Het Middellandse Zeegebied heeft alles in huis: hoge, steile bergen met sneeuw, gletsjers en snelstromende beken, zee en strand, actieve vulkanen, weidse laagvlakten en rivierlandschappen die sterk lijken op die in Nederland en een aangenaam klimaat waar het ’s winters zelden koud wordt en het ’s zomers zelden regent.
Het meeste komt je waarschijnlijk bekend voor maar in deze opdracht ga je er dieper op in. Aan het eind van de opdracht maak je een speciale reisfolder voor het Middellandse Zeegebied om toeristen meer dan het gebruikelijke reclameverhaal te vertellen.
In deze opdracht komen diverse onderwerpen uit voorgaande opdrachten nog een keer kort terug: bergen en gebergtevorming, weer en klimaat, water, landschappen, stenen en verschillende bijbehorende begrippen. Alles komt samen rond de Middellandse Zee.
Wat ga je leren?
Hoofdvraag
Hoe heeft het Middellandse Zeegebied het aanzien gekregen dat het nu heeft en waar heeft het gebied zijn aantrekkingskracht op toeristen aan ontleend?
Deelvragen
Welke krachten van binnenuit de aarde hebben een rol gespeeld bij de vorming van het huidige Middellandse Zeegebied?
Welke krachten die op het aardoppervlak inwerken, hebben een rol gespeeld bij de vorming van het huidige Middellandse Zeegebied?
Door welke krachten van binnen de aarde en door welke krachten die op het aardoppervlak inwerken, is de samenstelling van gesteenten in het Middellands Zeegebied tot stand gekomen?
Welke factoren zijn bepalend voor weer en klimaat in het Middellandse Zeegebied?
Begrippen
Platentektoniek
Vulkanisme
Aardbevingen
Gebergtevorming
Geologische tijdschaal
Atmosferische circulatie / grote windsystemen
Oceanische circulatie
Klimaatgebieden
Hydrologische kringloop
Stroomgebied
Verwering
Erosie
Transport
Sedimentatie
Gesteenten
Wat ga je doen?
Activiteiten
Aan de slag
Stap 1
Je bestudeert de plaatgrenzen in het Middellandse Zeegebied en welke (soort) vulkanen en gebergtes er voorkomen. Je beantwoordt er vragen over.
Stap 2
Je kijkt naar het weer en klimaat in het Middellandse Zeegebied en beantwoordt allerlei vragen, met gebruikmaking van de Bosatlas.
Stap 3
Je bestudeert landschappen en stroomgebieden van rivieren en je bekijkt tien afbeeldingen met landschappen en bepaalt de loop van de rivier.
Stap 4
In het Middellandse Zeegebied zijn talrijke steensoorten te vinden. Je gaat met foto's bepalen tot welke steensoort ze behoren en hoe ze zijn ontstaan.
Afronding
Samenvattend
Maak een begrippenlijst. Vergelijk jouw lijst met die van een klasgenoot.
Eindopdracht
Maak een niet alledaagse toeristenbrochure over het Middellandse Zeegebied.
Terugkijken
Kijk terug op de opdracht.
Tijd
Voor deze opdracht staat een belasting van ongeveer 3 SLU.
Aan de slag
Stap 1 - Bergen en vulkanen
De bergen en vulkanen in het Middellandse Zeegebied zien eruit zoals ze eruitzien door platentektoniek, het langs, tegen en uit elkaar bewegen van platen, waaruit de aardkorst (het bovenste deel van de lithosfeer) is opgebouwd.
Het zijn de plaatbewegingen die voor vulkanisme en gebergtevorming verantwoordelijk zijn.
Grenzen tussen platen zijn er in drie soorten: convergente, divergente en transforme plaatgrenzen. Het verschil zit in de manier waarop naast elkaar liggende platen bewegen ten opzichte van elkaar.
Maak voor het beantwoorden van de volgende vragen gebruik van de Grote Bosatlas of Alcarta.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
In het Middellandse Zeegebied zijn drie werkende stratovulkanen te vinden: de Etna, de Stromboli en de Vesuvius (die in de caldera Monte Somma ligt) en één caldera (Santorini).
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
In het Middellandse Zeegebied zijn geen hotspots te vinden, plekken waar opstijgend magma hard tegen de onderkant van de aardkorst aandrukt, waardoor magma door scheuren in de korst naar het aardoppervlak kan doordringen en waardoor schildvulkanen gevormd kunnen worden.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Een schematische weergave van de atmosferische circulatie
Circulatiecellen
Circulatiecellen geven aan wat de dominante windrichting (noord/zuid) is op een bepaalde breedtegraad. We onderscheiden drie verschillende typen circulatiecellen: tussen 0-30o liggen de Hadleycellen of Subtropische cellen, tussen 30-60o liggen de Ferrelcellen of Gematigde cellen en tussen 60-90o liggen de Polaire cellen.
In de zones waarin lucht opstijgt valt veel regen, in de andere zones weinig. De zone met de Gematigde cellen is de zone waarin lagedrukgebieden voorkomen met scheidingslijnen tussen warme en koude lucht, de fronten.
In de zone met de Subtropische cellen waaien de passaatwinden.
In het Middellandse Zeegebied kan het weer in korte tijd veranderen en dat gebeurt ook vaak.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
De Alpen zijn in het Tertiair ontstaan, ongeveer 65 miljoen jaar geleden.Het berglandschap in Engeland is in het Paleozoïcum ontstaan, tussen 520 en 395 miljoen jaar geleden.
Het aardoppervlak staat bloot aan krachten van buitenaf. Dat zijn verwering, erosie en sedimentatie.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Losgeraakt materiaal wordt weggevoerd, vooral door gletsjerijs en door rivierwater. Dat verschijnsel heet erosie. De alpenvalleien hieronder zijn door water (Afbeelding 1) en door ijs (Afbeelding 2) uitgesleten.
Het uitgesleten materiaal wordt op andere plekken in het stroomgebied van de rivier afgezet, of anders gezegd: er vindt in het stroomgebied sedimentatie plaats van materiaal uit gebergten.
Welk materiaal waar wordt afgezet, hangt af van de stroomsnelheid van het rivierwater. Die stroomsnelheid neemt vanaf de bron naar de monding af. Hoe lager de stroomsnelheid, hoe kleiner de deeltjes die meegevoerd kunnen worden. De deeltjes die te zwaar zijn om door het water verplaatst te worden, zakken naar de rivierbodem of blijven op de oevers liggen.
In de bovenloop vindt helemaal geen sedimentatie plaats, in de middenloop worden grind en zand afgezet en in de benedenloop zand en klei. Zo ontstaan er uiteenlopende landschappen in het stroomgebied van de rivier.
Dat is te zien langs de Rhône, de Po en de Nijl, drie rivieren die in de Middellandse Zee uitmonden.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
In het Middellandse Zeegebied komt geen steenkool voor, een metamorf gesteente dat ontstaan is uit afgestorven resten van bomen en andere planten, die onder steeds dikkere lagen gesteenten begraven raakten en daardoor werden blootgesteld aan grote druk en hitte.
Maar verder kunnen verzamelaars van stenen er hun hart aan ophalen. De gesteenten die wél in de bodem van het Middellandse Zeegebied zitten, zijn namelijk divers van kleur en eigenschappen, omdat ze in drie hoofdsoorten te verdelen zijn: stollingsgesteenten, sedimentgesteenten en metamorfe gesteenten.
In de oefening staan zeven afbeeldingen van soorten gesteenten uit het gebied.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Bij 'Wat ga je leren?' worden de volgende begrippen genoemd.
Geef zelf een omschrijving van deze begrippen.
Platentektoniek
Vulkanisme
Aardbevingen
Gebergtevorming
Geologische tijdschaal
Atmosferische circulatie
Oceanische circulatie
Klimaatgebieden
Hydrologische kringloop
Stroomgebied
Verwering
Erosie
Sedimentatie
Bespreek de begrippen met een klasgenoot.
Eindopdracht: Toeristenbrochure
Jullie gaan, aan de hand van de kennis die in deze opdracht aan bod is gekomen, een brochure voor toeristen maken over de Middellandse Zee.
De bedoeling is dat jullie niet alleen vertellen hoe mooi het gebied is en wat voor fantastische mogelijkheden er zijn om je te vermaken zoals duiken in zee, wandelen in de bergen, aan wintersport doen enzovoort, zoals reisbureaus plegen te doen.
Jullie geven boeiende achtergrondinformatie over de volgende thema’s: bergen en vulkanen, weer en klimaat, landschappen die ontstaan zijn door stromend water en soorten gesteenten die je in de bodem of aan de oppervlakte kunt vinden.
Je docent deelt de klas in vier groepen in. Iedere groep krijgt een van de vier thema’s.
Maak een papieren brochure of stel een digitale presentatie samen. Hoe je dat kunt aanpakken, lees je in de Gereedschapskist hieronder.
Daarna laat je met je groep het deel van de papieren brochure of de presentatie aan de klas zien. Spreek wel onderling af wie het woord hierbij zal voeren.
Beoordeling
Je docent zal de brochure of de presentatie beoordelen op de volgende punten:
Is de brochure of presentatie goed verzorgd en overzichtelijk?
Heb je een originele brochure of presentatie voorbereid? Is deze anders dan de doorsnee toeristische folder?
Ondersteunen afbeeldingen en, indien voor het maken van de presentatie is gekozen, videofragmenten goed aan bij het verhaal dat jullie vertellen?
Jezelf op een goede manier presenteren is een belangrijke vaardigheid in deze maatschappij. Je laat zien waar je mee bezig bent geweest, waar je je in hebt verdiept en welke kennis je hebt opgedaan. Powerpoint of Prezi zijn programma's die jou kunnen helpen om informatie te presenteren.
Terugkijken
Intro
Lees de Introductie van de opdracht nog eens door.
Zijn alle genoemde onderwerpen voldoende herhaald en besproken, denk je?
Kan ik wat ik moet kunnen?
Lees de hoofdvraag en deelvragen nog eens door.
Kun je toelichten welke factoren meespelen in het weer en klimaat in het Middellandse Zeegebied?
Hoe ging het?
Tijd
Voor deze opdracht staat ongeveer 3 SLU.
Had je voldoende tijd, ook om de eindopdracht goed uit te voeren?
Inhoud
In de opdracht heb je ook gekeken naar de samenstelling van gesteentes die zich in het Middellandse Zeegebied bevinden. Herkende je de steensoorten en kon je aangeven hoe ze zijn ontstaan?
Samenvattend
Heb je voor alle begrippen een goede omschrijving kunnen geven? Waren die van je klasgenoot vergelijkbaar?
Eindopdracht
Vond je de eindopdracht leuk om te doen? Hebben jullie een originele brochure/presentatie gemaakt, die afwijkt van de alledaagse toeristische brochures?
Het arrangement Toeristenbrochure Middellandse Zeegebied - h45 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde voor HAVO leerjaar 4 & 5. In het domein "Aarde" wordt het thema ''Touristenbrochure middelands zeegebied" besproken. In dit onderdeel worden de fysische eigenschappen van het Middellandse Zeegebied belicht. Als eerste wordt herhaald hoe gebergtes en vulkanen kunnen ontstaan door middel van platentektoniek, waarbij divergente, convergente en transversale breuken aan bod komen. Ook worden verschillende soorten vulkanen, zoals hotspots, caldera's, stratovulkanen en schildvulkanen, en gebergtes, zoals horsten en slenken en plooiingsgebergtes, besproken. Het volgende deel gaat over het weer en klimaat, waarbij de circulatiecellen boven het Middellandse Zeegebied worden behandeld. Vervolgens wordt de invloed van water op het gebied besproken. Het landschap, vooral de gebergtes, wordt sterk beïnvloed door water en de processen van verwering en erosie die daarmee gepaard gaan. Het laatste deel bespreekt de verschillende soorten gesteente die zich in het gebied bevinden, waaronder stollingsgesteente, sedimentgesteente en metamorf gesteente.
Leerniveau
HAVO 4;
HAVO 5;
Leerinhoud en doelen
Landschappen (en menselijke activiteit);
Systeem aarde;
Water;
Aardrijkskunde;
Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde voor HAVO leerjaar 4 & 5. In het domein "Aarde" wordt het thema ''Touristenbrochure middelands zeegebied" besproken. In dit onderdeel worden de fysische eigenschappen van het Middellandse Zeegebied belicht. Als eerste wordt herhaald hoe gebergtes en vulkanen kunnen ontstaan door middel van platentektoniek, waarbij divergente, convergente en transversale breuken aan bod komen. Ook worden verschillende soorten vulkanen, zoals hotspots, caldera's, stratovulkanen en schildvulkanen, en gebergtes, zoals horsten en slenken en plooiingsgebergtes, besproken. Het volgende deel gaat over het weer en klimaat, waarbij de circulatiecellen boven het Middellandse Zeegebied worden behandeld. Vervolgens wordt de invloed van water op het gebied besproken. Het landschap, vooral de gebergtes, wordt sterk beïnvloed door water en de processen van verwering en erosie die daarmee gepaard gaan. Het laatste deel bespreekt de verschillende soorten gesteente die zich in het gebied bevinden, waaronder stollingsgesteente, sedimentgesteente en metamorf gesteente.
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
Oefeningen en toetsen
Bergen en vulkanen
Stratovulkanen
Schildvulkanen
Gebergten
Weer en klimaat
Geboetseerd door water
Erosie
Stenen en soorten
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat
alle
informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen
punten,
etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
Het Middellandse Zeegebied heeft alles in huis: hoge, steile bergen met sneeuw, gletsjers en snelstromende beken, zee en strand, actieve vulkanen, weidse laagvlakten en rivierlandschappen die sterk lijken op die in Nederland en een aangenaam klimaat waar het ’s winters zelden koud wordt en het ’s zomers zelden regent.
Activiteiten
De bergen en vulkanen in het Middellandse Zeegebied zien eruit zoals ze eruitzien door platentektoniek, het langs, tegen en uit elkaar bewegen van platen, waaruit de aardkorst (het bovenste deel van de lithosfeer) is opgebouwd.
In het Middellandse Zeegebied zijn geen hotspots te vinden, plekken waar opstijgend magma hard tegen de onderkant van de aardkorst aandrukt, waardoor magma door scheuren in de korst naar het aardoppervlak kan doordringen en waardoor schildvulkanen gevormd kunnen worden.
Jullie gaan, aan de hand van de kennis die in deze opdracht aan bod is gekomen, een brochure voor toeristen maken over de Middellandse Zee.
Intro
