: Bevolkingsspreiding

Klik op de knop om de oefening te maken.

Instaptoets:Snel, langzamer, langzaamst

Stap 1: Bevolkingsspreiding en verstedelijking

Bevolkingsspreiding en verstedelijking

Onder demografische kenmerken van een land of gebied reken je in ieder geval het volgende:

  • Bevolkingsdichtheid: het gemiddeld aantal mensen per km2.
  • Bevolkingsspreiding: de verdeling van de bevolking over het land of het gebied.
  • Bevolkingsdruk: (of demografische druk), de verhouding tussen het actieve deel van de bevolking (tussen 20 en 65 jaar) en het inactieve deel (overige leeftijdsgroepen). Het deel van de bevolking dat jonger is dan 20 jaar zorgt voor wat genoemd wordt ‘groene druk’, het deel dat ouder is dan 65 jaar voor ‘grijze druk’.
  • Verstedelijkingstempo: de jaarlijkse groei van de stedelijke bevolking in procenten
  • Verstedelijkingsgraad: het percentage van de bevolking dat in steden woont.
  • Leeftijdsopbouw: van de bevolking, de samenstelling van de bevolking naar leeftijdsgroepen.
De bevolkingsdichtheid en bevolkingssspreiding in Angola: De bevolkingsdichtheid en bevolkingsspreiding in Portugal:

 

Angola stedelijke bevolking: Portugal stedelijke bevolking:

 

Stap 2: Ongelijke bevolkingsgroei

De (statistische) gegevens die je in Stap 1 hebt verzameld over de bevolking van Angola, Brazilië en Portugal zijn momentopnames. Nu gaan we na hoe de bevolking in deze landen zich de afgelopen jaren heeft ontwikkeld.

Dat doen we aan de hand van veranderingen in het tempo van de natuurlijke bevolkingsgroei. Met natuurlijke bevolkingsgroei wordt bedoeld de veranderingen in de omvang van de bevolking als gevolg van geboorte en sterfte.

Als er meer kinderen geboren worden dan er mensen sterven, dan is sprake van een geboorteoverschot en neemt de omvang van de populatie toe. En zo neemt de omvang van de bevolking natuurlijk af als er meer mensen sterven dan er kinderen geboren worden.

Van belang bij dit alles is de vruchtbaarheid en de leeftijdsopbouw van de bevolking. Het vruchtbaarheidscijfer geeft het aantal kinderen per vrouw aan. In het geval van een vergrijzende bevolking neemt dat vruchtbaarheidscijfer af en het sterftecijfer toe.

Ook de gezondheidszorg is een belangrijke factor. Een goede gezondheidszorg betekent dat de sterftekans omlaag gaat.

Ten slotte wordt bevolkingsgroei mede bepaald door het verschil tussen het aantal mensen dat uit het land of het gebied (e)migreert en het aantal mensen dat zich in het land of het gebied vestigt. Maar dit verschil tussen emigranten en immigranten laten we in deze les buiten beschouwing.

  1. Met welk percentage groeide de bevolking in Angola, Brazilië en Portugal in 2016 volgens   het ‘CIA – The World Factbook’?

    Angola …
    Brazilië …
    Portugal …

Kunnen lezen en schrijven is essentieel als je informatie wil zoeken over, bijvoorbeeld gezinsplanning en voorbehoedsmiddelen.

  1. Hoe hoog is volgens het CIA – The World Factbook het analfabetisme in Angola, Brazilië en Portugal (het aantal mensen van 15 jaar en ouder in procenten van deze hele leeftijdsgroep  dat niet kan lezen en schrijven)?

    Let op: deze database geeft het percentage mensen van 15 jaar en ouder dat wel kan lezen en schrijven!

    Angola …
    Brazilië ..
    Portugal …
  2. Wat valt je op als je deze gegevens vergelijkt met de gegevens in vraag 1?
  3. Kun je dat ook verklaren?
  4. Zoek op populationpyramid.net de bevolkingspiramides op van Angola, Brazilië en Portugal.
    a. In welk van de drie landen is het aantal vrouwen in de vruchtbare leeftijd het grootst?
    b. En in welk land het laagst?
  5. Leeftijdsopbouw is een factor die (mede) van invloed is op de natuurlijke bevolkingsgroei. Leg uit.

Van invloed op de bevolkingsgroei is ook de positie van vrouwen in de betreffende samenleving.
Lees de volgende bronnen:

De bevolking in Brazilië ontwikkelt zich anders dan in Europa. Niet alleen is er nog geen sprake van vergrijzing zoals in Europa het geval is, ook krijgen steeds meer meisjes in lagere inkomensgroepen tussen de 15 en de 19 jaar kinderen, terwijl dat in Europa niet het geval is. In Brazilië hebben steeds meer jongeren al op jonge leeftijd seks, vaak zonder voorbehoedsmiddelen te gebruiken. Daar komt bij dat veel van deze jongeren een positief beeld hebben van zwangerschap en dat zwanger worden goed is voor het gevoel voor eigenwaarde van meisjes. De meeste Brazilianen keuren zwangerschappen op jonge leeftijd af. Het hindert meisjes om naar school te gaan of te werken.

Braziliaanse vrouwen in hogere inkomensgroepen stellen net als hun gelijken in Europa het krijgen van kinderen uit. Eerst studeren, werken of van het leven genieten.

Het is in Brazilië in het algemeen moeilijk om aan goede voorlichting over voorbehoedsmid­delen te komen. Dat komt omdat seks op jonge leeftijd een taboeonderwerp is in Brazilië. Op openbare scholen wordt weinig aandacht besteed aan het gebruik van voorbehoedsmiddelen en weinig seksuele voorlichting gegeven. Ook beschouwt men in Brazilië abortus als een misdrijf. Voor meisjes en jonge vrouwen is moederschap niet makkelijk omdat er geen kinderopvang bestaat en er geen voorzieningen zijn om jonge moeders te ondersteunen. Daarom laten veel vrouwen zich steriliseren.

In het algemeen zijn de geboortecijfers in Brazilië gedaald van 6,21 geboorten per duizend inwoners per jaar in 1950 tot 1,83 in 2007, terwijl tenminste een getal van 2,1 nodig is om de bevolking stabiel te houden. Dat er minder kinderen geboren worden heeft met allerlei omstandigheden te maken. Denk aan bijvoorbeeld verhoging van de levensstandaard, lagere zuigelingensterfte door verbetering van de hygiënische omstandigheden, de opbouw van sociale voorzieningen. Van invloed zijn ook de media geweest, vooral de televisie, die onder meer via soapseries mensen tot in de verste uithoeken van het land in aanraking bracht met nieuwe normen inzake levensstijl. Verder werd het door steeds meer Brazilianen geaccepteerd dat mensen een klein gezin stichten. En niet in de laatste plaats heeft de introductie van de anticonceptiepil bijgedragen aan de afnemende vruchtbaarheid.

Naar: Rijksdienst voor Ondernemend Nederland


Lees de volgende bron:
‘Leidt zika-virus tot legalisering abortus in Brazilië’

  1. Waarom zijn zwangerschap en moederschap vaak moeilijk voor Angolese en Braziliaanse meisjes en vrouwen?
  2. Kunnen meisjes en vrouwen in Angola en Brazilië zelf bepalen of en wanneer ze kinderen willen nemen? Waarom wel of waarom niet?
  3. Zoek op CIA – The World Factbook de gemiddelde leeftijd op waarop vrouwen in Angola, Portugal en Nederland hun eerste kind krijgen (in Brazilië is dat niet bekend).

    Angola …
    Portugal …
    Nederland …
  4. Ga naar World Development Indicators – Google Public Data Explorer

Zoek de volgende gegevens van Angola, Brazilië en Portugal op:

  • Aandeel vrouwen werkzaam in de niet-agrarische sectoren (in de hoofdrubriek Arbeid en sociale bescherming);
  • Prevalentie anticonceptie (in de hoofdrubriek Gezondheid):
  • Verhouding tussen meisjes en jongens in basis- en voortgezet onderwijs (in de hoofdrubriek Onderwijs);
  • Aandeel van de zetels bezet door vrouwen in nationale parlementen (in de hoofdrubriek Sociale ontwikkeling);
  • Geboortecijfer ongeclassificeerd (in de hoofdrubriek Gezondheid).

Wat kun je aan de hand van deze gegevens en je antwoorden op vragen 7 t/m 9 zeggen over de positie van vrouwen in deze landen en de invloed hiervan op de bevolkingsgroei?

Stap 3: Demografische transitie in Angola, Brazilië en Portugal

Demografische transitie is de overgang van een hoog naar een laag sterfte- en geboortecijfer. Deze transitie verloopt in verschillende fasen.

  • 1e fase: Zowel het geboortecijfer als het sterftecijfer zijn hoog. Daardoor groeit de bevolking nauwelijks.
  • 2e fase: Het geboortecijfer blijft hoog, terwijl het sterftecijfer gaat dalen. De bevolking begint steeds harder te groeien
  • 3e fase: Het geboortecijfer neemt af, terwijl het sterftecijfer laag is. De bevolkingsgroei neemt weer af
  • 4e fase: Geboorte- en sterftecijfers zijn allebei laag.
  • 5e fase: vergrijzing van de bevolking leidt mogelijk tot een sterfteoverschot

Toelichting
De meeste rijke landen zitten inmiddels in fase vier en de bevolking groeit nauwelijks of neemt al af. In tijden dat de voedselvoorziening, de hygiëne en de gezondheidszorg veel minder waren dan nu, was het sterftecijfer hoog. Daarbij waren de meeste mensen op hun oude dag van hun kinderen afhankelijk. Veel kinderen zorgen voor de nodige zekerheid.

Langzaamaan neemt de welvaart toe, verbetert de hygiëne en de gezondheidszorg en neemt de zuigelingen- en kindersterfte af. De noodzaak van het hebben van veel kinderen neemt af en ontwikkelingen op andere terreinen ondersteunen de trend naar minder kinderen. Verminderde invloed van de kerk en de toepassing van geboortebeperkende middelen zorgden voor een daling van het aantal geboorten.

Veel landen, met name armere landen in het zuiden, zitten in fase 2 of 3. De bevolking groeit snel. Kinderen dragen bij aan het gezinsinkomen en zijn nog steeds nodig voor de oudedagsvoorziening.

Onderzoeksopdracht 1:
Kijk naar deze film en noteer wat er in elke stap in deze ontwikkeling gebeurt met het geboortecijfer, het sterftecijfer en de natuurlijke bevolkingsgroei en welke zaken van invloed zijn op deze indicatoren.

Onderzoeksopdracht 2:
Ga na in welke fase van de demografische transitie Angola, Brazilië en Portugal nu zitten. Gebruik hiervoor datgene wat je geleerd hebt over de bevolking van deze landen en zoek ook naar geschikte indicatoren in het CIA – The World Factbook en de World Development Indicators – Google Public Data Explorer die in deze les nog niet aan bod gekomen zijn.

Stap 4A: Onderzoek

Zal de bevolking van Portugal er de komende decennia hetzelfde uitzien als nu? Zal de bevolking van Angola en van Brazilië op den duur op die van Portugal nu gaan lijken of een andere ontwikkeling doormaken?
Daar gaan jullie in groepen onderzoek naar doen. Met jullie bevindingen stellen jullie een prognose op van de omvang en de groei en de leeftijdsopbouw van de bevolkingen in deze drie landen in het jaar 2050.

Voor dit onderzoek kun je de bronnen gebruiken uit deze opdracht (verzameld in de stap Bronnen) aangevuld met de volgende linkjes:

Plan van aanpak

  • De docent verdeelt de klas in groepen van drie leerlingen.
  • Verdeel binnen je groepje de drie landen. De één doet Angola, een ander Brazilië en de derde Portugal.
  • Neem als je klaar bent de resultaten samen door en stel de prognoses op.
  • Spreek af wie van de groep de resultaten van het onderzoek en de prognoses aan de klas presenteert.
  • Voer het onderzoek uit.
  • Presenteer het onderzoek en de prognoses zoals je dat hebt afgesproken. Vermeld in ieder geval of de bevolking van Angola, Brazilië en Portugal in het jaar 2050 in de laatste fase van de demografische transitie zal zitten of niet.

Beoordeling

De docent beoordeelt de presentaties op de volgende punten:

  • Is de presentatie duidelijk en goed voorbereid?
  • Is het verhaal goed opgebouwd?
  • Ondersteunen eventueel gebruikte afbeeldingen en/of filmfragmenten het verhaal goed?
  • Is voldoende duidelijk dat het over de prognose gaat voor 2050 voor de drie landen?
  • Is van de drie landen ook de fase van demografische transitie vermeld?
  • Hebben jullie goed samengewerkt om tot de eindprognose te komen?

 

Pecha Kucha maken

Een Pecha Kucha is een presentatie die bestaat uit 20 slides. Voor iedere slide heb je 20 seconden de tijd om te presenteren, dus je verhaal duurt in totaal 6 minuten en 40 seconden.

 

Presentatie maken

Jezelf op een goede manier presenteren is een belangrijke vaardigheid in deze maatschappij. Je laat zien waar je mee bezig bent geweest, waar je je in hebt verdiept en welke kennis je hebt opgedaan. Powerpoint of Prezi zijn programma's die jou kunnen helpen om informatie te presenteren.

 

Stap 4B: Eindtoets

Maak hieronder de eindtoets:

Eindtoets:Snel, langzamer, Langzaamst

Bronnen

Begrippenlijst

  • bevolkingsgroei (fase in de demografische transitie)
  • demografische druk
  • leeftijdsopbouw
  • kindersterfte
  • vruchtbaarheid
  • analfabetisme
  • verstedelijkingsgraad en –tempo

Examenvragen

Op deze pagina vind je examenvragen van ExamenKracht van vorige jaren. De vragen sluiten zo goed mogelijk aan bij de opdracht die je net hebt afgerond.

Maak bij het beantwoorden ook gebruik van dat wat je al eerder geleerd hebt. Als je de vraag niet kunt beantwoorden, probeer het dan later opnieuw. Nadat je een vraag beantwoord hebt, kun je deze zelf nakijken en je score aangeven.

VWO 2021-TV2

VWO 2021-TV2 Vraag 16
VWO 2021-TV2 Vraag 17

VWO 2019-TV1

VWO 2019-TV1 Vragen 5-8

VWO 2016-TV2

VWO 2016-TV2 Vragen 22-26

  • Het arrangement Demografie is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    Bob Anbeek
    Laatst gewijzigd
    2024-11-27 16:24:46
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Leerniveau
    VWO 6; VWO 4; VWO 5;
    Leerinhoud en doelen
    Aardrijkskunde;
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld
    Studiebelasting
    2 uur 12 minuten
    Trefwoorden
    arrangeerbaar, leerlijn, rearrangeerbare

    Gebruikte Wikiwijs Arrangementen

    VO-content Aardrijkskunde. (2021).

    Snel, langzamer, langzaamst - v456

    https://maken.wikiwijs.nl/102361/Snel__langzamer__langzaamst___v456

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    Oefeningen en toetsen

    Snel, langzamer, langzaamst

    Snel, langzamer, Langzaamst

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    QTI

    Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat alle informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen punten, etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.

    Versie 2.1 (NL)

    Versie 3.0 bèta

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van