Het drinkwater in Nederland is van zeer goede kwaliteit. Het winnen, zuiveren en vervoeren van drinkwater kost wel energie; maar waterbedrijven maken relatief veel gebruik van duurzame energiebronnen. Verder daalt door winning van drinkwater het grondwaterpeil; dat versterkt verdroging van natuurgebieden.
Milieugevolgen van drinkwater
Een huishouden gebruikte in 2013 gemiddeld 95 m3 water. Dat komt neer op 119 liter drinkwater per persoon per dag. Ongeveer de helft daarvan gaat op aan warm water; de rest aan het toilet (28 procent), de was (13 procent), en andere activiteiten zoals de afwas, koken, en water drinken (samen 9 procent). De totale milieubelasting van koud water is laag vergeleken met die van warm water: warm water vergt 20 keer meer energie dan drinkwaterbereiding.
De winning, zuivering en het vervoer van drinkwater kosten wel energie, maar drinkwaterbedrijven gebruiken daarvoor vaak duurzame energiebronnen. Ook kost het energie om het rioolwater te zuiveren dat ontstaat na gebruik van het water.
Verdroging
Een ander effect op het milieu is verdroging van natuurgebieden. Zo'n 60 procent van ons drinkwater is afkomstig uit grondwater: regen- en rivierwater dat door de bodem naar grotere diepte is gesijpeld. Door waterwinning daalt het grondwaterpeil; dat is één van de oorzaken van het verdrogen van natuurgebieden. De rest van het drinkwater komt uit rivieren en meren: dat vereist meer energie en chemicaliën voor zuivering, maar draagt niet bij aan verdroging.
Gezond drinkwater: strenge eisen
Ernstige vervuiling kan de hele bevolking bedreigen. Daarom gelden er strenge wettelijke regels rond de winning, zuivering en levering van leidingwater. Zo gelden strenge normen voor 66 meetbare aspecten, onder andere voor mogelijk aanwezige chemische stoffen en bacteriën. De drinkwaterkwaliteit in Nederland voldoet ruim aan de wettelijke eisen.
Dagelijkse controle
Waterleidingbedrijven controleren dagelijks en tijdens alle fasen van het zuiveringsproces de waterkwaliteit. Als er verhoogde concentraties voorkomen, worden maatregelen genomen: bijmengen van schoon water bijvoorbeeld, of in het uiterste geval sluiting van de bron of inlaat.
Verpakt water: duurder maar niet beter
Verpakt bron- of mineraalwater is nadeliger voor het milieu dan kraanwater, vooral vanwege de productie en het afval van de verpakkingen (zie ook Drankverpakkingen). Water verpakt in een fles of pak is ook duurder: bijna 200 keer duurder dan kraanwater (inclusief belastingen en vastrecht kost drinkwater gemiddeld 1,81 euro per 1000 liter, prijspeil 2017; de prijs van kraanwater is vergeleken met die van een 1,5 literfles uit de supermarkt).
Wel verpakt: bij bewaren, loden leiding, of in buitenland
In huizen met loden leidingen is het aan te raden babyvoeding aan te maken met verpakt water. En in het buitenland ben je soms aangewezen op water uit een fles of pak, omdat kraanwater van (te) lage kwaliteit kan zijn. Ook voor noodpakketten is verpakt water nodig; kraanwater blijft niet lang goed.
Toilet: waterbesparende stortbak
Heeft jouw wc nog een stortbak of spoelbak van 9 liter? Vervang die dan door een waterbesparende spoelbak van 6 liter, met spoelonderbreking of spoelkeuzeknop en een 6 liter wc-pot. Die werkt net zo goed maar bespaart drinkwater: 23.000 liter per jaar (dat scheelt 27 euro, prijspeil 2017).
Spaarknop monteren
Bij sommige bestaande stortbakken kun je de gewone bedieningsknop met een ombouwsetje ombouwen tot spoelonderbreker. Dat is eenvoudig en kost een paar euro; het levert 8 m3 waterbesparing per jaar op (9 euro, prijspeil 2017).
Waterfles of baksteen?
Een fles met water in de stortbak zetten, vermindert het volume en dus de hoeveelheid water per spoeling. Let wel op dat het volume van de stortbak groot genoeg blijft (6 liter bij grote boodschap, 3 bij kleine) om verstopping van het riool te voorkomen.
Zet liever geen baksteen in de stortbak voor waterbesparing: de poreuze steen maakt het makkelijk voor bacteriën om in de stortbak te gaan woekeren.
Check op lek!
Met dit soort losse voorzieningen in de stortbak is regelmatige controle op lekkage noodzakelijk. Kijk of er geen water lekt via de bodemklep naar de toiletpot (al dan niet via een valpijp). Zo'n lekkende bodemklep veroorzaakt een aanzienlijke waterverspilling.
Waterbesparende wc: WST-toilet
WST-toilet staat voor Water Saving Technology-toilet. Dat is een waterbesparende wc met een 4-liter toiletreservoir en bijpassende 4-liter toiletpot. Om verstopping in rioolleiding tegen te gaan, heeft een WST-toilet een booster: die verhoogt de afvoersnelheid naar het riool. Een WST-wc bespaart zo'n 20.000 liter water per jaar, vergeleken met een wc met 9-liter stortbak. Een 6-liter wc met spoelkeuzeknop bespaart meer, omdat die ook met 3 liter kan spoelen.
Toilet: regenwater voor spoeling?
Hemelwater (smelt- en regenwater) gebruiken voor toiletspoeling kan leidingwater besparen, maar de milieuwinst is klein. En er zitten praktische nadelen aan zo'n hemelwater-wc.
Apart leidingsysteem verplicht
De aanleg van een apart leidingwatersysteem in huis is verplicht, om te voorkomen dat het regenwater met drinkwater mengt. En alleen een installateur kan een kant-en-klaarsysteem voor hemelwaterspoeling plaatsen. Er komt dan een kunststof voorraadtank (400 tot 1.000 liter) in huis, en een leidingsysteem met filters tegen verstopping
Pomp
Als de voorraadtank hoger kan staan dan de wc, is een elektrische pomp niet nodig. Maar gezien het grote gewicht van de voorraadtank kan dat niet altijd. Dan is een elektrische pomp nodig om het regenwater in het tweede leidingnet te pompen; elektriciteitsproductie veroorzaakt milieubelasting.
Waterleiding aanleggen: kort en dun
Ga je nieuwe waterleidingen (laten) aanleggen? Let er dan op dat het korte en dunne leidingen worden. Dat bespaart kraanwater, energie en wachttijd bij de warmwaterkraan in de keuken of badkamer.
Houdt 10 meter aan als maximale leidinglengte. Voor de inwendige doorsnede is 10 mm gangbaar voor keukenleidingen, maar 8 mm kan soms ook voldoende zijn. Leidingen naar de badkamer zijn meestal 13 mm, maar ga voor 10 mm als dat mogelijk is. Overleg hierover met de installateur, want de waterdruk moet voldoende blijven.
Legionella bacterie voorkomen
De legionellabacterie veroorzaakt de ernstige longontsteking veteranenziekte. Legionella gedijt goed in stilstaand water van 20 tot 55 graden Celsius, zoals verwarmingstoestellen met een voorraadvat, of leidingen naar kranen die (tijdelijk) niet worden gebruikt.
Maatregelen tegen legionella via drinkwater
- Isoleer drinkwaterleidingen niet, zelfs niet de gedeeltes die door onverwarmde ruimtes lopen; de warmwaterleiding moet zo snel mogelijk afkoelen tot temperaturen waarbij Legionella niet gedijt (onder 25 graden).
- Circulatieleidingen voor warm tapwater mag je wél isoleren. Deze bevatten water van meer dan 60 graden, en dan sterft Legionella.
- Ook leidingen van collectieve systemen voor warm water (warmtenetsysteem) mag je isoleren; isoleer dan de warmwater- en de koudwaterleiding in de meterkast. Door de warmtewisselaar in de meterkast kan de gemiddelde temperatuur oplopen.
Heb je een zonneboiler? Schakel dan het circulatiepompje dat warm water uit de collector naar het voorraadvat pompt, niet uit in de zomervakantie. De pomp brengt de watertemperatuur in het voorraadvat regelmatig boven 60 graden, zodat legionella sterft.
Legionella voorkomen via cv-installatie
- Stel de temperatuur van warmwatertoestellen zoals boilers en cv- combiketels in op minimaal 60 graden Celsius.
- Verzeker je ervan dat het water in de boiler vóór gebruik 20 minuten 60 graden Celsius is geweest (of 5 minuten minstens 70 graden).
- Maak de afstand tussen koud- en warmwaterleidingen (en bijvoorbeeld cv-leidingen en vloerverwarming) zo groot dat de koudwaterleiding niet kan opwarmen boven 20 graden. Installateurs die lid zijn van Uneto-VNI hebben hier richtlijnen voor.
Legionella voorkomen na vakantie
Als het drinkwater langer dan een week heeft stilgestaan in de leidingen (wegens vakantie bijvoorbeeld) én de temperatuur in huis meerdere dagen boven 25 graden komt, dan is het raadzaam de leidingen af te tappen. Volg het stappenplan:
- Draai de hoofdkraan van de waterleiding dicht;
- draai alle kranen open;
- draai het aftapkraantje open (meestal vlakbij de hoofdkraan, aan de kant van het huis) en vang het water op;
- sluit het aftapkraantje als er geen water meer uitkomt;
- open de hoofdkraan weer, zodat de waterleidingen en aangesloten apparaten voor (warm) water weer vollopen;
- laat alle leidingen een paar minuten doorlopen;
- spoel de warmwaterleidingen met water van circa 60 graden;
- houd de douchekop tijdens het doorspoelen ondergedompeld in een emmer met water zodat er geen waterdruppels in de lucht komen.
Alle beetjes helpen
- Spaar wasgoed op tot de capaciteit van de wasmachine vol is.
- Repareer lekkende leidingen. Tien druppels per minuut lijkt weinig, maar is ruim 1.000 liter per jaar. Dat is onnodig verlies.
- Gebruik regenwater (uit een regenton) voor het wassen van de auto en het water geven in de tuin.
- Geef de tuin 's zomers niet dagelijks water, maar bijvoorbeeld één maal per week een flinke hoeveelheid. Dan ontwikkelen de planten langere wortels, waardoor in droge tijden minder water geven nodig is.
Koop waterbesparende kranen, kraanmondstukken en douchekoppen. Meer hierover op Bespaartips warm water.
Waterfilter niet nodig
Een waterfilter voor huishoudkranen filtert stoffen uit het leidingwater ná de waterzuivering die waterleidingbedrijven uitvoeren. Maar vanwege de hoge kwaliteit van het Nederlandse drinkwater zijn dergelijke waterfilters niet nodig.
De kwaliteit van het drinkwater kan zelfs verslechteren door het gebruik van een filter, namelijk als er bacteriën op het filter gaan groeien.
Waterontharder: pas op nadelen
Steeds meer waterleidingbedrijven ontharden het drinkwater centraal: ze verminderen de hoeveelheid calcium in het water, waardoor bijvoorbeeld de kalkaanslag in apparaten vermindert. Je kunt ook kalkaanslag verwijderen uit apparaten met huishoudazijn of biologisch afbreekbare kalkoplossende middelen.
Overweeg je een waterontharder, zoals een onthardingsapparaat, te gebruiken? Informeer eerst bij jouw waterleidingbedrijf naar de waterhardheid. Ontharden kan wel zorgen voor minder kalkaanslag in apparaten, waardoor die iets zuiniger zijn met elektriciteit, maar dat is alleen zinvol bij een waterhardheid van 12 °DH of hoger. Dat is slechts in enkele Nederlandse regio's het geval.
Nadelen verkeerd gebruik
Gebruik een waterontharder niet zomaar. Er kan bacteriegroei ontstaan bij verkeerd gebruik van een apparaat dat werkt op omgekeerde osmose of een ionenwisselaar.
Bij filters bestaat ook de kans dat het water te veel onthardt, waardoor metaaldeeltjes uit de waterleiding kunnen oplossen in het drinkwater. Dat is schadelijk voor de gezondheid.
Van fysische antikalkapparaten is aangetoond dat ze niet leiden tot het vrijkomen van metalen uit leidingen, maar de onthardende werking van dit type apparaat is niet altijd zeker.
Hoofdstuk over mindmapping
FILMPJE: Uitleg over werking riool en opvang regenwater
