Jij hebt elke dag energie nodig. Maar waarvoor precies? Kun je een aantal dingen noemen?
Wat denk je, kost slapen ook energie?
Is de energie die jij gebruikt hebt daarna op?
Alle levende wezens hebben voortdurend energie nodig.
Het bijzondere aan energie is dat de energie daarna niet verdwenen is. Het is omgezet in een andere vorm.
Zo is de energie uit je voedsel bijvoorbeeld omgezet in bewegingsenergie of in warmte.
In het blok 'Daar zit energie in!' leer je dat er nog meer verschillende vormen van energie zijn.
Dit blok gaat over de energiebalans in je lichaam.
Startopdracht A
Energie gaat nooit verloren!
Bekijk het filmpje.
Zet eventueel de ondertiteling aan bij de instellingen van YouTube of vraag je docent om te vertalen als dat nodig is.
Welke verschillende vormen van energie hoor of zie je?
Schrijf de vormen op en vergelijk met een klasgenoot. Hebben jullie dezelfde vormen gezien of gehoord?
Startopdracht B
Energie in voedingsmiddelen
Op een verpakking staat hoeveel energie een voedingsmiddel levert per 100 gram of per 100 ml.
Verzamel minstens vijf etiketten van levensmiddelen.
Wat is het levensmiddel met de meeste energie per 100 gram of 100 ml?
Bewaar de etiketten goed. Je hebt ze bij verschillende opdrachten nodig!
Op welke van de onderstaande vragen weet je het antwoord al?
Hoeveel energie heb je eigenlijk nodig?
Hoe kom je daaraan?
Wat gebeurt er als je te veel energie binnen krijgt?
Voordat je begint
Benodigdheden
4 koffiebekertjes (doorzichtig)
4 koffielepeltjes
gedroogde gist (10 g)
suiker
bloem
kalkpoeder
evt. microscoop
klei
paperclip
potlood
frisdrankblikje (leeg)
schaar
aluminiumfolie
lucifers
pecannoten
cornflakes ringetjes
thermometer
maatcilinder
keukenweegschaal
voedingsmiddelen naar keuze, bijvoorbeeld chips, popcorn, pinda’s, hagelslag
doperwtjes (diepvries)
enkele schaaltjes
Als je lang haar hebt: haarelastiekje.
Tijd blok:
5 uur
Leerdoelen en vaardigheden
Je kunt:
het verschil uitleggen tussen voedingsmiddelen en voedingsstoffen;
uitleggen welke voedingsstoffen een mens nodig heeft en waarvoor;
benoemen welke voedingsstoffen energie leveren;
uitleggen wat de gevolgen zijn als je deze voedingsstoffen niet in de juiste hoeveelheid binnen krijgt met je voedsel;
rekenen met de eenheden van energie (kJ en kcal);
een energiebalans voor jouw lichaam opstellen aan de hand van gegevens in een tabel.
een voorbeeld van een dagmenu kritisch bespreken en tips geven hoe het beter kan.
Stap 1
Opdracht 1
Energie voor klein en groot
Elk organisme heeft energie nodig, voor alles wat hij doet. Weet jij (nog) wat de levenskenmerken zijn?
Alle activiteiten kosten energie.
Hoe komt een organisme aan energie?
We beginnen bij een heel klein organisme: bakkersgist.
Bakkersgist is een schimmel, net als een paddenstoel. Deze schimmel bestaat maar uit één cel terwijl de meeste organismen uit heel veel cellen bestaan. Jij bestaat zelfs uit meer dan 100.000.000.000.000 cellen. Bakkersgist is dus heel klein en je kunt het alleen met een microscoop zien.
De cel kan groeien en als hij te groot wordt, gaat hij delen. Hij vormt een soort knop, die groeit en zich dan losmaakt van de moedercel. Zo komen er dus steeds meer gistcellen.
Bakkersgist wordt gebruikt om brood luchtig te maken. Het deeg wordt luchtig door belletjes die ontstaan bij het vrijmaken van energie uit het voedsel van de gist (bijvoorbeeld om te kunnen groeien). Dit gas is koolstofdioxide.
Stap 2
Opdracht 1
Een energiek ontbijt
Ook jij hebt energie nodig. Het is belangrijk om goed te ontbijten, dat levert energie voor een goede start van de dag. Maar welk ontbijt is verstandig om te kiezen?
Lever de tabel en het antwoord op de onderzoeksvraag in.
Oefening 2: De eenheid van energie
Energie is het vermogen om warmte, beweging of licht te produceren.
Hoe kun je energie van voedingsmiddelen gemakkelijk met elkaar vergelijken? Dan heb je een eenheid van energie nodig.
Weet je niet meer wat eenheid betekent? Kijk dan nog even terug naar Stap 7 Grootheden en eenheden van het blok 'Stoffen om je heen'.
Op de etiketten heb je al gezien dat de hoeveelheid energie vaak wordt opgegeven in kcal per 100 gram.
Je zou daaruit afleiden dat de calorie (afgekort cal) de officiële eenheid van energie is. (Net zoals de meter de eenheid van afstand is).
1 calorie is de hoeveelheid energie die nodig is om 1 gram water (= 1 ml water)
1 ⁰C op te warmen
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Hoeveel energie je nodig hebt, hangt dus heel erg af van wat je doet op een dag. In tabel 1 vind je de gemiddelde hoeveelheid energie die je nodig hebt.
Tabel 1 Aantal benodigde calorieën (in kcal)
Leeftijd
Jongens
Meisjes
4 - 8, niet actief
1300 - 1600
1200 - 1500
4 - 8, actief
1400 - 1800
1300 - 1700
9 - 13, niet actief
1900 - 2400
1800 - 2100
9 - 13, actief
2200 - 2700
2000 - 2400
14 - 18, niet actief
2600 - 2900
2100 - 2200
14 - 18, actief
2900 - 3300
2300 - 2500
Oefening 1: Jouw dagmenu
Bekijk de voorbeelden van dagmenu’s voor kinderen van 9-13 jaar.
Welk dagmenu lijkt het meest op dat van jou? Of lijkt het er helemaal niet op? Wat is anders?
Klik op de afbeelding voor een vergroting.
Bespreek jouw keuze met een klasgenoot.
Wat denk je: krijgen jullie voldoende, te weinig of teveel energie binnen?
Leg jullie antwoorden uit aan elkaar.
Opdracht 2
Hoeveel energie
In viertallen
Iedereen rekent voor één dagmenu uit hoeveel energie (in kcal) het ontbijt bevat.
Gebruik hierbij de Caloriechecker.
Noteer de resultaten overzichtelijk, bijvoorbeeld in een tabel.
Vergelijk je antwoorden. Welk ontbijt levert de meeste energie?
Bespreek de antwoorden in de klas.
Oefening 1: Wat kost het?
Peter is 1,55 m en weegt 40 kg.
Hij fietst 10 km naar school met een snelheid van 20 km per uur.
Hoeveel energie kost dat?
Je kunt een rekenhulpmiddel gebruiken: www.runinfo.nl
Oefening 2: Wandelen
Wandelen kost 5 kcal per kg lichaamsgewicht per uur.
Jos weegt 40 kg. Hij loopt 5 minuten naar school.
Hoeveel energie gebruikt hij daarvoor?
*Oefening 3: Ruststofwisseling
Het lijkt nu net of alleen wandelen en fietsen energie kost. Dat is niet zo. Ook als je niets doet en als je slaapt heeft je lichaam energie nodig. Bijvoorbeeld voor je spijsvertering, je hartslag of voor je zintuigen. Dat noem je de ruststofwisseling.
Bereken hier je ruststofwisseling: www.dietenlijst.nl
Noteer de resultaten en vergelijk deze met de gegevens in tabel 1.
*Oefening 4: Ruststofwisseling in procenten
Reken uit welk percentage (in %) van de energie gemiddeld voor de ruststofwisseling wordt gebruikt.
Stap 4
Opdracht 1
Welke energiebron kies je?
Gemiddeld moet je elke dag net zoveel energie opnemen als je verbruikt.
Dat doe je door te eten en te drinken. Maar wat is dan verstandig om te kiezen?
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Hoe zorg je ervoor dat je alle voedingsmiddelen in de juiste verhoudingen binnen krijgt? Het liefst zonder dat je voortdurend hoeft te rekenen?
Het Voedingscentrum heeft daarvoor een handig hulpmiddel bedacht: de Schijf van Vijf.
In dit blok besteden we vooral aandacht aan de voedingsstoffen die energie leveren. Maar voedsel heeft natuurlijk nog meer functies.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Sommige voedingsmiddelen bevatten, behalve koolhydraten ook andere belangrijke stoffen. Bijvoorbeeld mineralen en vezels.
Mineralen zijn belangrijk als bouwstof.
Vezels worden niet verteerd door je lichaam. Toch zijn ze nuttig voor je, want ze houden je darmen actief.
Daarom is het ene voedingsmiddel met koolhydraten beter dan het andere voedingsmiddel met koolhydraten.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Om je te helpen een verantwoorde keuze te maken, staat op veel voedingsmiddelen ook de samenstelling per portie.
Hoe groot is een portie?
Gebruik het werkblad om deze vraag te beantwoorden.
Lever hier het antwoord in.
Oefening 4: Teveel!
Een keertje iets te veel. Is dat erg? Iedereen eet wel eens teveel.
Stel dat je 100 gram chips hebt gegeten, terwijl je lichaam helemaal geen voeding nodig heeft.
Wat moet je doen om de hoeveelheid energie van deze portie chips weer te verbranden?
Je kunt dat hier vinden www.voedingswaardetabel.nl
Wat gebeurt er als je dat niet doet?
Zoek in de tabel nog enkele voedingsmiddelen waarvan jij wel eens teveel eet. Welke kun je de volgende keer beter laten staan?
Verwerk de antwoorden tot een kort verslag.
Lever je antwoorden in.
Oefening 5: Je energie in balans
Je docent trakteert op fruit. Maar voordat je de mandarijn, appel, peer of banaan krijgt, moet je eerst de extra energie uit de mandarijn verbranden. Je gaat dat doen door traplopen of touwtje springen.
Hoe lang moet je dat doen?
Laat je docent je berekening zien en voer de activiteit uit.
Neem daarna de traktatie in ontvangst!
Tot slot
Advies over dagmenu
Je ziet hier een voorbeeld van een dagmenu van Ruth van 13 jaar. Ruth fietst elke dag 10 minuten naar school en ze sport twee keer per week. Ze vraagt zich af of haar voedingspatroon wel gezond is of dat ze iets beter zou kunnen veranderen.
ontbijt
2 koppen thee met suiker
2 bruine boterhammen besmeerd met margarine, een met kaas, een met hagelslag
pauze
pakje sultana
tussen de middag
krentenbol besmeerd met margarine
boterham besmeerd met margarine, met kaas
boterham besmeerd met margarine, met jam
pakje fristi
tussendoor
appel
5 dropjes
thuis uit school
2 koppen thee met suiker
2 speculaasjes
warme maaltijd
2 aardappels
1 opscheplepel boontjes
1 gehaktbal
1 schaaltje vanillevla
‘s avonds
1 glas frisdrank light
1 minimars
Je schrijft een e-mail (maximaal 200 woorden) aan Ruth, waarin je haar dagmenu bespreekt en haar zo nodig advies geeft.
Besteed daarbij aandacht aan:
Hoeveelheid brandstoffen, bouwstoffen, mineralen, vitaminen en water.
Het arrangement Blok: Energie om van te leven - hv123 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Dit blok hoort bij het thema 'Alles is energie', en is onderdeel van de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Mens en Natuur voor hv123. Dit blok gaat over de energiebalans in je lichaam. Je leert het verschil tussen voedingsmiddelen en voedingsstoffen begrijpen en kunt uitleggen welke voedingsstoffen essentieel zijn voor het menselijk lichaam. Daarnaast leer je welke voedingsstoffen energie leveren en wat de gevolgen van onjuiste inname van deze stoffen zijn. Ook keer je rekenen met de eenheden van energie en een energiebalans opstellen aan de hand van gegevens in een tabel.
Wanneer je alle opdrachten hebt doorlopen ga je aan de slag met de eindopdracht waarin je een voorbeeld van een dagmenu kritisch bespreekt en tips gaat geven hoe deze persoon beter zou kunnen eten.
Leerniveau
VWO 2;
HAVO 1;
VWO 1;
HAVO 3;
VWO 3;
HAVO 2;
Leerinhoud en doelen
Energie;
Mens en natuur;
Mens en gezondheid;
Vormen van energie, energie-omzetting, transport, opwekking, rendement en vermogen;
Eindgebruiker
leerling/student
Moeilijkheidsgraad
gemiddeld
Studiebelasting
5 uur en 0 minuten
Trefwoorden
alles is energie, arrangeerbaar, energie om van te leven, energiewaardes, hv123, mens en natuur, schijf van vijf, stercollectie, voedingsmiddelen, voedingsstoffen
Dit blok hoort bij het thema 'Alles is energie', en is onderdeel van de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Mens en Natuur voor hv123. Dit blok gaat over de energiebalans in je lichaam. Je leert het verschil tussen voedingsmiddelen en voedingsstoffen begrijpen en kunt uitleggen welke voedingsstoffen essentieel zijn voor het menselijk lichaam. Daarnaast leer je welke voedingsstoffen energie leveren en wat de gevolgen van onjuiste inname van deze stoffen zijn. Ook keer je rekenen met de eenheden van energie en een energiebalans opstellen aan de hand van gegevens in een tabel.
Wanneer je alle opdrachten hebt doorlopen ga je aan de slag met de eindopdracht waarin je een voorbeeld van een dagmenu kritisch bespreekt en tips gaat geven hoe deze persoon beter zou kunnen eten.
alles is energie, arrangeerbaar, energie om van te leven, energiewaardes, hv123, mens en natuur, schijf van vijf, stercollectie, voedingsmiddelen, voedingsstoffen
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
Oefeningen en toetsen
De eenheid van energie
Beter vergelijken
Voedingsmiddelen en -stoffen
Schijf van vijf
Koolhydraatbronnen
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat
alle
informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen
punten,
etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
Jij hebt elke dag energie nodig. Maar waarvoor precies? Kun je een aantal dingen noemen?
Je ziet hier een voorbeeld van een dagmenu van Ruth van 13 jaar. Ruth fietst elke dag 10 minuten naar school en ze sport twee keer per week. Ze vraagt zich af of haar voedingspatroon wel gezond is of dat ze iets beter zou kunnen veranderen.
