In de komende lessen gaan we terug naar de vroege middeleeuwen en kijken we naar tijdvak 3, de tijd van de monniken en ridders. In deze les gaan we kijken naar het hofstelsel.
Maar voor je aan de slag gaat leg ik je uit hoe je jezelf wegwijs maakt in deze digitale leeromgeving
Leerdoelen
Aan het einde van de les kun je:
- beschrijven waarom de mensen in de middeleeuwen overgingen naar het leven op het platteland.
- beschrijven wat het hofstelsel inhoud.
- uitleggen wat de relatie tussen horigen en de heer inhoud.
Hofstelsel, wat is dat dan?
In dit filmpje wordt dat eens mooi kort uitgelegd:
De opdracht
Nu je het filmpje hebt gezien gaan we verder op het onderwerp in. Hierbij moet je de tekst lezen. Daar hoort de volgende opdracht bij:
Wat ga je doen: je leest de tekst en maakt aantekeningen. Wanneer je de tekst gelezen hebt maak je een mindmap in popplet. De tekst vindt je onder "leven v/h land", "werken voor een heer", "herendiensten" en "domein". Popplet vindt je hier:http://popplet.com/
Hulp nodig? Gebruik de tekst van deze digitale les en google wanneer je er echt niet uit komt.
Klaar wat nu? Van de mindmap die je hebt gemaakt in popplet maak je een presentatie op pdf.
Het resultaat: Je hebt een mindmap gemaakt in popplet en daar een presentatie van gemaakt. Dit ga je de volgende les presenteren. De presentatie duurt een minuutje.
Leven van het land
Het leven was zwaarder geworden. Het West Romeinse Rijk was gevallen en het gezag was daardoor erg verzwakt. Ook waren er geen soldaten meer die de wegen, steden en grenzen konden bewaken. De veiligheid verslechterde doordat er een aantal Germaanse volken aan het plunderen waren.
De wegen naar de steden waren onveilig geworden door rovers, er was natuurlijk door de val van het Romeinse Rijk ook geen onderhoud van de wegen meer, dus ook die werden slechter. Hierdoor was er geen af en aanvoer naar de steden van producten en voedsel. De mensen waren te bang en het was simpel weg te onveilig. De handel kwam daardoor stil te liggen en door het gebrek aan inkomen en onveiligheid trokken mensen weg naar veiligere gebieden, namelijk naar het platteland. Daar waren ze veiliger en er was meer voedsel te halen.
Zo liepen de steden dus leeg en ging men zichzelf onderhouden op het platteland.
Werken voor een heer
Toch was het ook niet heel veilig op het platteland. Om toch veilig op het platteland te kunnen wonen zochten kleine boeren dan ook bescherming bij een grotere boer of heer in de buurt. Daar stond wel iets tegenover, namelijk dat in ruil voor bescherming de kleine boeren hun grond moesten afstaan aan de grote boer, die daardoor steeds meer land verkreeg. Daarnaast waren die grote boeren, leenmannen van de koning. Dat waren mannen die in ruil voor hun trouw aan de koning een stuk land te leen hadden gekregen van de koning.
Uiteindelijk werden die grote boeren dan heer van eendomein. In het volgende kopje gaan we daar verder op in.
Zo'n domein bestond uit twee delen. De ene helft gebruikte de heer zelf. Daar stond zijn eigen hoeve (boerderij). Alle opbrengsten die van dat stuk land kwamen waren dan ook voor hemzelf. Wel liet hij het werk door andere boeren doen. Op het andere deel van het domein woonden dan de boeren die in dienst waren van de heer. Deze boeren noemen we horigen.
Deze horigen waren niet vrij en moesten zich aan regels houden. Zo mochten ze niet van het domein verlaten zonder de toestemming van de heer. Of mochten ze niet zomaar trouwen met iemand van buiten het domein. Ook daar was toestemming voor nodig.
Deze horigen woonden in kleine boerderijen van leem, riet en hout en mochten daarnaast een klein stukje land gebruiken. Een deel van de opbrengst van dat stukje land moesten ze afstaan aan de heer. Dat was pacht. En dan was dat bijvoorbeeld graan, boter of eieren. Het overige deel mochten ze zelf houden om zichzelf te kunnen onderhouden.
Rechten en plichten
Hier nog even de rechten en plichten op een rijtje van de horigen én de heren. Dit was natuurlijk naar aanleiding van de bescherming die de kleine boeren zochten bij de grote heren.
Plichten horigen
Plichten heer
Pacht betalen in natura (= deel van de oogst)
Bescherming bieden aan de horigen
Herendiensten verlenen
Oorlog voeren
Deel van het vroonland bewerken
Gebied/domein besturen
Op het land van de heer blijven
Rechten horigen
Rechten heer
Vrij op zondag en feestdagen
Herendienst ontvangen
Deel van de oogst zelf houden
Belasting ontvangen
Bescherming krijgen
Herendiensten
Er waren zogenoemde herendiensten. Dat betekende dat de horigen allerlei klussen moesten doen voor de heer. Zij moesten een of twee dagen per week op het land van de heer werken, bijvoorbeeld ploegen, inzaaien, oogsten en dat van het land afhalen. Ook moesten ze daarnaast de hoeve van de heer onderhouden. Dit konden allerlei klussen zijn, zoals hekken repareren tot het kappen van de bomen in het bos.
En dan dit alles samen, het hele stelsel van heren boeren en herendiensten, heet het hofstelsel, omdat alles draaide om het hof (of hoeve) van de heer.
Vrije boeren
Toch waren in sommige streken niet alle boeren horigen geworden. Zij waren nog vrije boeren, met eigen grond. Als vrije oer moest je in oorlogstijd wel verplicht meevechten in het leger van de koning. En de wapens moest je ook zelf zien te betalen.
Hieronder zie je een aantal maanden afgebeeld met hun bijbehorende herendiensten. Zoals het inzaaien (3), oogsten van het graan en schapen scheren (7).
Domein
Dat grote landgoed dat een leenheer in bezit had, wordt een domeingenoemd.
Veel kleine boeren voelden zich niet veilig in de vroege middeleeuwen en vroegen dan bescherming aan een heer in de buurt. In ruil voor die bescherming moesten de kleine boeren hun land afgeven aan de heer. Op die manier kreeg de machtige heer nog meer land in zijn bezit.
Maar wat is een domein nou precies?
Een domein bestond uit een versterkte boerderij (het huis van de heer), huizen van de boeren, een kerk, landbouwgrond, bossen en soms een werkplaats of een molen.
Zo'n domein was in twee stukken verdeeld. Het vroonhof was het land van de heer. En op het andere deel woonden en werkten de horigen en de vrije boeren. De bossen erom heen was het meent, dit land was wild en met bos bezaaid en werd niet verbouwd.
Hofstelsel v.s. leenstelsel, wat is het verschil?
In de vorige lessen hebben we het gehad over het leenstelsel en met deze les gaan we verder kijken naar het hofstelsel. Het is goed om te weten dat er een verschil zit tussen deze twee stelsels terwijl ze toch een beetje op elkaar lijken.
Soms is het lastig deze twee stelsels uit elkaar te houden, maar er zit echt verschil in!
Hier staan ze netjes naast elkaar zodat je kan zien wat ze betekenen:
Leenstelsel
Hofstelsel
systeem van onderlinge afhankelijkheid/verhoudingen tussen Keizer of vorst en zijn vazallen.
systeem van onderlinge afhankelijkheid/verhoudingen tussen leenman en (horige)boer
'top' van de samenleving
'lager' in de samenleving
meer politiek (militair)
meer economisch
op regionaal of zelfs landelijk niveau
op lokaal niveau
Even oefenen
Voor je de toets gaat maken ga je nog even oefenen. Zo kun je kijken of je de leerstof goed kent. Maak je nog een aantal fouten kan je altijd nog terug gaan naar de tekst en filmpjes en hier net zo lang oefenen totdat je denkt de toets zo goed mogelijk te kunnen maken.
Succes!
Oefening: warming up
Deel i: het Hofstelsel
0%
Nog even voordat je met de toets begint, hier een aantal vragen waarmee je gaat oefenen. Wanneer je goed de teksten en filmpjes hebt bekeken op deze site zou je alle vragen moeten kunnen beantwoorden. Wanneer je moeite hebt en het niet lukt om alle vragen te maken mag je nog terug gaan en in de teksten kijken. Oefen wel goed, want dit kan terug komen op de toets!
Domein, zelf aan de slag:
Je gaat nu zelf een domein tekenen. Je doet dit op een A4 papiertje, met potloden en/of stiften. Daarin ben je vrij. Wanneer je het domein hebt getekent, maak je een foto of scan en upload je deze op Padlet. Hieronder zie je het venster waarin je werk moet komen.
Voorwaarden:
In je domein moeten minstens 5 elementen van een domein naar voren komen. Dit kan je halen uit de leestekst, of zoek je eventueel via google op.
Bonus: Je kan met deze opdracht een extra halve punt verdienen die wordt meegerekent bij de toets. Dus doe je best!
MAAK DE TOETS
Bronnen
Het meest gebruikte beeldmateriaal (afbeeldingen, filmpjes en andere vormgeving) op deze wikiwijs pagina zijn gemaakt door Caroline Damen. Hieronder de lijst met het materiaal dat door derden vervaardigd is en onder de Creative Commons-licentie vallen. Echter is het niet gelukt om alle auteurs te achterhalen. Mocht je werk erbij zitten, laat het weten!
Het arrangement Middeleeuwen: Het Hofstelsel is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Auteur
Caroline Damen
Je moet eerst inloggen om feedback aan de auteur te kunnen geven.
Laatst gewijzigd
2020-03-16 11:43:15
Licentie
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
