Home

Tijdvak V, 1500-1699, Tijd van ontdekkers en hervormers, renaissancetijd, 16e eeuw, vroegmoderne tijd.

KA. 21: De protestantse reformatie had splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg.

Tijdens de volgende lessen gaan we het hebben over de christelijke kerk in West-Europa die uiteen valt.

Aan het einde van de lessen kunnen we de volgende vragen beantwoorden:

Hoe zorgde de reformatie (Hervorming) voor de splitsing van de christelijke Kerk in West-Europa?
Wat waren de gevolgen van de ruzie in de Kerk?

Aan het einde van de les kunnen de leerlingen drie oorzaken benoemen voor de Hervorming.
Aan het einde van de les kunnen de leerlingen drie verschillen benoemen tussen het lutheranisme en het calvisme.
Aan het einde van de les kunnen de leerlingen twee maatregelen benoemen die de Kerk heeft ingesteld om de Hervorming terug te dringen.
Aan het einde van de les kunnen de leerlingen uitleggen waarom sommige vorsten zich aansloten bij de Hervorming.

Inleiding

Tijdens de Middeleeuwen deed bijna iedereen wat de Kerk zei. mensen die dat niet deden, begingen een zeer grote misdaad volgens de Kerk. Ze werden streng gestraft. Sommigen van hen werden zelfs tot de brandstapel veroordeeld. Zo bleef de Kerk in de Middeleeuwen een eenheid. Aan het begin van de 16e eeuw groeide het aantal mensen dat kritiek had op de paus, de bisschoppen en de plaatselijke geestelijken. Ditmaal hadden verbod en vervolging onvoldoende succes. Toen de Kerk niet veranderde, besloot een deel van deze mensen een eigen Kerk op te richten. Deze afscheiding van de Katholieke kerk wordt Hervoming of Reformatie genoemd. De aanhangers van de Hervorming worden aangeduid met het woord protestanten, en hun opvattingen met het woord protestantisme.

Oorzaken van de Hervorming

De invloed van de nieuwe belangstelling voor de Grieks-Romeinse cultuur

Tijdens de Renaissance herleefde de belangstelling voor het Grieks en Latijn. Onderzoekers ontdekten rond 1500 dat er veel fouten waren gemaakt bij de vertaling van de bijbel van het Grieks naar het Latijn. Volgens hen waren er veel gebruiken in de Kerk die niet in de bijbel werden genoemd.

Deze onderzoekers gingen de bijbel op hun eigen manier uitleggen. De Hollandse Erasmus (1469-1536) was een van de belangrijkste onderzoekers die zich met de Kerk bezighielden. Zijn werk werd door veel geleerden in Europa gelezen.

Erasmus wilde met zijn kritiek de kerk verbeteren. Hij wilde zich zeker niet afscheiden. Maar zonder dat hij dat wilde, heeft zijn werk ervoor gezorgd dat steeds meer mensen zich tegen de Kerk gingen verzetten.

Trouw aan eigen land en koning wordt belangrijker dan trouw aan de Kerk

De katholieke Kerk had in de Middeleeuwen een grote invloed op het dagelijkse leven. De mensen voelden zich geen 'Fransman' of 'Hollander', maar inwoner van een dorp of stad. En je was daarnaast vooral christen, dus lid van de West-Europese katholieke Kerk. Tijdens de opkomst van nationale staten vanaf de 16e eeuw veranderden veel mensen van gedachten. Voor velen werd trouw aan het eigen land en koning belangrijker dan trouw aan de katholieke Kerk. vorsten wilden in hun land een scheiding tussen Kerk en staat. Sommige koningen gingen zelfs zover dat ze de paus niet langer meer als hoofd van de Kerk erkenden. Engeland is daarvan het voorbeeld. Koning Hendrik VIII kreeg ruzie met de paus, omdat hij niet van zijn vrouw mocht scheiden. Volgens de regels van de Kerk was echtscheiding verboden. Hendrik VIII maakte zichzelf toen hoofd van de Kerk in Engeland (1532). Scheiden was toen voor hem geen probleem meer.

De Engelse geestelijken gaven met tegenzin toestemming. De edelen waren wel tevreden. Zij kregen namelijk een groot deel van het grootgrondbezit, dat van de Kerk werd afgenomen. Vanaf die tijd hebben zich in Engeland geen godsdienstige problemen voorgedaan. De Kerk van Engeland, de Anglicaanse Kerk, bestaat nog, met de koningin aan het hoofd.

De aantrekkingskracht van het protestantisme op verschillende bevolkingsgroepen

In de 16e eeuw nam de handel sterk toe. De rijke burgers die de handen in handen hadden, werden steeds rijker. In vergelijking met de rijke brugers werd de adel armer. Daarom liet de adel de boeren nog meer belasting betalen.

In de 16e eeuw nam ook de bevolking sterk toe. Levensmiddelen werden schaarsen en de prijzen stegen. Als gevolg daarvan leed de arme bevolking in de steden vaak honger. Op al deze bevolkingsgroepen oefende het protestantisme aantrekkingskracht uit:

De adel: in protestantse landen werd een deel van het grondbezit van de Kerk onder de edelen verdeeld. Hun rijkdom kon daardoor weer toenemen.
De rijke burger: die bewonderde vooral de eenvoudige manier van leven en het harde werken van de protestanten. De burgers waren imers zelf op die manier rijk en welvarend geworden.
De boeren en arme bevolking in de steden: in deze tijd van toenemende armoede en hongersnood in sommige gebieden ergerden veel arme boeren en stedelingen zich aan de rijkdom van de Kerk. Zij voelden zich meer aangetrokken tot het protestantisme. Protestantse leiders namen het voor de armen op. Bisschoppen en priesters moeten geen belasting heffen van arme mensen; want dat is erger dan gewone diefstal'.

Opdrachten

93ss1ck Classroom
Na het lezen van de oorzaken van de Hervorming, maak je de vragen die in classroom staan. Succes met de opdrachten! ps: lukt het niet met de link vul dan in google classroom de lesgroepscode in: 93ss1ck

Het Lutheranisme

Bekijk het filmpje hierboven en lees daarna de onderstaande tekst.

De Duitse monnik Maarten Luther (1483-1545) ontdekte dat veel gebruiken in de Kerk niet in de bijbel werden genoemd. Daarom waren ze volgens hem niet juist. Hij schreef zijn kritiek op 95 stellingen. Dat waren korte beweringen waarover Luther met anderen wilde praten. Velen waren het met de kritiek van Luther eens. De Kerk echter niet. De paus deed Luther in de ban. Keizer Karel V verklaarde hem vervolgens vogelvrij in het Duitse Rijk. Iedereen mocht Luther nu doden.

Het Duitse Rijk bestond uit een aantal vorstendommen. Boven deze vorsten stond de keizer van het Duitse Rijk. Maar de keizer had weinig te zeggen over de Duitse vorsten. Luther kreeg steun van enkele vorsten. Waarom steunden zij Luther?

De bijbel is de enige bron van het geloof.
Elke gelovige heeft het recht de bijbel op zijn manier uit te leggen (interpreteren).
Het pausschap, het celibaat (priesters mogen niet trouwen), veel sacramenten, de verering van heiligen en de kloosterorden moeten worden afgeschaft, omdat daariver niets staat in de bijbel.
De mens kan alleen de hemel komen door geloof (en echt berouw toont als hij heeft gezondigd).
De handel van de kerk in aflaten moet worden afgeschaft (met een aflaat kon iemand zijn eigen zonden afkopen en een plekje in de hemel krijgen).
De vorst is in elke staat het hoofd van de Kerk.
Onderdanen moeten de vorst altijd gehoorzamen, ook als de vorst zich misdraagt.

Vooral de laatste twee punten waren aantrekkelijk voor de Duitse vorsten. Dat was niet alles. Als de kloosterorden werden afgeschaft, konden de vorsten de bezittingen ervan overnemen.

Het calvinisme

Onder invloed van het succes van Luther kwamen andere hervormers naar voren. Van hen kreeg de Fransman Johannes Calvijn (1509-1564) de meeste aanhang. De stad Geneve werd onder zijn leiding 'hervormd'. Later kregen zijn opvattingen vooral aanhang in Frankrijk, Schotland en ons land.

In welke opzichten verschilde het calvisme van het lutheranisme?

Ook de calvinisten waren ervan overtuigd dat alleen geloof de mens in de hemel kon brengen. Maar zij voegden daaraan toe, dat slechts een klein deel van de mensen daarvoor is uitverkoren. God heeft, meende Calvijn, bij de geboorte al ieder mens 'voorbestemd' voor hemel of hel. Hoe kon iemand weten of hij of zij tot de uitverkorenen behoordde? Dat was aan het gedrag te merken. Als iemand vroom, sober en ingetogen leefde, was hij blijkbaar voorbestemd; maar volledige zekerheid was hierover niet te krijgen. Juist omdat de calvinisten zichzelf beschouwden als utverkorenen, zouden zij de meest strijdbare groep van de Hervoming worden.
Anders dan de Lutheranen organiseerden de calvinisten zich 'van onder af'. Iedere gemeente bestuurde zichzelf door een raad van gekozen ouderlingen. Godsdienstige vraagstukken werden besproken in een kerkvergadering. Daardoor konden verspreide calvinistische gemeenten zich beter handhaven in een vijandige omgeving dan de lutheranen.
Als een vorst 'Gods gebod' overtrad, was verzet tegen hem toegestaan.

De reactie van de katholieke kerk: de Contra-Reformatie

In het begin besteedde de paus bijna geen aandacht aan de kritiek van Luther en Calvijn. Hij vond het 'gekibbel van monniken'. Maar al snel bleek dat hij zich had vergist. Toch duurde het nog enige tijd voordat de katholieke kerk in de tegenaanval ging. De acties van de katholieke kerk vanaf het midden van de 16e eeuw tegen de protestanten worden de Contra-Reformatie genoemd. In de eerst plaats probeerde de kerk enige misbruiken te verwijderen waartegen de protestanten zich hadden gekeerd. Zo werden bijvoorbeeld de verkoop van kerklijke banen en de aflatenhandel afgeschaft. In de leer van de katholieke kerk kwamen geen veranderingen. In de tweede plaats probeerde men met verschillende maatregelen de Hervorming terug te dringen:

Kloosterorden gingen zich bezighouden met het bestrijden van ketterijen. Overal waar dat nodig was, traden vooal de jezuieten op als predikers, onderwijzers en missionarissen.
Het aantal kerlijke rechtbanken werd uitgebreid. Deze rechtbanken van inquisitie gingen ketters vervolgen en veroordelen. Ze lieten mensen martelen. Veel protestanten werden tot de brandstapel veroordeeld. Daarvan geschrolken bleven veel mensen katholiekk of werden weer katholiek.

Godsdienst en politiek

Godsdienstgeschillen leiden tot oorlogen

Door de kritiek van onder anderen Luther en Calvijn ontstonden er godsdienstige geschillen. Doordat veel vorsten zich ook met deze meningsverschillen bemoeien, groeiden ze uit tot politieke tegenstellingen.

Toen in het Duitse Rijk een aantal vorsten de kant van Luther koos, begon keizer Karel V een oorlog tegen hen (1546-1555). De keizer kreeg de steun van enige Duitse vorsten die hem en de Kerk trouw bleven. Het lukte Karel V echter niet van de opstandige vorsten te winnen. Ook in andere delen van Europa leidden godsdienstgeschillen tot burgeroorlogen. De bekendste zijn de burgeroorlogen tussen protestanten en katholieken in Frankrijk en de strijd tussen de Republiek der Verenigde Nederlanden en Spanje (1568-1648).

Elke staat wil niet meer dan één godsdienst toestaan

In het Europa van de 16e eeuw waren veel meer mensen dan nu zeer onverdraagzaam Katholieken moesten niets van protestanten hebben. Omgekeerd dachten de protestanten ook zo. Van een organisatie als het CDA in onze tijd (politieke samenwerking tussen protestanten en katholieken) kon in die tijd geen sprake zijn. Deze vijandige manier van denken maakte het voor de mensen bijzonder moeilijk de vrede onder elkaar te bewaren. Al snel bleek dat de Hervorming niet meer ongedaan gemaakt kon worden. De katholieken moesten met spijt het protestantisme aanvaarden. De christelijke Kerk was verdeeld in een katholieke en protestantse Kerken. De koningen waren echter niet bereid in hun land meer dan één godsdienst te laten bestaan. Dat vonden de meeste mensen in die tijd heel normaal. Landen werden dus katholiek of protestants.

Opdrachten godsdienst en politiek

93221ck Classroom
Na het lezen van de tekst, godsdienst en politiek, kun je de vragen maken via classroom. Succes!

Eindtoets

Nu volgt er een eindtoets over de stof die we samen hebben behandeld.

Klink op de onderstaande link en maak de vragen. De kamer naam is hervorming. Vul daarna jouw naam in.

http://b.socrative.com/login/student/

Veel succes met de eindtoets!

Het arrangement De christelijke Kerk in West-Europa valt uiteen is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

Auteur: Amina Kabbouch
Laatst gewijzigd: 29-01-2018 23:01:45
Licentie: Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:

het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken

voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

Meer informatie over de CC Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie.

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

Toelichting: De Hervorming (Reformatie)
Leerniveau: HAVO 3; VWO 3;
Leerinhoud en doelen: Gevolgen van de reformatie; De tijd van ontdekkers en hervormers (1500 - 1600); Reformatie en de splitsing in de christelijke kerk; Geschiedenis; De reformatie;
Eindgebruiker: leerling/student
Moeilijkheidsgraad: gemiddeld

Bronnen

Bron	Type
93ss1ck Classroom https://classroom.google.com/c/MTA4NzAyOTM0MDRa/t/MTA4NzA1OTA4NTFa	Link
93221ck Classroom https://classroom.google.com/c/MTA4NzAyOTM0MDRa/t/MTA4NzE4MDA4NTha	Link

Download
Downloaden

Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

pdf

json

IMSCP package

Metadata

Metadata overzicht (Excel)

LTI

Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

Arrangement

IMSCC package

Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

IMSCC package

Voor developers

Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.
Sluiten
Wikiwijs is een dienst van