Kreta ligt centraal in het oostelijk Middellandse
Zeegebied en was daardoor in de tijd van de
Minoïsche beschaving samen met Santorini een
knooppunt van belangrijke routes van
handelsschepen.
In de 17e eeuw v.Chr. was er een hoog ontwikkelde beschaving in het oostelijke Middellandse Zeegebied, de Minoïsche beschaving. Kreta, het centrum van deze beschaving, kende welvarende steden met havens waar handelsschepen af en aan voeren. Ten noorden van Kreta ligt het eiland Santorini met de havenstad Akrotiri, één van de belangrijkste havensteden en centra van de internationale handel. Deze beschaving verdween in korte tijd; niets bleef ervan over. Hoe dat kwam, was tot in de 20e eeuw na Chr. een volstrekt raadsel.
Maar archeologen zijn er door onderzoek op zee, op Kreta en op wat er nu van Santorini over is, in geslaagd dit raadsel op te lossen. Daarbij kwam kennis over de werking van vulkanen goed van pas, want Santorini was ten tijde van de Minoïsche beschaving een eiland met een actieve vulkaan die Thera heette. Die vulkaan heeft een grote rol gespeeld in de ondergang van de Minoïsche beschaving.
In deze opdracht volgen jullie die speurtocht naar de oplossing van het raadsel rond de Minoïsche beschaving en de rol die de Thera speelde in de ondergang ervan.
Wat ga je leren?
Hoofdvraag
Hoe leidde een vulkaanuitbarsting in of rond 1613 v.Chr. mede tot de ondergang van de Minoïsche beschaving op Kreta en op omliggende eilanden?
Deelvragen
Wat voor type vulkaan was er op Santorini tot de uitbarsting in of rond 1613 v.Chr.?
Wat gebeurde er met Santorini bij deze uitbarsting?
Wat voor gevolgen hadden de uitbarsting en de nasleep ervan voor de bewoners van Santorini en Kreta en voor andere delen van het oostelijke Middellandse Zeegebied?
Hoe droegen de uitbarsting en de nasleep ervan bij tot de ondergang van de Minoïsche beschaving?
Kan de ramp die Santorini trof, zich weer voordoen?
Begrippen
Vulkanisme
Stratovulkaan
Effusieve eruptie
Explosieve eruptie
Pyroclastica
Caldera
Tsunami
Wat ga je doen?
Activiteiten
Vooraf
Wat kun je al?
Bestudeer de Kennisbank en maak de instaptoets.
Aan de slag
Stap 1
Je leest over de Minoïsche beschaving op Kreta, je bekijkt een video en beantwoordt vragen.
Stap 2
Je leest over onderzoeken naar resten van de Minoïsche beschaving en over oorzaken en gevolgen van de vulkaanuitbarsting, die deze beschaving heeft weggevaagd. Je bekijkt een video, leest een tekst en beantwoordt vragen.
Stap 3
Over een reconstructie van de ramp en de tsunami ten gevolge van de vulkaanuitbarsting, lees je in deze stap. Bekijk een video en beantwoordt vragen.
Stap 4
Als de geleerden gelijk hebben, is Santorini wellicht een tikkende tijdbom en kan in de toekomst de vulkaan weer uitbarsten. Je leest erover en geeft argumenten voor deze verwachting.
Afronding
Samenvattend
Maak een begrippenlijst. Vergelijk deze met een klasgenoot.
Eindopdracht A
Maak de eindtoets.
Eindopdracht B
Schrijf een verslag als correspondent over de Thera-uitbarsting.
Examenvragen
Oefen de eindexamenvragen.
Terugkijken
Kijk terug op de opdracht.
Tijd
De studiebelasting voor deze opdracht is ongeveer 2 SLU.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Bekijk onderstaande video over de Monoïsche beschaving op Kreta. Een mysterieuze verloren beschaving in het middellandse zeegebied, die wel eens de oorsprong zou kunnen zijn van onze Westerse beschaving.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Na zijn dood in 1974 werd de archeoloog Spyridon Marinatos bijgezet vlakbij de plek waar Akrotiri werd ontdekt en opgegraven.
De Minoïsche beschaving was een handelsgrootmacht met kunst en cultuur op een hoog peil. Deze beschaving ontstond tussen 3000 en 2000 v.Chr. en kende vanaf ongeveer 2000 v.Chr. een periode van grote bloei. Maar tegen het einde van de 17e eeuw v.Chr. raakte de beschaving in verval en ten slotte bleef er helemaal niets van over. Pas rond 1900 werden op Kreta de eerste sporen ervan ontdekt.
Hoe de beschaving volledig ten onder was gegaan was een volstrekt raadsel. Dat raadsel wilde de Griekse archeoloog Spyridon Marinatos (1901-1974) helpen oplossen. Daartoe deed hij op Kreta opgravingen om sporen van de oude beschaving bloot te leggen. Lees de tekst over de Ontdekking van Akrotiri.
In 2006 heeft een groep National Geographic Explorers onder leiding van Robert Ballard opnieuw onderzoek gedaan op de zeebodem naar resten van deze vulkaanuitbarsting.
Bekijk de volgende video.
In diepe zeeën of in een oceaan bereikt een golf snelheden van honderden kilometers per uur en legt hij afstanden van honderden of zelfs duizenden kilometers af terwijl hij het zeeoppervlak maar enkele decimeters op en neer doet bewegen. Maar als de golf ondiep water bereikt en het golvende water daardoor minder bewegingsruimte krijgt, wordt de golf enkele meters of zelfs enkele tientallen meters hoog. Als hij vervolgens een kustlijn bereikt, kan hij door zijn kracht grote verwoestingen aanrichten en veel slachtoffers maken in laaggelegen gebieden.
Tsunami’s ontstaan meestal door aardbevingen die zich (deels) onder de zeespiegel voordoen.
Een tsunami is een golf uit zee, die die een kuststrook overspoelt. Een goede uitleg zie je in de volgende animatievideo.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Heeft Marinatos gelijk met zijn vermoeden? Was de Minoïsche beschaving volgens hem ten onder gegaan door een vulkaanuitbarsting? Dat moest verder onderzoek uitwijzen.
Tijdens de uitbarsting groeide de vulkaan door het opstapelende uitgespuwde gesteente. Een bij een eerdere uitbarsting gevormde kleinere caldera stroomde hierbij vol. Vervolgens zakte het dak van de vulkaan in en zo ontstond een grotere caldera. Deze stond niet in contact met de zee en droogde op tot een gigantische badkuip. Pas later brak de rand die de krater van de zee scheidde in het noordwesten door. Zo liep de krater binnen een paar dagen vol. Door het langsstromende water en instortend land ontstond de zeearm tussen Santorini en Thirasia. Weer later zorgden onderzeese landverschuivingen ervoor dat ook de randen van de vulkaan ten zuiden van Thirasia in elkaar zakten. Sindsdien zijn in het centrum van het kratermeer de vulkanische eilandjes Palea en Nea Kameni omhooggekomen.
Bekijk het volgende videofragment: van 4:18 min "In the last 150 years.." tot einde.
Stap 4: Een tikkende tijdbom?
Is Santorini een tikkende tijdbom?
In de eilandengroep Santorini is dit nieuwe vulkaaneiland ontstaan, de Nea Kameni.
In Stap 2 heb je gezien dat geleerden onder leiding van Ballard verwachten dat er ook in de toekomst uitbarstingen zullen plaatsvinden op Santorini en dat deze vulkanische plek dus terdege in de gaten gehouden moet worden.
Een aanwijzing hiervoor zie je op de afbeelding in Stap 3 van de zes fases, waarin het oude eiland met de vulkaan Thera veranderde in het huidige Santorini.
Afronding
Samenvattend
Bij 'Wat ga je leren?' worden de volgende begrippen genoemd.
Geef zelf een omschrijving van deze begrippen.
Vulkanisme
Stratovulkaan
Effusieve eruptie
Explosieve eruptie
Pyroclastica
Caldera
Tsunami
Bespreek de begrippen met een klasgenoot.
Eindopdracht A: Toets
Eindtoets: De vulkaan die de wereld op zijn kop zette
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Verslag van onze correspondenten van de Thera-uitbarsting
Het is 1613 v.Chr. Correspondenten van de vooruitstrevende Kretenzische omroep in Knossos hebben hun standplaats in Knossos zelf, in Akrotiri op Santorini, in een havenstad aan de zuidkust van Klein-Azië (het huidige Turkije), in Egypte en aan de monding van de Gele Rivier in China. Ze doen verslag van de uitbarsting van de Thera en de gevolgen en nasleep ervan. Dat doen ze met de kennisvan nu van vulkanen en tsunami’s.
Plan van aanpak
Je docent deelt de klas in vijf groepen in en geeft elke groep een standplaats.
Jullie maken een verslag van wat mensen in hun omgeving van de Thera-uitbarsting en de gevolgen ervan merken.
Jullie doen dat schriftelijk of in de vorm van een presentatie op een computer. Hoe jullie het verslag ook gaan vormgeven: voor ideeën zie de Gereedschapskist hieronder.
Spreek onder elkaar af wie het woord zal voeren bij het presenteren van het verslag.
Jullie presenteren het verslag aan de klas.
Beoordeling
Je docent zal jullie bijdrage beoordelen op de volgende punten:
Is het betoog goed opgebouwd en helder?
Als er gekozen is voor een schriftelijk verslag, bevat het verslag niet te veel taalfouten?
Indien afbeeldingen en films zijn gebruikt, ondersteunt dit materiaal het betoog goed?
Welkom bij de gereedschapskist. Hier vind je uitleg over alle werkvormen waarmee je je eindproducten maakt. Bij iedere werkvorm staat beschreven hoe je deze uitvoert, kun je inspiratiefilmpjes bekijken en vind je de beoordelingscriteria waaraan jouw product moet voldoen. Ook zie je welke digitale middelen je kunt gebruiken en aan welke vaardigheden je werkt tijdens het maken van je eindproduct. Veel succes!
Examenvragen
Op deze pagina vind je examenvragen van ExamenKracht van vorige jaren. De vragen sluiten zo goed mogelijk aan bij de opdracht die je net hebt afgerond.
Maak bij het beantwoorden ook gebruik van dat wat je al eerder geleerd hebt. Als je de vraag niet kunt beantwoorden, probeer het dan later opnieuw. Nadat je een vraag beantwoord hebt, kun je deze zelf nakijken en je score aangeven.
Meer oefenen?
Ga naar ExamenKracht en oefen ook met de nieuwste examens.
Terugkijken
Intro
Lees de Introductie van de opdracht nog eens door.
Had je wel eens eerder gehoord van de Minoïsche beschaving?
Vond je het interessant om er meer over te lezen?
Kan ik wat ik moet kunnen?
Lees de hoofdvraag en deelvragen nog eens door.
Hoe is de Minoïsche beschaving verdwenen en wat is er van de oorzaak nog terug te vinden? Licht je antwoord toe.
Hoe ging het?
Tijd
Voor deze opdracht staat ongeveer 3 SLU.
Heb je de opdracht binnen de geschatte tijd kunnen afronden?
Eindopdrachten
Heb je de eindtoets gemaakt en ben je tevreden met je score?
Heb je als correspondent verslag gedaan van de Thera-uitbarsting?
Kon je je goed inleven met de kennis van nu om daarvan verslag te doen?
Examenvragen
Heb je de examenvragen gemaakt? Ging het goed?
Het arrangement De vulkaan die de wereld op zijn kop zette - v456 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde voor VWO leerjaar 4, 5 & 6. In het domein "Aarde" wordt het thema ''De vulkaan die de wereld op zijn kop zette" besproken. Dit onderdeel behandeld een vulkaan op Kreta als voorbeeld van met hoe veel geweld sommige vulkanen kunnen uitbarsten. De Minoïsche beschaving, een welvarende samenleving op Kreta tussen 3000 en 2000 v.Chr., ging na een bloeiperiode vanaf 2000 v.Chr. abrupt ten onder rond de 17e eeuw v.Chr. De oorzaak van dit verval was lang een mysterie, tot archeologen zoals Spyridon Marinatos en later onderzoekers van National Geographic onder leiding van Robert Ballard in 2006 sporen vonden die wijzen op een vulkaanuitbarsting en daaropvolgende tsunami als mogelijke verklaring. Tsunami's ontstaan vaak door aardbevingen onder zee en kunnen grote verwoestingen veroorzaken wanneer ze ondiepe kustgebieden bereiken. Marinatos vermoedde dat een vulkaanuitbarsting de ondergang van de Minoïsche beschaving veroorzaakte. Recenter onderzoek heeft deze theorie versterkt, met bewijs van een grote uitbarsting op Santorini die een caldera vormde. Het dak van de vulkaan zakte in, creëerde een caldera en de krater vulde zich met water. De opeenvolgende gebeurtenissen leidden tot het ontstaan van zeearmen en nieuwe vulkanische eilanden.
Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde voor VWO leerjaar 4, 5 & 6. In het domein "Aarde" wordt het thema ''De vulkaan die de wereld op zijn kop zette" besproken. Dit onderdeel behandeld een vulkaan op Kreta als voorbeeld van met hoe veel geweld sommige vulkanen kunnen uitbarsten. De Minoïsche beschaving, een welvarende samenleving op Kreta tussen 3000 en 2000 v.Chr., ging na een bloeiperiode vanaf 2000 v.Chr. abrupt ten onder rond de 17e eeuw v.Chr. De oorzaak van dit verval was lang een mysterie, tot archeologen zoals Spyridon Marinatos en later onderzoekers van National Geographic onder leiding van Robert Ballard in 2006 sporen vonden die wijzen op een vulkaanuitbarsting en daaropvolgende tsunami als mogelijke verklaring. Tsunami's ontstaan vaak door aardbevingen onder zee en kunnen grote verwoestingen veroorzaken wanneer ze ondiepe kustgebieden bereiken. Marinatos vermoedde dat een vulkaanuitbarsting de ondergang van de Minoïsche beschaving veroorzaakte. Recenter onderzoek heeft deze theorie versterkt, met bewijs van een grote uitbarsting op Santorini die een caldera vormde. Het dak van de vulkaan zakte in, creëerde een caldera en de krater vulde zich met water. De opeenvolgende gebeurtenissen leidden tot het ontstaan van zeearmen en nieuwe vulkanische eilanden.
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
Oefeningen en toetsen
De vulkaan die de wereld op zijn kop zette
Monoïsche beschaving
Gravende detectives
Reconstructie van een ramp
De vulkaan die de wereld op zijn kop zette
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat
alle
informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen
punten,
etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
Hoe leidde een vulkaanuitbarsting in of rond 1613 v.Chr. mede tot de ondergang van de Minoïsche beschaving op Kreta en op omliggende eilanden?
Activiteiten
Bestudeer de Kennisbank.
Bekijk onderstaande video over de Monoïsche beschaving op Kreta. Een mysterieuze verloren beschaving in het middellandse zeegebied, die wel eens de oorsprong zou kunnen zijn van onze Westerse beschaving.
Intro
Websites:
