Landdegradatie

Landdegradatie

Introductie

Het centrale begrip van deze opdracht is landdegradatie. We gaan in op de achterliggende oorzaken ervan en we kijken naar de gevolgen voor landschappen, planten, dieren en mensen.
Voor mogelijke oplossingen verwijzen we je graag naar een andere opdracht.

Wat ga ik leren?

We beginnen de les met een uitleg over wat we onder landdegradatie verstaan. Daarbij kijken we naar een van de grootste milieurampen ooit: het droogvallen van het Aralmeer.
Achtereenvolgens behandelen we enkele vormen van landdegradatie: bodemerosie, verzilting, verdroging en verwoestijning. We noemen daarbij enkele oorzaken: overbevolking, onzorgvuldige irrigatiemethoden, overbeweiding en ontbossing.

Kernbegrippen
Landdegradatie, ontbossing, overbevolking, overbeweiding, verdroging, nersnelde bodemerosie, verwoestijning en verzilting.

Eindproduct + beoordeling
Aan het einde van deze les maak je enkele eindtoetsvragen of schrijf je een artikel over de relatie tussen landdegradatie en de milieuvluchtelingenproblematiek.

Wat ga ik doen?

Activiteiten

Stap Groepsgrootte Activiteit Tijd
Voorkennis Alleen Kennisbank bestuderen 0,2 uur
Stap 1 Alleen Wat is landdegradatie? 0,2 uur
Stap 2 Alleen Verzilting 0,2 uur
Stap 3 Alleen Bodemerosie en verwoestijning 0,2 uur
Stap 4 Alleen Ontbossing 0,2 uur
Stap 5A Alleen Eindtoetsvragen 0,2 uur
Stap 5B Alleen Eindproduct 1 uur


Je volgt de stappen 1 t/m 4.

Eindproduct
Ter afsluiting van deze les maak je enkele eindtoetsvragen (stap 5a) of schrijf je een artikel voor de schoolkrant (stap 5b) over de relatie tussen landdegradatie en de problematiek van milieuvluchtelingen. In je artikel verwerk je naast het kernbegrip ‘landdegradatie’ nog minstens drie andere kernbegrippen.

Stap 1: Wat is landdegradatie?

In de opdracht Klimaatsoorten ben je een indeling van de aarde tegengekomen op basis van klimaat- en landschapszones. In deze opdracht kijken we naar de problematische veranderingen in landschapszones onder invloed van menselijke activiteiten.

Het centrale begrip is bodem- of landdegradatie: de sterke afname van de productiviteit van de bodem. Hoe minder vruchtbaar een bodem wordt, hoe minder er groeit, niet alleen in aantal, maar ook in soort. Niet alleen op de productiegronden waar bepaalde gewassen worden verbouwd, maar overal neemt het aantal planten- en dierensoorten af.

Aralmeer

We spreken ook van landdegradatie als een zee of een meer op een onnatuurlijke manier droogvalt, zoals bij het Aralmeer op de grens van Kazachstan en Oezbekistan.
Dit meer - ooit zo groot als Nederland en België samen - heeft in enkele tientallen jaren 90% van zijn omvang verloren.
Bekijk hierover in je Bosatlas of Alcarta de kaart De Aarde - Bodemdegradatie.

Bekijk de video over het Aralmeer.

Het Aralmeer werd gevoed door twee rivieren; vanaf 1960 werd veel water aan die rivieren onttrokken voor de katoenteelt.
De uitdroging van het meer wordt beschouwd als een van de grootste milieurampen van onze tijd. Het zoetwatermeer dat het Aralmeer aan het begin van de 20e eeuw nog was, is inmiddels veranderd in een zoutwoestijn met nog een aantal kleine zoutwatermeren.

China

Weer heel andere gevolgen van landdegradatie vind je in China.
Bekijk de video:
Van 02.06 min. (inzoom op de wereldkaart) tot 04.25 min. (“…dat leidt tot zandstormen in de Chinese steden, en ook in buurlanden.”)
Van 14.50 min. (“Als we op deze manier doorgaan…”) tot einde.

 

Stap 2: Verzilting

Het Aralmeer is veranderd in een zoutwoestijn. Zo extreem als in dit deel van Zuidwest-Azië is het nergens, maar verzilting (het geleidelijk toenemen van het zoutgehalte van de bodem of water) is een groot probleem.

In Nederland treedt verzilting vooral op als zout zeewater in het grondwater doordringt. De mate waarin dat gebeurt, wordt bepaald door de hoogteligging ten opzichte van de zee en de afstand tot de zee (zie Bosatlaskaart Nederland - Waterkwaliteit - Verzilting: GB55, Kaart 44C).
Vooral gebieden die onder zeeniveau liggen, achter dijken of duinen, hebben last van zoute kwel.
Ergens anders vindt verzilting vooral plaats door menselijk handelen: bijvoorbeeld bij het gebruik van onzorgvuldige irrigatiemethoden.

Zout water is zoet water, waarin zout en mineralen zijn opgelost. Zout en mineralen zitten in de grond of in rotsen waar het water overheen is gestroomd. Ook in zoet water zit een minimale hoeveelheid zout (maar zo weinig dat je het niet proeft).

In veel gebieden valt er weinig neerslag, te weinig om er landbouw te bedrijven. Dat gebrek aan neerslag is te compenseren door het bevloeien van de landbouwgronden. Zeker in wat warmere gebieden verdampt daarbij een deel van het irrigatiewater en blijven er zouten in de bodem achter.
Bij te veel bewateren stijgt de grondwaterspiegel en verdampt er ook grondwater dat toch al meer zouten bevat.

Verzilt geïrrigeerd land met een slechte stand van het gewas.


Ongeveer een derde van het geïrrigeerde land in de belangrijkste irrigatielanden lijdt aan verzilting van de bodem: Israël 13%, Pakistan 14%, China en Mexico 15%, Australië 20%, Egypte en Peru 30% en Irak 50%.

Verzilting van de bodem zorgt voor een verminderde gewasopbrengst en zorgt er in het ergste geval voor dat er geen landbouw meer mogelijk is.

Stap 3: Bodemerosie en verwoestijning

Bodemerosie

Met de campagne ‘Koop een geit’ (Koopeengeit) roept de Belgische organisatie Dierenartsen Zonder Grenzen (DZG) mensen op om 50 euro voor een geit te doneren voor kansarme Afrikaanse families. Voor deze families is het hebben van enkele geiten of runderen “een middel om uit de armoede te raken”, aldus DZG.

Geiten zijn makkelijke eters en kunnen in barre omstandigheden overleven. Daarin ligt echter ook het problematische karakter van de geitenkuddes in veel ontwikkelingslanden: ze eten zowat alles wat ze op hun pad tegenkomen. Te veel geiten zorgen voor overbegrazing, ook wel overbeweiding genoemd.
Hier is sprake van als door langdurige, intensieve begrazing door planteneters (geiten, schapen, runderen) de vegetatie niet de kans heeft zichzelf te herstellen.

Overbeweiding kan leiden tot bodemerosie, maar daarvoor zijn meer oorzaken aan te wijzen. Erosie is een natuurlijk proces van slijtage van de bodem waarbij de bovenste, vruchtbare laag van de bodem wegspoelt of wegwaait. Menselijke activiteiten (overbeweiding, ploegen, het kappen van bossen) kunnen het erosieproces versterken, we spreken dan van een versnelde bodemerosie.

Verwoestijning

Op verschillende plekken in de wereld rukt de woestijn op. We spreken daarbij van verwoestijning, het oprukken of zich uitbreiden van een woestijn of het ontstaan van nieuwe woestijnen; verwoestijning wordt ook gebruikt om de verandering van een gebied naar drogere omstandigheden aan te duiden. Daar vallen ook steppegebieden onder. Door bodemerosie neemt het waterbergend vermogen van de bodem af en is er in droge perioden minder water voor planten beschikbaar.

Een belangrijke oorzaak van bodemerosie en verwoestijning is ook de bevolkingsgroei, die het grootst is in Afrika. Er is nu al sprake van overbevolking (een te grote bevolking in verhouding tot de draagkracht van een gebied) en de komende tijd zal de groei van de wereldbevolking vooral in het relatieve arme Afrika plaatsvinden.
De droogte en verwoestijning verdrijft bovendien herders van hun land. Veeteelt wordt door het gebrek aan water steeds moeilijker en de veeboeren trekken naar vochtiger gebieden. Dat levert spanningen en conflicten op met daar levende akkerbouwers.

In Afrika verdwijnt nog steeds ruim tweemaal zoveel bos in houtvuurtjes om te koken, dan door commerciële houtkap: veel Afrikanen hebben geen geld voor een gasstelletje of elektrisch kookplaatje. Bovendien hebben al die nieuwe inwoners een plek nodig en daarvoor wordt volop gekapt en gebouwd.

Stap 4: Ontbossing

In sommige gebieden wordt evenveel gekapt als er weer wordt aangeplant (zoals in Zweden), maar elders, vooral in het Amazonegebied in Brazilië, worden jaarlijks miljoenen hectaren bos gekapt zonder herplanting. Het gevolg is een enorme ontbossing (het verdwijnen van bos door menselijk handelen). Elk jaar verdwijnt er bos ter grootte van twee keer Nederland.

Ontbossing draagt ook bij aan verdroging. Een tropisch bos houdt veel water vast. Door de verdamping van het regenwater in tropische bossen ontstaan er steeds nieuwe wolken. Regen valt niet meteen op de grond, maar wordt voor het grootste deel opgevangen in het bladerdek en een deel verdampt weer. Daaruit vallen er buien in een gebied dat veel ruimer is dan dat van de tropische bossen zelf. Als de bomen gekapt zijn, valt het regenwater meteen op de grond en spoelt een deel van de toplaag weg. Er blijven er minder voedingsstoffen voor de planten over. Waar bomen zijn gerooid, wordt de bodem blootgesteld aan direct zonlicht en kan de toplaag uitdrogen en wegwaaien. Ook dat maakt de bodem minder vruchtbaar.
Uiteindelijk blijft er een onvruchtbare zandbodem over waar nauwelijks iets op kan groeien, en zeker geen tropisch regenwoud.

Bosbranden

Naast houtkap komen er ook veel bosbranden voor; met name in Indonesië is dat een groot probleem.
Zie ook de video van Milieudefensie:

Een deel van de branden ontstaat spontaan door de broeierige hitte in compost, maar veel bos wordt in Indonesië al dan niet legaal in brand gestoken om meer bouwland te krijgen.
Meestal is dat voor palmolieplantages, maar ook voor de normale akkerbouw is het een beproefde techniek: shifting cultivation. De as bevat voedingsstoffen die gebruik als akker mogelijk maakt.
Na een paar jaar is die voorraad uitgeput en trekt met verder naar een volgend stuk bos. Als het goed is, herstelt het bos zich. Als men te snel terugkomt (overbevolking) ontstaat alang-alang (grasachtig onkruid dat zich moeilijk laat verwijderen).

Stap 5A: Eindtoetsvragen

Maak de toets hieronder:

Stap 5B: Eindproduct

Milieuvluchtelingen

We kijken nog een keer naar de video van ‘Groen Goud’:
Van 02.06 min. (inzoom op de wereldkaart) tot 04.25 min. (“…dat leidt tot zandstormen in de Chinese steden, en ook in buurlanden.”)
Van 14:50 min. (“Als we op deze manier doorgaan…”) tot einde.

In het slot van het fragment zegt de Amerikaans-Chinese cameraman en ecoloog John Liu: “Als we op deze manier doorgaan, bereiken we een crisispunt waarop we niet meer iedereen kunnen voeden. Dan krijg je een heel andere situatie. Dan moeten honderden miljoenen mensen naar andere gebieden trekken.”
De mensen die Liu noemt, worden ook wel ecologische of milieuvluchtelingen genoemd.

Je schrijft (bijvoorbeeld voor de schoolkrant) een artikel over het verband tussen milieuvluchtelingen­problematiek en landdegradatie (ongeveer een half A4'tje).
In je artikel verwerk je naast het begrip landdegradatie minimaal drie aanvullende begrippen uit deze opdracht (kijk bij 'Samenvattend').
Verzamel eventueel extra informatie op internet. Hoe je een artikel schrijft, kun je lezen in de Gereedschapskist.

Beoordeling

Je docent zal het artikel beoordelen. Hij of zij zal daarbij letten op de volgende punten:

  • Heb je duidelijk verwoord wat het verband is tussen milieuvluchtelingenproblematiek en landdegradatie?
  • Heb je meer begrippen gebruikt die in deze opdracht voorkwamen?
  • Heb je je artikel helder en duidelijk geschreven, bedoeld voor de doelgroep (schoolkrant)?
  • Bevat je artikel geen taalfouten?

Begrippenlijst

  • Landdegradatie
  • Ontbossing
  • Overbevolking
  • Overbeweiding
  • Verdroging
  • Versnelde bodemerosie
  • Verwoestijning
  • Verzilting

Examenvragen

Op deze pagina vind je examenvragen van ExamenKracht van vorige jaren.
De vragen sluiten zo goed mogelijk aan bij de opdracht die je net hebt afgerond.

Maak bij het beantwoorden ook gebruik van dat wat je al eerder geleerd hebt. Als je de vraag niet kunt beantwoorden, probeer het dan later opnieuw. Nadat je een vraag beantwoord hebt, kun je deze zelf nakijken en je score aangeven.

HAVO 2018-TV1

HAVO 2018-TV1 Vraag 23

HAVO 2018-TV2

HAVO 2018-TV2 Vragen 9-12

HAVO 2019-TV1

HAVO 2019-TV1 Vraag 20

HAVO 2021-TV1

HAVO 2021-TV1 Vraag 5

HAVO 2021-TV3

HAVO 2021-TV3 Vraag 15

 

Meer oefenen?
Wil je met nog meer examenvragen oefenen?
Als je school deelneemt aan VO-content kun je verder oefenen door in te loggen op ExamenKracht (www.examenkracht.nl).

  • Het arrangement Landdegradatie is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    Bob Anbeek
    Laatst gewijzigd
    2025-01-06 10:41:28
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Leerniveau
    HAVO 4; HAVO 5;
    Leerinhoud en doelen
    Aardrijkskunde;
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld
    Trefwoorden
    arrangeerbaar, leerlijn, rearrangeerbare

    Gebruikte Wikiwijs Arrangementen

    VO-content Aardrijkskunde. (2021).

    Landdegradatie - h45

    https://maken.wikiwijs.nl/129191/Landdegradatie___h45

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    Oefeningen en toetsen

    Landdegradatie

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    QTI

    Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat alle informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen punten, etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.

    Versie 2.1 (NL)

    Versie 3.0 bèta

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van