Handel en het ontstaan van steden
Hanzeroutes
Leerlinginformatie
Doelgroep: VMBO klas 1/2 BK
Tijdsinvestering: 6 tot 7 lessen van 50 minuten.
Tijdvak: 4 is de tijd van Steden en Staten.
Dit tijdvak begint rond het jaar 1000 en duurt tot 1500.
Het is de tweede helft van de Middeleeuwen.
Hallo allemaal,
De opkomst van de handel in de tweede helft van de Middeleeuwen speelt een grote rol bij het ontstaan van steden.
Jullie gaan hierover tijdens het maken van deze wiki meer over leren en onderzoeken.
Ook gaan jullie je eigen woonplaats onderzoeken.
Jullie noteren de antwoorden van alle opdrachten in een Word-bestand.
Wanneer alle opdrachten gemaakt zijn lever je dit bestand digitaal via office 365 in bij je docent.
Noteer bij de opdrachten waarbij je hebt samengewerkt de naam van je klasgenoot.
Bij de leerdoelen zie je staan wat je allemaal gaat leren tijdens deze lesseserie.
De lestijd per paragraaf is 50 minuten.
Bij de paragraaf over jouw woonplaats en de eindopdracht heb je 100 minuten (2 lesuren de tijd)
Heel veel succes en vooral veel plezier bij het maken van de Wiki.
Benodigheden
Benodigdheden voor het maken van deze wiki
Pen,
Papier,
Potlood,
Kleurpotloden of kleurstiften,
Tekenpapier
Laptop,
Internetverbinding,
Word,
Schoolmail
Leerdoelen
· Je kunt uitleggen hoe door nieuwe ontwikkelingen in de landbouw de oogsten kunnen groeien, door gebruik te maken van de
begrippen drieslagstelsel, keerploeg en mest.
· Je weet waarom sommige boeren ambachtsman worden.
· Je weet waar de eerste nederzettingen komen en waarom.
· Je kunt uitleggen hoe die kleine nederzettingen uitgroeien tot handelsplaatsen.
· Je kunt uitleggen waarom nederzetting zichzelf gaan beschermen.
· Je kunt uitleggen hoe een nederzetting een stad word.
. Je kunt vertellen wat stadsrechten zijn en hoe een nederzetting/dorp deze kon verkrijgen.
· Je weet hoe de bewoners van steden heten.
· Je kunt uitleggen hoe het bestuur van een Middeleeuwse stad geregeld werd door gebruik te maken van de begrippen
schepenen, schout en schepenbank.
. Je weet wat ambachten zijn en kunt enkele voorbeelden noemen
· Je weet wat gilden zijn.
· Je weet wat je moet doen om bij een gilde te komen.
· Je weet hoe steden belangrijke handelsplaatsen worden door gebruik te maken van de begrippen: jaarmarkten en
stapelmarkten.
· Je kunt vertellen wat De Hanze, hoe deze is ontstaan en wat de Hanzeroute is.
. Je kunt iets vertellen over jouw eigen woonplaats en hoe en door wie wordt bestuurd.
Wat en waarom
Jullie gaan door deze wiki te maken leren hoe Middeleeuwse steden zijn ontstaan en welke invloed het ontstaan van de handel hier op heeft gehad. Je leert dat een kleine verbetering in de landbouw een hele grote invloed heeft gehad op onze geschiedenis en zelfs op ons huidige leven.
De afbeelding hieronder geeft het een beetje symbolisch weer.
Landbouw verbeteringen
Het begin van de Middeleeuwen leefden de mensen in een onzekere tijd, er waren vaak hongersnoden en oorlog. De boeren zochten bescherming bij de mensen van adel en werden horigen. Rond het jaar 1000 begint deze situatie te veranderen, dit komt door een aantal veranderingen:
- Het drieslagstelsel werd uitgevonden. Dit houdt in dat de boer zijn land in drie stukken verdeelt. Eén deel gebruikt de boer van zomergraan, een ander deel voor wintergraan en het derde deel lag braak. Als een stuk land braak ligt dan wordt hier niets mee gedaan, zodat het kan herstellen. Dit wisselt zich elk jaar af. Dit zorgde voor meer oogst.
- Men kwam er achter dat als je uitwerpselen van de dieren op het land strooiden, het land meer vruchtbaar werd. Dit zorgde voor meer oogst.
- De keerploeg werd uitgevonden, deze ploeg kon dieper in de grond komen waardoor het zaaigoed dieper kwam te liggen en beter beschermd was tegen kou en droogte. Daarnaast werd de ploeg van ijzer gemaakt, in plaats van hout, hierdoor was de ploeg sterker. Ook dit zorgde voor meer oogst.
Deze verbeteringen zorgden voor meer oogst, hierdoor kwam er een productieoverschot. Er was meer dan genoeg eten om van te leven. Hierdoor kwamen er minder mensen om door hongersnood en kon de bevolking groeien. Er kwamen zelfs zoveel mensen dat niet genoeg werk was in het boerenleven. Veel boeren werden er op uit gestuurd om woeste gronden te ontginnen. Veel land in de Middeleeuwen was niet bewoonbaar, dit waren moerassen en bossen. Het bewoonbaar maken van deze stukken noem je ontginnen.
Oefening: Landbouw verbeteringen oefening
Start
Opdrachten
Opdracht 1:
Kopieer het schema naar je Word-document en geef een uitleg van de begrippen.
| Drieslagstelsel |
|
| Keerploeg |
|
| Productieoverschot |
|
| Ontginnen |
|
| Ambachtslieden |
|
| Nederzetting |
|
Opdracht 2:
Noteer de antwoorden van de volgende vragen in je Word-document.
a. Door welke drie verbeteringen nam de oogst vanaf het jaar 1000 toe?
b. Geef een omschrijving van 'braak'.
c. Wat is een gevolg van de toename van de oogst?
Ontstaan van nederzettingen
Door de enorme verbetreingen van de landbouw een veel grotere oogst als gevolg moesten sommige boeren ander werk gaan doen, zoals timmerman, smid, mandenmaker of kleermaker. Deze mensen noem je ambachtslieden. Zij gingen op plekken wonen waar zij veel van hun spullen konden verkopen. Zoals kastelen en kloosters, omdat het hier veilig was, en kruispunten van rivieren en wegen, omdat hier veel mensen langs kwamen. Er ontstonden marktplaatsen, de ambachtslieden gingen om deze marktplaatsen wonen en bouwden daar hun werkplaatsen. Ook werden er herbergen gebouwd, zodat kooplieden bij de marktplaatsen konden overnachten. Daarnaast vonden de mensen het ook belangrijk dat zij naar de kerk konden en bouwden daarom ook een kerk. Er ontstonden nieuwe nederzettingen.
Bekijk onderstaande video en maak daarna de onderstaande opdracht.
Opdrachten
Opdracht 3:
Maak een tekening van een middeleeuwse nederzetting.
Je mag zelf weten hoe je dit doet: in een tekenprogramma, tekenblaadje ect.
Voor inspiratie kan je op Google zoeken naar middeleeuwse nederzettingen.
Het volgende moet in je tekening te zien zijn:
- Een klooster/kasteel/kruispunt
- Marktplaats
- 4 verschillende werkplaatsen van ambachtslieden (maak deze herkenbaar met een symbool)
- Herberg
- Kerk
- Straten
Kennistoets
Toets: TOETS Eerste steden
Start
Versterken van de nederzettingen
Om zichzelf te beschermen van deze plunderingen bedacht de inwoners van de nederzetting een plan: er werden grote muren om de nederzetting heen gebouwd, ter bescherming.
De kasteelheren waren de baas van het grondgebied waar ook nederzetting ontstonden. De kasteelheer had als taak de mensen in zijn gebied te beschermen, maar met de komst van de muren om de nederzettingen heen was die bescherming niet meer nodig. De bewoners van de nederzetting konden zichzelf voortaan beschermen. Daarom maakten de heer en de inwoners afspraken: De heer wilde een deel van de opbrengsten uit de stad en in ruil daarvoor mochten de inwoners zelf hun bestuur en rechtspraak gaan regelen. De nederzetting kreeg hiermee stadsrechten en werd een stad. De inwoners van een stad noemen we ook wel burgers of poorters. De burgers wezen een aantal mensen aan om de stad te besturen: de schepenen. En namens de heer kwam er een schout in de stad, die hield toezicht voor de heer. Als je je als poorter niet aan de regels hield, dan moest je verschijnen in de schepenenbank en dan werd je gestraft door de schepenen en de schout.
In de steden mochten de handelaren en de ambachtslieden alles zelf regelen. Zij waren niet meer gebonden aan de regels van de heer. Ambachtslieden van hetzelfde beroep gingen met elkaar samenwerken in een gilden. Dit is een soort vereniging voor mensen met hetzelfde beroep. Zij stelden een gildebrief op met daarin de regels over bijvoorbeeld materiaal, werktijden en prijzen van de producten. Wilde je toe treden in een gilde, omdat je je eigen werkplaats wilde beginnen, moest je eerst een opleiding volgen en examen doen: een meesterproef. Zo zorgden de ambachtslieden ervoor dat de handel in de stad eerlijk verliep en goed geregeld was.
Opdrachten
Opdracht 4:
Kopieer het schema naar je Word-document en geef een uitleg van de begrippen.
| Vikingen |
|
| Stadsrechten |
|
| Poorters |
|
| Schepenen |
|
| Schout |
|
| Schepenenbank |
|
| Gilden |
|
| Gildebrief |
|
| Meesterproef |
|
Opdracht 5:
Noteer de antwoorden van de vragen in je Word-document.
a. Waarom begonnen de inwoners van de dorpen hun nederzetting te versterken?
b. De macht van de heer in zijn gebiedis erg groot, maar niet binnen de steden. Hoe komt dit?
c. Wat zijn de afspraken van het stadsrechten?
d. Hoe werd het bestuur van een stad geregeld? Gebruik in je antwoord de volgende woorden: schepenen, schout en schepenbank.
e. Wat zijn de taken van de schepenen, schout en schepenbank?
f. Hoe zorgde de ambachtslieden ervoor dat de handel in de stad eerlijk en goed verliep? Gebruik in je antwoord de volgende woorden: gilden, gildenbrief en meesterproef
g. Hoe kon je lid worden van een gilde?
Opdrachten
Opdracht 6:
Bekijk het filmpje Middeleeuwse stad onder aan de opdracht en noteer de antwoord op de vragen in je Word-document.
a. Wie kochten het overgebleven voedsel?
b. Waar ontstaan markten?
c. Noem drie voorbeelden van ambachtslieden uit het filmpje.
d. Waarom is de landheer nog steeds de baas in een stad?
e. Wat doen de bewoners om zichzelf te beschermen tegen aanvallen?
f. Waardoor verdwenen er veel stadsmuren?
g. Waarvan zijn de huizen gebouwd?
h. Wat is het gevaar voor die huizen?
i. Wat deden de mensen in de stad met hun afval?
j. Wat is een schandpaal?
Handel en Hanze
Door de productieoverschotten in de landbouw en de verschillende producten van de ambachtlieden bloeit de handel enorm op. De steden spelen hier ook een grote rol in, op de marktplaats is er ruimte voor handel. In sommige steden worden zelfs jaarmarkten georganiseerd, dit zijn hele grote markten. Daar komen veel handelaren vanuit allerlei streken op af, zoals uit de Arabische streken. Die handelaren bieden allerlei, voor de Europeanen, nieuwe en speciale spullen aan. Daarom komen er ook veel mensen op de jaarmarkten af.
Handel over land is niet altijd handig, naast dat er veel bandieten langs de weg zitten zijn ook de wegen niet goed. Veel handel gaat daarom via zee. Steden die aan de kust liggen ontwikkelen zich tot grote handelssteden. Zij zorgen voor een goede havens en pakhuizen, ook wel stapelmarkten, waar de spullen kunnen worden aangevoerd, opgeslagen en doorgevoerd. Vanuit daar worden de handel via rivierschepen en karren naar de plaats van bestemming gebracht. Sommige steden gaan zelfs samenwerken, zij sluiten een verbond: het Hanzeverbond. Hierdoor kunnen zij nog meer geld verdienen, ze voorkomen hiermee concurrentie en door in groepen te gaan varen kunnen zij de handel beter beschermen.
Naast de veiligheid die steden boden, werden er ook banken opgericht. Hierdoor hoeften de handelaren geen geld meer mee te nemen op hun reis. Zij konden in de stad bij 
een bank geld lenen, daarmee hun handelswaar inkopen en vervolgens met hun verdiende geld de bank weer terug betalen. Ook werd de wisselbrief uitgevonden. Die brief was geld waard, dat een handelaar bij elke bank kon opnemen. Zo hoeft hij niet met zijn geld te reizen. Hierin werd precies opgeschreven van wie de brief was en hoeveel hij waard was.
Al die handel had veel goede kanten, je kunt bijvoorbeeld veel verschillende producten kopen en het ging goed met de economie in Europa. Maar de handel bracht ook iets heel slechts: de Zwarte dood, ook wel de pest. Deze ziekte heeft tussen 1346 en 1351 miljoenen mensen het leven gekost in Europa. Dat is 1/3 van de totale Europese bevolking. De pest is een virus waarbij je grote donkere bulten krijgt op je lichaam. Dit krijg je door een vlooienbeet. De vlooien dragen het virus in hun lichaam mee. Deze vlooien reisden mee op ratten. Die ratten reisden samen met handelaren via boten mee door heel Europa. Binnen een korte tijd heeft de pest zich verspreid over heel Europa. In de Europese steden hadden de ratten het heel erg fijn: overal lagen etensresten op straat, het was een feestje voor de ratten. In de middeleeuwen wisten de mensen niet waar de pest vandaan kwam, de mensen dachten dat het een straf van God was. Pas later zijn wetenschappers er achter gekomen wat de oorzaak van de pest is.
Opdrachten
Opdracht 7:
Kopieer het schema naar je Word-document en geef een uitleg van de begrippen.
| Jaarmarkten |
|
| Stapelmarkten |
|
| Banken |
|
| Wisselbrief |
|
| de pest |
|
Opdracht 8:
Noteer de antwoorden van de vragen in je Word-document.
a. Leg uit waarom jaarmarkten heel erg populiar waren.
b. Hoe noemen we een samenwerking van Noord-Europese handelssteden?
c. Leg uit hoe het geld van de handelaren veilig kon blijven.
d. Noem twee goede voordelen van de opgekomen handel.
e. Wat is een nadeel van handel in de middeleeuwen?
f. Leg uit hoe de pest zich zo snel en gemakkelijk door Europa heeft kunnen verspreiden.
Hanzeroutes en Hanzesteden
Pittoreske stadjes als Zwolle, Kampen en Deventer waren in de late middeleeuwen voorname handelssteden. Ze waren lid van de Hanze, aanvankelijk een samenwerkingsverband van kooplieden en vanaf 1356 van steden. Dat was gunstig voor de handel. In de zestiende eeuw viel het Hanzeverbond uit elkaar.
In de lange periode van de twaalfde tot de zestiende eeuw waren Zutphen, Deventer, Tiel, Kampen, Zwolle en nog meer steden, vooral in het oosten van het land, belangrijke en welvarende centra van handel. Deze steden waren namelijk lid van het Hanzeverbond. Een Hanze (of: Hanza) was oorspronkelijk een samenwerkingsverband tussen kooplieden, in verschillende steden, die dezelfde producten verhandelden. Door samen te werken konden zij de kosten drukken, veiliger (samen!) reizen, op grotere schaal inkopen of verkopen en zich samen wapenen tegen grillen en willekeur van landsheren. Vanaf 1356 werd de Hanze een verbond van steden, dus niet alleen meer van de handelaren in die steden. Dat werd besloten op de eerste vergadering in Lübeck, een stad in het huidige Duitsland, in 1356. De Duitse Hanze, die wij in Nederland gewoon 'De Hanze' noemen, werd een machtig netwerk van handelssteden: het netwerk van samenwerkende steden strekte zich uit over Duitsland, Nederland, België, de Baltische Staten, Noorwegen en Polen. Daarbinnen probeerde het stedenverbond zoveel mogelijk de handelsbelemmering te slechten. Het Hanzenetwerk dreef ook handel met partners buiten dit gebied, bijvoorbeeld met Londen en zelfs met Spaanse steden.
Er werd druk gehandeld in producten als zout, granen, vis, hout, wijn, bier, dierenhuiden en laken. Het vervoer ging grotendeels over zee en over rivieren, met zogeheten koggeschepen van 15 tot 30 meter lang. De steden groeiden en bloeiden, wierpen stadsmuren op en raakten verfraaid met koopmanshuizen, opslagplaatsen en tal van andere gebouwen. De erfenis van de Hanze is nog duidelijk te zien in de genoemde steden, maar ook in kleinere Hanzestadjes zoals bijvoorbeeld Stavoren, Hasselt of Doesburg.
Opdrachten
Bekijk het filmfragment van het klokhuis over de Hanzesteden en hanzeroute.
Beantwoord daarna de volgende vragen en noteer de antwoorden in jouw Word document.
Opdracht 9
1. Welk deel van Nederland was het centrum van de handel in deze tijd?
2. Welke stad uit Overijssel werd ook wel het "Rotterdam" van de Middeleeuwen genoemd en was een van de rijkste steden van
Europa ?
3. Welk soort schip werd wel het containerschip van de Hanze genoemd?
4. Welke voordelen had zo'n schip?
5. Van welke zeeën waar kooplieden rondom woonden werd een handelsverbond afgesloten?
6. Wat waren de voordelen van samen reizen over deze routes?
Wonen in jouw eigen stad
Hengelo stadswapen
Opdrachten
Het bestuur in jouw gemeente
In deze les verdiep jij je in het bestuur in jouw gemeente. Welke personen zitten er in het bestuur en wat doen zij?
Werk alle vragen uit in een Word bestand.
Opdracht 10
Onderzoek wie de burgemeester is van jouw gemeente. Noem de naam en hoe lang hij/zij al de burgemeester is van jouw gemeente.
De burgemeester:
De burgemeester is belangrijk in de politieke besluitvorming en als vertegenwoordiger van de gemeente: hij knipt lintjes door, ontvangt gasten en bezoekt de 100-jarigen van zijn gemeente. De burgemeester is daarnaast ook verantwoordelijk voor de veiligheid en de openbare orde in zijn gemeente: wanneer er een ernstig misdrijf is gepleegd, er sprake is van een gevaarlijke situatie of de openbare orde wordt verstoord, grijpt de burgemeester in door de politie in te schakelen.
|
Burgemeester Groningen weigert club Koemannen
De oefenwedstrijd tussen FC Groningen en Everton hangt aan een zijden draad. Burgemeester Peter den Oudsten wil de wedstrijd op 22 juli verbieden. Met de club van Ronald en Erwin Koeman komen honderden supporters mee naar Groningen. De burgemeester maakt zich grote zorgen over de openbare orde en veiligheid. Den Oudsten heeft donderdag de gemeenteraad laten weten dat de wedstrijd niet door kan gaan.
|
Opdracht 11
- Noem drie taken van een burgemeester.
- Welke taak is van toepassing op het nieuwsartikel hierboven, leg uit waarom.
- Zoek een ander nieuwsartikel waar een andere taak van de burgemeester naar voren komt.
- Naast de burgemeester zijn er nog meer mensen die in de gemeenteraad zitten. Kijk onderstaand filmpje en maak hier een samenvatting van. Gebruik hierbij de begrippen uit stap 1. Zo laat je zien dat je die kan toepassen
Opdracht 12
Schrijf een opstel over Hengelo van ongeveer een A4tje.
Beschrijf iets over het ontstaan van Hengelo, het centrum, de verschillende woonwijken, welke industrie is belangrijk geweest voor Hengelo, wie is de burgemeester van Hengelo, welke bezienswaardigheden heeft Hengelo enz.
Plaats bij jouw opstel een kaartje van de stad Hengelo en geef hierbij aan waar jij woont en waar onze school staat.
Practicum opdracht
Opdracht: Jullie tekenen en bouwen het ontstaan van een middeleeuwse stad na.
Materialen: tekenpapier op A3 formaat,
potlood en kleurpotloden,
(stevig)karton in diverse kleuren,
schaar en lijm
computer, internetverbinding, printer
Werkwijze: groepjes van 2 tot 4 personen
Informatiebronnen: Je mag gebruik maken van deze wiki maar je mag zelf ook met behulp internet en/of boeken uit de bibliotheek verdere informatie hierover zoeken. Je mag eventueel ook gebruik maken van legopoppetjes oid om het geheel verder aan te kleden.
Tijdsduur: 2 lessen van 50 minuten
Stappenplan: Lees de opdracht samen goed door
Brainstorm en overleg met elkaar wat je allemaal zou kunnen laten zien
Maak een schets van de stad
Bedenk welke materialen allemaal nodig hebt
Verdeel de taken wie wat gaat doen
Ga aan de slag
Wanneer jullie klaar zijn presenteren jullie het werkstuk aan de docent.
Samen met de andere leerlingen gaan wij de bouwwerken vergelijken en kijken naar de tips en de tops
hiervan.
Voor inspiratie kun je onderstaand filmpje uit deze wiki nog eens bekijken:
https://www.schooltv.nl/video/de-eerste-steden-ontstaan-van-middeleeuwse-steden/
Heel veel plezier bij het maken van deze opdracht!
Eindproduct
-Als eindproduct van deze les maak je zelf een quiz met Kahoot. Deze quiz gaan jullie, nadat hij is beoordeeld, presenteren aan de klas.
-Je mag als je wilt samenwerken met een klasgenoot.
-In deze Kahoot moeten vragen zitten waar je tijdens deze wikiwijs iets over hebt geleerd.
-Als extra verdieping mogen jullie ook vragen over dit thema stellen die wel met dit tijdperk en thema te maken hebben maar die niet aanbod zijn gekomen in deze wiki. Zo kunnen wij wellicht ook nog iets meer leren van jullie kahoot.
-De kahoot moet uit minimaal 10 vragen bestaan, meer mag natuurlijk altijd.
-Wanneer je de kahoot af hebt ga je deze eerst zelf testen. Kijk eens of alle vragen en antwoorden kloppen.
-Ben je klaar? Deel dan de kahoot met je docent. Stuur de link van de Kahoot op via jouw schoolmailadres. Noteer als onderwerp:Eindopdracht Handel en steden
Zie verder het beoordelingsmodel voor de overige criteria waar de Kahoot aan moet voldoen.
Als je voor het eerste een Kahoot maakt kun je op de volgende internetpagina's lezen hoe je eenvoudig een eigen Kahoot kan maken.
https://www.youtube.com/watch?v=DeyvIY32vRU
https://eduapp.nl/profielen/annemarijkeandriesse/lesideeen/hoe-maak-je-een-kahoot-quiz
Via onderstaande link ga je rechtstreeks naar de site van Kahoot.
https://kahoot.com/welcomeback/
Beoordelingsmodel Kahoot:
|
Onderdelen
|
Max. aantal punten
|
Aantal punten
|
Eindcijfer
|
|
Titel en voorkant aanwezig en verzorgd
|
5
|
|
|
|
Minimaal 10 vragen
|
10
|
|
|
Correctheid van de vragen
|
10
|
|
|
Gebruik afbeeldingen / video
|
5
|
|
|
Correct taalgebruik, spelling
|
5
|
|
|
Totaal aantal punten +5 bonus =
|
40
|
|
|
Cijfer: aantal behaalde punten : 4
|
|
Begrippenlijst
Stadsrechten
Veelal voor geld kochten steden van hun landsheer voorrechten: stadsrechten. Waaronder het recht de stad te verdedigen door grachten, ophaalbruggen, stadsmuren en poorten. |
Gilden
In de steden sloten werklieden van hetzelfde beroep zich aaneen tot verenigingen: de gilden. Veelal voor geld kochten steden van hun landsheer voorrechten: stadsrechten. |
Stadsbestuur
Steden werden niet door adel bestuurd maar door het stadsbestuur. Het stadsbestuur bestond uit: de schout en schepenen, de vroedschap en de burgemeester. |
Schout en schepenen
De schout en schepen waren er voor het handhaven van orde en rust. Zij maakten de stedelijke wetten. |
Ambacht
Een ambacht is handwerk dat wordt aangeleerd om een beroep mee uit te oefenen. Het ambacht heeft met de industrie gemeen, dat beide zich richten op de productie en verwerking van materiële goederen of waren. Ook in het ambacht kan een zekere graad van mechanisering en automatisering tegenwoordig niet ontbreken |
Burgemeesters
De burgemeesters verzorgden de uitvoerende taken van het stadsbestuur. |
Hanze - Hanzesteden
De handel was eerst lokaal, maar werd geleidelijk internationaal. De Hanze is een verbond van handelssteden uit de noordoostelijke Lage Landen (onder andere Zutphen, Deventer, Zwolle en Kampen) en steden uit het Duitse rijk. |
Landbouw:
bewerken van het land om ervan te oogsten |
Markt:
openbare koop en verkoop, handel, geheel van vraag en aanbod |
Kooplieden
Een handelaar of koopman (meervoud: kooplieden) is iemand die verschillende waren opkoopt en ze vervolgens weer te koop aanbiedt. |
Beroepssectoren
Er zijn drie soorten beroepen : 1. Primaire sector : land- en mijnbouw. 2. Secundaire sector : industrie. 3. Tertiaire sector : dienstverlening. |
Stad
grote plaats waar veel mensen wonen |
Dorp
plaats die kleiner is dan een stad |
Plattegrond
tekening van wegen of straten in een gebied vb: wandelaars gebruiken een plattegrond om de weg te vinden
tekening van de afmetingen van een huis of gebouw vb: op de plattegrond van het huis kun je zien waar de trap komt |
Woonwijk
gedeelte van een stad of dorp waar mensen wonen |
Specerijen
Specerijen zijn planten en/of plantendelen die aromatisch smaken of ruiken of scherpe smaak hebben. Ze kunnen aan voedsel worden toegevoegd als smaak- en geurmiddel. |
Het ontstaan van de eerste steden
