Leerdoelen
Vanaf 1500 ontdekten Europese reizigers grote gebieden in Azië en Amerika.
Europese landen voegden deze gebieden toe aan hun grondgebied.
Zo begon de macht van Europa zich over de wereld uit te breiden.
Je spreekt van 'Europese expansie'.
Aan het eind van deze opdracht kun je:
uitleggen waarom de Europese expansie overzee plaatsvond.
beschrijven wat de gevolgen waren van de Europese expansie overzee.
voorbeelden geven van hoe Europeanen in de nieuw ontdekte gebieden winst maakten.
uitleggen waarom de ontdekkingsreizen belangrijke gevolgen hadden voor de hele wereld.
beschrijven welke uitvindingen de Europese expansie mede mogelijk maakten.
Eindproduct
Als eindproduct van deze opdracht maak je een Toets (Stap 4A) of je maakt samen met een klasgenoot een quiz (Stap 4B).
Werkwijze
Activiteiten
Stap
Groepsgrootte
Activiteit
Stap 1
Alleen
Kennisbank 'Uitvindingen' bestuderen en vragen beantwoorden.
Stap 2
Alleen
Kennisbanken 'Ontdekkingsreizen' en 'Exploitatie' bestuderen en vragen beantwoorden.
Stap 3
Alleen
Informatie opzoeken over welke ontdekkingen Nederlandse ontdekkingsreizigers hebben gedaan.
Stap 4A
Alleen
Eindproduct: Toets 'De Europese expansie' maken.
Stap 4B
Samen met een klasgenoot
Eindproduct: een quiz maken over twee bekende ontdekkingsreizigers.
Benodigdheden
Een gratis account voor www.quizlet.nl of
een tekstverwerkingsprogramma.
Tijd
Voor deze opdracht heb je 1 lesuur nodig.
Stap 1
Inleiding
Aan het eind van de 15e eeuw was de wereld buiten Europa nog onbekend.
De Portugezen hadden alleen nog maar de noordkust van Afrika verkend.
Portugezen en Spanjaarden maakten in de 15e eeuw ontdekkingsreizen.
De westkust van Afrika werd in zuidelijke richting verkend om een doorgang te vinden naar handelsgebieden in Azië.
Lees in de Kennisbank geschiedenis het onderdeel over de uitvindingen die het ontdekken van de wereld makkelijker maakten.
Welke ontdekkingsreizigers moeten in de zinnen hieronder worden ingevuld? Kies uit: Ferdinand Magalhaes, Columbus en Vasco da Gama.
.... 1 .... zocht een westelijke route naar Indië.
.... 2 .... voer als eerste Portugees naar Indië.
.... 3 .... reisde als eerste rond de aarde.
Wat is géén 16e-eeuws handelsgewas uit Amerika?
Kies één gewas.
katoen
wol
cacao
tabak
Op welke manieren gingen de Europeanen de nieuw ontdekte gebieden exploiteren?
Kies twee van deze antwoorden.
Door handelsposten te stichten langs Indische kusten.
Door plantages te beginnen waar handelsproducten werden verbouwd.
Door fabrieken op te richten waar producten werden gemaakt voor de Europese markt.
Stap 3: Nederlandse ontdekkingsreizigers
In deze opdracht leerde je al vier beroemde buitenlandse ontdekkingsreizigers kennen. Er waren ook Nederlandse ontdekkingsreizigers. Hun namen kom je nog steeds tegen. Zoek eens uit welke ontdekkingen in de loop van de tijd door Nederlanders zijn gedaan.
Je maakt de toets 'Europese expansie'.
De toets bestaat uit een aantal gesloten vragen.
Als je alle vragen beantwoord hebt, zie je je score.
Je krijgt van de vragen die je fout hebt, het goede antwoord te zien.
De score wordt opgenomen in het volgsysteem.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Je gaat samen met een klasgenoot een quiz maken.
Het programma Quizlet ( www.quizlet.nl ) is hiervoor heel geschikt.
Natuurlijk kun je de quiz ook op een andere manier maken.
Je quiz gaat over twee van de ontdekkingsreizigers uit deze les:
Columbus,
Diaz,
Da Gama,
Magalhaen.
Kies twee van deze ontdekkingsreizigers.
Maak over deze ontdekkingsreizigers 4 vragen (en antwoorden).
De informatie kun je in deze opdracht vinden. Je mag ook op internet naar informatie zoeken, maar dat hoeft niet.
Je kunt de taken verdelen: de één zoekt informatie, de ander maakt de vragen.
Noem je quiz: Ontdekkingsreizen door [naam] en [naam].
Beoordeling
Activeer de quiz.
Maak de quiz van een ander en zorg dat anderen jouw quiz kunnen vinden.
Laat de quiz ook beoordelen door je docent.
Jullie krijgen een goede beoordeling voor de opdracht als:
De quiz minimaal 8 vragen bevat.
De quiz niet te makkelijk en niet te moeilijk is; de quiz moet door klasgenoten te maken zijn met behulp van deze opdracht en eventueel van internet.
Op een kaart kun je aangeven waar een gebeurtenis heeft plaatsgevonden of gaat plaatsvinden.
Begrippenlijst
Columbus
Columbus wist het Spaanse hof te interesseren voor zijn plan om naar het westen te varen en zo Indië te bereiken. In 1492 ontdekte hij Amerika.
Diaz
Bartolomeus Diaz was de eerste ontdekkingsreiziger die over zee de meest zuidelijke punt van Afrika bereikte (1486).
Ontdekkingsreizen
Reizen waarmee niet of weinig bekende gebieden verkend worden. In de tweede helft van de 15e eeuw groeide het idee dat Indië over zee te bereiken moest zijn.
Sextant
Hiermee kon de hoogte van een hemellichaam worden bepaald. Het sextant kon ook gebruikt worden voor de plaatsbepaling op zee gedurende de nacht.
Magalhães
De Portugees Fernao Magalhães maakte in opdracht van het Spaanse hof de eerste reis om de wereld (1519-1522).
Barentsz
De Terschellinger Barentsz probeert een noordoostelijke doorvaart naar Indië te vinden in 1596.
Christenen
Een christen is een aanhanger van het christendom, of een volgeling van Jezus Christus.
Kwadrant
Een navigatie-instrument waarmee zeevaarders ook 's nachts de positie van hun schip konden bepalen.
Da Gama
De Portugezen wilden verder dan de zuidpunt van Afrika. Vasco da Gama bereikte in 1498 India.
Edelmetaal
Metaal dat altijd mooi blijft. Voorbeelden zijn goud en platina.
Kaap de Goede Hoop
De zuidelijkste punt van Zuid-Afrika. Het ligt op de scheiding van de Atlantische Oceaan en de Indische Oceaan. Bartholomeus Diaz ontdekte het.
Astrolabium
Een toestel waarmee de stand van de hemellichamen aan land nauwkeurig gemeten kon worden.
Het astrolabium was 1200 jaar lang het voornaamste instrument voor navigatie.
Technische uitvindingen
Door een aantal technische uitvindingen in de tweede helft van de 15e eeuw werd het makkelijker om op zee je plaats te bepalen: Er kwamen betere schepen, betere kaarten en betere navigatie-instrumenten.
Nederlandse ontdekkers
Leerdoelen + eindproduct
Leerdoelen
Niet alleen Portugezen en Spanjaarden gingen op zoek naar nieuwe zeeroutes naar handelsgebieden. Ook Nederlandse ontdekkingsreizigers zijn de zeeën overgegaan. Hun namen vind je overal ter wereld terug.
Probeer eens een paar van hun spannende reisverhalen te onderzoeken.
Aan het eind van deze opdracht kun je:
enkele redenen geven waarom ontdekkingsreizigers op reis gingen.
enkele namen noemen van Nederlandse ontdekkingsreizigers.
enkele ontdekkingen beschrijven van Nederlandse ontdekkingsreizigers.
Eindproduct
Als eindproduct van deze opdracht maak je samen met een klasgenoot een overzicht van twee Nederlandse ontdekkingsreizen. Je maakt er een kaart bij met de belangrijkste plaatsnamen uit die reizen.
Werkwijze
Activiteiten
Stap
Groepsgrootte
Activiteit
Stap 1
Samen met een klasgenoot
Website over Jan Huygen van Linschoten bestuderen en vragen beantwoorden.
Stap 2
Samen met een klasgenoot
Videoclips bekijken en vragen beantwoorden over de reis van Willem Barentz.
Stap 3
Samen met een klasgenoot
Eindproduct: Informatie over vier Nederlandse ontdekkingsreizigers in een tabel zetten.
Benodigdheden
Geen bijzonderheden.
Tijd
Voor deze opdracht heb je 1 lesuur nodig.
Stap 1: J.H. van Linschoten
Stap1
De Portugezen ontdekten als eerste de zeeweg naar Indië. Natuurlijk hielden ze de route angstvallig geheim. Stel je voor dat andere landen zelf kostbare producten uit Indië gingen halen!
De Portugezen verhandelden liever zelf in Lissabon de producten die ze uit Indië haalden.
Een slimme Nederlandse jongen kwam als eerste achter de zeeroute naar Indië.
Hij heette Jan Huygen van Linschoten. Hoe hij dat aanpakte?
Lees dat zelf eens na op deze website en beantwoord daarna de volgende vraag:.
Wat deed Jan Huygen met zijn kennis van de Portugese handel met Indië?
Stap 2: Willem Barentsz
Door de Opstand waren de Nederlanders in oorlog met Spanje. Het was daardoor erg gevaarlijk voor de Nederlandse schepen om langs Spanje naar het zuiden te varen. Zou er geen andere route naar Indië te vinden zijn? Misschien via het noorden?
Willem Barentsz en zijn mannen probeerden drie keer om een route langs het ijzige noorden te vinden. Hun derde tocht, in 1596, werd beroemd. Ze moesten overwinteren in het poolgebied...
Bekijk videoclip 1 en videoclip 2 over deze roemruchte tocht.
Gebruik de informatie voor je eindopdracht.
Maak daarom aantekeningen over de volgende punten:
Wie waren de leiders van de expeditie?
Wanneer vond hun tocht plaats?
Wat was het doel van de reis?
Welke route volgden zij?
Welke ontdekkingen deden zij?
Was hun missie een succes? Ja/nee, want...
Wat is er op de wereldkaart nog te zien van deze tocht?
Stap 3: Eindproduct
Maak nu een tabel met 6 kolommen aan in Word of in een ander tekstverwerkingsprogramma. Zorg dat je een liggende pagina hebt.
Bovenaan de kolommen schrijf je kort deze punten die je wilt onderzoeken: Wie – wanneer – doel – route – ontdekkingen – succes?
Bewaar het bestand onder de naam Ontdekkers.
Ga nu op zoek naar twee Nederlandse ontdekkingsreizigers.
Je kunt hiervoor de lijst van Wikipedia gebruiken.
TIPS: le Maire en Schouten – Abel Tasman – Hudson zijn in elk geval beroemde Nederlandse ontdekkers. Maar er zijn er meer!
Vul de gegevens die je vindt in in de tabel.
Ga op zoek naar een geschikte wereldkaart en plaats die onder de tabel.
Print je bestand uit. Teken op de kaart een cirkel om de plaatsnamen die ons herinneren aan de twee door jou gekozen Nederlandse ontdekkingsreizigers.
Beoordeling
Laat het overzicht en de kaart beoordelen door jullie docent.
Jullie krijgen een goede beoordeling voor de opdracht als:
Het overzicht is gemaakt in de vorm van een schema (tabel) met een wereldkaart.
In het schema zijn opgenomen: wie – wanneer – reisdoel – route – ontdekkingen.
Namen van ontdekkers zijn aangegeven op de juiste plaats op de wereldkaart.
Het overzicht is gemaakt met behulp van een tabel in Word of een ander tekstverwerkingsprogramma.
Het overzicht geen taalfouten bevat en op tijd klaar is.
Klaar?
Lever het overzicht en de kaart in bij je docent.
Op een kaart kun je aangeven waar een gebeurtenis heeft plaatsgevonden of gaat plaatsvinden.
Reformatie en splitsing
Leerdoelen + eindproduct
Leerdoelen
In de middeleeuwen was er in Europa maar één kerk: de Katholieke kerk.
Luther en Calvijn vonden dat er veel dingen niet goed gingen in de Katholieke kerk.
Ze wilden de kerk hervormen (veranderen).
Die hervorming, de Reformatie, leidde tot een splitsing van de kerk.
Aan het eind van deze opdracht kun je:
uitleggen wat de oorzaken waren van de splitsing in de christelijke kerk van Europa.
beschrijven welke rol Luther en Calvijn speelden in de Reformatie.
beschrijven welke verschillen er waren in de manier van geloven tussen katholieken en protestanten.
uitleggen waarom de Reformatie grote gevolgen had voor de hele maatschappij.
kenmerken van de Reformatie herkennen in de kerken van nu.
Eindproduct
Je maakt een Toets of je maakt samen met een klasgenoot een fotopresentatie.
Werkwijze
Activiteiten
Stap
Groepsgrootte
Activiteit
Stap 1
Alleen
Kennisbank 'Misstanden in de katholieke kerk' bestuderen en vragen beantwoorden.
Stap 2
Alleen
Kennisbank 'Reformatie' bestuderen en vragen beantwoorden.
Stap 3
Alleen
Vragen beantwoorden over de katholieke en protestantse kerk.
Stap 4A
Samen
Eindproduct: Toets 'Christelijke kerk' maken.
Stap 4B
Samen
Eindproduct: een fotopresentatie maken over kerk en geloof.
Benodigdheden
Geen bijzonderheden.
Tijd
Voor deze opdracht heb je 1 lesuur nodig.
Stap 1: Inleiding
Inleiding
De Katholieke kerk was in de Middeleeuwen heel erg belangrijk in de maatschappij.
Toch waren er in West-Europa ook mensen die kritiek op de Katholieke kerk hadden.
De Katholieke kerk noemde hen 'ketters'.
Luther en Calvijn werden de leiders van de mensen die kritiek hadden.
Ze wilden de Katholieke kerk hervormen.
Wat was er mis in de Katholieke kerk? Bestudeer het onderdeel over misstanden in de Katholieke kerk.
In welke landen werd het protestantisme het meest verbreid?
In West- en Zuid-Europa.
In Noord- en Midden-Europa.
Waardoor konden de ideeën van de Reformatie zich zo snel verspreiden?
In die tijd werd het wegennet snel verbeterd door de uitbreiding van de handel.
In die tijd was de boekdrukkunst uitgevonden en kwamen er meer beter opgeleide burgers.
Waarom leidde de Reformatie tot oorlogen in Europa?
Regeringsleiders kozen partij voor een geloof en kwamen daardoor met elkaar in conflict.
Luther en Calvijn riepen hun aanhangers op om tegen de Katholieken te gaan vechten.
Waarom is de Reformatie heel belangrijk geweest voor de Nederlandse geschiedenis?
De Reformatie leidde tot een opstand waarbij de Nederlanden uiteindelijk zelfstandig werden.
De Reformatie betekende het einde van de Nederlandse zelfstandigheid.
Stap 3: Katholiek of protestant?
Lees de acht kenmerken hieronder.
Welke kenmerken passen bij de protestantse kerk?
Veel beelden en schilderijen in de kerkgebouwen.
Kerkgebouwen zien er eenvoudig uit en bevatten geen heiligenbeelden.
De bijbel kan door elke gelovige worden begrepen.
Gewone gelovigen hebben veel te vertellen in de kerk.
Er zijn 7 sacramenten die gelovigen nodig hebben om bij de kerk te horen.
Er zijn maar enkele sacramenten: doop en avondmaal.
Geestelijken mogen trouwen.
Geestelijken mogen niet trouwen.
Bespreek je antwoorden met een klasgenoot.
Stap 4A: Toets christelijke kerk
Je maakt de de toets 'Christelijke kerk'.
De toets bestaat uit een aantal gesloten vragen.
Als je alle vragen beantwoord hebt, zie je je score.
Je krijgt van de vragen die je fout hebt, het goede antwoord te zien.
De score wordt opgenomen in het volgsysteem.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Je gaat samen met een klasgenoot een fotopresentatie maken.
Hierin laat je voorbeelden zien van het geloof van katholieken en protestanten.
Je mag zoeken naar allerlei dingen die met kerk en geloof te maken hebben: gebouwen, geestelijken, schilderijen, voorwerpen, teksten.
Zorg ervoor dat de afbeeldingen een duidelijk kenmerk hebben dat echt past bij dat geloof. Zet bij elke foto een kort bijschrift: wat zie je?
Je kunt de afbeeldingen in een document zetten, op een poster plakken, in een digitaal presentatieprogramma zoals Prezi of Powerpoint, of in een online fotoviewer. Kies zelf een geschikte manier.
Beoordeling
Zorg dat anderen je presentatie kunnen bekijken.
Jullie krijgen een goede beoordeling voor de opdracht als:
De fotopresentatie minstens 8 foto's bevat, over elke kerk 4 foto's.
De foto's goed passen bij het afgebeelde geloof.
Je juiste en passende bijschriften hebt gemaakt.
De fotopresentatie op tijd klaar is.
De fotopresentatie goed is afgewerkt en geschikt is om als kijkquiz te gebruiken.
Klaar?
Lever de presentatie ter beoordeling in bij je docent.
Boekdrukkunst
De kunst om boeken te drukken is uitgevonden in het midden van de vijftiende eeuw door de Duitser Gutenberg. Deze uitvinding is van grote betekenis geweest voor de wetenschappelijke ontwikkeling.
Concilie van Trente
Kerkvergadereringen in de katholieke kerk (1545-1563). De kerk maakte afspraken om de ergste misstanden te beëindigen.
Ketters
Ketters waren mensen die kritiek hadden op de katholieke kerk. Ze werden vervolgd en gestraft door de Inquisitie, de kerkelijke rechtbank.
Reformatie
Misstanden in de rooms-katholieke kerk leidden tot kritiek op de kerk. Er kwam een beweging op gang die de kerk wilde veranderen: de reformatie. Gevolg was de opkomst van de Protestantse kerk. De katholieke kerk was niet langer de enige kerk.
Luther
Maarten Luther is een Duitse monnik, die op 31 oktober 1517 met 95 stellingen kwam. De paus zette hem uit de kerk.
Calvijn
Johannes Calvijn begon in Genève een hervormingsbeweging. Hij vond gehoorzaamheid aan God belangrijker dan gehoorzaamheid aan de vorst.
Contra-reformatie
Na de reformatie begon in de katholieke kerk de contra-reformatie: de leiders van de katholieke kerk reageerden op de kritiek. Ze hielden kerkvergaderingen genaamd het Concilie van Trente (1545-1563). Er werden belangrijke zaken veranderd.
De Opstand
Leerdoelen + eindproduct
Werkwijze
Activiteiten
Stap
Groepsgrootte
Activiteit
Stap 1
Alleen
Kennisbanken 'Land van middeleeuwse steden' en 'Het bestuur in de Nederlanden' bestuderen en vragen beantwoorden.
Stap 2
Alleen
Kennisbank 'De Nederlanden vóór de opstand' bestuderen en een aantal uitspraken bij de juiste persoon zetten.
Stap 3
Alleen
Kennisbank 'Begin en verloop van de Opstand' bestuderen.
Stap 4A
Alleen
Eindproduct: Toets 'De opstand' maken.
Stap 4B
Samen
Eindproduct: een tijdbalk maken.
Benodigdheden
Geen bijzonderheden.
Tijd
Voor deze opdracht heb je 2,5 lesuur nodig.
Stap 1: Inleiding
Inleiding
In de 16e eeuw bestond Nederland als land nog niet.
Het was een landbouwgebied met een paar steden.
In dat gebied lag een losse verzameling provincies met allemaal een eigen bestuur.
Bestuurders kwamen meestal uit adellijke families of waren rijke burgers uit de stad.
Bestudeer de volgende onderdelen uit de Kennisbank en beantwoord de vragen.
In de Kennisbank kom je veel jaartallen en gebeurtenissen tegen.
Welke gebeurtenis hoort bij de volgende jaartallen?
1566
1572
1579
1584
1588
1596
1609
1648
Gebruik de informatie bij het maken van de tijdbalk (eindproduct 4B).
Stap 4A: Toets de Opstand
Je maakt de toets 'De Opstand'.
De toets bestaat uit een aantal gesloten vragen.
Als je alle vragen beantwoord hebt, zie je je score.
Je krijgt van de vragen die je fout hebt, het goede antwoord te zien.
De score wordt opgenomen in het volgsysteem.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Een tijdlijn of tijdbalk geeft je een helder overzicht van verschillende gebeurtenissen over een bepaalde periode heen.
Begrippenlijst
Hagenpreken
Hagenpreken zijn preken in het geheim in het open veld van de protestanten, de aanhangers van Calvijn.
Bede
Een verzoek, eigenlijk meer een bevel, aan de Staten-Generaal om meer belasting te mogen innen.
Karel V
Karel V was koning van Spanje (met delen van Italië en van Amerika), keizer van het Duitse Rijk en Heer van de Zeventien Nederlanden.
Hanzesteden
Steden die lid zijn van het Hanzeverbond. Dit is een handelsgilde waarbij verschillende steden een overeenkomst met elkaar gesloten hadden om samen te werken.
Staten-Generaal
Een overleg waar elk gewest/provincie een aantal mensen naar toe stuurde.
Stadhouder
Een stadhouder was de legeraanvoerder. Het was wel altijd iemand uit de familie Van Oranje.
Stand
Een groep mensen met een bepaalde sociale status en bijbehorende voorrechten en plichten.
Standenvergadering
De vertegenwoordigers van de drie standen hadden zitting in een standenvergadering (een soort parlement).
Geheime Raad
Deze raad bestond vooral uit juristen die wetten maakten.
Raad van Financiën
In deze raad zaten hoge ambtenaren. Zij hielden toezicht op de financiën in de Nederlanden en ze inden de belastingen.
Raad van State
Opgericht in 1531 door Karel V. In de Raad van State zaten de adviseurs van de landvoogd(es). Deze adviseurs waren de hoogste edelen van het land. Ze adviseerden over belangrijke onderwerpen.
Pragmatische Sanctie
Een geschrift waarin door Karel V in 1549 vastgelegd werd dat de Zeventien Provinciën der Nederlanden één overerfbaar gebied werden.
Granvelle
Een habsburgse staatsman. Hij was een groot tegenstander van de opstandige Nederlandse edelen.
Voorrecht
Een bijzonder recht op iets dat je krijgt of mag. Anderen hebben dat recht niet.
Centralisatie
Het streven van een land of staat om vanuit één centraal punt of door één persoon bestuurd te worden.
Margaretha van Parma
Margaretha was landvoogdes van de Nederlanden. Zij regeerde de Nederlanden in opdracht van haar broer, koning Filips II. Margaretha was niet zo streng als haar broer. Zij zorgde ervoor dat de protestanten in Nederland niet zo streng in de gaten gehouden werden. Hierdoor kregen zij meer vrijheid.
Filips II
Zoon van Karel V en zijn opvolger in Spanje en de Nederlanden. Hij regeerde vanuit Madrid in Spanje.
Sluiting Schelde
Na de oorlog tegen de Spanjaarden sloten de opstandelingen de toegang tot de Schelde af. Antwerpen kon zich daardoor niet verder ontwikkelen als haven.
Opstand
Bij de komst van Alva met zijn Spaanse troepen vluchtte Willem van Oranje naar Duitsland. Van daaruit begon hij de strijd tegen de Spaanse troepen.
Watergeuzen
Watergeuzen zijn opstandelingen die naar zee uitgeweken zijn. Zij namen in 1572 Den Briel in. Andere Hollandse steden kozen toen ook voor de opstand. Willem van Oranje werd stadhouder van Holland.
Unie van Utrecht
De opstandige Noordelijke gewesten sloten samen in Utrecht een Unie (1579).
Afzetten Filips II
Het antwoord van de opstandige gewesten: Filips werd niet meer erkend als vorst. In 1581 werd Filips afgezet. Filips bleef in zijn ogen echter Heer der Nederlanden.
Moord Willem van Oranje
Willem van Oranje werd in 1584 in Delft vermoord.
Filips II had opdracht gegeven voor de moord.
Maurits
Maurits is de zoon van Willem van Oranje. Hij volgde zijn vader op als stadhouder van Holland. Hij was de legeraanvoerder in de strijd tegen de Spanjaarden.
Beeldenstorm
In 1566 begonnen calvinisten (protestanten) in Vlaanderen heiligenbeelden en meubelen in de katholieke kerken te vernielen. Deze beeldenstorm ging van plaats naar plaats, tot helemaal in Friesland en Groningen.
Alva
Spaans hertog en legeraanvoerder. Filips II stuurde hem naar de Nederlanden om na de Beeldenstorm de orde te herstellen. Hij trad streng op.
Amsterdam wereldhaven
Amsterdam ontwikkelde zich tot een wereldhaven: eerst vooral met handel op de Oostzee, maar later met handel over de hele wereld.
Willem van Oranje
Leerdoelen + eindproduct
Leerdoelen
Willem van Oranje werd geboren in 1533. Hij was leider van de Opstand tegen Spanje, waardoor de Nederlanden onafhankelijk werden. Willem van Oranje werd in Delft vermoord op 10 juli 1584. De kogelgaten in de muur kun je nog steeds zien.
Ons land wordt nog steeds geregeerd door een van Willems familieleden!
Aan het eind van deze opdracht kun je:
vertellen waarom Willem van Oranje werd vermoord.
uitleggen waarom het heel moeilijk is om precies te weten hoe een gebeurtenis uit het verleden precies gebeurde.
Eindproduct
Als eindproduct van deze opdracht maak je een dagboekverslag waarin je beschrijft hoe de moord op Willem van Oranje plaatsvond.
Werkwijze
Activiteiten
Stap
Groepsgrootte
Activiteit
Stap 1
Alleen
Filmpjes over de Opstand bekijken en vragen beantwoorden.
Stap 2
Alleen
Vragen beantwoorden over de moord op Willem van Oranje.
Stap 3
Alleen
Eindproduct: Een 'ooggetuigeverslag' schrijven van iemand die getuige was van de moord op Willem van Oranje.
Benodigdheden
Geen bijzonderheden.
Tijd
Voor deze opdracht heb je 1 lesuur nodig.
Stap 1: Willem van Oranje
Willem van Oranje werd bekend door zijn strijd tegen Spanje tijdens de Opstand. Dat kostte hem uiteindelijk zijn leven. Waarom kwam hij eigenlijk in opstand, en wie gaf opdracht voor de moord?
Bekijk de onderstaande filmpjes over de Opstand.
Door welke omstandigheden was het volk ontevreden in de tijd van de Opstand in Nederland?
Vanwege honger, armoede en onrust over het geloof.
Vanwege de ongelijke verdeling tussen arm en rijk.
Welke groep mensen moest van de koning streng vervolgd werden en zelfs verbrand?
de katholieken
de protestanten
Op welke manier kwamen mensen in 1566 in opstand tegen de maatregelen van koning Filips II?
Ze vermoordden tijdens wraakacties katholieke geestelijken.
Ze vielen kerken en kloosters aan en vernielden beelden.
Hoe reageerde Willem van Oranje op de wraakacties van koning Filips II??
Hij vluchtte weg uit de Nederlanden en begon voorbereidingen voor een opstand.
Hij trok met een leger naar Spanje om tegen Alva en de koning te vechten.
Waarom stuurde koning Koning Philips II de hertog van Alva naar de Nederlanden?
Om de schuldigen aan de beeldenstorm te straffen en de orde te herstellen.
Om Willem van Oranje en andere ketters te arresteren en te doden.
Waarom zag koning Filips II Willem van Oranje als zijn grootste vijand?
Hij zag hem als de belangrijkste leider van de Opstand.
Hij was bang dat Willem een complot was begonnen om hem te vermoorden.
Hoe werd Willem van Oranje vermoord?
Hij werd doodgeschoten door een verrader onder zijn eigen vrienden.
Hij werd doodgeschoten in zijn eigen huis.
Wat waren de laatste woorden van Willem van Oranje vlak voor hij stierf?
Mijn God, heb medelijden met mijn ziel.
Mijn God, heb medelijden met dit arme volk.
Stap 2: Moord op Willem van Oranje
Probeer na te gaan wat we precies weten over de moord op Willem van Oranje.
Ga op zoek naar antwoorden op de volgende vragen, en maak daarbij aantekeningen voor jezelf.
Vragen:
- Waar was Willem van Oranje toen hij werd vermoord?
- Wie waren erbij toen hij werd vermoord?
- Wie was de moordenaar en wat was zijn motief?
- Hoe wist de moordenaar vlakbij Willem te komen?
- Met wat voor wapen werd de moord gepleegd?
- Was Willem onmiddellijk dood of leefde hij nog even?
- Wat heeft hij nu precies gezegd voordat hij stierf?
- Hoe liep het af met de moordenaar?
Let op! Sites kunnen veranderen en links kunnen verdwijnen.
Probeer in dat geval zelf aanvullende informatie te vinden.
Stap 3: Eindproduct
Gebruik de antwoorden op je vragen om als ooggetuige te beschrijven, wat er gebeurde op die 10e juli 1584 in het woonhuis van Willem van Oranje.
Kies zelf welke ooggetuige je bent: een bezoeker? Een dienstmeisje, of een bewaker? Of misschien een toevallige voorbijganger... wie weet een helper van de moordenaar, of een vriend van de prins?
Beschrijf niet alleen waar de moord precies plaatsvond, maar voeg ook een afbeelding toe. Die kun je op de sites die je bezocht, zeker vinden!
Leef je in: wat zou er door je heen gaan, als je zoiets van dichtbij meemaakte? Daarbij is je mening over de prins natuurlijk van groot belang.
Je verslag moet zo goed mogelijk kloppen met wat je over de moord geleerd hebt. Maar daarnaast mag je je fantasie gebruiken om het verhaal mooier of spannender te maken. Het is tenslotte een persoonlijk verslag!
Je verslag past op één A4-tje.
Beoordeling
Je krijgt een goede beoordeling voor de opdracht als:
In je verslag is te lezen, waar de moord precies plaatsvond en wat er te zien was door de ooggetuige.
Je verslag is geschreven vanuit het gezichtspunt van iemand die de moord heeft meegemaakt. Je geeft weer wat wat die persoon daarbij dacht en voelde.
Je een afbeelding uit die tijd hebt bijgevoegd.
Je verslag in goed Nederlands is geschreven en op tijd wordt ingeleverd.
Een verslag is een goede manier om een onderzoek te beschrijven dat je hebt uitgevoerd.
Keuzeopdrachten
Dit thema heeft 4 keuzeopdrachten.
Mens- en wereldbeeld
Nederlandse ontdekkers
Leonardo
Willem van Oranje
Overleg met je docent welke keuzeopdrachten je gaat maken.
Mens- en wereldbeeld
Leerdoelen + eindproduct
Leerdoelen
Aan het einde van de Middeleeuwen ontstond in Italië een nieuwe manier van leven en een nieuwe kunst. Daarin werd opnieuw een voorbeeld genomen aan de Klassieke Oudheid. In deze opdracht staat de renaissance centraal.
Aan het eind van deze opdracht kun je:
uitleggen wat er wordt bedoeld met de renaissance.
enkele oorzaken en achtergronden van het ontstaan van humanisme en renaissance beschrijven.
beschrijven hoe de veranderende kijk op de wereld te zien is in kunstwerken uit die tijd.
Eindproduct
Als eindproduct van deze opdracht maak je een perspectieftekening van een gebouw.
Werkwijze
Activiteiten
Stap
Groepsgrootte
Activiteit
Stap 1
Alleen
Kennisbanken 'Renaissance' en 'Florence en De Medici' bestuderen en vragen beantwoorden.
Stap 2
Alleen
De juiste zinnen kiezen die de veranderingen in de kunst door de steun van de' Medici aangeven.
Stap 3
Alleen
Kennisbank 'Beroemde kunstenaars' bestuderen en een schema invullen.
Stap 4
Alleen
Toets 'Mens- en wereldbeeld' maken.
Stap 5
Alleen
Eindproduct: Een villa ontwerpen met behulp van het lijnperspectief.
Benodigdheden
Voor de tekenopdracht: A3 tekenpapier, liniaal, potlood.
Tijd
Voor deze opdracht heb je 1 lesuur nodig.
Stap 1: Inleiding
In de middeleeuwen leefden de meeste mensen heel eenvoudig.
Ze gehoorzaamden de kerk omdat ze bang waren voor straf in het hiernamaals.
De invloed van de Griekse en Romeinse beschaving was in de middeleeuwen verdwenen. Tijdens de renaissance (wedergeboorte) veranderde dat.
In de 14e eeuw kreeg men opnieuw belangstelling voor kunst, wetenschap en literatuur van de Romeinen en Grieken uit de oudheid. De invloed van de kerk verminderde.
Bestudeer uit de Kennisbank de volgende twee onderdelen.
Nieuwe belangstelling voor de kunst van Grieken en Romeinen.
Economische opleving na de pestepidemieën van de middeleeuwen.
Bekijk het schilderij hiernaast.
Dit schilderij past bij ....
... de renaissance, omdat er mensen op zijn afgebeeld.
... de middeleeuwen, omdat het over het hiernamaals gaat.
Waarom namen de steden Florence, Genua, Milaan en Venetië een bijzondere plaats in rond 1500?
Hier was welvaart ontstaan door de bloeiende landbouw.
Ondanks de pestepidemieën waren dit rijke handelssteden.
Waarom vergeleken de inwoners van de Italiaanse stadstaten zich graag met de oude Romeinen?
Ook de Romeinen richtten zich vooral op het leven na de dood.
Ook in de Oudheid dacht men positief over de mens en zijn mogelijkheden
Waarom was de familie De Medici zo belangrijk voor de renaissance?
Deze familie had veel macht en geld waarmee ze nieuwe kunstenaars steunden.
Uit deze familie kwamen veel beroemde schrijvers en kunstenaars van de renaissance.
Stap 2: Florence en De' Medici
Lees de volgende vier zinnen.
Welke veranderingen kwamen er in de kunst door de steun van De' Medici?
Drie van deze zinnen zijn goed.
Welke?
De kerk kreeg meer invloed op de inhoud van de kunstwerken.
De kerk was niet langer de belangrijkste opdrachtgever voor kunstenaars.
Kunstenaars kregen de mogelijkheid om nieuwe ideeën in hun werk te brengen.
Er werden veel meer dure opdrachten gegeven voor gebouwen en beelden.
Renaissancekunstenaar
Stel je bent een renaissancekunstenaar en je mag uit het lijstje hieronder twee opdrachten kiezen. Welke opdrachten zou jij kiezen?
Beeld van twee heiligen in gesprek met Jezus.
Ontwerp voor een kerkgebouw met middeleeuwse glas-in-loodvensters.
Schilderij van Griekse goden en godinnen die feest vieren in de natuur.
Schilderij van Christus aan het kruis.
Ontwerp voor een huis met bogen en een binnenplaats met zuilengang.
Bespreek je keuze met een klasgenoot.
Stap 3: Renaissancekunst
Gebruik voor deze opdracht het onderdeel Beroemde kunstenaars van de kennisbank Geschiedenis.
Maak nu deze opdracht: Leonardo da Vinci, Michelangelo en Van Eyck maakten beroemde kunstwerken.
Wie maakte de kunstwerken die hieronder genoemd worden?
Schrijf de juiste kunstwerken achter hun naam.
Beeld 'David' - Tekening van 'Vitruviusman' - Schilderingen in de Sixtijnse kapel - Schilderij 'Adam + Eva'
Stap 4: Toets Mens- en wereldbeeld
Voor je begint aan de afsluiting maak je de toets 'Mens- en wereldbeeld'.
De toets bestaat uit een aantal gesloten vragen.
Als je alle vragen beantwoord hebt, zie je je score.
Je krijgt van de vragen die je fout hebt, het goede antwoord te zien.
De score wordt opgenomen in het volgsysteem.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
In de renaissance bedachten kunstenaars een nieuwe manier om de ruimte realistisch af te beelden. Door lijnen te trekken vanaf twee verdwijnpunten op de horizon, konden ze afgebeelde gebouwen en voorwerpen diepte geven.
Deze methode noemt men het lijnperspectief.
Stel je voor: je bent een jonge kunstenaar in Florence.
Je krijgt van Lorenzo de' Medici opdracht een nieuwe villa te ontwerpen.
Je tekent je ontwerp met behulp van het lijnperspectief.
Om zelf te ontdekken hoe je een perspectieftekening maakt, kun je Wikipedia gebruiken. Daarin staan voorbeelden van afbeeldingen van lijnperspectief.
Beoordeling
Laat de tekening beoordelen door jullie docent.
Jullie krijgen een goede beoordeling voor de opdracht als:
De tekening is gemaakt met behulp van twee verdwijnpunten op de horizon.
Je duidelijk het perspectief kunt zien in het afgebeelde gebouw.
Met een tekening kun je informatie presenteren. Je kunt je tekening eventueel combineren met stukjes tekst. Door je tekening kun je bijvoorbeeld ook laten zien welk standpunt je inneemt en hoe je over iets denkt.
Begrippenlijst
Pestepidemie
Periode waarin de besmettelijke ziekte 'de pest' veel slachtoffers maakt.
Kooplieden
Personen die handelsproducten kopen of verkopen om winst te maken.
Stadstaat
Een staat die bestaat uit een stad en het stuk land er omheen.
Olieverf
Verf gemaakt van lijnolie en pigment (kleurstof).
In de renaissance werd het voor het eerst gebruikt.
Tempera
Verf van eigeel, water en pigment (kleurstof).
Tempera werd vooral in de middeleeuwen gebruikt.
Michelangelo
Michelangelo was een Italiaanse kunstschilder, beeldhouwer, architect en dichter. Hij is een van de belangrijkste kunstenaars uit de Italiaanse renaissance.
Jan van Eyck
Jan van Eyck was tijdens zijn leven de beroemdste schilder van Europa. Hij gebruikte voor het eerst olieverf. Andere schilders volgden al snel.
Erasmus
Erasmus is een geleerde. Waarschijnlijk is hij geboren in Rotterdam. Hij bestudeerde Bijbelteksten en zorgde voor nieuwe vertalingen in het Latijn.
Humanist
Aanhanger van het humanisme. Humanisten grepen terug op allerlei zaken uit de klassieke oudheid.
Zij legden nadruk op de mens zelf. Humanisten waren tegen de strenge regels van de kerk. Mensen moesten op hun eigen manier kunnen geloven.
Mensbeeld
Goed overdachte ideeën over wat het betekent mens te zijn.
Leonardo da Vinci
Een bekende schilder, beeldhouwer en architect, uitvinder, ingenieur en nog veel meer. Hij wordt wel beschreven als 'homo universalis', dat betekent: iemand die alles kan.
Petrarca
Een Italiaans dichter. Hij was de bedenker van het humanisme
Leonardo da Vinci
Leerdoelen + eindproduct
Leerdoelen
Tijdens de Renaissance werden kunstenaars opeens veel belangrijker dan in de Middeleeuwen. Velen van hen waren niet alleen kunstenaar. Ze waren ook geleerde, onderzoeker en uitvinder. Leonardo da Vinci is misschien wel de beroemdste van deze 'alleskunners'. Hij leefde van 1452 - 1519.
Aan het eind van deze opdracht kun je:
een aantal beroemde uitvindingen van Leonardo da Vinci beschrijven.
uitleggen waarom mensen hem een genie vonden. (hoewel maar weinig van zijn uitvindingen echt werkten)
Eindproduct
Als eindproduct van deze opdracht geef je een presentatie over drie machines die door Leonardo zijn uitgevonden.
Om afbeeldingen te zoeken typ je in de Google zoekbalk: 'Leonardo da Vinci' en daarachter 'machines'. Zoek in Afbeeldingen.
Kies drie machines en maak er een presentatie van. Dat mag op papier. Maar je kunt ook PowerPoint gebruiken.
Waar zijn de machines voor bedoeld? Probeer dat uit te leggen.
Werkwijze
Activiteiten
Stap
Groepsgrootte
Activiteit
Stap 1
Alleen
Website over Leonardo da Vinci bestuderen en vragen beantwoorden.
Stap 2
Alleen
Een schilderij van Leonardo da Vinci bestuderen en vragen beantwoorden.
Stap 3
Alleen
Eindproduct: Een presentatie houden over drie machines die Leonardo da Vinci bedacht.
Benodigdheden
Powerpoint of Prezi.
Tijd
Voor deze opdracht heb je 1 lesuur nodig.
Stap 1: Leonardo's leven
Leonardo da Vinci is genoemd naar zijn Italiaanse geboortedorpje, 'Vinci'.
Hoe kon een eenvoudige jongen zo beroemd worden?
Hoe kreeg hij zijn opleiding en bij wie kwam hij in dienst?
Lees in de Kennisbank het stukje over Leonardo da Vinci. Bekijk ook de video.
Bekijk daarna het onderstaande filmfragment:
Hoe zou een veldslag tussen Leonardo's vechtmachines eruit zien?
Op Youtube kun je eventueel nog veel meer filmpjes vinden over zijn wonderlijke apparaten.
Stap 2: Natuur, mens & leven op aarde
Leonardo kon bijzonder goed mensen tekenen en schilderen. Zijn bekendste schilderij is de Mona Lisa. Soms ontleedde hij lijken om de bouw van het menselijk lichaam te bestuderen.
Hij had veel belangstelling voor de natuur, de mens en het leven op aarde.
Net zoals de Grieken en Romeinen in de oudheid.
Bestudeer nu het schilderij Virgin of the Rocks (Maagd op de rotsen) van Leonardo en beantwoord de vragen.
Hoe kun je zien dat Leonardo als echte renaissanceschilder belangstelling had voor de natuur?
Hoe kun je zien dat Leonardo de bouw van het menselijk lichaam goed bestudeerd heeft?
Stap 3: Eindproduct
Als eindproduct van deze opdracht geef je een presentatie over drie machines die door Leonardo da Vinci zijn uitgevonden.
Om afbeeldingen van de machines te zoeken typ je in de Google zoekbalk: 'Leonardo da Vinci' en daarachter 'machines'. Zoek in Afbeeldingen.
Kies drie machines en maak er een presentatie van. Dat mag op papier. Maar je kunt ook PowerPoint of Prezi gebruiken. Waarvoor zijn de machines bedoeld? Probeer dat uit te leggen.
Beoordeling
Laat je presentatie beoordelen door je docent.
Je krijgt een goede beoordeling voor de opdracht als:
Je presentatie drie machines van Leonardo laat zien.
Je uitleg kunt geven over de drie machines.
Je je bronnen voor deze presentatie onderaan vermeldt.
Je presentatie netjes is afgewerkt en er mooi uitziet.
Jezelf op een goede manier presenteren is een belangrijke vaardigheid in deze maatschappij. Je laat zien waar je mee bezig bent geweest, waar je je in hebt verdiept en welke kennis je hebt opgedaan. Powerpoint of Prezi zijn programma's die jou kunnen helpen om informatie te presenteren.
Een Pecha Kucha is een presentatie die bestaat uit 20 slides. Voor iedere slide heb je 20 seconden de tijd om te presenteren, dus je verhaal duurt in totaal 6 minuten en 40 seconden.
Afsluiting
Tijdvak 5
Eindopdracht
Je hebt alle opdrachten van Tijdvak 5 gemaakt; tijd voor de afsluiting.
Je sluit dit thema af met het zoeken van vier afbeeldingen die het
tijdvak illustreren. Gebruik bij het zoeken van de afbeeldingen de
leerdoelen van het thema.
Bij elke afbeelding geef je kort (max. 150 woorden) aan waarom de afbeelding volgens jou goed bij het tijdvak past.
Beoordeling
De afbeeldingen en de toelichting worden beoordeeld door je docent.
Je krijgt een goede beoordeling als:
Inhoud: passen de afbeeldingen goed bij het tijdvak?
Inhoud: passen de omschrijvingen bij de afbeeldingen?
Inhoud: dekken de afbeeldingen en de omschrijvingen de leerdoelen?
Creativiteit: zijn de afbeeldingen/omschrijvingen origineel?
Het arrangement Ontdekkers en Hervormers is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Auteur
Mens en Maatschappij GG
Je moet eerst inloggen om feedback aan de auteur te kunnen geven.
Laatst gewijzigd
2019-05-20 16:49:18
Licentie
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
Oefeningen en toetsen
De Europese expansie
Christelijke kerk
De Opstand
Mens- en wereldbeeld
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat
alle
informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen
punten,
etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
Inleiding
Ontdekkingsreizen en exploitatie
In deze opdracht leerde je al vier beroemde buitenlandse ontdekkingsreizigers kennen. Er waren ook Nederlandse ontdekkingsreizigers. Hun namen kom je nog steeds tegen. Zoek eens uit welke ontdekkingen in de loop van de tijd door Nederlanders zijn gedaan.
Je maakt de toets 'Europese expansie'.
Stap1
Door de Opstand waren de Nederlanders in oorlog met Spanje. Het was daardoor erg gevaarlijk voor de Nederlandse schepen om langs Spanje naar het zuiden te varen. Zou er geen andere route naar Indië te vinden zijn? Misschien via het noorden?
Maak nu een tabel met 6 kolommen aan in Word of in een ander tekstverwerkingsprogramma. Zorg dat je een liggende pagina hebt.
Inleiding
De Reformatie
Lees de acht kenmerken hieronder.
Je maakt de de toets 'Christelijke kerk'.
Inleiding
De oorzaken van de Opstand
De Opstand
Je maakt de toets 'De Opstand'.
Willem van Oranje werd bekend door zijn strijd tegen Spanje tijdens de Opstand. Dat kostte hem uiteindelijk zijn leven. Waarom kwam hij eigenlijk in opstand, en wie gaf opdracht voor de moord?
Gebruik de antwoorden op je vragen om als ooggetuige te beschrijven, wat er gebeurde op die 10e juli 1584 in het woonhuis van Willem van Oranje.
In de middeleeuwen leefden de meeste mensen heel eenvoudig.
Lees de volgende vier zinnen.
Gebruik voor deze opdracht het onderdeel Beroemde kunstenaars van de kennisbank Geschiedenis.
Voor je begint aan de afsluiting maak je de toets 'Mens- en wereldbeeld'.
In de renaissance bedachten kunstenaars een nieuwe manier om de ruimte realistisch af te beelden. Door lijnen te trekken vanaf twee verdwijnpunten op de horizon, konden ze afgebeelde gebouwen en voorwerpen diepte geven.
Leonardo kon bijzonder goed mensen tekenen en schilderen. Zijn bekendste schilderij is de Mona Lisa. Soms ontleedde hij lijken om de bouw van het menselijk lichaam te bestuderen.
Eindopdracht
