Door middel van deze site ga jij aankomende lessen zelfstandig aan de slag. Je kan hiermee op school werken, maar je kan hier ook mee thuis verder werken!
Het hoofdstuk 'Duurzaam Nederland: energie en klimaatverandering'. Op deze site gaan we drie verschillende paragrafen behandelen. We gaan het hebben over 'Energie en klimaatverandering', 'Duurzame energie' en 'Water: Bescherming tegen de kust'. Op deze site gaan we op verschillende manieren aan de slag met deze onderwerpen. Op deze site vind je de lesstof met de uitleg hiervan, waarvan over een onderwerp een kennisclip bij zit. Daarnaast kan je extra informatie en oefeningen vinden voor meer uitdaging, aan de hand van de diagnostische toets kan je zien welk voor jou geschikt is. Tot slot kan je jezelf testen en maken we via deze site een eindtoets waar je ook een cijfer voor krijgt.
We gaan op een actieve en leuke manier aan de slag met de lesstof, ook ga je leren hoe je zelfstandig een bepaald onderwerp kunt leren door middel van zelfstudie aan de hand van deze site.
Het lesdoel, die je probeert te bereiken door middel van deze site, is dat je weet wat het verband is tussen klimaatverandering en het energieverbruik van Nederland, welke verschillende duurzame energiebronnen er zijn en wat voor bedreiging water precies is voor Nederland.
Heel veel leerplezier!
Lesstof
Energie en klimaatverandering
Paragraaf 3.1 Energie en klimaatverandering
Wat moet je leren?:
- Wat de belangrijkste vormen van energie
- Wat de betekenis is van fossiele energiebronnen
- Wat de gevolgen van het gebruik van fossiele energie zijn voor de atmosfeer
Energie
Om iets te doen, heb je energie nodig. Energie is de kracht die dingen laat werken. In Nederland is aardgas een belangrijke energiebron. Dat komt doordat Nederland er zoveel van heeft. In 1959 werd de gasbel van Slochteren, in de provincie Groningen, gevonden. Daar ligt op zo'n 3 km diepte een enorme voorraad aardgas. Ook onder de Waddenzee en de Noordzee liggen aardgasvelden. Behalve aardgas zijn aardolie en steenkool belangrijke energiebronnen. Deze drie hebben een gemeenschappelijk kenmerk: ze zijn in de loop van miljoenen jaren gevormd uit de resten van afgestorven planten, bomen en dieren. Ze worden fossiele brandstoffen genoemd.
Een klein deel van het Nederlandse energiegebruik bestaat uit duurzame energiebronnen. Dat zijn energiebronnen die bij het gebruik ervan nooit opraken. Je kunt ze steeds weer opnieuw gebruiken. Denk bijvoorbeeld aan de energie die wordt opgewekt bij wind. In de volgende paragraaf gaan we in op de voor- en nadelen van de verschillende energiebronnen.
Motor van de welvaart
Fossiele brandstoffen spelen een hoofdrol in Nederland en in de rest van de wereld. Met benzine, diesel en kerosine kunnen auto's, vrachtwagens en vliegtuigen de wereld over. Steenkool en aardgas worden gebruikt om de elektriciteit op te wekken die fabrieken nodig hebben om producten te maken en kantoren om diensten te verlenen. Of je maakt er warmte mee, waardoor niemand in de kou hoeft te zitten, of koelte, want in de zomer drijft elektriciteit de airco aan. Zonder fossiele brandstoffen was het hoge ontwikkelingspeil van Nederland (en vele andere landen) niet mogelijk geweest. Ze zijn de 'motor' van onze welvaart.
Het is een kwetsbare motor, want Nederland gebruikt veel energie uit het buitenland. Zoals je kan zien in het figuur, hier is de energiebalans van Nederland te zien.
Het belangrijkste nadeel van de verbranding van fossiele brandstoffen is de verspreiding van extra koolzuurgas (CO2) in de atmosfeer. Dat is het versterkte broeikaseffect. Meer koolzuurgas houdt meer warmte van zonnestralen vast. Bijna overal op aarde wordt het dan ook warmer. Er is sprake van klimaatverandering.
Door temperatuurstijging warmt zeewater op. Daardoor zet het water uit, neemt meer ruimte in en komt omhoog. Gevolg: de zeespiegel stijgt. De zeespiegel is de gemiddelde hoogte van zeewater. Ten tweede smelten (delen van) het landijs en gletsjers. Grote hoeveelheden smeltwater komen in zee terecht, waardoor de zeespiegelstijging verder toeneemt.
Aardbevingen
Regelmatig komen in Groningen aardbeingen voor, die steeds sterker worden. De kracht waarmee je een aardbeving kan meten is via de schaal van richter. Er ontstaat steeds meer schade. Soms moeten huizen zelfs worden afgebroken.
De aardbevingen worden veroorzaakt door aardbevingen worden veroorzaakt door aardgaswinning uit een laag zandsteen op 3km diepte. Daardoor daalt de druk, net als in een leeglopende fietsband. Door het wegvallen van de druk zakt de laag zandsteen in elkaar. Dat gaat vaak plotseling, waardoor de bevingen ontstaan.
Begrippen van de paragraaf:
- Energie
- Fossiele brandstoffen
- Duurzame energiebronnen
- Zeespiegelstijging
- Versterkt broeikaseffect
Duurzame energiebronnen
Paragraaf 3.2 De energie van de toekomst
Wat moet je leren?:
- Welke oplossingen er zijn om het gebruik van fossiele brandstoffen te verminderen
- Wat de energietransitite is en wat dit voor Nederland betekent
- Wat sterke en zwakke punten zijn van duurzame vormen van energie (wind, zon en biomassa)
Duurzaam en zuinig
Voor fossiele brandstoffen geldt: op is op. Daarom is het goed om ze zo zuinig mogelijk te gebruiken (energiebesparing). Uit dezelfde hoeveelheid steenkool of aardolie wordt nu meer energie gehaald: denk aan auto's die vroeger 1 liter brandstof nodig hadden om 10km te rijden, en nu met 1 liter 20km vooruit kunnen, Ook wordt door energiemaatregelen, zoals isolatie van huizen (dubbelglas), veel bespaard.
Behalve energiebesparing is er de mogelijkheid energie op te wekken met behulp van de zon en de wind. Zonne-energie en windenergie raken nooit op. Duurzaamheidis dan ook een belangrijk kenmerk van deze energiebronnen. Het betekent dat je niet meer natuurlijke hulpbronnen gebruikt dan dat er bijkomen, zodat mensen ze ook in de toekomst nog kunne gebruiken.
Het omschakelen van het gebruik van fossiele energiebronnen naar duurzame energiebronnen noem je energietransitie. Nederland wil zo'n energietransitie, maar dat gaat langzaam. Rond 2020 kan 14% van alle energieduurzaam worden opgewekt. Daarvoor zijn verschillende duurzame energiebronnen geschikt.
De wind
Vooral in de kustgebieden van Nederland waait het bijna altijd. Windmolens kunnen er bijna elke dag draaien en elektriciteit opwekken. Energie van zo'n windmolen is ongeveer net zo duur als fossiele energie. En de molens worden beter dankzij nieuwe technieken. Toch staan er in Nederland minder windmolens dan zou kunnen hoe komt dat?
1. Niemand wil een windmolenpark in zijn achtertuin. Er is veel verzet vanwege het lawai, en omdat ze lelijk worden gevonden. Daarom worden nu ook windparken op zee ontwikkeld. Via een kabel wordt de elektriciteit aan land gebracht.
Deze parken zijn duur om te bouwen en te onderhouden, drie keer zo duur als windmolens aan land.
2. Er is een probleem van de betrouwbaarheid: het waait niet altijd, terwijl energie altijd nodig is. En het lastige met elektrcititeit is dat je het niet ergens in een doosje kunt stoppen en later gebruiken. Het moet meteen aan het netwerk van hoogspanningsleidingen worden geleverd. Figuur 2: Windmolenpark ten Noorden van Schier
De zon
Het gebruik van zonne-energie neemt langzaam toe. Veel huiseigenaren plaatsen zonnepanelen op hun dak en wekken zo een deel van hun eigen elektriciteit op. Toch heeft zonne-energie nog maar een klein aandeel in de totale duurzame energieopwekking. Er zijn in Nederland bijvoorbeeld geen zonneparken, waar net asl bij een windmolenpark veel panelen bij elkaar staan. Dat komt door de hoge kosten, maar ook de geringe betrouwbaarheid van zonneschijn in Nederalnd speelt een rol.
Biomassa
In Nederland wordt de meeste duurzame energie opgewekt met biomassa: een ander woord voor organische materialen als hout, groente- en tuinafval. Veel biomassa wordt verbrand in elektrictiteitscentrales en in afvalverbrandingsinstallaties. Met die warmte wrodt water verhit tot stoom, waarna de stoom genratoren aandrijft die elektriciteit produceren. Zo draagt deze biomassa bij aan de productie van groene, duurzame stroom. Bovendien wordt biomassa gebruikt om er biobrandstof van te maken. Dat is groene, duurzame benzine, diesel of gas voor auto's en zelfs voor vliegtuigen. Er zijn verschillende soorten biomass.
- Veel biomassa bestaat uit afval, zoals huisvuil en groente-, fruit- en tuinafval. Het grootste deel wordt verbrand in afvalverbrandingsinstallaties. Ook de veeteelt levert veel afval, vooral in de vorm van de mest van dieren.
- Hout (bijvoorbeeld zaagsel of gekapte bomen) wordt gebruikt als brandstof in elektrische centrales. Om dat hout te gebruiken, wordt het samengeperst tot zogenaamde pellets.
- Ten derde zijn er akkerbouwgewassen die speciaal worden verbouwd om te verstoken in elektriciteitscentrales of om te verwerken tot biobrandstoffen. Dit zijn zogenaamde energiegewassen. Voorbeelden zijn oliepalmen, koolzaad, mais en suikerriet. Het grootste deel van de energiegewassen wordt niet in Nederland verbouwd, maar ingevoerd uit het buitenland.
- Een nieuwe soort biomassa wordt gemaakt van algen. Dat zijn eencellige diertjes die gekweekt worden in water. Sommige algen maken olie die kan worden gebruikt als biobrandstof. Deze nieuwe biobrandstof wordt weinig geproduceerd, omdat de productie nog te duur is.
- Welke invloed klimaatverandering heeft op de neerslag
- Welke betekenis ruimte voor de rivier heeft
- Waardoor droogte vaker kan voorkomen en wat het gevolg daarvan is voor verzilting
- Wat een klimaatbestendige inrichting is
Onder de zeespiegel
Een groot deel van het land ligt beneden de zeespiegel. Maar niet alleen dreigt er gevaar van overstroming, maar ook kunnen de rivierdijken breken. Dijken en duinen zijn nodig om het lage land te beschermen. Nederland kent indrukwekkende dijken, zoals de Afsluitdijk en in Zeeland de Deltawerken. Achter de dijken lliggen de polders: dat zijn gebieden waarde waterstand kunstmatig wordt beheerd. Laag-Nederland bestaat helemaal uit polders.
Als je in de ene polder water wegpompt, moet je voorkomen dat een andere polder daardoor wateroverlast krijgt. Samenwerking bij het waterbeheer is dan ook noodzakelijk. Dat gebeurt al eeuwen in zogenaamde waterschappen. Dat zijn organisaties die zorgen voor waterveiligheid, waterzuivering en genoeg zoet water.
Door klimaatverandering en bodemdaling stijgt de zeespiegel. Hier leer je wat de kenmerken zijn van bodemdaling en wat het verband is met de zeespiegelstijging. In de laatste ijstijd lag op Scandinavië een kilometersdikke laag landijs, die zo zwaar was dat de aardkorst een beetje werd ingedrukt. Na het smelten van het ijs verdween het gewicht waardoor de aardkorst in Scandinavië weer wat opveerde. Het werkt als een wip, want in Noord-Nederland zakt de bodem daardoor nog steeds langzaam in, met zo'n 2 cm per eeuw.
In Laag-Nederland komt voortdurend grondwater omhoog. Dat moet worden weggepompt. Zo blijft het droog, maar het gevolg is wel dat de bodem een beetje inzakt. Waar de grondsoort veen ligt, is de bodemdaling het sterkst. Veen bestaat uit dode plantenresten, die onder water bewaard blijven. Ze verteren als ze met zuurstof in aanraking komen. En dat gebeurt als je het water wegpompt. Verdwijnt de bodem.
Door de daling van de bodem komt het land lager te liggen ten opzichte van de zeespiegel. Dat versterkt de stijging van de zeespiegel. Dat versterkt de stijging van de zeespiegel. Bodemdaling en zeespiegelstijging samen het den relatieve zeespiegelstijging.
Er zijn en worden maatregelen genomen om de zeespieglstijging te controleren. Langs de Noordzee en de Waddenkust zijn dijken en duinen hoger en sterker gemaakt. Daarbij speelt zand een grote rol. Zeestromingen verplaatsen zand. Dat gebeurt altijd in dezelfde richting: van het zuidwesten naar het noordoosten. Een goede eigenschap van zand is dat de golven erop breken. Ze verliezen daardoor hun slopende kracht. Daarom worden langs de kust grote hoeveelheden zand toegevoegd. Op veel plaatsen langs de kust zijn zo extra brede stranden en duinen ontstaan. Door deze zandsuppletie kan de kust 'meegroeien' met de zeespiegel.
Begrippen van de paragraaf:
- Dijken
- Polders
- Waterschappen
- Relatieve zeespiegelstijging
- Zandsuppletie
Rivieren temmen
Paragraaf 3.5 Rivieren temmen
Kijk de kennisclip hieronder over deze paragraaf.
Test jezelf
Test: Diagnostische toets 'Duurzaam Nederland'
0%
Welkom bij de diagnostische toets!
Dit is een tussenevaluatie om te kijken hoe goed je de lesstof begrijpt. Aan de hand van deze score kan je zien welke onderwerpen je nog moet oefenen en welke je al beter snapt. Ook helpt het je om te kijken of je graag nog extra wilt oefenen of juist meer uitdaging wilt.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Heb je behoefte om wat extra te oefenen met de lesstof? Dat kan! Door op de onderstaande link te klikken geef ik je de mogelijkheid om makkelijk een samenvatting te maken over dit onderwerp. In het midden van de mindmap staat de naam van het hoofdstuk, verder zijn er drie kopje klaar met daarbij de onderwerp van de bijbehoorende paragraaf. Je kan zelf allemaal informatie en plaatsjes bij opzoeken en die toevoegen, zo kan je voor jezelf je eigen samenvatting maken. Succes!
Wat leuk dat je op zoek bent naar wat extra uitdagingen als het goed gaat. Om bij het onderwerp 'Water' te blijven, gaan we naar de waterveiligheid in jouw eigen omgeving kijken. Hieronder staan een aantal stappen en vragen die je moet uitvoeren om de extra oefening te maken. Succes!
Om erachter te komen wat de overstromingsrisico is in jouw woonomgeving, moet je postcode invullen. Nu kom je op een pagina met alle informatie die er is over het overstromingsrisico op jouw postcode. Beantwoord de onderstaande vragen.
Vragen
1. Hoe hoog zou het water staan (in meters) als alle dijken breken en het water tot jouw locatie kan stromen? Zou je onder water staan, zo ja hoeveel meter?
2. Wat zou het voor jou en je omgeving betekenen als het water zo hoog zou staan? (zie het kopje 'wat betekent dit voor mij?')
3. Wat zou je kunnen doen in deze situatie, noteer ook wat zou je doen: blijven of weggaan (zie het kopje 'wat betekent dit voor mij?' en klik op 'wat kan ik doen?')
4. Ga terug naar de hoofpagina met alle informatie. Zoom uit op de kaart 'waterhoogte in jouw omgeving'. Waar zou je heen kunnen gaan als de dijk doorbreekt, is er een gebied wat hoger ligt of niet?
5. Ga terug naar de hoofdpagina met alle informatie. Wie zou je kunnen raadplegen als het echt foutgaat? (zie het kopje 'als het echt misgaat')
6. Ga naar het kopje 'extreme omstandigheden' en klik op lees meer. Benoem de vier extreme omstandigheden die op de pagina staan en verklaar waar die omstandigheid door ontstaat en wat je er aan kunt doen.
7. Nu je een beeld heb van wat er allemaal kan gebeuren bij een overstroming wil ik dat je zelf na gaat denken over wat jij zou doen. Klik bovenin op het kopje 'wat kan ik doen' en ga naar de tips van ik ga weg en ik blijf.
Noteer 5 tips voor als je blijft en noteer 5 tips voor als je gaat.
Ben je klaar? Roep de docent, die kijkt jou gemaakte werk na.
Toetsing
Je bent aangekomen bij de eindtoets van dit hoofdstuk.
Het arrangement Nederland duurzaam: energie en water is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Auteur
Timo Choufoer
Laatst gewijzigd
2018-05-14 18:22:47
Licentie
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0
Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of
bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
Oefeningen en toetsen
Diagnostische toets 'Duurzaam Nederland'
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat
alle informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen
punten, etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
