Blok: Macht in het dierenrijk hv123

Blok: Macht in het dierenrijk hv123

Macht in het dierenrijk

Intro

Bij dieren die in groepen leven heeft vaak één dier meer macht dan de andere dieren.
Zo’n dier noem je de leider.

In dit blok bestudeer je het gedrag van dieren en mensen in groepen.
Als eindopdracht onderzoek je hoe gedrag van mensen kan worden beïnvloed.

Startopdracht A

Manieren om te leiden

Er zijn verschillende manieren om de leider te zijn.
Je gaat twee filmpjes bekijken.

  • Lees eerst de vragen goed door.
  • Bekijk de filmpjes.
  • Beantwoord daarna de vragen.
  • Bespreek de antwoorden in de klas.

1. Paarden

De twee paarden Roos en Zina staan al enkele jaren in een natuurgebied bij Tilburg.
Vandaag kwamen daar twee paarden bij. Bekijk hier een video van deze introductie.

  1. Hoe verloopt de eerste kennismaking van de twee nieuwkomers?
  2. Kun je uit het filmpje opmaken welk paard de leider is?
  3. Op welke manier laat de leider zien dat hij/zij de leider is?
  4. Worden de twee nieuwe paarden uiteindelijk geaccepteerd door de kudde?
    Waaruit maak je dat op?

2. Leeuwen en olifanten

  1. Welke twee typen leiderschap komen voor in het filmpje?
  2. Welke verschillen zijn er tussen de twee typen leiderschap?
  3. ★ Heb je het blok ‘Zenden en ontvangen’  uit het Thema Waarnemen en reageren ook al gedaan?
    Bespreek dan het commentaar dat bij het filmpje is ingesproken.
    Wat valt je op? Hoe zou jij het doen?

Startopdracht B

Leiderschap

  • In twee- of drietallen.

In de filmpjes heb je een paar manieren van leiderschap gezien.

  1. Kennen jullie nog andere vormen van leiderschap bij dieren? Geef voorbeelden.
  2. Jij hebt ook dagelijks te maken met leiding: thuis, op school of bij een vereniging. Ervaar je daar verschillende manier van leiding geven? Kun je ze beschrijven?
  3. Ook in je klas zijn leiders. Hoe werkt dat leiderschap? Wat maakt iemand tot een leider?
  4. Is de leider steeds dezelfde?
  5. Hoe vind jij het om een leider te hebben? Of om een leider te zijn?

Voordat je begint

Benodigdheden:

  • grote petrischaal met deksel (of andere grote schaal)
  • insecten (pissebedden, mieren, meelwormen, fruitvliegjes)
  • afhankelijk van de onderzoeksvraag: havervlokken, suikerstroop, dennennaalden, aardappel, (sinaas)appel, vochtig filtreerpapier, ijsblokjes, heat pack (rijstkorrels in een katoenen zakje), zaklamp, verduisteringspapier.


Tijd blok:
6 uur

Leerdoelen en vaardigheden

Je kunt:

  • een beschrijving geven van verschillende manieren van groepsvorming in het dierenrijk en met voorbeelden toelichten;
  • aan de hand van een protocol van bepaalde gedragselementen de rangorde in een groep dieren vaststellen;
  • met voorbeelden verschillende vormen van leren en sociaal gedrag noemen en de functie(s) daarvan aangeven;
  • in situaties de rol beoordelen van gewenning, inprenten, trial & error, verbanden leggen, imiteren, belonen en straffen en inzicht;
  • voorbeelden geven van taakverdeling binnen groepen en rangorde;
  • voorbeelden geven van imponeergedrag en verzoeningsgedrag;
  • voorbeelden geven van rolpatronen en van normen en waarden bij mensen;
  • aan de hand van voorbeelden uitleggen hoe menselijk gedrag beïnvloed wordt door wat anderen om je heen doen of normaal vinden.

Stap 1

Opdracht 1

Spreeuw

Sommige dieren leven alleen.
Veel andere dieren leven in groepen, bijvoorbeeld spreeuwen, dolfijnen, koeien en zebra’s.
Toch is niet elke groep hetzelfde!

Spreeuwen

Bestudeer uit de Kennisbank de pagina's Leven in een groep en Sociaal gedrag.

Sociaal gedrag

Bekijk het filmpje over een spreeuwenzwerm.

Beantwoord daarna de vragen.

Opdracht 2

Schaapskudde

Bekijk het filmpje over een schaapskudde en beantwoord daarna de vragen.

Een zwerm of een kudde lijkt chaotisch, maar dat is het niet.
Dankzij twee vaste regels botsen er nooit dieren op elkaar.

  1. Volg het dier voor je.
  2. Ga even hard als het dier naast je.

Opdracht 3

Mensen in groepen

Mensen in groepen zijn meestal minder voorspelbaar in hun gedrag dan schapen.
Maar als er een sterke leider is, ontstaat er soms een eenheid.

In veel situaties is er geen duidelijke leider in een groep mensen.
Gedragen mensen zich dan toch volgens bepaalde patronen? Hebben mensen bepaalde ‘regels’?
Je bekijkt een aantal voorbeelden.

Opdracht 4

Sturen van grote groepen

Bij grote evenementen of op drukke plaatsen is het belangrijk om het gedrag van mensen te kunnen voorspellen en eventueel te kunnen sturen. Wetenschappers maken daar modellen voor.
Bekijk het volgende filmpje.

Opdracht 5

Kan het sneller?

Hoe meer mensen er rondom een deur staan, hoe minder mensen er doorheen kunnen. Sta je vooraan, dan voel je namelijk niet alleen mensen achter je duwen, maar ook naast je, waardoor het moeilijker wordt om je door de deur te wringen.

Duwen verstopt dus de ingang. Vergelijk het met een pak cornflakes: je schudt, er komen wat cornflakes uit, maar al snel komt er niets meer uit en moet je weer schudden om de cornflakes ruimte te geven. De schapen uit het filmpje in Opdracht 2 kennen deze regel blijkbaar!

Zijn er op jullie school ook knelpunten in de doorstroming op drukke plaatsen?

  • Maak in de klas een lijstje van deze knelpunten.
  • Bedenk samen hoe het beter kan.
  • Hoe kun je leerlingen sturen om het op 'de nieuwe manier' te doen?

Opdracht 6

Reageren op prikkels

Elk gedrag is een reactie op prikkels.
★ Heb je het blok Zenden en ontvangen in thema Waarnemen en reageren gedaan?
Dan heb je daarover al veel geleerd.
Heb je dat nog niet gedaan of weet je het niet meer precies, kijk dan eerst naar Stap 3 van dat blok.

Daarna kijk je hoe voorspelbaar het gedrag van insecten is.
Reageren alle insecten van de testgroep op dezelfde manier op een bepaalde uitwendige prikkel? Kun je gedrag inderdaad voorspellen?

Download het werkblad: Dieren reageren op prikkels
Voer de proeven uit en lever het na afloop in bij je docent.

Stap 2

Opdracht 1

In sociale groepen herkennen dieren elkaar en er is een taakverdeling.
Bij sommige soorten herkennen de dieren elkaar individueel.
Dat betekent dat er ook individuele verschillen zijn, bijvoorbeeld in de de manier waarop de dieren met elkaar omgaan.

Mieren

  • Bestudeer uit de Kennisbank de pagina's t/m Normen en waarden.

Sociaal gedrag
  • Bekijk de drie filmpjes en beantwoord dan de vragen.

Taakverdeling

Feromonen

Teamwork

 

Opdracht 2

Pikorde

  • Bekijk het filmpje over de pikorde bij kippen.
  • Beantwoord daarna de vragen.

Een groep kippen is gedurende enige tijd geobserveerd. In de figuur is het pikgedrag aangegeven.
Een pijl wijst naar de kip die door een ander wordt gepikt.

Opdracht 3

Gedrag van kippen bestuderen

  • In tweetallen.

Op een kinderboerderij of stadsboerderij zijn vaak kippen. Daar kun je het gedrag van kippen goed waarnemen.
Overleg met je docent wanneer je de opdracht kan gaan doen.

Download het werkblad: Kippengedrag

Lever het ingevulde werkblad na afloop bij je docent in.

Opdracht 4

Mantelbavianen

Bekijk het filmpje en beantwoord daarna de vragen.

Opdracht 5

Rangorde bij bavianen

In een bavianengroep bestaat een rangorde onder de vrouwtjes.
Wanneer er weinig voedsel is, lopen de spanningen op en ontstaan conflicten. Er treedt dan onder andere dreiggedrag op tussen de vrouwtjes van een groep. Ze laten bijvoorbeeld de hoektanden zien.

Het diagram geeft de resultaten weer van een onderzoek naar dit dreiggedrag.

Opdracht 6

Verzoeningsgedrag

In elke groep komt ruzie voor. De ruzie wordt vaak bijgelegd voordat er een echte strijd ontstaat.

Lees in de Kennisbank over agressief gedrag en verzoeningsgedrag.

Sociaal gedrag

Hieronder zie je twee afbeeldingen van verzoeningsgedrag.

Opdracht 7

Chimpansees

Bij chimpansees in Ivoorkust in Afrika wordt een onderzoek gedaan naar de rangorde van de vrouwtjes in een groep.
De onderzoekers ontdekken dat apen met een lagere rang met bepaalde geluiden een aap met een hogere rang begroeten. Hoger geplaatste chimpansees begroeten apen met een lagere rang niet met die geluiden.

Gedurende een periode noteren de onderzoekers het aantal van die begroetingen van de apen.
In de tabel hieronder staan de aantallen begroetingen tussen vijf vrouwtjesapen in die periode
Beantwoord de volgende vragen.

Aantal begroetingen tijdens het onderzoek

Apen die begroet worden

Ans

Bes

Cis

Do

Els

Apen die groeten

Ans

-

6

0

7

2

Bes

0

-

0

7

0

Cis

5

5

-

10

2

Do

0

0

0

-

0

Els

0

5

0

4

-

 

Stap 3

Opdracht 1

Leren leven in een groep

Elk dier dat in een sociale groep opgroeit, leert om te overleven.
Maar dat is niet alles! Het dier zal ook de regels van de groep moeten leren.
Leren begint al vanaf de geboorte.

Bekijk de twee filmpjes:

Aangeboren of erfelijk


Een nieuwe hond

Opdracht 2

Wolfskinderen

In 1717 werd in de bossen rond Zwolle een meisje gevonden.
Lees de tekst over dit meisje en beantwoord daarna de vragen.

Verhaal: Het wolfskind van de Kranenburg

Historici hebben niet kunnen achterhalen hoe het meisje in de bossen is gekomen en hoe ze daar heeft kunnen overleven.
Vaststaat dat ze heeft moeten leren te overleven!

Leren

Leren kan op veel manieren. Lees in Kennisbank welke vormen van leren er zijn.

Leren

Opdracht 3

Opvoeden van een hond

Als je een hond hebt, moet jij bovenaan staan in de rangorde!
Jij bent de leider van de roedel.
Dat niet iedereen de baas is over zijn hond, bewijst het volgende filmpje.

Hoe zorg je ervoor dat jij een goede roedelleider bent?
Dat lees je hier: De Roedelleider.